Tussentijds rapport Ruimtelijk Strategisch Project Bosland mei 2016

Transcriptie

1 Tussentijds rapport Ruimtelijk Strategisch Project Bosland mei 2016 Projectcoördinator Bosland: Koen Driesen Projectperiode: 01/11/ /11/2017 0

2 Inhoudstabel Inleiding... 2 Hoofdstuk 1: Projectstructuur Bosland Ontstaan en mijlpalen Een open projectorganisatie Beheercomité Coördinatiecel Stuurgroep Boslandparlement Werkgroepen Projectplanning en financiering Planning en evaluatie Transparante begroting Gemeenschappelijke rekening voor overkoepelend beleid Publiek-private samenwerking Voortgang LSM-dossier Bosland Personeelsinzet... 7 Hoofdstuk 2: Missie en strategische doelstellingen Bosland Missie en strategische doelstellingen Missie Strategische doelstelling: Bosland als cultuurhistorisch streekerfgoed Strategische doelstelling: Bosland als leverancier van ecosysteemdiensten Strategische doelstelling: Bosland als biodiversiteitshotspot Strategische doelstelling: Bosland als toeristisch-recreatieve attractiepool Strategische doelstelling: Bosland als een open project SMART-actieplan Hoofdstuk 3: Gebiedsgericht stimuleren van ruimtelijke kwaliteit Ontsnipperingsplan Bosland Versnippering Doelstelling ontsnipperingsplan Overlegstructuren Analyse verbindingen Principiële goedkeuring Grensoverschrijdende ontsnippering Sleutelsites en sleutellandschappen Oranje landgebruiksklasse Groene landgebruiksklasse Gele landgebruiksklasse Rode landgebruiksklasse Hoofdstuk 4: Participatie, sensibilisatie en communicatie Participatiemodel Een herkenbare Boslandstijl Communicatielijnen Beeldkwaliteitsplan Ontwikkeling communicatiedragers Masterplan en jaarverslag Nieuwsbrieven Website Social media Fotodatabank Bosland Promotiefilmpjes Bosland Productontwikkeling Toeristisch-recreatieve producten Publieksactiviteiten en evenementen Educatieve activiteiten Boslandevenementen Wetenschap Persberichten

3 Inleiding De Vlaamse Regering wil gemeenten, provincies en andere publieke actoren stimuleren om de ruimtelijke kwaliteit in Vlaanderen te verhogen door concrete strategische projecten te realiseren in het kader van het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen. Op 14 december 2009 keurde de Vlaamse minister bevoegd voor Ruimtelijke Ordening, de heer Muyters, de erkenning van Bosland als ruimtelijk strategisch project goed. Bosland situeert zich in het noordwesten van de provincie Limburg en beslaat het volledige grondgebied van de gemeenten Hechtel-Eksel, Overpelt en de stad Lommel. In het noorden grenst Bosland aan Nederland en in het westen aan de provincie Antwerpen. Bosland staat voornamelijk bekend om haar uitgestrekte natuur- en bosmassieven. Het centrale kerngebied wordt gevormd door het militair domein Kamp Beverlo en de uitgestrekte bossen van het Pijnvencomplex. Dit kerngebied vormt, met een totale oppervlakte van meer dan ha, het grootste aaneengesloten natuur- en boscomplex van Vlaanderen. Dankzij de erkenning van Bosland als strategisch project verkreeg Bosland op drie jaar (1/09/2010-1/09/2013) een subsidie van euro voor de aanstelling van een projectcoördinator Bosland. De projectcoördinator stond in voor het stimuleren van een optimale betrokkenheid en inbreng vanuit de diverse overheidsdiensten en organisaties die samen invulling en uitvoering kunnen geven aan de doelstellingen van het ruimtelijke beleid in het gebied. Tijdens deze periode werd de organisatiestructuur onder de loep genomen, werden verschillende werkgroepen opgericht, ontstond er een geïntegreerde en geactualiseerde visie van Bosland door de opmaak van een Masterplan, werden verschillende ruimtelijke processen opgestart die o.a. een belang hebben bij de ontwikkeling van de toegangspoorten en de ontsnippering van het gehele gebied, werd Bosland ook op terrein herkenbaar gemaakt via verschillende communicatiestrategieën, enz. Doordat het project slechts over een periode van 3 jaar liep, werd door de Boslandgemeenten Lommel, Overpelt en Hechtel-Eksel op 3 april 2013 een nieuwe aanvraag tot erkenning als ruimtelijk strategisch project ingediend. De Vlaams minister Muyters keurde in het ministerieel besluit van 17 december 2013 het strategische project Bosland 2.0 goed. Dit houdt in dat het project een bedrag van ,6 euro ter beschikking krijgt als bijdrage voor de loon- en werkingskosten van de projectcoördinatie. Bosland beschikt zodoende over de mogelijkheid om bepaalde concrete doelstellingen en ontwikkelingsperspectieven uit het ruimtelijk structuurplan Vlaanderen verder te realiseren. Bosland draagt er immers zorg voor dat belangrijke structuurdragers (zoals bos en natuur) structureel gevrijwaard worden van aantastingen en het ondersteunt het tegengaan van versnippering in het buitengebied. Bosland beoogt een kwaliteitsvolle invulling van zijn uitgestrekte natuur- en bosmassieven en hun omgeving, alsook nadrukkelijk een buffering van de aanwezige natuurwaarden. Daarenboven tracht Bosland actief in te spelen op alle mogelijkheden die natuur en bos bieden voor de regio. Door een integrale inbedding van o.a. ruimtelijke en recreatief/toeristische ontwikkelingen in het strategische project wordt duurzaamheid en dynamiek in het buitengebied gewaarborgd. Een goede wisselwerking met woon- en stadskernen kan bovendien de hefboomfunctie van het groenpatrimonium versterken en creëert zodoende bijkomende kansen voor een duurzame ontwikkeling van de open ruimtegebieden binnen Bosland. Met de nieuwe erkenning wenst Bosland in de komende jaren onder andere invulling te geven aan de volgende kernacties: (1) Verder consolideren van de globale projectplanning, evaluatie en uitbreiding conform het Masterplan Bosland (2012). (2) Opvolging en finalisatie van de nog lopende ruimtelijke inrichtingsvisies en planningsinitiatieven ten gevolgen van het Ruimtelijk Strategisch Project Bosland 1.0 (1 september september 2013). (3) Uitvoeren van (prioritaire) acties die resulteren uit het ontsnipperingsplan Bosland en opvolgen van gemeentelijke/provinciale/vlaamse projecten die een effect (kunnen) hebben op de aangeduide verbindingen. (4) Actualisatie van de beheerplannen en visies in het gebied. 2

4 (5) Ondersteunende communicatieve acties aangaande het Ruimtelijk Strategisch Project Bosland 2.0. Het voorliggende tussentijds rapport Bosland wordt opgesteld naar aanleiding van de derde schijfaanvraag m.b.t. het strategisch project Bosland 2.0. Naast de ruimtelijke ontwikkelingen in het kader van het strategisch project wordt in het verslag tevens een beknopt overzicht gegeven van alle projecten rond recreatie, communicatie, participatie, enz. Hierdoor kan een volledig beeld gevormd worden van wat er zich allemaal in Bosland afspeelt. Doordat er momenteel verschillende coördinatoren tewerkgesteld zijn binnen Bosland (zie 1.3.6), zal in het verdere verslag de projectcoördinator van het Ruimtelijk Strategisch Project aangeduid worden als RSP-coördinator. 3

5 Hoofdstuk 1: Projectstructuur Bosland Het eerste hoofdstuk van het Voortgangsrapport Bosland biedt inzicht in het ontstaan en de oorspronkelijke mijlpalen van het project Bosland en verduidelijkt in het kort de evolutie die de projectstructuur onderging sinds de opstart van het ruimtelijk strategisch project Bosland Ontstaan en mijlpalen In 2005 werd het officiële startsein gegeven van, wat toen reeds één van de grootste bosprojecten uit de Vlaamse geschiedenis werd genoemd. De gemeente Hechtel-Eksel, de stad Lommel en het Agentschap voor Natuur en Bos gingen een partnership aan om het beheer van hun bossen op elkaar af te stemmen. Een jaar later trad ook de gemeente Overpelt toe met haar bospatrimonium. Op 30 september 2006 werd het statutair partnership boven het doopvont gehouden. Meer dan ha openbaar bos werd zo verenigd in één project. De eerste jaren stond de samenwerking in het teken van het verbeteren van het bosbeheer en het recreatief onthaal door de opmaak van een globale structuurvisie, gezamenlijke bosbeheerplannen, het behalen van een FSC-certificaat en het betrekken van de inwoners en bosbezoekers bij het uittekenen van de toegankelijkheid. Vanuit de geografische ligging en het overwicht aan bos werkten de partners onder de projectnaam Bossen van de Lage Kempen. In 2008 doopte toenmalig Vlaams minister van Leefmilieu, Hilde Crevits, het project om tot Bosland. De naamsverandering stond symbool voor de evolutie die het project op korte tijd doormaakte. De unieke samenwerking, die in de eerste plaats de ruimtelijke kwaliteit en maatschappelijke functies van het bos vooropstelde, groeide uit tot een integraal project. De bossen blijven een sleutelpositie innemen, maar zijn deel van het grotere geheel: Bosland. Het is in de eerste plaats via de wisselwerking met de lokale samenleving en met andere landschappen dat de bossen een hefboom worden voor regionale streekontwikkeling. De originele projectstructuur van Bosland werd, naar aanleiding van de erkenning van Bosland als strategisch project en als te ontwikkelen toeristisch-recreatieve attractiepool op Vlaams niveau uitgebreid en verdiept o.a. door de oprichting van een stuurgroep Bosland (zie 1.2.3). De relatie met het Provinciale en het Vlaamse bestuursniveau werd o.a. hierdoor concreter ingevuld. Daarenboven was in 2011 de toetreding van Toerisme Limburg en het Regionaal Landschap Lage Kempen als zijnde Boslandpartners een logische volgende stap om met alle vereiste deskundigheid de uitdagingen voor de toekomst aan te gaan. Het Ruimtelijk Strategisch Project Bosland 2.0 voorziet in de officiële formalisering van de toetreding van deze twee partijen d.m.v. het actualiseren van de originele statuten van het partnership Bosland (2006). 1.2 Een open projectorganisatie Bosland betreft een samenwerkingsverband tussen 6 partners: het Agentschap voor Natuur en Bos, de gemeente Hechtel-Eksel, de stad Lommel, de gemeente Overpelt, het Regionaal Landschap Lage Kempen en Toerisme Limburg. De projectstructuur van Bosland bestaat uit een evenwaardig drieluik. Het centrale luik bestaat uit het beheercomité Bosland en de coördinatiecel Bosland. Het linkerluik bestaat uit de stuurgroep Bosland en het rechterluik uit het boslandparlement. Met deze projectstructuur wordt ernaar gestreefd een goede interne samenwerking te laten samengaan met een maximale inbreng van alle mogelijke externe partners en belanghebbenden. 4

6 1.2.1 Beheercomité Het overkoepelend beheer wordt uitgetekend door het beheercomité Bosland. Het beheercomité heeft beslissingsbevoegdheid in het kader van de organisatie, uitbouw en realisatie van het overkoepelende niveau. Het beheercomité is al operationeel van voor de start van het strategische project, namelijk in De samenstelling van het beheercomité Bosland bestaat uit de LSM-coördinator en projectmedewerker Bosland (zie 1.3.6), twee leden van het college van Burgemeester en Schepenen van elke deelnemende gemeente, één ambtenaar van elke deelnemende gemeente, twee leden van het Agentschap voor Natuur en Bos namens de Vlaamse overheid, en de voorzitter en directeur van zowel Toerisme Limburg als van het Regionaal Landschap Lage Kempen. Naargelang de besproken onderwerpen wordt het beheercomité bijgewoond door de andere coördinatoren van Bosland. Wat betreft de ruimtelijke processen, geeft de RSP-coördinator toelichting aan de leden van het beheercomité. Het beheercomité kent een minimale vergaderfrequentie van 2 maal per jaar. Door de uitbreiding van het projectbureau is de vergaderfrequentie verhoogd naar eenmaal om de twee maanden. Om de vergadering efficiënter te laten verlopen, worden de voorgestelde onderwerpen nu ook onderverdeeld in twee secties, namelijk beslissing en kennisgeving Coördinatiecel In het centrale luik vindt men eveneens de coördinatiecel Bosland terug. De coördinatiecel bestaat uit ambtelijke vertegenwoordigers van de partners en heeft een maandelijkse vergaderfrequentie. De coördinatiecel fungeert als projectbureau dat belast is met de dagelijkse coördinatie/uitvoering op het operationele niveau van het project Bosland. Hiermee geeft de coördinatiecel uitvoering aan de beslissingen van het beheercomité. De RSP-coördinator heeft in het begin van het jaar quasi alle vergaderingen bijgewoond om het project Bosland beter te leren kennen. Nadien werd dit gelimiteerd tot de bijeenkomsten waarop ruimtelijke processen werden besproken, aangezien de nadruk van de vergaderingen voornamelijk ligt op het toeristisch aspect Stuurgroep Het linkerluik van de organisatiestructuur omvat de stuurgroep Bosland waarin de bevoegde overheden en administraties zetelen. De deskundigheid, kennis en competenties van de leden van de stuurgroep zijn van essentieel belang voor een goede werking en de verdere uitbouw van het project Bosland. De stuurgroep informeert, stuurt en adviseert. Naast de participatie aan de stuurgroep zijn meerdere stuurgroepleden ook actief in specifieke werkgroepen omtrent diverse deelprojecten van Bosland. Al naargelang de specificiteit van thema s en deelprojecten worden op de stuurgroep bijkomende specialisten uitgenodigd. De stuurgroep Bosland is tijdens de looptijd van het strategisch project Bosland 2.0 nog niet samengekomen Boslandparlement Het rechterluik omvat het boslandparlement. Dit boslandparlement bestaat uit drie kamers: een economische, een ecologische en een sociale. Via deze kamers worden belanghebbenden en doelgroepen gericht geïnformeerd en gesensibiliseerd. Nadrukkelijk wordt ook de kans gegeven tot eigen initiatief. De ecologische kamer functioneert reeds van bij de start van het project en levert belangrijke informatie aan in functie van natuurgericht beheer en de instandhouding van zeldzame habitats en soorten. Ook de andere kamers zijn ondertussen opgericht en zullen in de komende periode verder uitgebouwd worden door de verschillende coördinatoren van Bosland Werkgroepen Vanuit het bovenstaande drieluik worden vervolgens verscheidene thematische en projectmatige werkgroepen geïnitieerd. Er zijn verschillende projectmatige werkgroepen actief, onder meer met betrekking tot de hoofdpoorten, sleutelsites en landschappen, het beeldkwaliteitsplan, communicatie en educatie. Werkgroep educatie en gidsenwerking en werkgroep communicatie zijn structurele werkgroepen met een vaste vertegenwoordiging vanuit zowel interne als externe partners. Andere werkgroepen zijn vaak van tijdelijke aard (zolang het project loopt). Voor de implementatie van het ontsnipperingsplan zullen nog bijkomende werkgroepen opgestart worden. Zo is er, bijvoorbeeld, voor de acties op de gewestwegen recent een werkgroep opgestart waarin AWV, ANB, LNE en de RSPcoördinator in zetelen. 5

7 1.3 Projectplanning en financiering Planning en evaluatie De toegenomen complexiteit en de hoge ambities van Bosland vereisten een duidelijke afbakening van de doelstellingen en een professionele organisatie. Daarom werd in 2012 een masterplan opgesteld, waarin doelstellingen en actielijnen werden uitgezet op middellange termijn (2012 tot 2020). Om de stap te zetten naar een planmatige en kwaliteitsvolle realisatie is een gedegen projectplanning vereist waarin taakverdeling, inzet van middelen, samenwerking met partners en timing worden vastgelegd. Vandaar dat er jaarlijks een concreet actieplan Bosland wordt opgemaakt dat kadert in het globale Masterplan Bosland. De RSP-coördinator verzorgt alle acties in het kader van de ruimtelijke processen. Het actieplan van 2016 werd goedgekeurd op het beheercomité van 19 januari De jaarlijkse actieplannen Bosland worden aan de hand van de jaarverslagen van Bosland geëvalueerd. Deze jaarverslagen zijn online raadpleegbaar op de website van Bosland ( Transparante begroting Met het oog op het bevorderen van de financiële transparantie van het project is er een globale financieringstabel Bosland opgesteld. Deze geeft een overzicht van de inzet van de Boslandmiddelen en verworven subsidies vanaf de start van het project Bosland in Zoals besproken in 1.3.1, wordt er jaarlijks een actieplan opgesteld met alle geplande projecten en acties in Bosland. Door middel van deze plannen kunnen elk najaar de noodzakelijke budgetten voor het volgende werkingsjaar vastgelegd worden bij elk van de 6 partners van Bosland. De ambities van het Masterplan Bosland overstijgen de draagwijdte van de budgetten en de inzetbaarheid van personeel die jaarlijks voorzien kunnen worden binnen het partnership. Een deel van de vooropgestelde doelstellingen is bijgevolg enkel realiseerbaar door gerichte samenwerking met externe publieke en private partners, door het aantrekken van bijkomende fondsen en de noodzakelijke uitbreiding van de personeelsinzet ten behoeve van het unieke project Bosland Gemeenschappelijke rekening voor overkoepelend beleid Bij de start van het ruimtelijk strategisch project bleek dat de partners binnen het partnership reeds geruime tijd de nood voelden om gezamenlijke uitgaven, in het kader van het overkoepelend beleid, op een snellere en efficiëntere manier te laten verlopen. Omdat het partnership een interlokale vereniging betreft en bijgevolg geen rechtspersoonlijkheid heeft, was het niet mogelijk een eigen rekening te openen. Via een overeenkomst met Inverde kan Bosland echter sinds eind 2010 de rekening van Inverde gebruiken om gemeenschappelijke uitgaven op een efficiënte wijze te laten verlopen. De drie Boslandgemeenten en het ANB stortten tot nu toe jaarlijks elk een bedrag van op deze gemeenschappelijke rekening. Het beheercomité gaf bovendien m.b.t. de gemeenschappelijke rekening op 26 januari 2011 de goedkeuring voor de autonome werking van de coördinatiecel bij kleine bestedingen tot excl. BTW. Dit voor zover deze bestedingen betrekking hebben op het regulier communicatiebeleid van Bosland en/of de implementatie van deelaspecten van de huisstijl Publiek-private samenwerking Met het oog op een verdere professionalisering van de uitwerking van de toeristisch-recreatieve strategische doelstelling van Bosland, werd in 2012 een procedure opgestart om private partners aan te trekken. Er werd gezocht naar een private partner die in eigen naam en voor eigen rekening de ontwikkeling en de uitbating van het onthaal, ter hoogte van de te ontwikkelen recreatieve toegangspoorten in het gebied, op zich wenst te nemen. Ondanks de georganiseerde infomomenten en onderhandelingsprocedures met kandidaat-investeerders heeft deze inspanning niet geleid tot samenwerkingsovereenkomsten. Vanaf 2015 werd er opnieuw volop ingezet op de publiek-private samenwerking, aangezien er i.h.k.v. Vlaamse subsidies een nieuwe projectmedewerker is kunnen starten (zie 1.3.6). Deze collega zal o.a. 6

8 investeerders zoeken voor de recreatieve ontwikkeling en hen begeleiden bij de verdere uitwerking van grootste kindvriendelijkste avonturenbos van Vlaanderen Voortgang LSM-dossier Bosland Limburg Sterk Merk (LSM) staat in voor de projectfinanciering van initiatieven die een bijdrage leveren aan de evenwichtige ontwikkeling van de provincie Limburg inzake tewerkstelling, mobiliteit, innovatie, wonen, zorg en gezondheidsvoorzieningen, wetenschappelijk onderzoek, onderwijs, milieu, toerisme en culturele aangelegenheden. De gemeentelijke partners van het partnership Bosland ontvingen in 2010 reeds een formele bevestiging vanwege LSM omtrent de reservering van een budget van ,00 om het project Bosland te realiseren. De stad Lommel, de gemeente Hechtel-Eksel en de gemeente Overpelt kregen bijgevolg een gelijk verdeeld bedrag van elk ,66. Oorspronkelijk werd de projectperiode vastgelegd van 1 januari 2012 tot en met 31 december In de loop van 2013 werd een verlenging van de projectperiode verkregen tot en met 31 december Aangezien de gemeente Hechtel-Eksel nog niet het gehele budget heeft geïnvesteerd, werd voor deze gemeente een nieuwe verlenging verkregen tot en met 31 december De outputindicatoren met betrekking tot de realisatie van het LSM dossier kunnen samenvattend als volgt onderverdeeld worden: 1) Investeren in goede software voor een kwalitatief onthaal voor de bezoekers van Bosland 2) Investeren in goede hardware voor een kwalitatief onthaal van de bezoekers 3) Investeren in goede communicatieproducten voor recreanten en toeristen 4) Investeringen gerelateerd aan de ontwikkeling van de hoofdpoorten binnen Bosland. Daarenboven werden deze outputindicatoren ter verduidelijking gekaderd binnen het Masterplan Bosland. In het voorjaar van 2012 werd door LSM een eerste voorschot van 5% betaald aan de gemeenten. Zowel Hechtel-Eksel, Lommel als Overpelt ontvingen een eerste subsidieschijf van ,00. Op het Beheercomité van 26 april 2012 werd de aanvraag van de tweede subsidieschijf goedgekeurd. Deze tweede subsidieschijf omvat een bedrag van ,00 die als volgt aan de partners wordt toegekend: Hechtel-Eksel 25% ( ,00 ), Overpelt 25% ( ,00 ) en Lommel 50% ( ,00 ). Voor de resterende schijven die nog aangevraagd kunnen worden, zal het recht op subsidiëring jaarlijks worden bepaald door het directiecomité van LSM op basis van een aanvraag met een bijgevoegd financieel en inhoudelijk werkingsverslag, een rapport met betrekking tot de voortgang van het project en de clusterwerking met derden, een planning en programmabeschrijving en een toelichting in verband met het behalen van de doelstellingen zoals bepaald in het aanvraagdossier. De voortgangsrapportages voor 2015 zijn eind februari 2016 aan het LSM secretariaat bezorgd en werden inmiddels goedgekeurd op het LSM directiecomité. Na een audit en eindrapportering zal het LSM-dossier voor de stad Lommel dit jaar afgesloten worden. Voor de gemeente Overpelt zal dit in 2017 gebeuren Personeelsinzet Eén van de basisvoorwaarden om de geformuleerde ambities uit het masterplan te kunnen realiseren, betreft de inzet van voldoende personeel en middelen om hieraan invulling te kunnen geven. Eind 2013 / begin 2014 liepen een groot deel van de contracten van het Boslandpersoneel af, waardoor de onzekerheid ontstond om niet meer te kunnen voldoen aan de ambities. Echter, twee jaar verder zien we een tegenovergesteld resultaat, namelijk een sterke uitbreiding van het projectbureau. Op dit moment telt het projectbureau 7 mensen (6,5 VTE) die permanent voor Bosland werken. Aangezien de meeste collega s projectcoördinator zijn, is er voor ieder een passende functienaam gezorgd. (1) Coördinator ruimtelijke processen (RSP-coördinator): in het kader van de erkenning van Bosland als ruimtelijk strategisch project (1 VTE). (2) Coördinator LSM + algemene coördinatie (1 VTE): ter beschikking gesteld door ANB. (3) Projectmedewerker (0,5 VTE): administratieve ondersteuning ter beschikking gesteld door ANB. (4) Coördinator Communicatie en Participatie (1VTE): subsidies Vlaamse regering. (5) Coördinator Investeringen en Publiek-private samenwerking (PPS) (1 VTE): subsidies Vlaamse regering. 7

9 (6) Coördinator Interreg 2B Connect (1VTE): subsidies Europa (Interreg) (7) Coördinator Life+ Together (1VTE): subsidies Europa (Life+) Naast deze 7 personen die het projectbureau Bosland vormen, ondersteunt Veronique Desmet, tewerkgesteld bij Inverde, bij de communicatie van het Life+-project (0,5 VTE). Ook wordt vanuit de verschillende Boslandgemeenten ondersteuning gegeven aan het project, wat overeenkomt met om en bij 4 VTE. Om een duidelijk overzicht te behouden, is er een takenpakket opgesteld voor alle medewerkers van het projectbureau Bosland (zie tabel 1). Dit zorgt er enerzijds voor dat ieder weet wat zijn/haar taken zijn en er geen ongewenste overlapping plaatsvindt. Anderzijds is dergelijk overzicht van belang voor o.a. de gemeentelijke besturen, zodat zij weten wie de contactpersoon is voor een bepaald project. Voor de RSP-coördinator is de afbakening duidelijk, aangezien deze persoon instaat voor alle ruimtelijke processen binnen Bosland. Voor de educatieve, recreatieve en sensibiliserende projecten is er meer overlapping mogelijk. De meeste coördinatoren hebben hun vaste werkplaats op verschillende locaties, waaronder het VAC-gebouw te Hasselt, het gemeentehuis van Hechtel-Eksel en het stadhuis van Lommel (bureau RSP-coördinator). Om de samenwerking te bevorderen, is afgesproken dat er twee dagen per week gezamenlijk gewerkt wordt in het regiokantoor van het ANB te Hechtel. Verder is er sinds begin dit jaar een wekelijks overlegmoment tussen de coördinatoren. Op dit overleg wordt door elke coördinator kort aangegeven waar hij/zij die week mee bezig zal zijn en of hierbij hulp nodig is van andere collega s. Op deze manier is geweten wie waar mee bezig is en wordt vermeden dat er overlapping ontstaat. Het ANB is gestart met de bouw van een nieuwe werkloods in Eksel. Hieraan wordt een kantoorruimte gekoppeld waar er plaats voorzien is voor het projectbureau van Bosland. Van zodra het gebouw klaar is, zal het projectbureau hier meermaals per week gezamenlijk werken. Er wordt verwacht dat het gebouw eind 2017 klaar zal zijn. Om de samenhang van het projectbureau te versterken, wordt jaarlijks een teambuilding georganiseerd. Ook de leden van de stuurgroep en de partnermedewerkers die voor Bosland werken, worden uitgenodigd. In 2015 werd een uitstap gedaan naar Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Tijdens een teambuilding wordt, naast activiteiten, het gebied verkend en wordt bekeken welke gelijkenissen/verschillen er zijn met Bosland en kunnen ideeën opgedaan worden. Dit jaar zal de teambuilding plaatsvinden in Nationaal Park De Hoge Veluwe, een gebied waar er een goede samenhang is tussen natuur en recreatie, wat ook wordt beoogd in Bosland. 8

10 Tabel 1: Overzicht taken projectbureau Bosland Coördinator Ruimtelijke processen Koen Driesen: 0491/ Coördinator LSM + algemeen An Creemers: 0486/ Projectmedewerkster Rasa Zukauskaite: 0499/ Coördinator participatie Lisbet Wellens: 0471/ Coördinator investeringen en PPS Dominique Laane: 0486/ Coördinator Life+ Together Bart Tessens: 0486/ Coördinator Interreg 2B Connect Valérie Persoons: 0491/ ) Algemene coördinatie en opvolging ruimtelijke processen binnen Bosland (Ruimtelijke uitvoeringsplannen, milieueffectrapporten, landschapsbeheerplannen, ) 2) Implementatie ontsnipperingsplan Bosland 3) Verkennen van cofinancieringsmogelijkheden (Vb. Interreg, ) 1) Algemene coördinatie: Voorbereiding en opvolging werkgroepen, coördinatiecel en beheercomité 2) Opvolging en rapportage LSM dossier 3) Communicatie (extern/intern), pers, promotie (Bosland en deelprojecten) 4) Budgetbeheer en jaarplanning 4) Opvolging planning 1) Administratieve ondersteuning (o.a. gemeenschappelijke rekening, bestelbonnen, jaarverslag, ) 2) Kwaliteitsbewaking huisstijl (gebruik en nazicht) - Algemeen - Themaprojecten 3) Publieksactiviteiten 4) Ondersteuning communicatie (Project algemeen en themaprojecten) 1) Participatie intern: - Introspectie & Reflectie - Ambtenarendag - Teamdag Bosland 2) Participatie extern: - Uitwerking Boslandparlement - Ondernemersplatform - Grensoverschrijdende samenwerking - Boslanddag - Gidsenwerking - Bezoek aan Bosland 3) Social Media 4) Ondersteuning communicatie, pers en promotie (Project algemeen en themaprojecten) 5) Promotie en communicatie toeristische producten (oa. Schatzoektochten, ontdekkingskaarten,...) 6) Educatie 1) Participatie extern: - Uitwerking economische kamer - Opzetten coördineren en opvolgen ondernemersplatform 2) PPS ihkv poortontwikkeling, toeristische producten en arrangementen 3) Investeringen ihkv poortontwikkeling, toeristische producten en arrangementen 4) Uitwerken, opvolgen en coördineren merkenbeleid Bosland 5) Portfolio Bosland 1) Algemene coördinatie en opvolging Life+ Together project 2) Beheer - en bestrijdingswerken 3) Vergunningen (oa. MER, Stedenbouwkundige vergunningen, ontbossingen, ) 4) Bosbeheerplan ihkv Life+ 5) Kappingen (tekenen, verkoop, uitvoering, ) 6) Inrichting 7) Monitoring 8) Rapportage 9) Communicatie (o.a. Uitvoering communicatieplan, website, facebook, twitter) 10) Verkennen en benutten cofinancieringsmogelijkheden (Vb. Interreg, ) 1) Algemene coördinatie en ondersteuning 2B Connect 2) Uittekenen groenplannen voor bedrijventerreinen 3) Inrichting bedrijventerreinen 4) Oprichting groenplatform 5) Communicatie en events 6) Sensibilisatie 9

11 Hoofdstuk 2: Missie en strategische doelstellingen Bosland Voor het ruimtelijk strategisch project Bosland was de opmaak van een geïntegreerde en geactualiseerde missie en visie Bosland d.m.v. een Masterplan Bosland wenselijk. Dit masterplan werd in 2012 afgerond en vormt momenteel de basis van alle projecten en acties. Alle initiatieven worden afgetoetst aan één van de 5 opgenomen strategische doelstellingen (zie 2.1). Tevens zal er een SMART-actieplan opgemaakt worden waarin wordt aangegeven welke projecten in welke periode uitgevoerd zullen worden (zie 2.2). 2.1 Missie en strategische doelstellingen De hoofdlijnen uit het Masterplan Bosland worden gevormd door de geformuleerde missie en strategische doelstellingen van Bosland. De missie van Bosland weerspiegelt immers waarvoor Bosland staat en de strategische visie verduidelijkt waarvoor Bosland zich blijvend wenst in te zetten. De strategische visie wordt verduidelijkt aan de hand van vijf strategische kerndoelstellingen voor de realisatie van het integrale project Bosland. Specifiekere operationele doelstellingen en actielijnen uit het Masterplan Bosland verduidelijken bovendien de richting waarin de geformuleerde missie en visie ingevuld dienen te worden Missie Bosland wil haar open ruimte veilig stellen voor de toekomst en tegelijk het beste hieruit naar boven halen voor de samenleving. De partners hanteren een open en transparante aanpak en streven naar een maximale wisselwerking tussen natuur, bos en de mensen. Omwille van het duurzaam en toekomstgericht karakter van dit project kiezen de partners bewust voor kinderen als eerste belanghebbende en voornaamste doelgroep. Vanuit zijn ruimtelijke kwaliteiten wil Bosland op een duurzame en maatschappelijk geïntegreerde manier het grootste kindvriendelijkste bos van Vlaanderen realiseren als een hefboom voor regionale streekontwikkeling Strategische doelstelling: Bosland als cultuurhistorisch streekerfgoed Door het zichtbaar maken en verduidelijken van haar erfgoedwaarden wil Bosland de mensen verbinden met hun streek en haar landschapsgeschiedenis. In Bosland vinden we diverse belangrijke cultuurhistorische erfgoedwaarden terug. Het landschap draagt immers herinneringen in zich van de historische strijd tegen de natuurelementen en het zoeken naar een manier om in deze weinig vruchtbare streek toch bronnen van inkomsten te vinden. Het huidige landschap is hier een gevolg van en kan, indien correct gelezen, dienst doen als een venster naar dit rijk cultuurhistorisch verleden. Het verder identificeren, vrijwaren, ontsluiten en beleefbaar maken van het (on)roerend erfgoed in Bosland voor de mensen, vormt daartoe een eerste belangrijke peiler van het project Bosland Strategische doelstelling: Bosland als leverancier van ecosysteemdiensten De unieke ecosystemen van Bosland worden duurzaam beheerd en ontwikkeld zodat onze natuur blijvend goederen en diensten levert aan de maatschappij. De grote natuur- en boscomplexen van Bosland leveren verschillende duurzame producten en diensten aan onze samenleving. De bossen staan in voor de vastlegging van CO 2 en zo dragen ze bij aan het tegengaan van de opwarming van het klimaat. Deze productiefuncties creëren, samen met de investeringen in natuur en toegankelijkheid, ook bijkomende tewerkstellingsmogelijkheden. Door de productiefuncties doordacht verder te ontwikkelen kan tegelijk de regulerende betekenis en milieufunctie van Bosland in de toekomst nog verder worden versterkt. Cruciaal daarin is dat de ecosysteemdiensten, die Bosland als gebied levert, optimaal ingezet worden voor het duurzaam leveren van regulerende diensten. 10

12 2.1.4 Strategische doelstelling: Bosland als biodiversiteitshotspot Door een natuurgericht beheer wordt de unieke biodiversiteit van Bosland in stand gehouden en verder ontwikkeld. Bosland herbergt talrijke habitats en soorten die op Vlaamse of zelfs Europese schaal erg zeldzaam zijn. Deze hoge natuurwaarden zijn zowel in de uitgestrekte boscomplexen als in de open landschappen te vinden. Het behoud van deze natuur vereist een deskundig beheer en gerichte investeringen. Door samenwerking met de onderzoekswereld kan Bosland als biodiversiteitshotspot ook een belangrijke laboratoriumfunctie vervullen en nieuwe inzichten verwerven die ten goede komen aan het natuurbehoud in het algemeen en de instandhouding en versterking van de natuur in Bosland in het bijzonder Strategische doelstelling: Bosland als toeristisch-recreatieve attractiepool Door het ontwikkelen van een aangepast aanbod voor families, gezinnen, jeugdverenigingen en actieve ontdekkers profileert Bosland zich als gastvrij bos waar iedereen welkom is. Het partnership wil een gevarieerd en boeiend pakket van belevingsvolle producten aanbieden aan lokale recreanten en bezoekers van Bosland. De aard en de omvang van het huidige aanbod heeft zondermeer potenties om een belangrijk element te vormen binnen het toeristische aanbod van Limburg en dat van de groene en kindvriendelijke Limburgse Kempen in het bijzonder. Naast de verdere uitwerking van een kwalitatieve toeristische ontsluiting en onthaal, het optimaliseren van de beleving via toeristische producten en de vermarkting ervan, vormt het voeren van een eenduidige toeristische communicatie een belangrijk aandachtspunt bij de verdere uitbouw van deze strategische doelstelling Strategische doelstelling: Bosland als een open project Bosland streeft naar een maximaal draagvlak en medeverantwoordelijkheid voor het project door het betrekken van diverse stakeholders. In de eerste plaats wil Bosland de lokale bevolking overtuigen van het unieke karakter van dit uitgestrekte natuurgebied en van de kansen die dit biedt voor de regio. Door het gebied beleefbaar te maken en de mensen te betrekken bij de ontwikkeling ervan wordt Bosland als project bevattelijk en bereikbaar gemaakt. Educatieve projecten vormen hiertoe een belangrijk middel. Daarnaast is het ook belangrijk om vanuit het partnership te investeren in eenduidige communicatie en herkenbaarheid op het terrein. Op deze manier hopen de partners de mensen ook aan te zetten tot eigen initiatief. Het bos mag lokaal een heel eigen maatschappelijke dynamiek op gang brengen en zal zo des te meer gewaardeerd worden als een uniek erfgoed. In alle facetten van Bosland gaat er daarenboven maximale aandacht uit naar het betrekken van de lokale bevolking en andere partners en potentiële stakeholders via overleg en inspraak. 2.2 SMART-actieplan Zoals in aangehaald, wordt er jaarlijks een actieplan opgemaakt dat kadert in het Masterplan Bosland. In dit plan worden de acties weergegeven die in dat jaar worden opgestart of verder worden opgevolgd. Om een duidelijk overzicht te verkrijgen van welke acties voor het gehele projectbureau in uitvoering zijn, is recent een SMART-actieplan opgemaakt (zie tabel 2). Per actie wordt aangegeven in welke periode (geraamde start en einde) deze van toepassing is en wat belangrijke mijlpalen in het proces zijn. Daarnaast wordt aangeduid welke collega s van het projectbureau, naast de trekker, een rol spelen om deze actie uit te voeren. Zo zal bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van de hoofdpoorten de RSP-coördinator een trekkersrol hebben, maar zal ook de coördinator Investeringen en PPS betrokken worden om de sites nadien een gepaste invulling te kunnen geven. Verder wordt aan elke actie een kleur (groen, oranje of rood) gegeven om de status van het project aan te geven. Bij een groene kleur zijn er geen problemen, bij oranje zijn er vertragingen en bij rood zit het project voorlopig vast. Bij een oranje en rode kleur dient er best aangegeven te worden wat de reden van vertraging is, zodat er mogelijke oplossingen gezocht of hulp aangeboden kunnen worden. Het SMART-actieplan zorgt voor het behouden een algemeen overzicht, zodat er zo weinig mogelijk overlappingen gebeuren bij het uitwerken van acties door het projectbureau. Een eerste aanzet van het overzicht is 11

13 opgemaakt en zal zoveel als mogelijk up-to-date gehouden worden. Door middel van het actieplan kunnen de gemeentelijke besturen weten wie de trekkers/aanspreekpunten zijn van een bepaalde actie en kunnen zij op de hoogte blijven van de uitvoering. Tabel 2: Voorbeeld van SMART-actieplan - acties in het kader van actieplan Bosland met status en geraamde timing. Trekker Nr. Actie Status Uitleg KD Wilddetectiesysteem / KD RUP Overpelt / 12

14 Hoofdstuk 3: Gebiedsgericht stimuleren van ruimtelijke kwaliteit In het derde deel van het Tussentijds rapport Bosland worden de ruimtelijke processen besproken waar de RSP-coördinator trekker of mede betrokken is. Enerzijds zal de opmaak van het ontsnipperingsplan besproken worden. Anderzijds wordt er ingegaan op enkele sleutelsites en sleutellandschappen in het Boslandgebied, die ruimtelijk gezien potentiële kansen en/of knelpunten kunnen inhouden. 3.1 Ontsnipperingsplan Bosland Versnippering Ondanks de aanwezigheid van uitgestrekte natuur- en boscomplexen in Bosland en de hierin aanwezige unieke fauna en flora, stellen zich in Bosland, zoals in de rest van Vlaanderen, op diverse manieren en locaties problemen door versnippering. In het algemeen wordt het proces van versnippering in Vlaanderen als één van de belangrijkste oorzaken aangehaald voor de achteruitgang van natuurwaarden en de biodiversiteit in bepaalde gebieden. Door versnippering worden immers ruimtelijke en functionele entiteiten (biotopen, landschappen, grondwaterstromen, ) verstoord of verbrokkeld. Versnippering vormt een effectief probleem wanneer de samenhang tussen deze entiteiten zodanig wordt verstoord dat het functioneren ervan gevoelig verslechtert. Ook in Bosland zijn voor bepaalde soorten nog bijkomende inspanningen tot ontsnippering nodig om de aanwezige populaties duurzame overlevingskansen te kunnen bieden. De versnipperingsproblemen zijn aldus ecologisch van aard, en zijn bovendien lokaal van invloed op een kwaliteitsvolle toegankelijkheid voor de bezoekers van Bosland en/of verhinderen kansrijke relaties tussen toegankelijke natuur en bijvoorbeeld lokale horeca Doelstelling ontsnipperingsplan De aanwezige uitlopers van natuur in de geürbaniseerde omgeving van Bosland hebben de potentie om de basis te vormen voor het ontwikkelen van een functionele ecologische verbinding van noord naar zuid. Bosland sluit via de vallei van de Grote Nete immers aan op het Kamp Beverlo. Dit militaire domein vormt de kern van een zuidelijk gelegen massief natuurgebied van ruim ha. In het noorden lopen de Lommelse natuurgebieden op Nederlands grondgebied bovendien verder door in uitgestrekte naaldbossen, verweven met landbouwvalleien en heideterreinen. Bosland vormt dan ook een cruciale schakel in een transnationale natuurstructuur die de Limburgse Kempen verbindt met Nederland. Op verscheidene plaatsen stellen zich bovendien aan de buitengrenzen van Bosland uitdagingen, op vlak van het realiseren van functionele ecologische verbindingen met andere aanpalende gebieden in het oosten, zuiden en westen. Om vanuit het ruimtelijk strategisch project Bosland invulling te kunnen geven aan deze uitdaging werd overgegaan tot de opmaak van ontsnipperingsplan. Het ontsnipperingsplan Bosland vormt aldus een concreet uit te voeren actie in het kader van de strategische doelstelling omtrent Bosland als biodiversiteitshotspot uit het Masterplan Bosland De opdracht werd eind december 2012 gegund aan het studiebureau Technum en ging in maart 2013 van start. Het doel van het ontsnipperingsplan is: (1) de groenpolen in het gebied structureel met elkaar te verbinden als kwalitatief open ruimte gebied en als onderdeel van het volledige ruimtelijke multifunctionele kader van de Boslandgemeenten. (2) de groenpolen tevens structureel te verbinden met omliggende groengebieden die zich situeren aan de grens van de Boslandgemeenten (Nederland, Antwerpen, ). (3) de verkeersveiligheid van bepaalde wegen te verhogen door het nemen van maatregelen voor overstekende dieren. (4) de belevingswaarde voor de recreanten te verhogen, maar ook voor de bewoners door (bijzondere) dieren dichter naar de woonkernen te geleiden. 13

15 3.1.3 Overlegstructuren Een goede samenwerking tussen de verschillende organisaties en instanties, die instaan voor de invulling van het ruimtelijk beleid in het gebied, is uiterst belangrijk voor een goede kwalitatieve uitwerking en opvolging van de opdracht. Daarom werd er getracht om een groot aantal sleutelpersonen actief te betrekken bij zowel de opmaak van het bestek als het verdere verloop van de studie. (1) Werkgroepen: Voor de uitwerking van de opdracht werd er gewerkt met een kerngroep (cfr. Stuurgroep Bosland) en een begeleidingsgroep, waarin naast de leden van de kerngroep ook infrastructuurgebonden instanties (AWV, Infrabel, NV de Scheepvaart) en themagebonden instanties (Natuurpunt, Isis, Boerenbond) zaten. De overlegmomenten van de kerngroep gingen door op 28 mei 2013, 11 juni 2013 en 26 juni 2013, 19 september 2013, 21 november 2013 en 24 april De begeleidingsgroep kwam samen op 11 juni 2013, 18 september 2013 en 22 november (2) Bilateraal overleg: Na een eerste opmaak van het actieplan door het studiebureau vonden er bilaterale overlegmomenten plaats met de verschillende instanties. Tijdens deze overlegmomenten bestond de kans om in detail de bekommernissen en/of ideeën door te geven. Aan de hand van deze feedback werd het finale actieplan opgesteld. (3) Terugkoppeling met CBS: Naast het feit dat de gemeenten zetelden in zowel de kern- als de begeleidingsgroep en er met hun ook bilateraal overleg heeft plaatsgevonden, is er tevens toelichting gegeven aan de Colleges van Burgemeester en Schepenen (CBS). Deze infomomenten vonden plaats in het najaar van 2013 en Analyse verbindingen In de eerste fase werd het ruimtelijk en natuurbeleid binnen Bosland nagegaan en in beeld gebracht. Op deze manier werd duidelijk waar de natuurgebieden, de industriegebieden, bebouwing, zich bevinden. In een volgende fase werd op basis van deze gegevens de versnipperingsproblematiek onderzocht. Via een SWOT-analyse werd de ecologische samenhang en de relaties met andere vormen van grondgebruik beschreven: sterkten, zwakten, kansen en bedreigingen werden hierbij in beeld gebracht. In de derde fase werd een stappenplan uitgetekend om de vastgestelde problemen aan te pakken. In totaal werden er 13 waardevolle open ruimtegebieden aangeduid (zie figuur 1): (1) Verbinding tussen Waaltjesbos en de bos- en heidegebieden van Antwerpen via Maatheide. (2) Verbinding tussen Waaltjesbos en de bos- en heidegebieden van Nederland via Sahara. (3) Verbinding tussen Waaltjesbos en Kattenbosserheide via het industrieterrein Balendijk- Kristalpark. (4) Verbinding tussen Pijnven en Keiheuvel (Balen) via Kattenbosserheide en Balengracht. (5) Verbinding tussen Blekerheide en Hageven (Neerpelt). (6) Verbinding tussen oostelijke en westelijke deel van de centrale natuurkern van Bosland. (7) Verbinding tussen t Plat en de vallei van de Dommel via de vallei van de Holvenbeek. (8) Verbinding tussen De Grote Hof en de vallei van de Dommel. (9) Verbinding tussen het noordelijke en zuidelijke deel van de centrale natuurkern van Bosland. (10) Verbinding tussen de vallei van de Grote Nete en de vallei van de Bollisserbeek. (11) Verbinding tussen het noordelijke en zuidelijke deel van het militair domein Kamp Beverlo. (12) Verbinding tussen Hechtelse Heide en Resterheide. (13) Verbinding tussen Hechtelse Heide en de zuidelijk gelegen bos- en heidegebieden van Limburg. 14

16 Figuur 1: Open ruimteverbindingen i.h.k.v. ontsnipperingsstudie Bosland Binnen de open ruimtegebieden komen één of meerdere aandachtszones voor (bv. waar de open ruimte gekruist wordt door weginfrastructuur). Voor elk van deze aandachtszones werden oplossingen gezocht in de vorm van concrete ontsnipperingsacties. In 2014 werden alle acties verder geconcretiseerd in nauw overleg met de Boslandpartners en de instanties (bilateraal overleg), aangezien deze partners een belangrijke rol spelen bij de uitvoering ervan. Naast de acties overzichtelijk weer te geven op een algemene kaart van Bosland, werd voor elke actie een aparte fiche opgesteld. Op deze fiche staat onder andere weergegeven wat voor maatregel het betreft, welke partners er betrokkenen dienen te worden en wat de prioriteit van de actie is. De ontsnipperingsstudie bevond zich in de afrondingsfase op het moment dat de RSP-coördinator van start is gegaan met het strategisch project Bosland 2.0. Op 6 november 2014 werd het plan door het studiebureau aan de coördinator toegelicht, waarna deze het plan volledig heeft bekeken en opmerkingen heeft bezorgd aan het studiebureau. Na een finaal overleg tussen het studiebureau, het ANB (opdrachtgever) en de coördinator op 17 december 2014 werd het finale rapport opgemaakt Principiële goedkeuring Aan de Boslandgemeenten werd gevraagd om een principiële goedkeuring te geven over het ontsnipperingsplan. De 3 gemeenten hebben hun goedkeuring over het ontsnipperingsplan gegeven, wat wil zeggen dat ze zich engageren om de opgenomen acties mee uit te voeren. Gemeente Overpelt heeft het ontsnipperingsplan direct goedgekeurd. In de gemeente Hechtel-Eksel werd het plan eerst voorgesteld aan de gemeentelijke Minaraad en vervolgens voorgelegd aan de Gemeenteraad. Vooraleer de stad Lommel het ontsnipperingsplan goedkeurde, werd aan de RSP- 15

17 coördinator een overzicht gevraagd met acties die betrekking hebben op de stad (voor welke acties is Lommel trekker, welke acties zijn prioritair, enz.). Dit overzicht werd besproken met stad Lommel op 2 december 2014, waarna het CBS de principiële goedkeuring gaf Grensoverschrijdende ontsnippering Door de situering van Bosland als schakel in een Euregionaal natuurnetwerk, is het van belang om de relatie met natuurgebieden overheen de grens te bekijken. In het ontsnipperingsplan wordt dan ook aangegeven dat er interessante relaties gelegd kunnen worden met o.a. gebieden in de Antwerpse Kempen en Noord-Brabant. Om hierop verder te gaan, werd er beslist om de versnipperingsproblematiek in de grensregio van de Kempen te bekijken. De RSP-coördinator heeft op 03/12/2015, 13/01en 21/04 samen gezeten met het ANB om te bekijken hoe de natuurverbindingen op een duidelijke manier in kaart gebracht kunnen worden. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen 3 soorten verbindingen, namelijk verbindingen voor specifieke soorten (zoals gladde slang), voor watergebonden soorten (zoals otter) en voor robuuste soorten (zoals wilde kat). Op de kaart zullen enerzijds de grote natuurkerngebieden aangeduid worden, maar anderzijds worden ook de versnipperende infrastructuren in kaart gebracht. Momenteel is een eerste aanzet gegeven en zal de kaart verder vervolledigd worden. In een volgend stadium zal de provincie Noord-Brabant betrokken worden om de grensoverschrijdende verbindingen mee te realiseren. In de volgende paragraaf wordt een stand van zaken van enkele sleutelsites en sleutellandschappen van Bosland weergegeven. Ook de verdere implementatie van het ontsnipperingsplan Bosland voor verschillende gebieden is in deze paragraaf terug te vinden. 3.2 Sleutelsites en sleutellandschappen Dit onderdeel van het Tussentijds rapport Bosland behandelt per landgebruiksklasse een aantal sleutelsites en sleutellandschappen. Het betreft: (1) oranje landgebruiksklasse: hoofdpoorten, nevenpoorten, recreatiezones, instappunten, ; (2) groene landgebruiksklasse: bos- en natuurcomplexen; (3) gele landgebruiksklasse met blauwe dooradering: (gevarieerde) landbouw- en beekvalleien; (4) rode landgebruiksklasse: urbanisatie (woningen, industrie, transportinfrastructuur (spoor, weg, kanaal), ). Deze sleutelsites en sleutellandschappen dienen niet als limitatief beschouwd te worden binnen de voortgang van het ruimtelijk strategisch project Bosland Oranje landgebruiksklasse Hoofdpoort Soeverein De toekomstige hoofdpoort Bosland te Lommel situeert zich ten oosten van het gebied de Lommelse Sahara en ten noordwesten van het centrum van Lommel ter hoogte van het derde platform van het Park de Soeverein. In het Masterplan, dat werd opgemaakt (goedkeuring december 2010) voor het Park De Soeverein, is er ruimte voorzien in het park voor sport, natuur en vrije tijd. Drie platformen staan in voor het structureren van het Park De Soeverein: (1) Arena/sporthal/congrescentrum, (2) Stedelijke sportzone en voetbalstadion en ten derde (3) Een noordelijke toeristisch-recreatieve natuurpool. 16

18 Met het oog op de gewenste ontwikkelingen ter hoogte van het derde platform van het Park De Soeverein werd er een opdracht gegund aan het studiebureau Tritel (Technum Tractebel) op 15 december 2010 voor het uitvoeren van een Plan-MOBER en GRUP voor de directe omgeving van de toekomstige hoofdontvangstlocatie Bosland te Lommel. De kosten worden voor 70% gedragen door de Stad Lommel en voor 30% door het ANB. De projectcoördinator Bosland (i.h.k.v. strategisch project Bosland 1.0) stond naast het uitschrijven van het bestek van de opdracht eveneens in voor de coördinatie en opvolging van het dossier omtrent de hoofdpoort Bosland te Lommel i.s.m. de stedenbouwkundig ambtenaar van de stad Lommel (aanbestedende overheid). In het projectgebied van het GRUP zullen drie zones worden opgenomen: (1) zone 3 e platform van het Park De Soeverein, (2) het gebied de Lommelse Sahara en (3) de toekomstige zone voor parkeergelegenheid ter hoogte van Platform 2 van het Park De Soeverein. De PLAN-MOBER werd afgerond en goedgekeurd op het CBS van Lommel (08/06/2011). In het plangebied van deze PLAN-MOBER werd het volledige Park De Soeverein (3 platformen) opgenomen en onderzocht. Bij de uitwerking van de PLAN-MOBER werden AWV en MOW actief betrokken. In het kader van het RUP heeft de dienst Mer gesuggereerd om een plan-mer op te stellen indien men het volledige programma, dat Lommel voor ogen heeft, zou wensen te realiseren. Op 18 september 2012 werd de opdracht tot de opmaak van een plan-mer gegund aan studiebureau Antea Group. De startvergadering voor deze opdracht vond plaats op 7 november. De kennisgevingsnota werd in juli volledig en ontvankelijk verklaard door de dienst Mer. De kennisgevingsnota heeft in openbaar onderzoek gelegen van 4 september tot en met 3 oktober Vervolgens vond op 11 oktober de richtlijnenvergadering plaats en werden op 15 oktober de definitieve richtlijnen doorgegeven door de dienst Mer. Nadat het ontwerp-mer werd bezorgd aan de dienst Mer, heeft op 7 mei 2015 de ontwerptekstbespreking plaatsgevonden, waarbij de dienst Mer en de adviesinstanties de mogelijkheid hadden om opmerkingen te geven. In de zomerperiode werd het definitieve plan-mer opgesteld. Dit werd op 12 oktober officieel ingediend. Uiteindelijk heeft de dienst Mer op 28 oktober laten weten dat het dossier is goedgekeurd. Terwijl het plan-mer zich in de afrondingsfase bevond, werd intussen de RUP-procedure hervat door het studiebureau Tritel (Technum-Tractebel). Op 15 juli 2015 vond een eerste startoverleg plaats, waarbij een kennismaking plaatsvond en de stand van zaken van het project werd toegelicht. Het studiebureau Antea Group werd uitgenodigd om de belangrijkste bevindingen aan te geven die dienen meegenomen te worden in het RUP. Op 22 september vond een nieuw overleg plaats, waarbij de mogelijke programma-elementen werden besproken. Tijdens het laatste overleg op 2 maart 2016 werd een eerste ontwerp-rup voorgesteld. Opmerkingen worden door het studiebureau behandeld tegen het volgende overleg op 18 mei. Op die dag zal tevens een afstemming gebeuren met de plannen van het kanaal Bocholt-Herentals met NV De Scheepvaart. Het ontwerp-rup werd reeds teruggekoppeld 17

19 met scholencampus Zonneweelde die zich bevinden in het plangebied en betrokken zijn door de omzetting van natuurgebied naar zone voor gemeenschapsvoorzieningen en openbaar nut. Voorheen werd de delegatie van planningsbevoegheid voor het gebied de Sahara verkregen via Ruimte Vlaanderen. Echter is dit niet correct en dient er, in het kader van het Natuurdecreet, een goedkeuring bij ANB gevraagd te worden. Het ANB heeft intussen laten weten dat het opheffen van VEN enkel mogelijk is via een RUP wanneer het betrokken gebied niet in SBZ-gebied ligt en als het een grenscorrectie betreft (Natuurdecreet artikel 17 3). Er mag eveneens geen betekenisvolle schade aan de natuur of het natuurlijk milieu in het VEN worden veroorzaakt. Het ANB bekijkt momenteel intern hoe dit laatste aspect benaderd is in het recent opgemaakte plan-mer. Op 1 april 2015 is de nieuwe uitkijktoren van Bosland officieel geopend. Deze 30 meter hoge toren die een prachtig uitzicht biedt op de Sahara, situeert zich nabij het 3 e platform Park de Soeverein en maakt onderdeel uit van de poort Bosland. Het ontwerp van de uitkijktoren is gebaseerd op de Sahara, waarbij de zware touwen rond de toren de glooiende landduinen kenmerken. Het project werd gefinancierd met LSM-middelen Bosland voor Lommel Hoofdpoort De Grote Hof Binnen het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan van Overpelt is De Grote Hof aangeduid als te ontwikkelen hoofdtoegangspoort tot Bosland, zowel op de kaart voor de gewenste toeristische structuur als op de kaart voor de synthese van de gewenste ruimtelijke structuur voor Overpelt. De ligging van De Grote Hof sluit fysiek aan bij de meest oostelijke boscomplexen van Bosland en de locatie biedt enerzijds direct toegang tot de natuur en draagt anderzijds maximaal bij aan het recreatief zoneringsbeleid van Bosland, door haar excentrische ligging. Aangezien de site op 200 meter ligt van een afrit van de noord-zuidverbinding Hasselt-Eindhoven (N74), kent ze een goede bereikbaarheid. Omwille van de doelstellingen voor deze site werd er voor De Grote Hof een inrichtingsvisie uitgewerkt en een eerste informele marktverkenning uitgevoerd in opdracht van de gemeente Overpelt en Inverde in In deze haalbaarheidsstudie werd een uitgebreide inventarisatie opgemaakt van o.a. de ontsluiting, de eigendomssituatie alsook de planologische context. Er werd eveneens een concreet inrichtingsplan opgesteld voor de site. Sinds half juni 2012 is de Vlaamse overheid eigenaar van de Grote Hof in Overpelt. Het Agentschap voor Natuur en Bos telde voor de 5,5 hectare grote historische site ongeveer een miljoen euro neer. Deze aankoop vormt een belangrijke stap vooruit in de verdere uitbouw van de toeristisch-recreatieve pijler van het project Bosland. In 2012 werd er een bestek opgemaakt voor het uitvoeren van de noodzakelijke ruimtelijke procedures met het oog op de toekomstvisie van o.a. deze Boslandsite te Overpelt. Ter hoogte van De Grote Hof is een planologische omzetting van het gewestplan van natuurgebied naar een gedeeltelijke recreatieve zone met het oog op de inrichtingsvisie voor het gebied immers noodzakelijk. Ook andere 18

20 sleutelsites in Overpelt, namelijk De Winner en Napoleonstrand, zijn samen met De Grote Hof, opgenomen in het GRUP. De site Het Hobos werd in het begin ook opgenomen in de studie, maar werd uiteindelijk uit de opdracht gehaald, aangezien een GRUP geen oplossing biedt omwille van de status als beschermd landschap. Voor het Hobos wordt momenteel een landschapsbeheerplan opgemaakt door de gemeente Overpelt en het Agentschap voor Natuur en Bos (zie ). De kosten van het GRUP worden gedragen door de gemeente Overpelt (70%) en het ANB (30%). De opdracht werd op 17 september 2012 gegund aan het studiebureau Antea Group. Het historisch onderzoek en herbestemmingsonderzoek, zoals aangevraagd door het Agentschap Onroerend Erfgoed, werd uitgevoerd voor de site van het Hobos. Nadien werd het onderdeel Hobos uit de opdracht van Antea verwijderd. De mobiliteitstoets werd reeds in december 2013 afgerond. Op 5 september 2013 vond de bespreking van het voorontwerp-rup met de stuurgroep plaats. Tevens werd op 19 september een informatievergadering voor de gemeenteraad gehouden i.v.m. het voorontwerp-rup. Het studiebureau heeft intussen het ontwerp-rup opgesteld. Op 1 april 2014 vond de zitting van de GECORO plaats i.f.v. adviesverlening voor de plenaire vergadering, dewelke op 2 april heeft plaatsgevonden. Vanwege moeilijkheden omtrent de aankoopprocedure van Napoleonstrand heeft de RUP-procedure sindsdien een lange tijd stil gelegen (zie ). Op 28 januari 2016 werd het ontwerp-rup voorlopig vastgesteld door de gemeenteraad. Het dossier heeft in openbaar onderzoek gelegen van 19 februari tot 19 april. Op 27 april werden de adviezen besproken op de GECORO. De procedure wordt verder opgevolgd door de RSP-coördinator i.s.m. het diensthoofd R.O. van de gemeente Overpelt (aanbestedende overheid) Hoofdpoort Hechtel-Eksel De van in het begin geselecteerde site voor de toekomstige ontwikkeling van de hoofdpoort Bosland te Hechtel-Eksel situeert zich ter hoogte van het Pijnven, in het noordwesten van de gemeente. Een hoofdtoegangspoort op deze locatie is wenselijk om het echte wildernisgevoel van Bosland te kunnen beleven. Het aaneengesloten boscomplex van Pijnven vormt dan ook het kerngebied/hart van Bosland waar tevens wetenschappelijk onderzoek verricht wordt. De huidige ontvangstlocatie Pijnven situeert zich ten noorden van de Kiefhoekstraat en bestaat momenteel uit een parking, een bosmuseum, sanitaire voorzieningen en informatieborden. Ten noorden van de Kiefhoekstraat (domeinbos Pijnven) kan men momenteel een groene gewestplanbestemming terugvinden en ten zuiden, in de directe nabijheid van de huidige ontvangstlocatie, een uitgebreide recreatiezone die zich in oost-west richting uitstrekt. Het betreft een gedeelte van het valleigebied de Grote Nete dat, naast de aanwezige belangrijke natuurwaarden, gekenmerkt wordt door een zeer versnipperde eigendomsstructuur. In het westen sluit deze recreatiezone tenslotte aan op het militaire domein Kamp Van Beverlo. Voor het Pijnven werd in 2013 een inrichtingsvisie afgerond, waarbij een realistische visie werd gevormd (zowel functioneel, ruimtelijk als financieel) voor de ontwikkeling van de site als hoofdpoort. Een richtinggevend zoneringskader houdt rekening met de aanwezige gradaties qua biologische kwetsbaarheid en de potentiële functionele synergie met de reeds aanwezige voorzieningen in de omgeving. In een zone A zouden in beperkte mate dynamische, intensieve infrastructuurelementen gepositioneerd kunnen worden. Zone B moet daarentegen opgevat worden als een laagdynamische zone voor lichte infrastructuurelementen die gerelateerd zijn aan spel, educatie of wetenschappelijk onderzoek. Zone C zou tenslotte beschouwd kunnen worden als zijnde zeer laagdynamisch. Hier wordt geen infrastructuur voorzien, behalve gerelateerd aan vormen van wetenschappelijk onderzoek (bv. kijkhutten, kijktoren, ). De volledige opdracht werd gefinancierd door de Boslandpartner het ANB (100%). 19

21 Zoals voor de twee andere poorten, dient voor het Pijnven vervolgens een opdracht uitgeschreven te worden voor het opmaken van een GRUP met het oog op het bekomen van de noodzakelijke planologische omzettingen voor toekomstige ontwikkelingen ter hoogte van deze site. Bij het uitwerken van een ontwerpbestek ontstond de noodzaak naar te ontwikkelen relaties met andere onthaalsites binnen de gemeente. Op 3 februari 2015 kwam de werkgroep, bestaande uit beleid en diensten van Hechtel-Eksel, ANB en de RSP-coördinator, samen en werd beslist om een toeristisch RUP Hechtel-Eksel op te maken. Dit houdt in dat niet enkel het Pijnven, maar alle sites worden opgenomen die een recreatieve meerwaarde kunnen bieden voor Bosland. Het gaat hier dan om de sites Pijnven, Vlasmeer, In den Brand, Achter de Berg, Musschennest, een zone met verblijfsrecreatie aan de Eindhovensebaan en een zone met jeugdcamping aan de Hasseltstebaan. Op dit overleg is afgesproken dat bij de opdracht voor het opmaken van het GRUP een bijkomende opdracht toegevoegd wordt, namelijk een vooronderzoek naar de verschillende sites. Het doel van dit vooronderzoek is om een analyse op te stellen van de potentiële sites en op basis hiervan een keuze te maken waar en met welke programma-elementen deze onthaalpunten best ontwikkeld kunnen worden. De overige sites staan tevens in verbinding met de poorten en kunnen een belangrijke recreatieve aanvulling vormen. De RSP-coördinator heeft, in samenwerking met het diensthoofd R.O. en de deskundige overheidsopdrachten van de Boslandgemeente Hechtel-Eksel, een bestek opgesteld. In de zomer werd de onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking opgestart, waarbij er offertes werden opgevraagd bij 5 studiebureaus. In het najaar vonden de onderhandelingsgesprekken plaats. De RSP-coördinator stelde een gunningsverslag op, aangevuld met opmerkingen van het gemeentebestuur. Naast de gunningsprocedure is er in de zomer door de RSP-coördinator een samenwerkingsovereenkomst opgesteld tussen de gemeente Hechtel-Eksel en het ANB voor de financiering van het RUP. De financiële verdeelsleutel bedraagt 50% voor Hechtel- Eksel (met een maximum van euro) en 50% voor ANB (met een maximum van euro). Deze overeenkomst werd, samen met het gunningsverslag, in februari 2016 ondertekend door de administrateur-generaal van het ANB. Daardoor is de officiële gunning van de opdracht aan Creosum ook pas in februari kunnen gebeuren. Het startoverleg met het studiebureau heeft op 20 april plaatsgevonden. Tijdens dit overleg zijn de opgenomen sites overlopen en zijn vervolgafspraken gemaakt omtrent de aanpak van het verdere planproces. Het Pijnven is begin 2015 door Toerisme Limburg geselecteerd als unieke locatie om het project fietsen tussen de bomen te ontwikkelen. In het kader van SALK wil Toerisme Limburg een verhoging van de outdoor beleving van het fietsroutenetwerk via nieuwe belevingsvolle en onderscheidende initiatieven, die inspelen op landschappelijke kwaliteiten. Er worden 4 belevingen toegevoegd op het bestaande fietsroutenetwerk, namelijk een fietstraject op het water, in de lucht, onder de grond en het creëren van een uitzichtspunt. De projectlocatie van fietsen tussen de bomen is vastgelegd in Bosland ter hoogte van toegangspoort Pijnven. Voor dit project is een stuurgroep opgericht, die bestaat uit Toerisme Limburg, gemeente Hechtel-Eksel, ANB en het projectbureau van Bosland, eventueel aangevuld met bijkomende expertise. Bij de overlegmomenten in de eerste helft van het 2015 (28/01, 25/02, 18/03, 15/04 en 20/04 (plaatsbezoek) en 29/04) lag de nadruk voornamelijk op het zoeken van de geschikte locatie van de fietsbrug. Dit blijkt niet evident te zijn, aangezien het traject moet liggen op het huidige fietsroutenetwerk, er een natuur- en landschapsbeleving moet zijn, maar deze niet geschaad mogen worden (o.a. Natura en VEN-gebied aanwezig), en er een koppeling dient te zijn met de plaatselijke horeca. Ondanks de afwezigheid van het fietsroutenetwerk, wordt het traject idealiter voorzien in de afgebakende projectzone volgens de Inrichtingsvisie Pijnven (zie 20

22 hierboven). Om zo weinig mogelijk interferentie te hebben met de (meeste) open plekken, aanwezige (wandel)infrastructuren, ecologische zones, e.a., heeft de RSP-coördinator met behulp van buffers een zoekzone gemaakt (zie figuur 2). In samenspraak met ANB, de eigenaar van het gebied, is besloten om de gele lijn als grens te beschouwen (zie figuur 3), waarbij het gebied ten noordoosten van de lijn gevrijwaard dient te blijven. De exacte ligging zal afhankelijk zijn van de mogelijke ontwerpen. Tijdens een overleg op 1 juni met Ruimte Vlaanderen en het ANB over het RUP Hechtel- Eksel, werd ook dit project toegelicht. Dominic Vincken, relatiebeheerder van Ruimte Vlaanderen, heeft n.a.v. dit overleg geïnformeerd naar de ruimtelijke juridische aspecten tijdens het regio-overleg Oost van APL. Een eerste aandachtspunt is de aanvrager van de stedenbouwkundige vergunning. Dit bepaalt namelijk of het project begeleid moet worden door AGP (afdeling gebieden en projecten) of APL (afdeling adviseren en participeren lokaal) van Ruimte Vlaanderen. Hierover is nog geen beslissing genomen, maar vermoedelijk zal de aanvraag ingediend worden door de gemeente Hechtel-Eksel of door Toerisme Limburg, waardoor de begeleiding zal gebeuren door APL. Een tweede aandachtspunt is dat door de waarschijnlijk grote constructie er geen gebruik gemaakt kan worden van de bepalingen van het besluit van de werken van algemeen belang, waardoor een planningsinitiatief nodig zal zijn. Dit zal besproken dienen te worden op het volgend overleg, aangezien de financiële middelen van zowel Toerisme Limburg (SALK) als de gemeente Hechtel- Eksel (LSM) van tijdelijke aard zijn, wat een invloed heeft op de haalbaarheid van het project. Op 29 september heeft een overleg plaatsgevonden, waarbij er een aanzet is gegeven van een samenwerkingsovereenkomst tussen Toerisme Limburg, de gemeente Hechtel-Eksel en het ANB. Op 27 oktober is het project tevens besproken met het team Vlaams Bouwmeester (TVBM), aangezien zij het project verder mee zullen begeleiden. De RSP-coördinator heeft nog informatie bezorgd over de mogelijke procedures (RUP, MER, vergunningen, ). Sindsdien ligt het project stil, aangezien er gezocht wordt naar een vergunningstechnische oplossing om het project op korte termijn te kunnen realiseren. Figuur 2: Zoekzone voor traject van fietsen tussen de bomen Figuur 3: Definitieve afbakening voor traject fietsen tussen de bomen 21

23 Nevenpoort Kattenbos De nevenpoort Bosland te Lommel situeert zich ter hoogte van het bos- en heidecomplex Kattenbos dat in het zuidwesten overgaat in de vallei van de Molse Nete. Naast verschillende wandelroutes is er tevens een speelbos aanwezig met speelelementen, die door de land-artkunstenaar Will Beckers zijn ontwikkeld. Het grootste attractiepunt is de Leyssensmolen, die enkele jaren geleden gerestaureerd en verplaatst werd naar de vallei van de Molse Nete. In 2014 is het gehele gebied voorzien van infoborden, banken en picknicktafels, conform het beeldkwaliteitsplan van Bosland (zie 4.2.2). Dit voorjaar werd het onthaal ingericht met infoborden, educatieve borden en stappaaltjes voor de kinderen Nevenpoort Heesakkerpark De nevenpoort Bosland te Overpelt situeert zich in het zuidoosten van de gemeente ter hoogte van Heesakkerheide of Heesakkerpark (Breugelweg). Heesakkerheide is een wandelpark dat in werd opgericht. Het park herbergt tevens belangrijke natuurwaarden en is daarom opgenomen als VEN-gebied. De nevenpoort wordt reeds doorheen het ganse jaar druk bezocht met als grootste aantrekkingspool de in het gebied voorkomende Sevensmolen. Tevens zijn er twee speelzones ingericht en is een land-artkunstwerk geplaatst in het thema van de gemeente Overpelt, namelijk Terug naar de wortels. Zoals in de andere nevenpoorten zijn er infoborden, banken en picknicktafels geplaatst en is de onthaalzone ingericht met Boslandinfrastructuur (infoborden en educatieve borden) Nevenpoort In den Brand Het gebied In den Brand werd geselecteerd als te ontwikkelen neventoegangspoort Bosland voor Hechtel-Eksel. Het gebied ligt ten westen van Hechtel en vormt op vlak van natuur een (Europees) topgebied. De landduinen met grillige boomstructuren vormen de basis van het landschap. Het gebied is dan ook bekend als de grootste zandbak van Vlaanderen. In het kader van een PDPO-project (Programma voor plattelandsontwikkeling) zijn enkele jaren geleden reeds inrichtingswerken gebeurd om de nevenpoort te ontwikkelen: aanleg van een nieuwe parking, straat afsluiten van gemotoriseerd verkeer, aanleg van wandelroutes, plaatsen van speeltoestellen, enz. Zoals aan de nevenpoorten in de twee andere Boslandgemeenten is het gebied voorzien van infoborden, educatieve borden, banken en picknicktafels. Verder zijn er in 2014 twee hondenlosloopzones (één voor grote honden en één voor kleine honden) gerealiseerd, die ervoor moeten zorgen dat de honden in het natuurgebied zelf aan de lijn zullen blijven. In de zomer van 2015 is er voor het gebied In den Brand een projectaanvraag voor Investeringssubsidies Natuur (ISN) goedgekeurd. Met deze subsidies wil het ANB privé-eigenaars, privaatrechtelijke personen en lokale besturen binnen de Speciale Beschermingszones de kans bieden om nu al een bijdrage te leveren aan de Europese natuurdoelen. In den Brand ligt zowel in habitat- als vogelrichtlijngebied. Enkele maatregelen die men wil uitvoeren om tot een goede staat van instandhouding te komen: (1) Landduinherstel met ontwikkeling van buntgrasvegetaties (2330); (2) Psammofiele heideherstel (2310); (3) Herstel eikenhakhoutstoven (9190); (4) Bijdrage aan instandhoudingsdoelstellingen van boomleeuwerik, nachtzwaluw en gladde slang; (5) Exotenbestrijding in habitattypes (2330, 2310 en 9190): Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik verwijderen; (6) Ontsnippering door deel van weg die door het gebied loopt, af te sluiten voor autoverkeer; (7) Ontsluiting van het gebied, rekening houdend met de draagkracht van het gebied. Om deze doelstellingen te kunnen verwezenlijken, werd vooreerst het bosbeheerplan aangepast, dat momenteel ter inzage ligt. Op 17/04 vond een wandeling plaats in het gebied om het project toe te lichten aan de bevolking. Verder wordt momenteel door Regionaal Landschap Lage Kempen een merscreening opgemaakt, waarna de vergunningen aangevraagd kunnen worden en de terreinwerken kunnen starten. Aangezien het gebied zowel ecologisch als recreatief een belangrijke rol speelt in het kader van Bosland en het gebied opgenomen wordt in het toeristisch RUP van Hechtel-Eksel, volgt de RSP-coördinator de verdere procedures mee op. 22

24 Winnerscouts In de opdracht Opmaak GRUP Boslandsites Overpelt is De Winner Scouts als één van de drie te behandelen sites meegenomen (zie ). Het nationaal verblijfscentrum De Winner is eigendom van de scouts van VVKSM. De Winner Scouts telt overnachtingen per jaar en is daardoor de belangrijkste overnachtingsplek (kwantitatief) van de Boslandgemeente Overpelt. De lokale toeristische accommodatie De Winner is een bivakverblijfsaccommodatie in recreatiezone (JC) met her en der paviljoenen rondom een centraal hoofdgebouw. Aan het verblijfscentrum grenst ook een bos in zone natuurgebied. Het bos wordt door de gasten van de Winner gebruikt als speelbos en op de open plekken worden bivaktenten geplaatst. Het omliggende wandelgebied doet dienst als decor voor (zacht-recreatieve) activiteiten (dropping, wandeltochten, avond- en nachtspelen, ). Het ruimtelijk uitvoeringsplan GRUP Boslandsites Overpelt wil een juridisch kader bieden voor het gebruik van het bos op de site De Winner als speelbos en (gedeeltelijk) als zone waar kamperen ook gewestplanmatig mogelijk is. Het omvat aldus een gedeeltelijke regularisatie van de bestaande toestand. Gedurende de opdracht opmaak GRUP Boslandsites Overpelt staat de RSP-coördinator Bosland verder in voor de coördinatie en opvolging van het dossier i.s.m. het diensthoofd R.O. van de gemeente Overpelt (aanbestedende overheid) Napoleonstrand In de opdracht: Opmaak GRUP Boslandsites Overpelt is het Napoleonstrand ook als één van de drie te behandelen sites opgenomen (zie ). De effectieve invulling van de site Napoleonstrand was vroeger een camping in dagrecreatie. In de omgeving van de vroegere camping kon men ook zonevreemde weekendverblijven terugvinden. Het overgrote gedeelte van de site is in privé-eigendom en werd, net als de gemeentelijke gronden op de site, ondertussen volledig gesaneerd. Het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan voorziet voor deze site zeer laagdynamische activiteiten (zonder overnachtingsmogelijkheden). Kleinschalige infrastructuren (qua gebouwen, parkeerfaciliteiten, ) in een groen kader vormen hier het uitgangsprincipe. Concreet was ter hoogte van deze site de bouw van een paardenmanege gepland (vergunning verleend ). In het kader van de gewenste ontwikkeling van de hoofdpoort Bosland ter hoogte van De Grote Hof zal de site het Napoleonstrand onderzocht worden als compensatiezoekzone voor een potentiële omzetting van een deel van de site van de bestemming dagrecreatie naar natuur. In het kader van het GRUP is er in 2014 een aankoopdossier door het ANB opgesteld. Dit dossier werd ter goedkeuring opgestuurd naar Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw, maar werd afgekeurd door de kabinetchef. Op 18 september 2015 heeft er een gesprek plaatsgevonden tussen burgemeester Fransen van Overpelt, het ANB en het kabinet. Tijdens dit gesprek werd aangehaald dat het aankoopbedrag te hoog is. Intussen is de aankoopprijs verlaagd na onderhandeling met de huidige eigenaars. Naast het ANB is ook de gemeente Overpelt bereid om mee te participeren en een percentage van de aankoopprijs te financieren. Daarnaast wordt de mogelijkheid bekeken om samen te werken met Limburg.net om een CO 2 -bos te ontwikkelen op deze site. De RSP-coördinator heeft hiervoor informatie over de site bezorgd aan Limburg.net. Gedurende de opdracht opmaak GRUP Bosland Overpelt staat de RSP-coördinator in voor de coördinatie en opvolging van het dossier i.s.m. het diensthoofd R.O. van de gemeente Overpelt (aanbestedende overheid) Achter de Berg De Boslandgemeente Hechtel-Eksel heeft in 2012 Technum de opdracht gegeven voor de opmaak van een masterplan voor de sport- en recreatiezone ten zuiden van het centrum van Hechtel. Het masterplan werd in 2014 afgerond en voorziet in een globale inrichtingsvisie die op vlak van ruimtelijke ontwikkeling, beheer en uitbating passend en haalbaar is. De volgende uitgangspunten werden hieromtrent gedefinieerd: (1) sport-, spel- en recreatieve activiteiten in een groen en bosrijk kader nabij het centrum van Hechtel; (2) recreatief medegebruik van de omliggende duingebieden: strandsport en spel; (3) autoverkeer doorheen het gebied beperken, structuur van voet- en fietspaden ontwikkelen. Het plan is opgemaakt met inspraak van zowel de huidige als de (gekende) toekomstige gebruikers van het gebied. Het voorontwerp is tevens voorgelegd aan de omwonenden, zodat ook zij hun mening en ideeën kwijt konden. Het masterplan zal als leidraad dienen voor de toekomstige ontwikkelingen in 23

25 het gebied. De opmaak van het masterplan Achter de Berg maakte deel uit van het LSM-dossier Bosland voor Hechtel-Eksel. Achter de Bergen wordt tevens opgenomen in het vooronderzoek in het kader van de RUP-procedure. Indien blijkt dat de site een (recreatieve) bijdrage kan leveren voor Hechtel-Eksel en Bosland, zal bekeken worden of er een bestemmingswijziging voor (een gedeelte van) het gebied dient te gebeuren Musschennest Musschennest is een gebied voor verblijfsrecreatie, gelegen ten zuidoosten van Eksel. In het verleden stonden op dit terrein chalets/vakantiehuisjes zodat toeristen hier konden overnachten. Echter, de meeste huisjes werden permanent bewoond en de hele camping vertoonde een verloederende indruk. Door de gemeente Hechtel-Eksel is een oplossing gezocht om deze situatie aan te pakken. De site is ondertussen volledig gesaneerd en is opgekocht door een nieuwe eigenaar. Het is de bedoeling dat Musschennest mee wordt opgenomen als één van de gebieden waarvoor men een duurzame oplossing wil zoeken. De site biedt namelijk potentie om een project te ontwikkelen dat een recreatieve bijdrage kan leveren aan Bosland. Daarom is de site ook opgenomen in het vooronderzoek i.h.k.v. de RUP-procedure. De huidige eigenaar heeft in het voorjaar van 2015 een nieuwe stedenbouwkundige aanvraag ingediend voor een project dat veel weg heeft van de vroegere situatie. Het gehele plangebied staat ingetekend met vakantiewoningen, waarbij er weinig tot geen aandacht gaat naar recreatieve functies op het domein zelf. Hiervoor werd verwezen naar de omliggende bossen en bestaande fiets- en wandelroutes in de omgeving. De gemeente heeft hiervoor ook samen gezeten met het ANB (dat advies moet geven over de vergunningsaanvraag). Omwille van het recreatieve belang voor Bosland, werd de RSP-coördinator hier ook bij betrokken. Intussen heeft de gemeente te kennen gegeven dat de vergunningsaanvraag werd geweigerd Groene landgebruiksklasse De Sahara Een belangrijk sleutellandschap van het ruimtelijk strategisch project Bosland betreft de Sahara van Lommel. De Sahara van Lommel is als landschap uniek binnen de provincie Limburg en wordt binnen het bosbeheerplan van de stad Lommel aangeduid als een waardevol natuurcomplex. Momenteel komt een gedeelte de Sahara volgens het gewestplan echter overeen met ontginningsgebied met nabestemming recreatie. Vanuit de delfstoffenplanning is de Sahara van Lommel een te schrappen zone. Het gebied vormt het hele jaar door een trekpleister voor recreanten uit Lommel en wordt bijgevolg gekenmerkt door een hoge recreatiedruk. In het zomerseizoen wordt het gebied daarenboven druk bezocht door toeristen van ver buiten de gemeente. Lommel wenst sinds lang de Sahara als natuurgebied te erkennen en te beschermen tegen eventuele recreatieve inplantingen. Het gebied de Sahara ligt binnen het gewenst VEN en was daartoe normaliter op gewestelijk niveau te herbestemmen naar natuurgebied met overdruk GEN. Aangezien Lommel, met het oog op de gewenste ontwikkeling van een hoofdpoort Bosland ten oosten van de Sahara, startte met de opmaak van een GRUP, werd de mogelijkheid onderzocht of de (al dan niet gedeeltelijke) bescherming van de Sahara als natuurgebied in deze opdracht geïntegreerd kon worden (zie ). Aangezien de herbestemming naar natuurgebied met overdruk GEN in principe een gewestelijke taak was, werd de formele vraag gesteld aan de minister van R.O. om de planningsbevoegdheid voor het afbakenen van het natuurgebied met overdruk GEN te delegeren aan de stad Lommel conform artikel van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. De bevoegdheid om de Sahara in het GRUP van de stad Lommel op te nemen werd verkregen d.m.v. een ministerieel besluit van 26 september De stad Lommel wenst via het GRUP in het kader van Bosland een eerste gedeelte van de Sahara om te zetten naar natuurgebied en wenst in een tweede fase een eventueel resterende oppervlakte recreatiegebied van de Sahara eveneens om te zetten naar natuurgebied als compensatie voor een ander toekomstig GRUP te Lommel. Op die manier kan gegarandeerd worden dat de volledige Sahara op gemeentelijk niveau omgezet wordt naar natuurgebied (gewenst VEN, overdruk GEN). 24

26 De hoofdpoort nabij de Sahara kan pas gerealiseerd worden van zodra het GRUP 3 e Platform Park de Soeverein/Poort Bosland afgerond is. Het plan-mer is eind 2015 definitief goedgekeurd en de GRUPprocedure werd ondertussen hervat. In de praktijk zijn toch reeds enkele recreatieve initiatieven genomen, zoals de ontwikkeling van een speelbos, het plaatsen van banken en picknicktafels in boslandstijl, kinderspelletjes waaronder het Zeno Zandloopkeverspel, de inrichting van een hondenlosloopzone en de bouw van de uitkijktoren Riebosserheide-Blekerheide-Sahara Een aantal delen van Bosland zijn aangeduid als speciale beschermingszone (Europese Habitat- en Vogelrichtlijn). Voor deze SBZ-gebieden zijn Natuurdoelen geformuleerd die voorzien in het in stand houden van de specifieke habitats en soorten waarvoor het gebied is aangemeld bij de Europese Unie. Deze Natuurdoelen werden in 2014 door de Vlaamse Regering vastgesteld. De RSP-coördinator volgt de overlegplatforms op van de verschillende SBZ-gebieden in Bosland. Eén van deze speciale beschermingszones is het Habitatrichtlijngebied Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en heide met als code BE De Lommelse gebieden Riebosserheide, Blekerheide en Sahara zijn gelegen in deze SBZ en hebben een totale oppervlakte van 732 ha. Voor dit projectgebied werd een projectvoorstel Life+ Nature ingediend onder het acroniem TOGETHER (To Get Heath Restored). Het projectvoorstel werd ingediend door het Agentschap voor Natuur en Bos, de privépartner SCR-Sibelco en de stad Lommel. Het 4-jarig project werd in mei 2013 goedgekeurd en startte in oktober Voor de realisatie van het project zijn een projectcoördinator (1 VTE) en een communicatiemedewerker (0,5 VTE) in 2014 in dienst getreden. De acties, die de projectpartners voorstellen in het ingediende dossier, zijn integraal gericht op herstel en behoud van soorten en habitats van dit habitatrichtlijngebied. De gladde slang is de soort van de Habitatrichtlijn waarvoor het gebied een groot belang krijgt toegekend. Recente waarnemingen tonen duidelijk dat deze soort momenteel nog verspreid aanwezig is binnen het projectgebied. Het projectgebied heeft de potentie om een cruciale schakelfunctie in te nemen binnen een transnationale natuurstructuur en een ruimer populatienetwerk voor gladde slang en andere soorten van heidehabitats, zoals boomleeuwerik en nachtzwaluw. Het projectgebied vormt het scharnier naar grote natuur- en boscomplexen in het zuiden, het westen en het noorden (Nederland). Om deze verbindingen te realiseren, zijn er enkele maatregelen opgenomen in het ontsnipperingsplan Bosland. Enkele acties die sinds de start van het project uitgevoerd zijn: - Opmaak van een overkoepelende visie en een concreet plan van aanpak, waarbij o.a. 32 ha aan akkers zijn omgevormd naar natuur. - Vogelkersbestrijding over een oppervlakte van 103 ha. - Kappen van 47ha naaldbos in het kader van heideontwikkeling. - Zonering van toegankelijkheid met o.a. afbakening van 2 hondenlosloopzones in de Sahara. Zone 1 (3,5 ha) is in september 2015 geopend, terwijl de aanleg van zone 2 in het voorjaar / de zomer 2016 op het programma staat. - Monitoring van broedvogels, vlinders en gladde slang. - Communicatie en participatie (starthappening met een 1000-tal bezoekers, geleide wandelingen, infofolders, website ( enz.) De Watering Eén van de bijzondere sleutellandschappen in Bosland betreft de Vloeiweiden of Watering te Lommel- Kolonie. De Watering is een 230 ha groot natuurgebied, dat niet alleen cultuurhistorisch gezien uitzonderlijk is, maar ook op vlak van fauna en flora een uniek gebied vormt. Vanaf 1850 werden in Noord-Limburg uitgestrekte heideterreinen ontgonnen. Dankzij een ingenieus bevloeiingssysteem werden de arme Kempense zandgronden omgevormd tot vruchtbare vloeiweiden. Het water was afkomstig uit de Maas en werd aangevoerd via het Kempens kanaal Bocholt-Herentals. Vanaf 1950 verminderde de belangstelling voor de graslanden van de vloeiweiden omdat deze enkel manueel konden gemaaid en gehooid worden. De eigenaars schakelden steeds meer over op populieraanplantingen. Hierdoor dreigde het open cultuurlandschap met haar specifieke fauna en flora te verdwijnen. Door de jarenlange historische bevloeiing met kalkrijk en relatief voedselrijk Maaswater komen in de Watering nochtans heel wat kalkminnende soorten voor die in Vlaanderen in het 25

27 algemeen, en in de Kempen in het bijzonder zeldzaam zijn. Het historische inzaaien met Midden- Europese grasmengsels voegde daar nog unieke plantensoorten aan toe. De Watering bestaat momenteel uit 6 rechte blokken. Blok 1 wordt gekenmerkt door een zeer versnipperde particuliere eigendomsstructuur en is momenteel in gebruik als landbouwgebied. In Blok 2 startte Natuurpunt, in samenwerking met de stad Lommel, reeds 20 jaar geleden met het herstel en beheer van enkele vloeiweiden op de oorspronkelijke, arbeidsintensieve wijze. Zo blijft dit waardevol ecologisch en cultuurhistorisch landschap, dat uniek is in West- Europa, intact en is ook de specifieke kennis voorhanden om dit systeem in de toekomst verder te herstellen. Een klein gedeelte van Blok 2 is daarnaast momenteel nog in landbouwgebruik. Blokken 3, 4, 5 en 6 zijn in eigendom van de stad en omvatten nog steeds populierenaanplanten. Er werden in het verleden verschillende plannen opgesteld door verschillende partijen omtrent (delen van) het gebied. Er is diverse wetgeving van toepassing m.b.t. de Watering of Vloeiweiden: (1) Ministerieel besluit houdende definitieve bescherming als landschap: Zo werden de Vloeiweiden of Watering, gelegen te Lommel-Kolonie, beschermd als landschap bij ministerieel besluit van 20 mei De bescherming gebeurde wegens de esthetische, historische en natuurwetenschappelijke waarden van het gebied. Het beschermingsbesluit formuleert tevens richtinggevende doelstellingen voor het toekomstige beheer van de Watering (2) Habitatrichtlijngebied: De Watering maakt onderdeel uit van het Habitatrichtlijngebied Hageven met Dommelvallei, Beverheide, Warmbeek en Wateringen. Een uitbreiding van het erkende natuurreservaat wordt in het kader van de natuurdoelen van het habitatrichtlijngebied naar voren geschoven. (3) Erkenning als natuurreservaat: Een gedeelte van de Watering werd officieel erkend als natuurreservaat. (4) Atlas van de relicten Limburg: In de Atlas van de relicten van de traditionele landschappen in de provincie Limburg daterend van 1998 wordt voor de Watering Lommel-Kolonie vooral de nadruk gelegd op de wetenschappelijke en historische waarde van deze relictzone. (5) Landschapsatlas Vlaanderen: In de landschapsatlas Vlaanderen worden voor de ankerplaats Watering van Lommel- Kolonie de verschillende waarden opgesomd: wetenschappelijke, historische, esthetische, sociaal-culturele en ruimtelijk structurerende waarden. (6) VEN-gebied: Volgens het besluit van de Vlaamse regering van 19 september 2003 voor de afbakening van de eerste fase van het VEN werd het gebied onder de naam Vloeiweiden Lommel aangewezen als GEN. (7) Bosbeheerplan stad Lommel: In het beheerplan werd met betrekking tot de Watering een geïntegreerde visie goedgekeurd die het volgende omvat: de hoge ecologische beschermingsstatus die aan dit gebied wordt gegeven, wettigt een hoofdfunctie natuur. Tegelijkertijd dient getracht te worden om het cultuurhistorische belang van dit gebied zoveel mogelijk te behouden. Naar recreatie wordt geen intensivering voorzien hetgeen impliceert dat het gebied bezocht kan worden via geleide wandelingen die regelmatig worden georganiseerd met het Wateringhuis als vertrekpunt. (8) Natuurbeheerplan: In februari 2009 werd tenslotte door Natuurpunt een beheerplan opgemaakt voor Blok 2 van de Watering. In het kader van het ruimtelijke strategische project Bosland 1.0 ondersteunde de projectcoördinator Bosland de Boslandgemeente Lommel bij de opmaak van een ontwerpbestek voor de opmaak van een landschapsbeheerplan dat alle bestaande plannen integreert en invulling kan geven aan de van toepassing zijnde wetgeving en visies vanwege het (ruimtelijke) beleid. De aanbesteding hiervoor werd in het najaar van 2012 uitgeschreven. Er werd tevens een subsidiedossier ingediend bij Onroerend Erfgoed Vlaanderen, waar een toelage tot 80% is voorzien voor de opmaak van een dergelijk plan. Het landschapsbeheerplan werd opgemaakt door studiebureau Antea Group en werd op 6 november 2014 goedgekeurd door de bevoegde minister van Onroerend Erfgoed. Het plan heeft in totaliteit ,73 euro gekost, waarvan 80% gesubsidieerd werd door Onroerend Erfgoed. 26

28 Het Hobos In de uit te voeren opdracht Opmaak GRUP Boslandsites Overpelt was het Hobos oorspronkelijk opgenomen als één van de vier te behandelen sites. Het domein het Hobos is als landschap (inclusief hoeve het Hobos ) en als monument beschermd. Op dit moment situeert de hoeve het Hobos zich volgens het gewestplan in agrarisch gebied met ecologisch belang en het omliggende domein het Hobos in natuurgebied. Het ecologisch belang werd recent nog bewezen door de ontdekking van 2 zeldzame vlindersoorten tijdens een vlindermonitoring in Bosland. Het betreft populaties van de bruine vuurvlinder en de sinds de jaren 90 in Vlaanderen uitgestorven zilveren maan. Het domein het Hobos kent een uitermate interessante geschiedenis die teruggaat tot de 16e eeuw. De boerderij het Hobos wordt in de 16e eeuw vermeld als Hoogbos, naar de ligging op één van de hoogste punten van de gemeente. Op het einde van de 18e eeuw werd het landgoed verworven door J.M. Clercx junior, luitenant-drossaard van het ambt Stokkem. Als drossaard roeide hij de roversbende de Bokkenrijders uit. Toen de Fransen onze streken in 1795 inlijfden, trok drossaard Clercx zich terug in het Hobos, waar hij een jeneverstokerij begon, schapen teelde en bossen plantte. Het 143 hectaren grote privé-domein werd in mei 2011 op de private markt aangeboden. Ondertussen werd het domein en de hoeve het Hobos aangekocht door het ANB en de gemeente Overpelt. Op deze manier kunnen deze Boslandpartners de toekomst van het unieke landgoed veiligstellen. Eventuele toekomstige ontwikkelingen op de site moeten leiden tot het bewaren van het bijzondere landschap en de authenticiteit van de landbouwnederzetting. Omwille van het feit dat, na toewijzing van de opdracht aan Antea group, in de stuurgroep bleek dat een GRUP geen oplossing bood voor het Hobos omwille van de bescherming als landschap, werd dit deel van de opdracht stopgezet. Er werd beslist dat voor het Hobos een landschapsbeheerplan zal worden opgemaakt, dat vertrekt vanuit de principes van het beschermingsbesluit. Op 20 november 2014 werd een toekenning van een subsidie vanuit de Vlaamse overheid van ,40 euro (80 %) verkregen voor de opmaak van een landschapsbeheersplan. De firma M-Impact werd aangesteld om de opmaak van dit plan te begeleiden voor een bedrag van ,25 euro incl. BTW. Om zowel rekening te houden met de waardevolle natuur (via natuurbeheerplan) als met het Beschermd Landschap (via landschapsbeheerplan) is ervoor gekozen om een geïntegreerd beheerplan op te stellen. In dit plan zal een uitgebreide analyse van de ecologische, economische en sociale functie van het Hobos opgenomen worden, alsook een integratie van deze aspecten. Tijdens de startvergadering op 23 februari 2015 is bekeken welke aspecten belangrijk zijn voor de stuurgroep (waar ook de RSP-coördinator in zit) en hoe het beheerplan opgesteld zou moeten worden. Op 2 april is de stuurgroep samen met enkele schepenen van Overpelt op terreinbezoek geweest om een beeld te kunnen vormen van de mogelijkheden en de aandachtspunten. Inmiddels is door het studiebureau een visie- en doelstellingenrapport, een inventarisatierapport, een beheermaatregelenrapport en een ontwerp opvolgings- en evaluatierapport opgesteld. Op 11 februari 2016 heeft een laatste overleg plaatsgevonden en werd door Onroerend Erfgoed aangegeven dat er een betere aftoetsing moet zijn van de visie en de maatregelen aan het Beschermingsbesluit. Dit dient, samen met andere opmerkingen tijdens het overleg, aangepast te worden door het studiebureau. Echter, ondertussen heeft er een schepenwissel plaatsgevonden in Overpelt, waarbij binnen het schepencollege een andere visie bestaat over het Hobos. De opmaak van het landschapsbeheerplan is daardoor voorlopig opgeschort tot er een eenduidige visie van het beleid is De duur van een goedgekeurd natuurbeheerplan bedraagt 24 jaar, terwijl dat van een landschapsbeheerplan 27 jaar bedraagt. Voor het geïntegreerd beheerplan zal dit vermoedelijk 24 jaar bedragen Het militaire domein Het militaire domein Kamp Van Beverlo situeert zich in het zuidwesten van de Boslandgemeente Hechtel-Eksel en valt in strikte zin niet onder het werkingsgebied van het ruimtelijk strategisch project Bosland. Dit neemt niet weg dat er in de praktijk een goede samenwerking (formeel protocol) bestaat tussen Defensie en het ANB als Boslandpartner omtrent de functionele afstemming en beheer van militaire domeinen. Dit geldt tevens voor het militaire domein Kamp van Beverlo, waar gezocht wordt naar functionele relaties i.h.k.v. Natura 2000 (bv. het reeds afgelopen Life+project DANAH, ). 27

29 Het militaire domein Kamp van Beverlo is volledig gelegen binnen het habitatrichtlijngebied Vallei- en brongebieden van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden met als code BE Zoals in alle andere Speciale Beschermingszones is er in de eerste helft van 2015 een eerste overlegplatform georganiseerd, namelijk op 31 maart Tijdens dit lokaal overleg werd informatie gegeven over de locaties waar de Europese natuurdoelen gerealiseerd zullen worden, welke maatregelen daarvoor nodig zijn, welke impact dit heeft en wie zich daarvoor zal inzetten. Aangezien de Kamperbaan (N73) doorheen het militair domein loopt en deze is opgenomen in het ontsnipperingsplan, volgt de RSP-coördinator de overlegplatforms mee op. Het Kamp van Beverlo is meer dan ha groot en bestaat uit een mozaïek van o.a. droge en natte heiden, vennen en landduinen. Het gebied herbergt een grote populatie van gladde slang, bijlage IV-soort van Habitatrichtlijn, en is daarom van Europees belang. De Kamperbaan doorkruist het militair domein en zorgt zo voor een versnippering voor gladde slang en andere diersoorten. Daarnaast zien we de voorbije jaren een toename van groot wild, waaronder everzwijn, waardoor de verkeersveiligheid in gevaar komt. Door de ligging in Natura 2000-gebied, het belang voor gladde slang en de toename van wildaanrijdingen, is de verbinding in het ontsnipperingsplan opgenomen met hoge prioriteit. Naar aanleiding van een parlementaire vraag van volksvertegenwoordiger An Christaens heeft Minister van leefmilieu Joke Schauvliege in februari 2015 bevestigd dat in Bosland een proefproject met een wilddetectiesysteem zal opgestart worden. Er werd door de Minister aangegeven dat het ANB en AWV zouden bekijken op welke gewestweg dit project het best zou plaatsvinden. Op een provinciaal overleg tussen ANB en AWV (26 februari 2015) heeft de RSP-coördinator, die daar het ontsnipperingsplan Bosland heeft voorgesteld, nagevraagd welke personen hier best bij betrokken worden. De RSP-coördinator is namelijk trekker van dit project. Op 13 april heeft een overleg met ANB, AWV en LNE plaatsgevonden over de implementatie van het ontsnipperingsplan en zijn verdere afspraken gemaakt omtrent het proefproject met wilddetectiesysteem. Er is aangegeven dat de Kamperbaan de meest geschikte locatie is voor dergelijk project. Aanrijdingsgegevens van de politie geven aan dat er in de periode minstens 21 everzwijnen en 14 reeën zijn aangereden. In 2015 zijn er tot mei reeds 8 wildaanrijdingen gemeld. Op 26 mei kwam de werkgroep samen, aangevuld met Natuurpunt. De RSP-coördinator heeft aan de hand van gegevens van boswachters en het project dieren onder de wielen kaarten gemaakt met een aanduiding van locaties met waarschijnlijk de meeste aanrijdingen op de Kamperbaan. Dit zijn twee locaties, namelijk in het oosten en in het westen van de weg. Daarnaast heeft AWV een voorstelling gegeven van de verschillende bestaande systemen. De systemen die wild detecteren en de autobestuurders waarschuwen krijgen de voorkeur boven systemen die voertuigen detecteren en het wild waarschuwen (verjagen). Tijdens een nieuw overleg op 30 juli heeft de firma Prowild, na een terreinbezoek op de Kamperbaan, een voorstelling gegeven van hun systemen. Afhankelijk van de doelsoorten en het terrein kan er gewerkt worden met lijndetectie (laser) of vlakdetectie (infrarood). Na hun voorstelling heeft de werkgroep (aangevuld door het INBO) nog allerlei zaken besproken, zoals de locaties op de Kamperbaan, afrastering, obstakels (wegen van defensie), geleiding van dieren, maatregelen om bestuurders trager te laten rijden, combinatie met reptielentunnels, communicatie, monitoring, Aangezien op het militair domein een leefbare kernpopulatie gladde slang zit, de dispersiemogelijkheid beperkt is, er nog geen aangereden exemplaren zijn waargenomen langs de Kamperbaan en de kostprijs van goed werkende reptielentunnels hoog kunnen oplopen, is besloten om (nog) geen reptielentunnels te koppelen aan de oversteekplaatsen met wilddetectie. De RSP-coördinator heeft eind september/begin oktober een samenvatting gemaakt met wat de werkgroep voor ogen heeft (mogelijke gebieden waar detectiesysteem gewenst is, doelsoorten, enz.). Dit document is naar het Engels vertaald en is door AWV in februari 2016 opgestuurd naar verschillende firma s die met detectiesystemen vertrouwd zijn, zodat een kostenraming verkregen kon worden. In maart is er slechts één kostenraming verkregen. Op 11 april is de stuurgroep opnieuw samengekomen om te bespreken wat de verdere aanpak zal zijn. Iedere partij koppelt met hun management terug welke budgetten er beschikbaar zijn. AWV bekijkt eveneens of zij het bestek kunnen opstellen. Er is een volgend overleg ingepland op 15 juni. Verder is het globale project op 29 oktober 2015 door de RSP-coördinator toegelicht aan Defensie, aangezien de Kamperbaan doorheen militair domein loopt. Binnenkort dienen nieuwe gesprekken gevoerd te worden omtrent o.a. het afsluiten van bepaalde weinig gebruikte wegen, stroomvoorziening en onderhoud langsheen de rasters. 28

30 Op de grens van Bocholt en Weert (t.h.v. Smeetshof) is verschillende jaren geleden reeds een wilddetectiesysteem geïnstalleerd. Op 15 oktober 2015 is de RSP-coördinator ter plaatse geweest met ARK Natuurontwikkeling, die het systeem in samenwerking met de gemeente Bocholt heeft geplaatst. Ondanks dat het een ietwat verouderd systeem betreft, hebben ze aangegeven waar zij verbeterpunten zien, zodat hiermee rekening gehouden kan worden Het Pijnvencomplex Gedurende de erkenning van Bosland als ruimtelijk strategisch project werd, zoals in de voorgaande jaren, ter hoogte van het Pijnvencomplex, zijnde het hart van Bosland, verder invulling gegeven aan de realisatie van diverse infrastructuurmaatregelen conform het goedgekeurde bosbeheerplan Pijnven. Het bosbeheerplan geeft invulling aan het intern versterken van de kernfunctie en het leggen van verbindingen met de omliggende gebieden zoals het militaire domein, t Plat, Kattenbos, De verschillende ecologische infrastructuurmaatregelen uit het bosbeheerplan van het gebied zijn geënt op de aanwezige ecologische waarden en potenties in het gebied, de toeristische visie voor het gebied en zijn economische functie. Zodoende wordt invulling gegeven aan het bewerkstellingen van een duurzame multifunctionaliteit in het gebied. Met betrekking tot de toeristische visie voor het gebied wordt er verwezen naar het onderdeel Hoofdpoort Hechtel-Eksel ( ) van het voorliggende Tussentijds rapport Bosland. Het betreft de toelichting omtrent de stand van zaken m.b.t. de te ontwikkelen hoofdpoort Bosland in Hechtel- Eksel, waarbij het Pijnven één van de onthaalsites is. Wat betreft de economische visie voor het gebied, kan vermeld worden dat er de voorbije jaren een doctoraatstudie in het Pijnven heeft plaatsgevonden. Haben Blondeel, een student in de bioingenieurswetenschappen aan Universiteit Gent onderzocht er de samenhang tussen houtkap en biodiversiteit. In de studie wordt getracht om de twee bosfuncties optimaal met elkaar te verenigen. Een intensievere vraag naar hout kan positief opgevangen worden door deze economische activiteit te gebruiken om open plekken en verbindingen te creëren ten voordele van verschillende soorten. Verschillende habitats werden gekoppeld aan karakteristieke indicatorsoorten (op basis van habitatvoorkeur, mobiliteit en detecteerbaarheid). Er werden drie groepen afgebakend, namelijk de bossoorten (zwarte mees en kuifmees), de soorten van open plekken (heivlinder) en soorten van halfopen plekken en bosranden (levendbarende hagedis en nachtzwaluw). Aan de hand van de gegevens werd een generalized linear model (GLM) opgemaakt, die de kans op aanwezigheid van een soort in een habitat voorspelt. Uit de resultaten blijkt dat de bossoorten vooral in de kerngebieden van het bos voorkomen. Bij aantasting van die gebieden zullen zij sterke negatieve gevolgen ondervinden, waardoor deze locaties best niet beïnvloed worden. De andere indicatorsoorten bevinden zich meer in geconnecteerde open habitatelementen die meer verspreid en verder van de kern gesitueerd zijn. Er wordt door de onderzoeker aangeraden om in een 20-jarige cyclus te werken, waarbij de bosbeheerder nieuwe open plekken kan creëren en aan verjonging kan doen. Zo blijven de bossoorten beschermd en hebben de andere soorten de kans om te overleven in steeds nieuwe habitats. Er wordt besloten dat als het bosbeheer gericht wordt ingepland, dat biodiversiteit en biomassaproductie op een evenwichtige manier kunnen samengaan. Met betrekking tot de ecologische functie dient vermeld te worden dat het Pijnven al enkele jaren het wetenschappelijke studiegebied vormt voor uitgebreid nachtzwaluwonderzoek. Het Pijnvencomplex staat sinds lang bekend om haar belangrijke populatie nachtzwaluw. Door de mysterieuze en gespecialiseerde levenswijze van deze soort ontbreekt informatie die gebaseerd is op degelijk wetenschappelijk onderzoek en is het erg moeilijk de beschikbare gegevens over populatie-evoluties en populatiegroottes op provinciaal of Vlaams niveau, correct te beoordelen. Nochtans is de nachtzwaluw een belangrijke soort bij het beoordelen van de kwaliteit van grote natuurgebieden en het evalueren van de impact van het beheer. Daarenboven is het in het kader van het Europese natuurbeleid ook van groot belang een beter beeld te verkrijgen van de ecologische vereisten en de correctheid van de beschikbare populatiegegevens. In samenwerking met vrijwilligers wordt de populatie nachtzwaluw al zo n 15 jaar nauwgezet opgevolgd in Bosland. Enkele jaren geleden is, voor het eerst in Vlaanderen, een zenderproject opgezet. Enkele van deze interessante gegevens werden wetenschappelijk verwerkt in een degelijk eindwerk vanuit de Universiteit van Leuven met als titel Onderzoek naar het habitatgebruik van nachtzwaluwen (Caprimulgus europaeus) met behulp van radiotelemetrie in Bosland (Evens Ruben, academiejaar ). Het eindwerk leverde een schat aan nieuwe informatie op over de levenswijze en de vereisten die deze intrigerende soort stelt aan 29

31 haar omgeving. Evengoed bleven een aantal vragen onbeantwoord. In 2014 onderging het onderzoek naar nachtzwaluwen in Bosland een upgrade. Voor het eerst werd samen met de Universiteit van Hasselt onderzoek gedaan naar de ecologie van nachtzwaluwen onder de noemer van een doctoraatonderzoek. Gedurende deze twee jaren werden al meer dan 150 nachtzwaluwen gevangen, waarbij er verschillende tientallen individuen werden gezenderd (o.a. met GPS-zenders). Naast de jaarlijkse bachelorstudenten die een bachelorproef uitvoeren in thema van de nachtzwaluw, is eind 2015 een nieuwe doctoraatstudent begonnen. Deze persoon zal zich verdiepen in de genetische analyse van de nachtzwaluwpopulaties. Zo wordt de populatiestructuur in Limburg nagegaan, maar zal ook onderzocht worden via een stressanalyse wat het effect is van de afstand tussen broed- en foerageerplaats op broedsucces e.d. Vanuit meerdere onderzoeksinstellingen binnen en buiten Europa wordt sterke interesse getoond voor het baanbrekend werk in Bosland. De komende jaren zal dus ook een internationale samenwerking worden opgezet. Met betrekking tot het lopende nachtzwaluwonderzoek beperkt de rol van de RSP-coördinator zich tot het informatief opvolgen van deze studie en de bijhorende resultaten. Ondanks vogels minder gevoelig (niet ongevoelig) zijn voor versnippering, kan dit onderzoek toch interessante resultaten opleveren Gele landgebruiksklasse Vallei van de Balengracht De Vallei van de Balengracht vormt een belangrijk sleutellandschap van het ruimtelijke strategische project Bosland. De Vallei van de Balengracht is een open agrarisch valleigebied met kleinschalige natuur- en bosgebieden in het zuiden van de gemeente Lommel. Dankzij het gevarieerde landschap, met onder meer heidegebiedjes, houtkanten en bosjes, huist in deze vallei een zeer bijzondere dagvlinderfauna met diverse soorten die in Vlaanderen erg zeldzaam zijn geworden. De vallei werd in 2007 omgedoopt tot de Vlindervallei en situeert zich op het raakpunt van de drie Boslandgemeenten. Doordat de vallei omgeven is door natuurgebied, zou het ruimtelijk gezien goed zijn om de bestaande structuurrijke open vallei te behouden en verder te ontwikkelen. Het streefbeeld is het creëren van een open gebied met een mozaïek aan kleine akkers, heischrale graslanden, bloemrijke graslanden, nattere stukken en kleine landschapselementen. Planologisch is het gebied volgens het gewestplan immers landschappelijk waardevol agrarisch gebied, terwijl de Vallei van de Balengracht eveneens geselecteerd werd als een provinciale natte natuurverbinding (nummer 45: Lommel, Balen, Pijnven tot voorbij het Kanaal van Beverlo tot aan Antwerpen, via de Balengracht (zijbeek Grote Nete)). Veel van de landbouwpercelen zijn op dit moment echter in private eigendom en worden intensief geakkerd. Er zal door o.a. de RSP-coördinator, ANB en de gemeente bekeken worden hoe deze doelstelling bereikt kan worden. Eventuele mogelijkheden zijn: (1) het realiseren van een planologische omzetting en (2) het doorvoeren van een gericht aankoopbeleid en het afsluiten van beheerovereenkomsten via de VLM Landbouwgebied Gortenloop Een gedeelte van de Gortenloop maakt onderdeel uit van het landgoed het Hobos. In deze zone is de uitdaging om de aanwezige verwevingsfuncties in het gebied te behouden. Dit zal verder bekeken worden bij de opmaak van het landschapsbeheerplan. Eén van de aspecten die meegenomen zal worden, is het al of niet behouden van het extensief beheer van het gebied. Enkele jaren geleden liet de eigenares van het Hobos het domein namelijk begrazen door runderen op basis van een rotatiesysteem. Daarnaast zijn er recent (in 2015) een populatie zilveren maan en bruine vuurvlinder aangetroffen in de vallei van de Gortenloop. In het landschapsbeheerplan zullen maatregelen opgenomen worden om de populaties van deze zeldzame vlinders te vrijwaren en te versterken Vallei Holvenloop De vallei van de Holvenloop ligt als een stapsteen tussen het Pijnvencomplex en het natuurreservaat t Plat. In de ruimtelijke visie is dit gebied opgenomen als landbouwgebied waarbinnen gestreefd moet worden naar het behoud van kleine bos-, natuur- en/of landschapselementen. Ten behoeve van de realisatie van een goede verbindende functie is het wenselijk de versterking van deze kleine elementen te onderzoeken en waar mogelijk terreinacties uit te voeren. Er is met het AWV afgesproken om de belangrijkste locaties voor een ecoduiker in Bosland op te lijsten. Een ecoduiker 30

32 ter hoogte van de kruising N715 - Holvenloop wordt eveneens opgenomen, aangezien dit een belangrijke natte verbinding vormt. Daarnaast is er de gewenste aankoop van het aanliggende Napoleonstrand, dat via het GRUP Boslandsites Overpelt als planologische compensatie zal omgezet worden van recreatiezone naar natuur (zie ). Een goede inrichting en beheer van deze site, dat zal gebeuren door het ANB, kan een versterking geven aan de valleifunctie Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) in Bosland In het kader van de instandhoudingsdoelstellingen (IHD) zijn er afspraken gemaakt om de hoeveelheid stikstof in Natura 2000-gebieden te laten dalen. Een te hoge stikstofdepositie kan namelijk voor problemen zorgen om de instandhoudingsdoelstellingen te realiseren. Dit zorgt ervoor dat de vergunning van bedrijven die teveel stikstof uitstoten, voornamelijk veeteeltbedrijven, in het gedrang komen. Om te voorkomen dat vergunningen moeten geweigerd worden, werkt de Vlaamse regering aan een Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), zodat de stikstofuitstoot versneld kan worden verminderd. De definitieve PAS (met een aangepast en operationeel vergunningensysteem) zou klaar en opgestart moeten zijn tegen In Bosland is het percentage aan natuur hoog en zijn er verschillende SBZ-gebieden gelegen. Echter zijn in de Boslandgemeenten niet zoveel landbouwers actief en zijn er bijgevolg geen rode brieven bezorgd aan landbouwers binnen Bosland. In Hechtel-Eksel zijn er 38 groene en 5 oranje bedrijven, in Lommel 59 groene en 5 oranje en in Overpelt 32 groene bedrijven Rode landgebruiksklasse Kristalpark III Ten westen van de stadskern van Lommel situeren zich de industriegronden van Kristalpark en Balendijk. Het gebied wordt als volgt begrensd: de N71 in het noorden; ambachtelijke zone Balendijk en open ruimte van Meysterbergen in het oosten; de vallei van de Molse Nete en de Kattenbosserheide in het zuiden; de gemeentegrens Balen-Lommel en het kanaal van Beverlo in het westen. Volgens het gewestplan is de site deels bestemd als industriegebied, KMO-zone, recreatiegebied en agrarisch gebied. Bepaalde gronden zijn in volle exploitatie. Andere zijn ondertussen door verschillende acties van het stadsbestuur bouwrijp gemaakt en klaar voor ontwikkeling. Kristalpark bestaat uit drie verschillende parkonderdelen, namelijk Kristalpark I, Kristalpark II en Kristalpark III. Samen omvatten de drie deelparken van Kristalpark meer dan 500 ha bruto industriegronden. Dit maakt van het terrein één de grootste aaneengesloten nog te ontginnen industriegebieden van West- Europa. In 2012 is er een visie voor het gehele Kristalpark opgemaakt, die voor elk van de deelgebieden aangeeft waar we naar toe willen en wat voor ontwikkelingen er mogelijk zijn. Naast de economische opportuniteiten van het gebied, is Kristalpark III het leefgebied voor tal van bijzondere diersoorten, zoals gladde slang, kommavlinder, boszandloopkever, veld- en boomleeuwerik, heivlinder, enz. Op deze plaats is naar waarschijnlijkheid s werelds grootste populatie lentevuurspin gevonden, een kleurrijk spinnetje dat op de Rode Lijst staat aangeduid als uitgestorven in Vlaanderen. Naast het feit dat het gebied vele bijzondere soorten herbergt, speelt het tevens een zeer essentiële corridorfunctie. Op Euregionaal niveau blijkt dit één van de weinige verbindingen te zijn die de zuidelijke met de noordelijke natuurgebieden verbindt. Kristalpark III zit dan ook vervat in de provinciale natuurverbinding (droge verbinding nummer 1 Lommel, Mol, tussen de Zeven Heerlijkheden, via Hoge Maatheide). Uit de ontsnipperingsstudie van Bosland blijkt deze verbinding tevens (één van) de meest essentiële te zijn voor o.a. gladde slang en andere heidegebonden soorten. Door de ontwikkeling van het industriegebied dreigt deze soortenrijkdom en verbindende functie te verdwijnen. Zoals is opgenomen in het MER (2006), is tijdens de terreinvoorbereiding van Kristalpark III een 100 meter brede corridor ontwikkeld om de ecologische waarde te beschermen. Echter, door de beperkte breedte en de aanwezigheid van windmolens en een fietspad in de corridor, is deze verbinding onvoldoende functioneel. Daarom wordt er voorgesteld om de corridor uit te breiden naar een functionele breedte van 250 meter en om een deel van het leefgebied van de lentevuurspin te 31

33 vrijwaren. Deze extra ruimte van ca. 28 ha kan via een RUP omgezet worden van industrie naar natuur. Op basis van een breed overleg met verschillende instanties is er een compromisvoorstel opgemaakt. De meest geschikte locatie (op vlak van natuur en archeologie) om, ter planologische compensatie, industrie te ontwikkelen is ten zuiden van Kristalpark II. ANB heeft zich met deze ruil akkoord verklaard op basis van de beschikbare kennis van de betrokken sites. Het agentschap Onroerend Erfgoed houdt momenteel vast aan uitgebreid archeologisch onderzoek, dit zowel in het industriegebied waar reeds archeologisch onderzoek is uitgevoerd en er nog een 4 e site dient onderzocht te worden, als in het bosgebied dat voorgesteld wordt als compensatiezone. Omdat de kosten hierdoor sterk stijgen en de termijn van zowel de ontwikkeling van het nieuwe industriegebied als de inrichting van de ecologische corridor naar achter schuiven, werd lange tijd geen volledige overeenstemming bereikt. Gezien het belang van Kristalpark III i.h.k.v. de ontsnipperingsstudie, zijn de gesprekken, na een tijd lang stil gelegen te hebben, weer hervat. Zo is er op 02/12/2015 een overleg geweest tussen ANB en OE (inclusief de administrateur-generaals), de gouverneur en de burgemeester van stad Lommel. De RSP-coördinator heeft dit overleg van op de zijlijn gevolgd en heeft hiervoor kaarten, nota s en een presentatie gemaakt. Er werd afgesproken om een archeologisch vooronderzoek te laten plaatsvinden dat o.a. door stad Lommel en ANB gefinancierd wordt. Echter dient hiervoor eerst een prijsraming te gebeuren. Op 04/12 is er samen met OE, ANB, stad Lommel en Erfgoed Lommel een zoekzone afgebakend. Aan de hand van deze zone werden prijzen voor het archeologisch vooronderzoek opgevraagd bij verschillende archeologische studiebureaus. De prijzen van deze bureaus lagen vrij ver uit mekaar en bleken hoog te zijn voor een gebied wat al vrij goed gekend is qua archeologie. Daarom is er een opdracht uitgeschreven om een archeologienota op te maken met een bureaustudie en een beknopt veldonderzoek. Hieruit zal een meer realistische grootte van de zoekzone naar voren komen, waardoor de prijs van een archeologisch vooronderzoek gedrukt kan worden. Deze opdracht zal vermoedelijk in mei uitgevoerd worden en de financiering van deze opdracht gebeurd door het ANB. Naast het archeologisch aspect is het planologisch aspect van het dossier eveneens ingewikkeld. Op 17/11/2015 werd het dossier besproken met David Stevens (LNE) en Bert Foucart (Ruimte Vlaanderen) met de vraag of het onder het decreet betreffende complexe projecten valt. Dit blijkt echter niet zo te zijn, aangezien er reeds een beoogde compensatiezone is aangeduid. Het decreet zou de procedure nog duurder en complexer maken. Daarnaast heeft er op 28/01/2016 een overleg plaatsgevonden met Dominic Vincken (RV) en Gülay Aydogan (Provincie Limburg) met betrekking tot de planningsprocessen. Het is nog niet duidelijk op welk niveau er best een RUP opgestart kan worden. Door de ligging van het compensatiegebied in VEN, zou enkel via een gewestelijk RUP gewerkt kunnen worden (i.h.k.v. AGNAS). Daarnaast zijn er argumenten om een provinciaal RUP op te maken door de verschuiving van de afbakeningslijn van het kleinstedelijk gebied Lommel en de aanduiding van de provinciale natuur- en open ruimtecorridor. Naar alle waarschijnlijk zal een gemeentelijk RUP sneller kunnen verlopen, aangezien de prioriteiten op Vlaams en provinciaal niveau bij andere dossiers liggen. Dominic Vincken heeft advies gevraagd bij het departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed, maar hier is nog geen reactie op gekomen. Omwille van het belang voor de ontsnipperingsstudie, volgt de RSP-coördinator dit proces nauw op. Doordat Kristalpark III een cruciale schakel vormt in een euregionaal natuurnetwerk, kunnen via deze verbinding namelijk ook andere ontsnipperingsprojecten gefaciliteerd worden, zoals ecoinfrastructuren aan N71 en over kanaal Bocholt-Herentals Bedrijventerreinen Lommel In februari 2014 werd door de Lommelse Ondernemersclub vzw (LOC) samen met de stad Lommel en het Agentschap Natuur en Bos (ANB) een project opgestart rond het beleidsthema Natuur in je buurt (voorheen Groen in de stad ) van ANB. Het project werd geselecteerd en goedgekeurd door minister Schauvliege voor een totaalbudget van euro. Hiervan is euro partnerbijdrage van de LOC, euro van de stad Lommel en euro gesubsidieerd door ANB. Het doel van het project is tweeledig. Enerzijds willen de Lommelse ondernemers een belangrijke stap voorwaarts zetten in de ecologische inrichting en het natuurgericht beheer van de groeninfrastructuren binnen hun bedrijventerreinen. Anderzijds willen zij, samen met de stad, bijdragen aan een stedelijk vlindernetwerk als basis voor een kleurrijk groenweefsel doorheen de stad. 32

34 Via verschillende wervingsmomenten werden de Lommelse bedrijven gecontacteerd om deel te nemen aan het project. Enerzijds via een presentatie op ontbijtsessies, anderzijds via een flyer. Daarnaast werden de bedrijven ook bilateraal aangesproken tijdens netwerkmomenten of wanneer zij een stedenbouwkundige vergunning indienden. In 2014 engageerden reeds 17 bedrijven zich om hun bedrijfsterrein vlindervriendelijk te maken. Naast de communicatie voor de bedrijven werd ook grootschalig gecommuniceerd via de pers, met een promofilm op seminaries en via de lancering van de website in de Boslandhuisstijl. Op 19 mei 2015 is een groensafari georganiseerd voor professionals, met als centraal thema het duurzaam vergroenen van bedrijventerreinen. In de voormiddag werden er voordrachten gehouden in Center Parcs, terwijl er in de namiddag met de bus enkele Lommelse bedrijven werden bezocht. Naast het focussen op bedrijven is in het voorjaar van 2015 tevens gestart met een vlindercampagne voor de bevolking, scholen en verenigingen van Lommel. Aan de hand van 5 doelstellingen ( vlindercafés (nectarplanten), 100 vlindercrèches (tuinen), 500 insectenhotels, vlindertekeningen en 200 vlinders-voor-één dag op het eindevenement van 28 juni 2015), werd de bevolking uitgedaagd om van Lommel de vlindervriendelijkste stad te maken. Deze doelstellingen werden dan ook bereikt. In het kader van de campagne is tevens een vlinderherkenningskaart opgemaakt door het projectbureau Bosland waarop alle vlinders staan die je in Bosland kan tegenkomen. Voor het project te coördineren, is in 2014 een projectcoördinator aangesteld (1 VTE). Aangezien het project bijdraagt tot ontsnippering binnen Bosland (o.a. door heide te ontwikkelen op de bedrijventerreinen), volgde de RSP-coördinator het project mede op, was deze betrokken bij verschillende overlegmomenten en hielp deze bij grote evenementen. In het begin van 2016 is het project 2B Connect: bedrijven en biodiversiteit zorgen voor connectie in het kader van Interreg V (Vlaanderen-Nederland) van start gegaan. Het doel van het project is om de groene infrastructuur van verschillende bedrijventerreinen zo in te richten en te beheren dat zij de nabijgelegen Natura 2000-gebieden versterken. Tijdens dit 3-jarig project wil men minstens 70 bedrijven vinden die mee willen bijdragen aan deze doelstelling. Door de gelijkaardige ervaringen van het vlinderproject in Lommel, is Bosland gevraagd om als casus mee in het project te stappen. Met deze middelen kan het vlinderproject, dat in de zomer van 2015 afliep, verlengd en doorgetrokken worden tot heel Bosland, waaronder Nolimpark in Overpelt en het industriegebied in Hechtel-Eksel. Het officiële startmoment van het project vond plaats op 12/04 in de nieuwe vestiging van de partner VBM NV op Maatheide te Lommel Maatheide In het noordwesten van Lommel heeft Sibelco enkele grote sites in eigendom waar aan zandontginning wordt gedaan. Deze ontginningen leiden tot enorme waterplassen, die een grote invloed hebben op het omgevende woongebied, maar ook op de natuur. Omwille van milieuvergunningen die over enkele jaren ten einde lopen, is i.h.k.v. de komende aanvraag tot hervergunning een MER in opmaak. In dit MER is een toekomstvisie van de ontginningsplassen opgesteld aan de hand van enkele nabestemmingsplannen op korte (4-6 jaar) en lange (20-25 jaar) termijn. Bij de opmaak van deze nabestemmingsplannen heeft Sibelco zich gebaseerd op het recent opgemaakt beeldkwaliteitsplan van Lommel, waarin de ruimtelijke kwaliteiten en visies in zijn opgenomen. Daarnaast is ook rekening gehouden met de belangrijke verbindingsfunctie van het gebied. Maatheide valt namelijk binnen de provinciale open ruimteverbinding en droge natuurverbinding tussen Kattenbosserheide en Zeven Heerlijkheden via Hoge Maatheide. Ook in het ontsnipperingsplan van Bosland is het gebied opgenomen als belangrijke noord-zuidverbinding tussen Waaltjesbos/Kattenbos en de bos- en heidegebieden van Antwerpen en Nederland. Door het belang van de nabestemmingsplannen voor het ontsnipperingsplan, was de RSP-coördinator betrokken bij de overlegmomenten. Op 4 november 2014 werden de plannen voorgesteld aan het beleid van stad Lommel. Daarnaast was er op 27 november een bilateraal overleg met Sibelco, stad Lommel, ANB en LNE, waarbij de nabestemmingsplannen meer in detail werden besproken. In december vond tevens een infosessie plaats voor de omwonenden en andere betrokkenen van het gebied, met mogelijkheid tot het stellen van vragen en het aanreiken van ideeën. Ook tijdens de groensafari (zie ) werd een bezoek gebracht aan Maatheide, waarbij Sibelco hun plannen heeft toegelicht vanop een hoge zandberg, zodat er zicht was op het gehele gebied. 33

35 Versnipperende infrastructuren met bijhorende ontsnipperingsmaatregelen In het ontsnipperingsplan zijn er vele maatregelen voorgesteld, die gaan van kleine acties, zoals het plaatsen van wildspiegels, tot grote acties, zoals de bouw van ecoducten en/of ecotunnels. Eén van de belangrijkste knelpunten is de N71, de vierbaanse weg tussen Overpelt en Geel. Ter hoogte van Lommel vormt deze weg een grote belemmering voor een belangrijke ecologische noordzuidverbinding. Actie 3.1.b in het ontsnipperingsplan voorziet de aanleg van een volwaardige ecotunnel/ecovallei ter hoogte van de aanwezige onderdoorgang voor trein en fietsers. Aangezien dergelijke eco-infrastructuur zeer veel geld kost en Bosland hiervoor geen financiële middelen voorhanden heeft, dient er naar externe financiering gezocht te worden. Voor de ontsnippering van de N71 heeft een eerste overleg plaatsgevonden op 15/02/2016 tussen LNE, ANB, AWV en de RSPcoördinator, in de hoop om de N71 op te nemen in de meerjarenplanning omtrent ontsnippering. Op dit overleg werd besproken dat er best één groot eco-infrastructuur (bij voorkeur een ecoduct) wordt geplaatst ter hoogte van de bestaande corridor op Kristalpark III. Daarnaast kan best versterking worden voorzien door een ecologische inrichting van de bestaande spoorlijntunnel en de kanaaloevers van het kanaal van Beverlo, Er werd door de RSP-coördinator een conceptnota opgesteld met omschrijving van de problematiek en een voorstel van de maatregelen. Het vervolgoverleg vond plaats op 11/04, waarbij opmerkingen over de conceptnota werden overlopen. Om te bekijken wat mogelijk is qua eco-infrastructuur zal de dienst Expertise, beton en staal (MOW) tegen het volgend overleg in september enkele scenario s (met kostenraming) uitwerken. Intussen zal deze dienst met de RSP-coördinator op terrein gaan om een beeld te krijgen van het projectgebied. Daarnaast kan nog vermeld worden dat er in oktober 2015 een herinrichting heeft plaatsgevonden van de middenberm van de N71 in Lommel en Overpelt. In functie van heidegebonden soorten werd over een totale afstand van +/- 5 km de bestaande berm gefreesd en ingezaaid met choppermateriaal (heide). Door deze actie, die tevens is opgenomen in het ontsnipperingsplan, wordt een verbinding gecreëerd voor vlinders, zoals de zeldzame heivlinder. Door het verwijderen van een deel struiken, is de berm ook minder aantrekkelijk voor groot wild, waardoor de kans op aanrijdingen wordt verminderd. De actie is gerealiseerd met resterende middelen van het Natuur in je buurt -project. Naast de poging om Vlaamse financiering te verkrijgen, wordt er tevens aan gedacht om Europese financiering te zoeken. Sinds het najaar van 2015 vonden er gesprekken plaats met Provincie Limburg Nederland, ANB en de RSP-coördinator. Tijdens de eerste gesprekken werd afgetoetst wat de doelstellingen van elke partner zijn, aangezien dit een effect kan hebben op het type van subsidieaanvraag. Ondertussen is er afgesproken om in te zetten op het creëren van een robuuste natuurverbinding die loopt van Eifel/Ardennen via de Maasvallei (Geuldal) en de Hoge Kempen om vervolgens via Bosland tot in de Antwerpse Kempen en Noord-Brabant te geraken. De bedoeling is om ontsnipperingsmaatregelen te nemen op cruciale knelpunten, maar dat er ook ruimte is voor kennisuitwisseling. Met deze doelstelling voor ogen lijkt het indienen van een Interreg-dossier V Vlaanderen-Nederland het meest kansrijk. Op 13/04 heeft een overleg plaatsgevonden met de projectadviseurs van Interreg, waarvoor de RSP-coördinator een algemeen overzicht van de projectdoelstellingen heeft opgemaakt. Aan de hand van de gegeven opmerkingen en bijsturingen zal aan het project verder vorm gegeven worden. Tevens is het van belang om intussen te bekijken welke instanties/bedrijven/organisaties een meerwaarde kunnen bieden als projectpartner. Het project dient tegen het najaar grotendeels uitgewerkt te zijn, zodat dit kan ingediend worden bij een volgende projectoproep. Volgens de projectadviseurs zal het budget echter beperkt zijn en zullen de andere dossiers zeer sterk zijn. De N74 is evenals de N71 een vierbaanse weg die zorgt voor een grote versnippering en dit in de drie Boslandgemeenten. Er zijn dan ook verschillende ontsnipperende maatregelen opgenomen. Op grondgebied van Lommel is er een bestaande brug die over de N74 loopt. Deze brug, die niet toegankelijk is voor doorgaand verkeer, wordt enkel gebruikt door fietsers en sporadisch door een plaatselijke landbouwer. Ondanks dat er heel wat versnippering voorkomt in het gebied, vooral door de lintbebouwing langs de N715, kan deze brug toch kansen bieden voor het verbinden van natuurgebied Het Hageven met de natuurgebieden in het noordwesten van Lommel. Hierbij speelt het ontginningsgebied tussen de N74 en N715 een belangrijke rol, die een nabestemming natuur heeft. Door een deel van de brug ecologisch in te richten, kan de vegetatie doorgetrokken worden van het Hageven tot aan de ontginningsplassen. Voor het ecologisch inrichten van een bestaande brug is er echter weinig informatie en ervaring voorhanden. De RSP-coördinator is een terreinbezoek gaan 34

36 brengen aan een ecologisch ingerichte brug in Tessenderlo. Deze grote brug die over het Albertkanaal loopt, is ecologisch aangelegd m.b.v. polyethyleen-honingraten en wordt begraasd door schapen. Er zal verder bekeken worden hoe de ecologische inrichting van de brug in Lommel kan gebeuren, in samenwerking met AWV, ANB en stad Lommel. Hierbij zal nagegaan worden wat er nodig is voor een effectieve verbindingsfunctie, wat de financiële haalbaarheid is, uit welk materiaal de brug momenteel bestaat, of de draagkracht van de brug een omvorming toelaat, enz. Ook zal het budget een belangrijke rol spelen, dus dient nagegaan te worden welke instanties willen bijdragen aan deze investering. De N715 is een noord-zuid georiënteerde enkelbaansweg die doorheen de natuurkern van Bosland loopt. De weg vormt een barrière voor zowel fauna als recreanten. Door de aanleg van de N74 heeft deze weg zijn verkeersverbindende functie deels verloren. Daarom zijn er kansen ontstaan om het doorgaand verkeer op de N715 te verminderen, verkeersluw te maken of zelfs mogelijk deels op te heffen door maximaal gebruik te maken van de N74. De wens om het doorgaand verkeer via de N715 te verminderen staat tevens in het GRS van Hechtel-Eksel opgenomen. Op 18/01/2016 heeft een overleg plaatsgevonden met de projectleider van Nationaal park Hoge Kempen, aangezien daar reeds eerder een weg is afgesloten. De conclusies waren dat het niet eenvoudig is om dergelijke maatregel toe te passen, dat het best binnen een groter project past (met opwaardering van andere infrastructuren), en dat het beleid erachter dient te staan. Aangezien dit een gevoelig project is, werd gekozen om eerst te bekijken of het mogelijk is om de kleinere wegen Park der Lage Kempen en Hoeverdijk (deels) te downsizen. Er werd een nota opgesteld door de RSP-coördinator die aangeeft waarom dit een verantwoorde keuze is. Zo wordt de route o.a. veelvuldig gebruikt door sluipverkeer (aan hoge snelheden), terwijl de wegen behoren tot het fietsroutenetwerk. Het downsizen van de wegen of het sluipverkeer weren, zorgt voor een enorme meerwaarde qua veiligheid en natuurbeleving voor fietsers, waarbij er eveneens minder barrièrewerking zal optreden voor fauna. Op 23/02 werd de nota besproken met Walter Creemers, schepen van Ruimtelijke Ordening in Lommel. Hij gaf aan dat het zeker een interessant initiatief is waar al eerder aan werd gedacht, maar wees op twee moeilijkheden: 1) Het zijn geen lokale, maar gewestelijke wegen, en 2) deze route is het enige alternatief om over de spoorlijn te geraken als de huidige oversteekplaats ter hoogte van het station in Kattenbos onderbroken is (bv. door werken). Dit dossier zal verder besproken worden met AWV, aangezien het gewestelijke wegen betreft. 35

37 Hoofdstuk 4: Participatie, sensibilisatie en communicatie Het ruimtelijk strategisch project Bosland wil de (lokale) bevolking overtuigen van het unieke karakter van het uitgestrekt natuurgebied en van de kansen die Bosland biedt voor de regio. Door het gebied beleefbaar te maken en de mensen te betrekken bij de ontwikkeling ervan, wordt Bosland als project bevattelijk en bereikbaar gemaakt. Hiervoor is het belangrijk om vanuit het partnership ook te investeren in eenduidige communicatie en herkenbaarheid op het terrein. Op deze manier hopen de partners de mensen ook aan te zetten tot eigen initiatief. De initiatieven rond participatie en communicatie, die in dit hoofdstuk worden besproken, worden gerealiseerd door het gehele projectbureau van Bosland (zie 1.3.6). Voornamelijk de coördinatoren LSM, participatie, en investeringen & PPS werken deze initiatieven uit. De RSP-coördinator neemt initiatief in geval deze acties kaderen binnen de ruimtelijke projecten, voorziet informatie voor allerhande publicaties en geeft ondersteuning bij grotere initiatieven. 4.1 Participatiemodel De organisatorische structuur van Bosland bestaat uit een evenwaardig drieluik (zie 1.2) van waaruit verschillende thematisch en projectmatige werkgroepen geïnitieerd worden. Deze structuur staat in voor de participatie, consultatie en betrokkenheid van de bevoegde instanties op gewestelijk en provinciaal niveau, alsook van alle lokale belanghebbenden (omwonenden, gebruikers, natuurliefhebbers, ) bij het project Bosland. In het rechterluik bestaat de ecologische kamer uit lokale natuurliefhebbers uit Bosland, versterkt met specialisten uit heel Limburg. Deze kamer is gericht op inventarisatie en monitoring van de natuurwaarden, kennisuitwisseling, uittekenen van natuurgerichte beheermaatregelen en beheerevaluatie. De deelnemers aan deze kamer stellen zich tevens ter beschikking voor de begeleiding van educatieve beheeracties en de begeleiding van wandelingen. De ecologische kamer werd voorheen enkel vorm gegeven door de organisatie van het Platform fauna en flora. Tijdens dit infomoment worden de natuurliefhebbers tweejaarlijks op de hoogte gebracht van alle lopende natuurprojecten binnen Bosland. Zo werd er door de RSP-coördinator het ontsnipperingsplan toegelicht, maar ook andere projecten, zoals het Life+ Together, Interreg 2B Connect, het landschapsbeheerplan Hobos, stonden reeds op de agenda. Daarnaast worden eveneens acties en projecten door de natuurverenigingen, Universiteit Uhasselt, Provinciaal natuurcentrum e.d. voorgesteld. Na overleg met de natuurverenigingen werd de nood aan een splitsing van informeren en discussiëren op het platform aangekaart. Er werd afgesproken dat er naast het platform nog twee extra overlegvormen werden opgericht. Op het eerste extra overleg, namelijk het afstemmingsoverleg, worden dossiers besproken met de voorzitters en de secretarissen van de natuurverenigingen. Op 23 april 2015 vond het eerste afstemmingsoverleg plaats en werd o.a. het ontsnipperingsplan besproken. Door de RSP-coördinator werd er aan de natuurverenigingen meegedeeld welke stappen ondertussen zijn ondernomen, werd gevraagd welke acties zij essentieel vinden op korte termijn en werd advies gevraagd over bepaalde acties. Het tweede afstemmingsoverleg vond plaats op 24 september, waarin o.a. door de RSP-coördinator advies werd gevraagd omtrent beheerbeheer i.h.k.v. het ontsnipperingsplan. Het tweede soort overleg, namelijk het dossierspecifiek overleg, dient ervoor dat de expertise van de verenigingen en eventueel externe specialisten gevraagd wordt over één bepaald dossier. Op 18/01/2016 vond het eerste dossierspecifiek overleg plaats, waarbij werd samengezeten met de projectleider van Nationaal Park Hoge Kempen met betrekking tot het downsizen van wegen. Met deze drie verschillende overlegvormen wordt het participatief gegeven van de natuurverenigingen en de natuurliefhebbers in het ecologisch aspect van Bosland vergroot. In de economische kamer is er reeds een overleg opgezet met Center Parcs Vossemeren, als belangrijke speler binnen de toeristisch-recreatieve sector. Dit structurele overleg bekijkt hoe de werking van beide partijen elkaar kunnen versterken, onder meer door het informeren van de recreatieve mogelijkheden binnen Bosland. Een tweede overleg dat vorm geeft aan deze kamer is het ondernemersplatform. Dit overleg richt zich op de relevantie van Bosland voor ondernemers, door voornamelijk te informeren en een platform aan te bieden voor ideeën. Samenwerkingen tussen ondernemers onderling en ondernemers met Bosland kunnen hier uit voortvloeien. De eerste editie heeft plaatsgevonden op 20 oktober 2015 onder de noemer van tipgeversdag, terwijl op 15 februari een Bosland-safari is uitgewerkt. Deze laatste 36

38 combineert het netwerken en kennismaken van de ondernemers onderling met een terreinbezoek naar de toeristische infrastructuren in Bosland. Het voornaamste doel van deze Bosland-safari was het opzetten van arrangementen in Bosland. De sociale kamer kende eind 2015 een eerste invulling door het samenbrengen van de erfgoedverenigingen op het eerste Erfgoedcafé. Voorafgaand aan deze kennismakingsnamiddag werd er met een vertegenwoordiging van de drie erfgoedverenigingen in Bosland rond de tafel gezeten om te bekijken op welke manier ze mekaar kunnen versterken. Deze kerngroep zal op regelmatige basis samenkomen, met een voorgenomen frequentie van 4 keer per jaar. Het uitgebreidere Erfgoedcafé zal, analoog aan het Platform fauna en flora, een halfjaarlijkse bijeenkomst kennen. Een eerste samenwerking tussen de erfgoedverenigingen werd verwezenlijkt op de Erfgoeddag op 24/04. Hierbij werd een tentoonstelling, georganiseerd door het Genootschap van Overpelt, uitgebreid met materialen en informatie vanuit de andere Boslandgemeenten en plaatsvinden in de Grote Hof, één van de onthaalpoorten van Bosland. 4.2 Een herkenbare Boslandstijl Communicatielijnen Om de naambekendheid van Bosland te verhogen is het belangrijk om eenduidige communicatie en producten voor Bosland te ontwikkelen, die afgestemd zijn op de beoogde doelgroepen. De opmaak van een praktisch communicatie- en marketingplan voor Bosland diende zich dan ook aan en in 2014 werd hiertoe een opdracht gegund aan het communicatiebureau Connect voor een bedrag van ,60 euro incl. BTW. Deze opdracht kadert in het LSM-dossier van Bosland. Het doel van de opdracht is driedelig, waarbij de nadruk ligt op de opmaak van een praktisch communicatie- en marketingplan voor Bosland. In een eerste fase werd een beperkt participatietraject opgezet waarin verschillende belangengroepen en stakeholders binnen Bosland gehoord werden. Vervolgens werd in een tweede fase aan de hand van de hierbij verzamelde input een strategie voor Bosland uitgetekend. In de derde en laatste fase werd een actielijst voor Bosland uitgewerkt. Deze lijst bestaat uit 40 acties die Bosland dient uit te voeren, zoals het oprichten van BosLAB ( ), het kindvriendelijk maken van de nieuwsbrief (4.3.2), enz. Op elk beheercomité wordt een stand van zaken van de uit te voeren acties overlopen Beeldkwaliteitsplan De samenhang en herkenbaarheid van Bosland wordt bovendien verder gerealiseerd door het verhogen van de zichtbaarheid van Bosland op terrein in de publieke ruimte. Bosland wil de eigen huisstijl uitwerken voor terreininfrastructuren, zoals infoborden, picknicktafels en zitbanken. De opdracht omtrent het beeldkwaliteitsplan werd in april 2013 gegund aan het bureau Bailleul voor de prijs van euro incl. BTW. De implementatie van het beeldkwaliteitsplan wordt begeleid door een stuurgroep met afgevaardigden van de 6 partners. In 2014 werden de technische tekeningen voor de infrastructuur goedgekeurd en werd gestart met de implementatie van fase 1. In deze eerste fase werd een eerste deel van de recreatieve huisstijl geplaatst over het volledige grondgebied, zijnde de picknicktafels, infoborden en zitbanken. Het tweede deel, namelijk de implementatie van de nevenonthalen, de hoofdonthalen en de verwelkomende grensborden, werd halverwege 2015 voltooid. 4.3 Ontwikkeling communicatiedragers Masterplan en jaarverslag Bosland maakt in zijn communicatie gebruik van diverse communicatiedragers die ontwikkeld en gerealiseerd worden volgens de herkenbare huisstijl van Bosland. Het Masterplan Bosland , uitdagingen voor de toekomst, werd op 17 juni 2012 publiekelijk gelanceerd. Het masterplan is online ter beschikking gesteld via de website van Bosland. Daarenboven wordt er elk jaar een jaarverslag Bosland opgemaakt. De RSP-coördinator geeft input over de lopende ruimtelijke processen om in het jaarverslag te vermelden. In tegenstelling tot eerdere jaren werd in 2013 door het beheercomité beslist om het jaarverslag voortaan enkel digitaal ter beschikking te stellen. Alle jaarverslagen zijn digitaal beschikbaar onder de categorie publicaties op de website 37

39 4.3.2 Nieuwsbrieven Bosland maakt jaarlijks twee nieuwsbrieven op, namelijk een zomer-editie en een herfst-editie. De nieuwsbrief wordt huis-aan-huis bedeeld in de Boslandgemeenten Hechtel-Eksel, Overpelt en Lommel. Het doel is om hen te informeren omtrent de vorderingen en activiteiten binnen Bosland. Voorheen werd een nieuwsbrief voor volwassenen opgesteld en werd een pagina voor kinderen toegevoegd. In het communicatieplan (zie 4.2.1) is vooropgesteld om de nieuwsbrieven nog meer kindgerichter op te stellen. De nieuwsbrief van oktober 2015 werd op maat van kinderen opgesteld in thema van Week van het bos. Ook de volgende nieuwsbrieven zullen in het vervolg enkel naar gezinnen met kinderen opgestuurd worden (op naam van de kinderen). De volwassenen kunnen o.a. meer info over Bosland terugvinden in de gemeentelijke infokrantjes die maandelijks binnen de gemeenten worden verspreid. De opdracht voor de redactie, grafische vormgeving, druk en bedeling van de nieuwsbrieven voor 2016 werd gegund aan Impuls Website Doordat de oude website (d.d. 2010) te beperkt was qua mogelijkheden en flexibiliteit, en om de website meer af te stemmen op de werking van Bosland, werd in 2013 een opdracht gegund aan Inventis voor de opmaak van een meer uitgebreide en vernieuwde Boslandwebsite. De url werd echter behouden. De vernieuwde website werd voorzien van een frissere look en interactieve kaart, uitgebreide zoekmogelijkheden, speciale pagina s voor de schatzoektochten en een partnergedeelte met login. Het partnergedeelte bevat een beeldenbank dat voor alle Boslandmedewerkers van de verschillende partners toegankelijk is. De documenten (verslagen, huisstijlelementen, rapporten) kunnen hier geraadpleegd of gedownload worden. Van zodra het SMART-actieplan (zie 2.2) afgerond is, zal ook deze op de website gezet worden om geraadpleegd te kunnen worden door de Boslandmedewerkers. De nieuwe website is gelanceerd op 25 maart 2014, net voor de lancering van de nieuwe schatzoektochten. Speciaal voor dit nieuw product werden aparte pagina s ontwikkeld, waarbij de foto s met de schatkisten door de bezoekers opgeladen kunnen worden in de eregalerij van de schattenjagers. Relevante informatie over het strategisch project Bosland worden door de RSP-coördinator bezorgd aan de coördinator participatie, die de website beheert. Op één jaar tijd (van 19/10/2014 tot 19/10/2015) werd de website keer bezocht door unieke bezoekers, dat zijn gemiddeld 240 bezoekers per dag. Uit de statistieken van de bezoekersaantallen is te zien dat er een piek is in het voorjaar en een nog grotere piek in het najaar Social media Bosland kiest in de sociale media voor het platform Facebook om de volgers meteen op de hoogte te brengen van gebeurtenissen die op de agenda staan. Daarnaast worden er geregeld berichten gepost over de reeds afgelopen activiteiten met sprekende foto s. Door de frequentie van berichten in 2015 te verhogen, bereikten we een toename in volgers en bekendheid van Bosland. Momenteel vinden een 740-tal personen Bosland leuk op Facebook. Relevante informatie over het strategisch project Bosland worden door de RSP-coördinator bezorgd aan de coördinator participatie, die de social media beheert Fotodatabank Bosland Om de verschillende doelgroepen in de 4 verschillende seizoenen in Bosland in beeld te brengen, is een fotografieopdracht uitbesteed. De opdracht werd in 2014 opgeleverd, waarbij er 240 foto s werden aangekocht bij Creative Nature. De foto s worden op regelmatige basis door de partners gebruikt voor promotie en worden opgenomen in publicaties. Het fotomateriaal kan door de partners geraadpleegd worden via de website van Bosland. 38

40 Met de focus op Kindvriendelijkheid (i.h.k.v. het communicatieplan) werd er in 2015 een nieuw bestek uitgeschreven voor kindgerichte beelden van Bosland. De opdracht werd toegewezen aan Monique Bogaerts, die in de zomer foto s heeft gemaakt. Deze foto s met een nieuwe insteek zijn toegevoegd aan de beeldendatabank van Bosland Promotiefilmpjes Bosland Bosland lanceerde in 2014 vier promotiefilmpjes. Cameleon TV schetste een sprookjesachtig beeld van wat Bosland te bieden heeft. De filmpjes zijn te bekijken via de websites van Bosland en de drie Boslandgemeenten, via Youtube en via de sociale mediakanalen van Bosland en de verschillende partners. 4.4 Productontwikkeling Toeristisch-recreatieve producten Schatzoektochten De schatzoektochten zijn nieuwe kindvriendelijke Boslandproducten en worden inhoudelijk gelinkt aan de drie thema s van Bosland: De boom in, Terug naar de wortels en Bijt in het zand. De verhaallijnen en uitwerking zijn van de hand van Leen Raats, de illustraties zijn van kinderboeken-illustrator Frank Daenen. De schatzoektochten vormen een belangrijk hulpmiddel bij het realiseren van de Boslandmissie: het tot stand brengen van het grootste, meest kindvriendelijke bos van Vlaanderen waar biodiversiteit, duurzaam beheer, erfgoedbehoud en participatie hand in hand gaan met recreatie en toerisme. In Hechtel-Eksel gaan de kinderen in het gebied In den brand op zoek naar de superkrachten van Tommy Twijgman. Het verhaal vertelt over speciale kenmerken van bv. de nachtzwaluw, de mossen of korstmossen, Op een leuke manier leren de kinderen zoeken naar sporen van de specht en leren ze aandachtiger kijken naar de kleine, maar bijzondere plantjes die in het gebied groeien. Wenke Wortel is een nieuwsgierig meisje uit Overpelt dat in Heesakkerpark op zoek gaat naar het geheim van haar familie. Op een leuke manier leren de kinderen in dit gebied iets over de geschiedenis van Overpelt en omstreken. Kapitein Korrel is een ervaren zeeman. De kist met de schatten uit zijn wereldreizen bewaart hij in de Lommelse Sahara. Als de kist verdwenen blijkt te zijn, verdenkt de kapitein de bewoners van de Sahara van diefstal. Op een grappige manier leren de kinderen de bewoners van de Lommelse Sahara kennen. Na het volbrengen van de missie brengt een zoektocht met kompas de kinderen tot bij de verloren schat in de schatkist. Op de schatzoektochten-pagina de Boslandwebsite kunnen ze tevens een beloning downloaden via een code die ze in de schatkisten ontdekken. De pakketjes met de drie boekjes kunnen in de toeristische kantoren van Hechtel-Eksel, Lommel of Overpelt aangekocht worden. Voor 6 euro krijg je de drie boekjes boordevol avontuur, een kompas, een Boslandpotlood en natuurlijk de sleutel tot de schatkisten. De schatzoektochten werden zeer positief onthaald en de voorraad van de eerste 500 exemplaren was al tegen het einde 2014 uitgeput. Eind 2014 is er dan ook beslist om de schatzoektochten nog te verbeteren en 500 exemplaren te laten drukken. In augustus 2015 was deze voorraad ook uitgeput en werd er nogmaals een herdruk van 500 exemplaren besteld Wandelroutes en kaarten In 2014 werden de startborden van de 8 Bosland-wandelgebieden aangepast aan de nieuwe Bosland huisstijl. De laatste (Dommelvallei, Holven- t Plat en Kattenbos) werden in het voorjaar van 2015 aangepast. De wandelkaarten van Heuvelse Heide, Blauwe Kei en Sahara werden aangepast aan de nieuwe huisstijl van Bosland. Bij Heuvelse heide werd het blote voetenpad, in overleg met de stad Lommel, geschrapt. In de Sahara werden de routes herlegd en werden belevingselementen toegevoegd. 39

41 Wandelknooppuntennetwerk Op dit moment lopen er heel wat wandelroutes van verschillende afstanden doorheen Bosland. In de omliggende streken (Antwerpse Kempen en Brabantse Kempen (Nederland)) bestaan er echter wandelroutenetwerken, gelijkaardig aan het fietsroutenetwerk. Het zou interessant zijn om de bestaande routes van Bosland aan te kunnen sluiten op deze wandelroutenetwerken. Daarom heeft Bosland aan het Regionaal Landschap Lage Kempen de opdracht gegeven om de haalbaarheid van dergelijk wandelknooppuntennetwerk in Bosland te onderzoeken. In het kader van dit onderzoek wordt navraag gedaan bij de Brabantse en Antwerpse Kempen Ontdekkingskaart Bosland Er is een ontdekkingskaart opgesteld met een duidelijk overzicht van de belangrijkste landschappelijke, ecologisch en recreatieve troeven van Bosland. Aangezien de Nederlandstalige versie van de kaart zo goed als doorheen de voorraad zat en er heel wat nieuwe initiatieven zijn opgestart in Bosland, werd een herziening toegepast. De nieuwe kaarten werden in het voorjaar van 2015 gedrukt en kunnen momenteel op verschillende plaatsen in de gemeenten gratis verkregen worden. Aangezien er nog veel anderstalige (Engelse, Franse en Duitse) kaarten op voorraad zijn, zullen hiervan voorlopig geen nieuwe gedrukt worden Kinderbelevingsroutes Om Bosland verder uit te bouwen tot een kindvriendelijk avonturenbos werd het studiebureau Focus- ID aangesteld voor de conceptontwikkeling van drie kinderbelevingsroutes, één in elke gemeente. In het Pijnven worden een klim- en klauterparcours en een reuzegrote eikel geplaatst, in Overpelt elementen die refereren naar de Terug naar de wortels (zowel letterlijk als figuurlijk) en in Lommel een gladde slang waarin geklommen kan worden en een boomleeuwerik als kabelbaan. In december 2014 werd de opdracht voor de realisatie van de kinderbelevingsroutes gegund aan de firma Derriks nv met firma TVB in onderaanneming. In het voorjaar van 2015 werden de toestellen geplaatst Uitkijktoren Bosland Zoals aangehaald in , is op 1 april 2015 de nieuwe uitkijktoren van Bosland officieel geopend. Deze 30 meter hoge toren die een prachtig uitzicht biedt op de Sahara, situeert zich nabij het 3 e platform Park de Soeverein en maakt onderdeel uit van de poort Bosland. Het ontwerp van de uitkijktoren is gebaseerd op de Sahara, waarbij de zware touwen rond de toren de glooiende landduinen kenmerken. De toren bestaat uit 3 platforms, waarvan de laagste tevens toegankelijk is voor andersvaliden. Het project werd gefinancierd met LSM-middelen Bosland voor Lommel. De reacties op de toren zijn zeer positief en deze wordt dan ook veelvuldig bezocht. Door de installatie van een wandelteller kon gemeten worden dat er tussen 11/06/2015 en 22/10/2015 meer dan bezoekers de toren hebben beklommen Bostheater In het kader van landinrichtingsproject Grote Netegebied de open ruimte tussen Hechtel en Eksel is het kunstwerk In het oog ontworpen door Land-artkunstenaar Will Beckers. Het kunstwerk verenigt alle vormen van kunst met de natuur en krijgt vorm in een natuurlijk theater voor een 60-tal personen. De uitvoering door de kunstenaar werd gestart in het voorjaar van 2015 en werd gerealiseerd met levend materiaal van de aanwezige bossen. De opening van het theater werd verzorgd op 16 september met een georganiseerde namiddag voor kinderen en een officiële opening in de avond. Het theater is vrij ter beschikking voor de bezoekers en wordt regelmatig gebruikt Inrichting speelzones voor kinderen In Bosland zijn er reeds verschillende speelzones voor kinderen aanwezig. Er zullen binnen Overpelt vijf speelzones worden (her)ingericht. In 2014 werden drie kleine bestaande speelzones in Overpelt (in het bos in Overpelt-Fabriek (Duinenstraat), in de bossen van Holheide (Jeneverbesstraat-Esstraat) en in Heesakkerheide (achter het Molenmuseum)) opgewaardeerd door het plaatsen van een infobord en een plannetje van het bos. Hetzelfde is gebeurd met de grote speelzone aan het Scouts- en 40

42 Gidsenverblijf De Winner. Deze borden werden, in uitvoering van het beeldkwaliteitsplan, in het najaar van 2014 geplaatst en werden in het voorjaar van 2015 gefinaliseerd (voorzien van de infosticker). Daarnaast wordt er een nieuwe speelzone ingericht op de voormalige bloemenweide van Heesakkerheide. De uitbouw van de beide speelzones in Heesakkerheide kaderen in de uitvoering van het Harmonisch Park- en Groenbeheerplan (HPG). In 2014 werd de Firma Buur aangesteld voor het ontwerp en de realisatie van de speelzone op de bloemenweide en aansluitend bos in Heesakkerheide. Het budget werd opgetrokken naar euro incl. BTW ( euro via LSM en euro via gemeentebudget). Eind 2014 werd de vergunningsaanvraag bij Ruimte Vlaanderen ingediend. De opening vond plaats op 23 juli 2015 in de vorm van een speelnamiddag Hangmat uitleendienst Vanaf de zomer van 2012 lanceerde Toerisme Lommel in samenwerking met Regionaal Landschap Lage Kempen het initiatief om hangmatten uit te lenen in Bosland, meer bepaald in de Sahara. Bezoekers aan dit wandelgebied kunnen een gratis hangmat uitlenen aan de balie van de Soeverein om te dromen tussen de bomen. Bosland maakt hiermee één van zijn ambities waar: wandelaars op een duurzame manier laten genieten van de natuur. Het gaat om kleurrijke Fairtrade-hangmatten die samen met de bevestigingskoorden opgeborgen zitten in een Bosland rugzak. Ook wordt een gebruiksaanwijzing bijgevoegd waarop staat aangeduid waar de beste plekken zijn om even uit te rusten tijdens de wandeling. In totaal zijn er 12 hangmatten en 1 babyhangmat aanwezig, die kunnen uitgeleend worden in ruil voor een identiteitskaart of een borg van 50 euro. In 2014 werd er 79 keer een hangmat uitgeleend, zonder extra promotie buiten de websites (Bosland, Toerisme Lommel, Toerisme Limburg, RLLK) en toeristische gids Lommel. In 2015 werd er, om onbekende reden, slechts 16 keer een hangmat uitgeleend. In 2016 zal er, in het kader van 10 jaar Bosland (zie ), extra promotie rond de hangmat-uitleendienst gevoerd worden. 4.5 Publieksactiviteiten en evenementen Naast de diverse publieke openingen die plaatsvinden in Bosland, ten gevolge van de realisatie van diverse producten die (in)direct de toeristisch-recreatieve beleving verhogen, vinden er ook publieksactiviteiten plaats die een educatieve, ecologische of wetenschappelijke insteek kennen (beleefbare natuur). Tenslotte worden in dit onderdeel eveneens de jaarlijks terugkerende publiekevenementen van Bosland aangehaald Educatieve activiteiten Boslandwandelingen In 2014 is er gestart met de organisatie van een maandelijkse wandeling in Bosland, in samenwerking met de natuurverenigingen (Natuurpunt Noord-Limburg, Natuurpunt Hechtel-Eksel en werkgroep Isis vzw). Hierover wordt door alle partijen gecommuniceerd onder de noemer Boslandwandelingen. Bij deze wandelingen wordt er een duiding gemaakt of het al dan niet kindvriendelijk en/of rolstoel/buggytoegankelijk is. Elke wandeling heeft een eigen thema, zoals nachtzwaluwwandeling, wandeling in landduinen, paddenstoelenwandeling, mierenleeuwensafari, enz. Verschillende van deze wandelingen kende reeds een groot succes met zelfs een maximum van 150 wandelaars. Doordat alle partijen zeer tevreden zijn over de samenwerking en de wandelingen, werd al twee jaren beslist om deze werking voort te zetten. In 2016 zal een gidsenwerking opgestart worden, die bijkomende (betaalde) wandelingen zullen gidsen. In het voorjaar werd reeds een oproep gelanceerd in de gemeentelijke infobladen van de Boslandgemeenten voor lokale vrijwilligers. Deze vrijwilligers zullen opgeleid worden tot Boslandgids tijdens verschillende infoavonden. De te gidsen locaties met informatiebundels dienen nog uitgewerkt te worden. Ook wordt bekeken of er een samenwerking mogelijk is met Center Parcs Vossemeren om bezoekers van het park te laten genieten van de nabijgelegen Sahara Educatieve pakketten Vegers voor vlinders en Op zoek naar de geitenmelker In het educatief pakket Vegers voor vlinders voor lagere scholen worden verschillende aspecten van het heide- en stuifduinlandschap op een aangename manier aan kinderen bijgebracht. De 41

43 geschiedenis en het ontstaan van het landschap komen aan bod, net als de typische soorten (enkele adoptiesoorten, gelinkt aan heidegebieden) en het huidige natuurbeheer. Het educatief pakket bestaat uit twee delen: een terreingedeelte waarbij de kinderen grote bulten van pijpenstrootje uitgraven en de wortels sorteren; en een gedeelte waar de kinderen eigenhandig de vegers maken en uitleg krijgen over heide, het beheer en de soorten. Het educatief pakket Op zoek naar de geitenmelker voor het 4de en 5de leerjaar werd ontwikkeld door Tracing Nature en Werkgroep isis vzw. Vanuit het verhaal over Lei en de geitenmelker neemt de gids de kinderen mee op de heide waar ze het biotoop van de nachtzwaluw leren kennen. Het beheer van de heide komt aan bod, alsook de cultuurhistorie en de specifieke eigenschappen van de nachtzwaluw. Het beheercomité Bosland besliste om deze educatieve pakketten voor 100% te financieren, waardoor beide pakketten gratis aangeboden konden worden aan de scholen binnen Bosland. In 2014 gingen in totaal 7 klassen uit verschillende scholen op het voorstel in. Via deze educatieve actie werden 305 leerlingen bereikt. In 2015 waren dit 12 klassen uit verschillende scholen met in totaal 240 leerlingen Boslandevenementen Film in het bos Iedere zomer trekt Bos+ samen met de Gezinsbond en tal van lokale partners het bos in voor een heuse Film in het Bos -tournee. Al meerdere jaren achtereen wordt het evenement in één van de Boslandgemeenten georganiseerd. Het laatste evenement dateert van 30 augustus 2014, waarbij de film De Lorax werd vertoond in het park Heesakkerheide te Overpelt. Ondanks het slechte weer trok de film zo n 60 toeschouwers. Door een organisatorisch misverstand van Bos+ werd er in 2015 geen film in het bos in Bosland georganiseerd Week van het bos De Week van het Bos werd in 2014 gekoppeld aan de herdenking van WO I. In het kader van dit thema werkte de gemeente Hechtel-Eksel samen met ANB een gepast programma voor de Boslandse activiteit uit. Aan de hand van verschillende activiteiten kregen de bezoekers een beeld van het leven zoals het 100 jaar geleden was. Het boeiende programma, de prachtige omgeving van het Pijnven en de stralende najaarszon zorgde op 12 oktober voor een grote opkomst bij het startevenement van de Week van het Bos. Zo n 700 bezoekers genoten met volle teugen van het evenement. Er zijn vele stropoppetjes geknutseld, heggefluitjes gemaakt, ritjes op trekpaarden gereden, nostalgische foto s genomen en boekweitpannenkoeken gegeten. De Week van het Bos werd in 2015 gekoppeld aan de Natuurhelden, mensen die achter de schermen bezig zijn met de natuur. In het kader van dit thema werkte het projectbureau Bosland samen met de Boslandgemeente Lommel en Boslandpartner ANB een gepast programma uit voor de activiteit op 18 oktober In het decor van de Sahara werden de dagdagelijkse taken van boswachters en arbeiders toegelicht. Ook enkele workshops rond natuur kregen een plaats langs een aangepaste versie van de kortste wandelroute. De nieuwsbrief van Bosland werd voor deze gelegenheid omgevormd tot een Word zelf natuurheld -doe-boekje. In dit boekje stond ook een gezinspas die ingeruild kon worden voor een natuurhelden-badge op de activiteit aan de infostand. Voor de kinderen was tevens een quiz opgesteld, waarbij ze de antwoorden moesten achterhalen op de verschillende standjes langs de wandelroute. Bij het correct oplossen van de vragen, kregen zij een Boslandbrooddoos cadeau. De fan-van Lommel reportage (TVL) werd ook tijdens deze week opgenomen in thema van de week van het bos, waarbij de bezoekers hierbij de mogelijkheid kregen om hun natuurheld te bedanken. In totaal kwamen er een tal bezoekers een kijkje nemen in de Sahara. De RSP-coördinator heeft mede het Bosland-standje bemand en de mensen van info voorzien over Bosland. 42

44 Open Monumentendag In het kader van Open Monumentendag op 13 september 2015 werd er in samenwerking met de Boslandgemeente Overpelt en ANB een Bos-Doe-Dag georganiseerd. De kortste wandeling aan de Grote Hof werd opgeleukt met een zevental activiteiten in bos- en bokkenrijdersthema en er kon vrij of begeleid gewandeld worden naar het Hobos. Voor de gelegenheid werd er samengewerkt met een vereniging uit Overpelt om de catering te voorzien. Er kwamen een tal bezoekers af naar dit evenement jaar Bosland In 2006 werd Bosland officieel in het leven geroepen, m.a.w. in 2016 bestaat Bosland 10 jaar. Om dit niet ongemerkt voorbij te laten gaan en Bosland een keer extra in de verf te zetten, worden verschillende activiteiten georganiseerd. Deze activiteiten zullen niet enkel voor kinderen zijn, maar voor alle inwoners van Bosland. Het grote Boslandfeest vindt plaats tijdens de Week van het Bos op 9 oktober in Heesakkerpark. Daarnaast zal er o.a. een culinaire avond voor volwassen plaatsvinden in het bos en zal er tijdens de zomer een hangmattenactie plaatsvinden, waarbij er hangmatten te winnen zijn. De klassen met kinderen die even oud zijn als Bosland, namelijk het 5 e studiejaar, zullen binnenkort een leuke namiddag beleven tijdens de Boslandgames, waarbij de klassen worden uitgedaagd. Hiernaast zal er tijdens verschillende (gemeentelijke) activiteiten en beurzen in de Boslandgemeenten een Boslandstand opgezet worden om de mensen meer info te geven over Bosland. Dit gebeurt voor de kinderen spelenderwijs met behulp van uitgewerkte spelletjes. Naast de toeristisch-recreatieve activiteiten voor het grote publiek, zal in het najaar eveneens een wetenschappelijk symposium georganiseerd worden. Dit evenement, dat van 12 tot 14 oktober plaatsvindt, heeft een tweeledige doelstelling. Ten eerste willen de Boslandpartners hun resultaten presenteren op een internationaal forum. Deze resultaten zijn te wijten aan een sterk samenwerkingsmodel die de natuurlandschappen weet in te zetten als een hefboom voor streekontwikkeling. Ten tweede zal bekeken worden hoe dergelijke gebiedsgerichte natuurprojecten verdergezet kunnen worden en worden de lessons learned bekeken uit Bosland en vergelijkbare projecten uit het buitenland. Daarbij zullen uitdagingen en aanbevelingen geformuleerd worden voor een succesvol gebiedsgericht beleid op internationaal (Europees), nationaal, regionaal en lokaal (beleids)niveau. Het programma van het symposium wordt momenteel opgemaakt en de verschillende sprekers/genodigden worden gecontacteerd. Het voortraject, dat werd gefinancierd met subsidies vanuit RSP, werd uitgevoerd door ECNC Wetenschap Bezoek FORBIO aan Bosland De jaarlijkse FORBIO-bijeenkomst ging in 2014 door in het Pijnven (Bosland) waar het recentste van drie wetenschappelijke proefvelden gelegen is. Met het FORBIO project wil men beter begrijpen wat het belang is van boomsoortendiversiteit voor het functioneren van bossen en voor de diensten die zij leveren. Met bijna aangeplante bomen is dit Belgische project van UGent, KU Leuven en UCL één van de grootste biodiversiteitonderzoeken in bossen ter wereld BosLAB Op aanraden van het communicatieplan 2.0 werd er een apart platform gecreëerd voor natuur, onderzoek en educatie binnen Bosland: BosLAB. Om de communicatie hierover te vergemakkelijken naar het publiek, maar de link met Bosland te blijven behouden, werd onderstaand logo gekozen voor BosLAB. Bij dit nieuwe platform hoort ook een website: Relevante informatie over het strategisch project Bosland worden door de RSP-coördinator bezorgd aan de coördinator participatie, die de website beheert. 43

45 Scientific board Bosland heeft reeds een lange traditie van samenwerking met universiteiten en andere onderzoeksinstellingen. Jaarlijks komen studenten op werkbezoek, volgen zij projectpractica op het terrein of kiezen hun eindwerk in het gebied. Bosland fungeert zo als praktijkvoorbeeld voor diverse opleidingen (biologie, bio-ingenieur, geografie, etc.). Daarnaast wordt baanbrekend onderzoekswerk verricht, onder meer op vlak van bosontwikkeling, houtproductie, biomassavalorisatie, ecosysteemdiensten, ecologie en soortbescherming. Door intensief overleg met wetenschappers ontstaat een boeiende wisselwerking tussen beheerpraktijk en onderzoek. Op deze manier is Bosland geëvolueerd tot het ideale openluchtlaboratorium. De samenwerking zorgt er tevens voor dat onderzoekers van hoog niveau het continu proces van optimalisatie van visies en terreinbeheer mee ondersteunen en voeden. In 2016 werd een scientific board opgericht, d.i. een groep vertegenwoordigers van onderzoeksinstellingen die actief zijn in de disciplines natuur, bos, ecosysteemdiensten, milieueconomie en eventuele andere domeinen die kunnen bijdragen aan of inspelen op Bosland als integraal, maatschappelijk open ruimteproject. In februari vond er een eerste bijeenkomst plaats, waarbij de visie van de netwerkgroep werd besproken. De bedoeling is dat al het onderzoek binnen Bosland kan gedeeld worden met mekaar, zodat er kruisbestuivingen tussen verschillende onderzoeken kunnen ontstaan. Daarnaast vormt het een basis om nieuwe projecten binnen Bosland uit te werken. 4.6 Persberichten Hieronder een aantal publicaties aangaande Bosland sinds het ruimtelijk strategisch project Bosland 2.0 van start ging: 02/11/2014 Eén Groenland: Boswachter Eddy Ulenaers laat Bartel Van Riet kennismaken met de mooiste ruiterroutes van Bosland 15/11/2015 Eén Vlaanderen Vakantieland: Weekend weg in de Limburgse Kempen (wandeling in In den Brand met boswachter Eddy Ulenaers) 03/12/2015 Het Belang van Limburg Bouw opvallende uitkijktoren in de Sahara gestart 17/01/2015 Het Belang van Limburg Sociale tewerkstelling en trekpaarden doen onderhoud van Bosland 26/01/2015 TVL Proef met wilddetectiesysteem in Bosland 27/01/2015 Het Belang van Limburg Wegen en Verkeer onderzoekt detectiesysteem voor overstekend wild 29/01/2015 Het Belang van Limburg Vuilbakken weg om sluikstorten tegen te gaan 27/02/2015 Het Belang van Limburg Wilddetectiesysteem wordt in Bosland getest 07/03/2015 Het Belang van Limburg Veiliger Bosland voor mens en dier door ecoducten en tunnels 13/03/2015 Het Belang van Limburg Twee losloopzones voor honden in Sahara 02/04/2015 Het Belang van Limburg Toren op Sahara ingehuldigd 13/04/2015 Het Belang van Limburg Voor euro nieuwe speeltoestellen in Bosland 27/05/2015 Het Belang van Limburg Vlinders tellen in Bosland Bosland wil uitgebreide populatie inventariseren 27/05/2015 De Standaard Vlinders tellen in Bosland eerste tellingen leveren al drie bedreigde soorten op 20/06/2015 Het Belang van Limburg Wandelaars voortaan welkom in het Hobos en de Grote Hof 07/07/2015 Het Belang van Limburg Limburg krijgt eerste Vlaams wilddetectiesysteem 21/07/2015 TVL Bosland een nieuw speelparadijs voor kinderen 09/09/2015 Het Belang van Limburg Huis drossaard Clercx zondag open op Openmonumentendag 11/09/2015 Het Belang van Limburg Nieuwe uitvalsbasis voor boswachters en groenarbeiders 27/09/2015 TVL Staat mooiste boom van Vlaanderen in Overpelt? 14/10/2015 TVL Overpelt heeft de mooiste boom van Vlaanderen 15/10/2015 Het Belang van Limburg Mooiste Vlaamse boom staat in Overpelt 17/10/2015 Het Belang van Limburg Grootste openluchtlabo van Vlaanderen ligt in Noord-Limburg (bekendmaking BosLAB) 20/10/2015 TVL Week van het Bos 21/11/2015 Het Belang van Limburg bomen maken plaats voor heide Ingreep moet oorspronkelijke vegetatie weer kans geven 21/11/2015 De Standaard bomen nabij Lommelse Sahara maken plaats voor heide 03/12/2015 Het Belang van Limburg Bosland krijgt kastanjeboom cadeau voor Mooiste boom van Vlaanderen 27/01/2016 De Weekkrant Meer biodiversiteit op bedrijventerreinen (bekendmaking Interreg 2B Connect) 05/02/2016 Het Belang van Limburg Investeerders gezocht voor de Grote Hof Horecazaak met avonturenpark moet toegangspoort Bosland worden 22/02/2016 Het Belang van Limburg Uitvoeringsplan Bosland in openbaar onderzoek 44

46 15/03/2016 Het Belang van Limburg Bos uitgedund in Sahara 17/03/2016 Het Belang van Limburg Studio 100 en Limburg brengen kleurboek uit 21/03/2016 Radio 2 Startvergadering wetenschappers BosLAB 09/04/2016 Het Belang van Limburg Gemeenten en provincie investeren euro in nieuwe VTM-serie 15/04/2016 Het Belang van Limburg Schapen zullen grazen op industrieterreinen Bedrijventerreinen rond Bosland ingeschakeld als natuurverbinding 16/04/2016 Het Belang van Limburg Vandaag infowandeling over herstel Hechtelse duinen 16/04/2016 Het Belang van Limburg Avonturendag in het Pijnvenbos 22/04/2016 Het Belang van Limburg Dennen krijgen nu de kans oud te worden Bomen in Kempense bossen gekapt volgens duurzaam natuurbeheer 45

47 Bosland volgens het gewestplan: 46