Grensoverschrijdende kennis voor beleid en praktijk

Transcriptie

1 Informatiebrochure Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility / ITEM Grensoverschrijdende kennis voor beleid en praktijk 1

2 2 Kennis/As Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility

3 Inhoudsopgave ITEM Management samenvatting 1. Context ITEM 2. Doel en reikwijdte 3. Impact 4. Organisatie 5. Aanpak en onderzoek 6. Financiering Bijlage 1 Projectomschrijvingen Problemen van arbeiders, uitvoerings- en overheidsinstanties 1. Erkenning van (gedeeltelijke) kwalificaties 2. Grensoverschrijdende arbeid en tegenstrijdigheden in conflictenrecht 3. Grensoverschrijdende keten- en inlenersaansprakelijkheid 4. Kwalificatieproblematiek: tussen sociale zekerheid en aanvullend pensioen 5. De aantrekkelijkheid van Limburg voor internationale kenniswerkers: de sterke en zwakke punten van het Europese en nationale immigratie -beleid De binding van immigranten aan Limburg 6. Werk, leefsituatie en de binding van immigranten aan Limburg 7. Formele en informele sociale zekerheid over de grenzen heen 8. Limburg: proeftuin voor duurzame werkgelegenheid en nieuwe vormen van werken 9. Actieve jeugd, gebonden aan de regio Grensoverschrijdende samenwerking van overheden 10. De effecten van de bestuurlijke aanpak van zware criminaliteit in Limburg en de Euregio Maas-Rijn

4 Management samenvatting Grensoverschrijdende samenwerking De uitdagingen waarmee de landen van de Europese Unie door de toenemende globalisering van de economie en internationalisering van de samenleving nu en in toekomst geconfronteerd worden, zijn groot. Grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit, internationale dienstverlening en de verbetering van het investeringsen vestigingsklimaat gelden daarom als grote prioriteiten in de Europese Unie en in het bijzonder binnen de Benelux. Om deze uitdagingen aan te gaan, is internationale en regionale grensoverschrijdende samenwerking cruciaal. Problemen oplossen Grensoverschrijdende publieke samenwerking is vaak moeizaam vanwege verschillende regelgeving en bevoegdheden. Ook werknemers en bedrijven ondervinden bij internationale en grensoverschrijdende activiteiten de nodige hinder. De klachten van arbeidsmigranten die de Europese Commissie ieder jaar ontvangt, bewijzen dat er nog steeds vele obstakels zijn die het optimale gebruik van grensoverschrijdende rechten en mogelijkheden in de weg staan. Verschillen in de fiscale en sociale zekerheidswetgeving, trage procedures bij erkenning van beroepskwalificaties, verschillen in implementatie van Europese richtlijnen, bevoegdheidsverdelingen en overheidsstructuren zorgen voor extra administratieve lasten en belemmeren hierdoor ook de economische groei. Verder eist de demografische ontwikkeling in de Euregio snel goede en attractieve regelingen voor het aantrekken van internationale kenniswerkers en hun families. Ook moeten vraag en aanbod op het gebied van arbeid bij elkaar worden gebracht. Goede informatie-uitwisseling tussen de verschillende overheden, bedrijfsleven en particulieren is daarom noodzakelijk. Coördinerende aanpak Volgens de Euregio Maas-Rijn is een coördinerende aanpak binnen de Euregio nodig om de aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt te verbeteren, om scholings- en onderwijscapaciteit beter te benutten en om verschillen in fiscale- en sociale zekerheid en pensioenregelgeving te verminderen en voor zover mogelijk op te heffen (EMR2020). Ook op het gebied van grensoverschrijdende gezondheidszorg, milieu, strafrecht/criminaliteit, ruimtelijke ordening en cultuur doen zich vaak grote problemen voor die dringend om oplossingen vragen. Er bestaat in de Euregio al een keur aan adviesorganen voor grensoverschrijdende vraagstukken met een bewezen track-record. Toch mist de Euregio een ondersteunend orgaan dat zich bezig houdt met overkoepelende vraagstukken rondom grensover schrijdende mobiliteit en samenwerking. Een orgaan dat het debat en de discussie rondom grensoverschrijdende vraagstukken kan stimuleren alsook in overleg met de bestaande adviesorganen praktische oplossingen zou kunnen aandragen. Knelpunten aanpakken Om in de Euregio economische groei te stimuleren, moeten deze problemen worden onderzocht, oplossingen worden ontwikkeld en knelpunten snel worden aangepakt. De brede kennis en dienstverlening moeten worden samengebracht in één expertisecentrum. Een expertisecentrum waar alle partners van elkaar leren en waar constant nieuwe, relevante kennis wordt verworven. Een centrum dat haar output deelt met de adviesorganen die in direct contact staan met de burger/werknemer, en waar de belanghebbenden doelbewust naar de juiste informatie worden geleid. 4 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

5 Vragen uit de praktijk??? Expatdesks/Infopunten Kennisinstellingen Denktanks Uitvoeringsinstanties Overheidsinstanties Belangenorganisaties Bedrijven Informatie verzameling en database/kennisbank ITEM / Dagelijks bureau Dialoog Proefprocessen Kennisdeling Grenseffectenanalyse Fundamenteel onderzoek Toegepast (contract) onderzoek Onderwijs Figuur 1: ITEM werkwijze Expertisecentrum ITEM Opgericht in 2015 is het Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility (hierna: ITEM of het Expertisecentrum) de spil van onderzoek, advisering, kennisuitwisseling en trainingsactiviteiten omtrent grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking. Bevorderen en ondersteunen ITEM is opgericht om het grensoverschrijdend en internationaal functioneren van de euregionale en transnationale samenleving te ondersteunen en bevorderen. Op de eerste plaats betekent dit het ondersteunen van de ontwikkeling van een goed functionerende grensoverschrijdende agglomeratie. Daarnaast gaat het om het internationaal functioneren van de Euregio in een globaliserende economie te versterken. Verminderen van grensbarrières Met ITEM wordt, gelet op de ambities van de Euregio Maas-Rijn, haar partnerregio s en de Benelux in samenwerking met Noordrijn-Westfalen (NRW), in belangrijke mate bijgedragen aan de ontwikkeling van een internationale en grensoverschrijdende arbeidsmarkt. De ontwikkeling en verdere uitbouw van de euregionale samenwerking vragen om een transparante en aantrekkelijke euregionale arbeidsmarkt met zo min mogelijke grensbarrières. Het verminderen van deze grensbarrières speelt ook op Europees niveau en op het niveau van derde landen buiten Europa een rol. ITEM benadert de grensoverschrijdende problematiek dan ook niet alleen vanuit euregionaal perspectief, maar ook vanuit transnationaal oogpunt. Activiteiten De activiteiten van ITEM richten zich vanuit juridische, economische, culturele en bestuurlijke invalshoek op het vergemakkelijken van grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking. De kracht van ITEM is de wetenschappelijke en interdisciplinaire aanpak waarmee concrete praktische oplossingen worden aangedragen richting adviesorganen, politiek en belanghebbenden. 5

6 ITEM ontplooit hiertoe de volgende activiteiten: (fundamenteel en toegepast) onderzoek doen naar actuele thema s; voeren van proefprocedures om een concrete bijdrage te leveren aan het opheffen van door grenzen veroorzaakte belemmeringen; stimuleren van de internationale wetenschappelijke en politieke discussie over grensoverschrijdende vraagstukken door deze met feiten te kaderen en van oplossingsvoorstellen te voorzien; (permanent) adviseren en uitwisselen van informatie met bestaande grensinfopunten, expatdesks, de Bureaus Belgische en Duitse Zaken van de Sociale Verzekeringsbank en andere instellingen, bedrijven en adviesorganen; organiseren van conferenties, trainingssessies en workshops om de lokale, regionale en internationale partners bij elkaar te brengen; opzetten van een database/kennisbank met informatie over regelgeving, rechtspraak en best practices ; analyseren van grenseffecten en de verdere ontwikkeling van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt. Partners ITEM is een initiatief van Universiteit Maastricht (UM), het Nederlands Expertise en Innovatiecentrum Maatschappelijke Effecten Demografische krimp (NEIMED), Zuyd Hogeschool, de Gemeente Maastricht, de Euregio Maas-Rijn (EMR) en de Provincie Limburg (NL). Het Expertisecentrum ITEM is in eerste instantie opgezet vanuit de Faculteit der Rechtsgeleerdheid (FdR) van Universiteit Maastricht. Op het gebied van onderzoek werken de Faculteit Arts and Social Sciences (FASoS), de Faculteit Humanities and Sciences (FHS; daarbinnen specifiek de School of Governance / UNU- Merit) en de School of Business and Economics (SBE; waarbinnen specifiek het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA)) met FdR samen. Door deze samenwerking is de interdisciplinariteit van ITEM gegarandeerd. Verder maken de onderzoekers van Universiteit Maastricht deel uit van grote internationale onderzoeksnetwerken. Zij werken vooral samen in het kader van grote EU-onderzoeksprojecten op het gebied van migratie, arbeidsmobiliteit en sociale zekerheid, burgerschap en veiligheid. De partnerinstellingen zijn universiteiten, onderzoeksinstituten en denktanks binnen de Euregio en de EU maar ook in Azië, Afrika, Australië, Canada en de Verenigde Staten. Deze internationale en regionale contacten kunnen bij het opzetten en uitbouwen van ITEM als expertisecentrum worden gebruikt. Ook de goede samenwerking met de Benelux en overheidsinstanties in Duitsland is voor de effectiviteit en toekomst van ITEM heel belangrijk. ITEM heeft naast partners een aantal organisaties waarmee actief samengewerkt wordt op basis van specifieke kennis en expertise. Zo zal ITEM onder andere samenwerken met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). State of the art ITEM bouwt voort op de activiteiten van MACIMIDE, het interfacultaire Maastricht Centre for Citizenship, Migration and Development van Universiteit Maastricht. In het kader van MACIMIDE werken onderzoekers van diverse faculteiten nauw samen op de onderzoeksterreinen migratie en ontwikkelings vraagstukken, burgerschap, nationaliteit en integratie, internationale familierelaties, Europees en inter nationaal immigratieen asielrecht, arbeidsmobiliteit, sociale zekerheid, belastingrecht en pensioenen. Op grond van de bestaande en over jaren opgebouwde expertise in de verschillende betrokken faculteiten van Universiteit Maastricht en bij NEIMED, is het Expertisecentrum gelijk van start gegaan met het opzetten van concrete actuele onderzoeksprojecten, het creëren en vullen van de database/kennisbank, het aanhalen van de contacten met kennisinstellingen in de Euregio en de overheidsinstanties in de Benelux en Duitsland/NRW en met andere belanghebbenden zoals bedrijven, informatiepunten, expatcentra en adviesorganen. Onderzoeksthema s Op basis van de dialogen met belanghebbenden zijn de volgende tien onderzoeksthema s voor de eerste vier jaar (gerekend vanaf 2015) geprioriteerd: 1. Erkenning van (gedeeltelijke) kwalificaties. 2. Grensoverschrijdende arbeid en tegenstrijdigheden in conflictenrecht. 6 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

7 3. Grensoverschrijdende keten- en inleneraansprakelijk heid. 4. Kwalificatieproblematiek: tussen sociale zekerheid en aanvullend pensioen. 5. De aantrekkelijkheid van Limburg voor internationale kenniswerkers: de sterke en zwakke punten van het Europese en nationale immigratiebeleid voor internationale kenniswerkers. 6. Werk, leefsituatie en de binding van immigranten aan Limburg. 7. Formele en informele sociale zekerheid over de grenzen heen. 8. Limburg: Proeftuin voor duurzame werkgelegenheid en nieuwe vormen van werken. 9. Actieve jeugd, gebonden aan de regio. 10. De effecten van de bestuurlijke aanpak van zware criminaliteit in Limburg en de Euregio Maas-Rijn. 2020), abonnementen op de dienstverlening en onderliggende database, vergoedingen voor contractonderzoek en effectenrapportages/beoordelingen, deelnamebijdragen voor training- en dialoogactiviteiten. De komende 10 jaar (gerekend vanaf 2015) is een investerings volume van 20,6 miljoen voorzien, waarvan in eerste instantie de Universiteit Maastricht en de Provincie Limburg (NL) met respectievelijk 43% en 33% hoofdsponsoren zijn. Daarnaast leveren Zuyd Hogeschool, de gemeente Maastricht en EMR ieder een financiële bijdrage, al dan niet in natura. De resterende middelen dienen via derde partijen gegenereerd te worden. Impact zonder grenzen ITEM levert niet alleen euregionaal maar ook in de internationale arena een bijdrage aan de oplossing van grensoverschrijdende vraagstukken. ITEM zal daarom ook lid worden van internationale netwerken op het gebied van border studies. Het Expertisecentrum legt de basis voor de creatie van een regio zonder grenzen die het voor particulieren, bedrijven en de overheid gemakkelijker en aantrekkelijker maakt in deze regio te investeren. Het oplossen van grensoverschrijdende vraagstukken zal leiden tot effecten waarvan niet enkel de individuele arbeidsmigrant maar vooral ook overheden, het bedrijfsleven, onderwijs- en onderzoeksinstellingen, en daarmee de economie en de samenleving als geheel, profiteren. Dit heeft ook effect op de Euregio Maas-Rijn. De diensten van ITEM komen verder ten goede aan de Benelux-landen en aangrenzende buurlanden. Kortom: de focus van het Expertisecentrum ligt op regionale problemen en internationale oplossingen. Zuyd / Gemeente Maastricht / EMR / Derden 24% Provincie Limburg 33% Universiteit Maastricht 43% Financiering ITEM krijgt een duurzaam karakter en zal na afloop van de provinciale subsidieperiode (2025) op eigen kracht verder gaan. De inkomsten zullen dan worden verkregen uit onderzoeksubsidies (op basis van diverse nationale en Europese programma s van onder andere NWO, FWO, Deutsche Forschungsgesellschaft, Interreg en Horizon 7

8 1. Context ITEM Grensoverschrijdende mobiliteit De economie en samenleving worden steeds internationaler en daardoor groeit in Nederland, en meer specifiek in de grensregio s, de behoefte aan grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking, zowel met de buurlanden (België, Luxemburg en Duitsland) als met verder weg gelegen landen binnen en buiten Europa. Er zijn vele vormen van mobiliteit: arbeidsmobiliteit, studentenmobiliteit, patiëntenmobiliteit en daarnaast veel aanverwante thema s zoals handelsbetrekkingen en grensoverschrijdend vestigen en ondernemen. Grensoverschrijdende mobiliteit is echter alles behalve vanzelfsprekend en gaat nog altijd met veel problemen gepaard. De constant toenemende dynamiek door internationalisering levert spanning op tussen enerzijds direct betrokkenen (zoals bedrijven, werkgevers, werknemers, studenten en patiënten) die goed en snel in hun mobiliteitsbehoefte gefaciliteerd willen worden en anderzijds de overheid die de verantwoordelijkheid heeft om door goede regelgeving én de uitvoering hiervan de mobiliteitsbehoefte op maatschappelijk verantwoorde wijze in goede banen te leiden. Hardnekkige problemen Ofschoon de grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking groeien, is er nog een lange weg te gaan. Grensweerstanden zijn hardnekkig, zoals ook blijkt uit het grote aantal klachten van arbeidsmigranten dat de Europese Commissie ieder jaar ontvangt 1. Deze worden niet alleen door juridische en administratieve problemen veroorzaakt, maar ook door materieel-economische obstakels en door culturele factoren (de zogenoemde mentale grensweerstanden) zoals taal. De aanpak van deze grensweerstanden vereist zowel een systematische lange termijn-benadering als het vinden van prag matische oplossingen voor de korte termijn. Hiervoor is systematische vergaring van (wetenschappelijke) kennis en informatie over grensoverschrijdende samenwerking en mobiliteit vereist. Op dit moment is er een gebrek aan toegankelijke (wetenschappelijke) kennis over de regelgeving, alsook aan afstemming tussen de verschillende overheden en in de regio actieve uitvoeringsinstanties. Internationale samenwerking tussen overheden, bedrijven en instanties kan grensoverschrijding in de praktijk ondersteunen en daarmee samenhangende problemen op uiteenlopende gebieden (zoals economie, arbeidsmarkt, sociale zekerheid, duurzaamheid en veiligheid) oplossen. Op dit moment ontbreekt tevens kennis over de feitelijke situatie aan weerszijden van de grenzen (zoals 1 Zoals aangetoond door de Eurobarometer statistieken. 8 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

9 Als de vier grensregio s (Zuid-Limburg (Nederland), het arrondissement Tongeren en Luik (België) en de Städteregion Aachen (Duitsland)) erin slagen om hun arbeidsmarkten door middel van grensoverschrijdende samenwerking te integreren, neemt het aantal beschikbare banen voor de inwoners van alle vier de regio s toe. Voor de inwoners van de Euregio betekent dit dat zij toegang zouden krijgen tot vele banen elders in de grensregio: Zuid-Limburg , Tongeren , Aken en Luik Atlas van Kansen voor Zuid-Limburg, Tongeren, Luik en Aken, 2013 de overschotten en tekorten op de arbeidsmarkt). Er is behoefte aan pragmatische en effectieve oplossingsrichtingen die aansluiten bij de behoeften vanuit de praktijk. Operationele ondersteuning nodig De Provincie Limburg benoemt in haar strategienota Internationalisering in nieuw perspectief (2013) de behoefte aan een expertisecentrum dat onderzoek en kennis op het gebied van mobiliteits- en grensoverschrijdende vraagstukken bundelt. Ook het bij elkaar brengen van de verschillende partijen, bedrijven en organisaties voor scholing en de uitwisseling van relevante en actuele informatie wordt van groot belang geacht. Hierdoor zal de aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt verbeteren, kunnen scholings- en onderwijscapaciteit beter worden benut en kunnen de barrières als gevolg van verschillen in fiscale en sociale regelgeving worden aangepakt en voor zover mogelijk opgeheven. Behoefte aan informatie-infrastructuur De Benelux onderstreept in haar rapportage Grensarbeid in het Benelux-gebied (2014) de behoefte aan de beschikbaarheid van een informatie-infra structuur die het de potentiële grensarbeider mogelijk maakt de gevolgen van grensarbeid voor zaken als pensioen, sociale verzekeringen en belastingen helder te krijgen. Dan pas kan de beslissing worden genomen om aan de andere kant van de grens te gaan werken. Het euregionale actieplan inzake grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit, dat momenteel (2015) in uitvoering van EMR2020 verder uitgewerkt wordt, benoemt expliciet de oprichting van het Expertisecentrum als prioritaire doelstelling. Hierbij ligt de focus op wetenschappelijke analyse, bijscholing en lobby-activiteiten met betrekking tot arbeidsmobiliteit in het algemeen en arbeidsmigratie, arbeidsomstandigheden en rechtsschendingen in het bijzonder. Ook de Atlas van kansen (2012 en 2013) geeft aan dat het wegnemen van grensweerstanden positieve effecten heeft op grensgebieden. Dit uit zich in een beter vestigingsklimaat, een breder draagvlak voor sociale voorzieningen en het vergroten van de aantrekkingskracht. Dit geldt zowel voor de korte als lange termijn. 9

10 2. Doel en reikwijdte ITEM, het Expertisecentrum Opgericht in 2015 is het Institute for Transnational and Euregional Crossborder Cooperation and Mobility (hierna: ITEM of het Expertisecentrum) de spil van onderzoek, advisering, kennisuitwisseling en trainingsactiviteiten omtrent grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking. ITEM is een expertise centrum dat zich op twee grote aandachtsgebieden richt, namelijk op grensoverschrijdende samenwerking en op mobiliteit. De term grensoverschrijdend moet hierbij in brede zin worden opgevat. ITEM is een expertisecentrum waar alle partners van elkaar leren en waar constant nieuwe, relevante kennis wordt verworven, een centrum dat haar output deelt met adviesorganen die op hun buurt in direct contact staan met de burger / werknemer. ITEM zal door haar samenwerking met uitvoerende instanties en de dialoog met belanghebbenden de meest prangende vragen met betrekking tot grens weerstanden vanuit de maatschappij verzamelen, deze categoriseren en prioriteren. Vanuit interdisciplinaire invalshoek onderzoekt ITEM op systematische wijze de oorzaken en brengt praktische en fundamentele oplossingen naar voren. Interdisciplinair fundamenteel en toegepast onderzoek worden hierbij gecombineerd. ITEM staat voor kennis voor de praktijk en kennis voor beleid. Buurlanden, Euregio s, Europa en daarbuiten Het Expertisecentrum richt zich zowel op de directe mobiliteit over landsgrenzen (waaronder de traditionele grenspendel en mobiliteit van patiënten en studenten) als op migratie over grotere afstand in Europa of daarbuiten (van studenten, kennis- en arbeidsmigranten en hun families). Immers, beide vormen van mobiliteit raken door de grote dynamiek van internationalisering steeds meer met elkaar vervlochten. Arbeidsmigranten, ondernemers en dienstverleners die voor korte tijd in een ander land verblijven, hebben vaak te maken met Europese regelgeving en wetgeving van meerdere landen tegelijkertijd. Het geografische kerngebied van ITEM bestaat uit de landen van de Benelux en haar directe buurlanden, met bijzondere aandacht voor de Euregio s. Daarnaast richt het Expertisecentrum zich op mobiliteitsvraagstukken in relatie tot de rest van Europa en daarbuiten. Brede kennisbasis Het Expertisecentrum heeft door de achtergrond van haar partners een brede kennisbasis. Hierdoor kan zij na opstart, afhankelijk van de op dat moment relevante en acute probleemstellingen, tevens andere relevante grensoverschrijdende onderzoeksgebieden adresseren. Voorbeelden van relevante thema s zijn nauwere politiesamenwerking en veiligheidsvraagstukken, gezondheidszorg, duurzaamheid en (duurzame) innovatiemogelijkheden, ruimtelijke ordening, cultuur en toerisme, vervoer en milieu, woonmarktontwikkelingen en grensoverschrijdende financiële faciliteiten (zoals het verstrekken van hypotheken). ITEM draagt ook bij aan de kennis-as Limburg die op haar beurt gericht is op duurzame economische en maatschappelijke structuurversterking in Limburg. Het Expertisecentrum draagt bij aan de doelstellingen van de kennis-as, vooral middels onderzoek en advies op het gebied van arbeids-, sociale zekerheids- en fiscaal recht, maar ook op het gebied van familierecht. Daarbij hoort ook onderzoek naar betere integratie van de internationale kenniswerkers in de samenleving en naar de ontwikkeling van de arbeidsmarkt in de Euregio. Hierdoor draagt ITEM ook bij aan de ontwikkeling van andere kennis-as projecten, provinciale projecten en campusontwikkelingen. 10 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

11 Regionale verankering en inbedding In een grensregio zoals Limburg ingesloten tussen Duitsland en België spelen grensoverschrijdende samenwerking en mobiliteit een grote rol. Mits de samenwerking goed is, biedt deze grote structurele en duurzame economische en maatschappelijke kansen voor de grensregio. Efficiënt en effectief grensoverschrijdend samenwerken en mobiliteitsdrempels wegnemen zijn daarom van het grootste belang. ITEM levert actief een bijdrage aan: de strategienota van de Provincie Limburg die twee prioriteiten onderkent: enerzijds de ontwikkeling van een grensoverschrijdende agglomeratie/stedelijk netwerk in de Euregio en anderzijds de verbinding van de Limburgse (kennis-) economie met Europa en de rest van de wereld. In haar strategienota maakt de Provincie Limburg duidelijk kenbaar dat zij de concurrentiekracht van Limburg als grensregio maar ook in een ruimer internationaal verband wil vergroten; de toekomststrategie EMR2020 die werd opgesteld door de vijf partners van de Euregio Maas-Rijn. Hierin worden versterking van de economische structuur en arbeidsmarkt, verbetering van de grensoverschrijdende mobiliteit en verbetering van grensoverschrijdende samenwerking (in de gezondheidszorg en toegang tot het zorgaanbod) expliciet benoemd. Manifest De activiteiten van ITEM sluiten ook goed aan bij het manifest Waar een wil is, is geen grens dat in het kader van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden is geschreven. Het manifest is een indringende oproep aan de nationale politici om het samenleven van grensburgers in de buurlanden te ondersteunen. Het manifest levert een aanzet voor onderzoek op thema s als legaal en duurzaam verblijf van derdelanders in Nederland, België, Luxemburg of Duitsland en het verbeteren van de sociale positie van migrerende werknemers en grensarbeiders. ITEM kan dit onderzoek uitvoeren dan wel ondersteunen. Initiatiefnemers van dit manifest zijn het Deutsch Niederländische Gesellschaft zu Aachen (DNG), het Algemeen Nederlands Verbond Limburg (ANV), de stichting Eurode 2000+, consuls en Europa Direct. Deze partijen zijn belangrijke klankbordpartijen en worden in het netwerk van ITEM opgenomen. Samenwerkingspartners Via het Expertisecentrum worden partijen in de Euregio die zich bezig houden met grensoverschrijdende vraagstukken, samengebracht zodat zij elkaar kunnen versterken. Naast de Euregio Maas-Rijn (EMR), het CBS, EIPA en diverse partners en instellingen (zoals de Benelux, NRW en Limburg Economic Development (LED)) uit het netwerk van de ITEM-partners die te kennen hebben gegeven te willen samenwerken met ITEM, werkt de Universiteit Maastricht samen met diverse instellingen. 11

12 De Universiteit Maastricht werkt in het kader van Europese en internationale projecten op dit terrein al samen met diverse internationale (wetenschappelijke) partnerinstellingen (universiteiten en onderzoeksinstituten), met denktanks binnen de EU, Azië, Afrika, Australië, Canada en de Verenigde Staten, met diverse internationale organisaties en met nationale en Europese overheidsinstanties. Door deze organisaties en instanties als netwerk- en adviespartijen bij het project te betrekken, kan het Expertisecentrum op nationaal, regionaal en internationaal niveau opereren en adviseren en een internationale uitstraling krijgen. Daarnaast kan deze samenwerking er toe leiden dat, gezien de track record van deze partijen, toekomstige subsidieaanvragen die noodzakelijk zijn voor de duurzaamheid van ITEM gemakkelijker worden gehonoreerd. Lectoraten Ook op specifieke gebieden beoogt ITEM samen te werken met diverse partners. Bij Fontys zetelt het Lectoraat International Business and Management in Euregional Perspective. Dit lectoraat focust vooral op de ontwikkelingen, het onderzoek en het netwerk betreffende de grensoverschrijdende, Europese en Nederlands-Duitse samenwerking. Zuyd Hogeschool wil ook een lectoraat instellen op een aan ITEM verwant gebied: Ondernemen in de Euregio Maas-Rijn. ITEM zoekt actief contact met deze lectoraten en wisselt zo veel mogelijk kennis met hen uit. Figuur 2: ITEM en haar samenwerkingspartners Kennisinstellingen Universiteiten van Hasselt, Leuven, Luik, Luxemburg, Aken, Bonn, Münster en Keulen, European University Institute Florence, Fachhochschule Aachen, Fontys Internationale netwerken EURA-NET, tress-netwerk (sociaal- en arbeidsrecht), TRANSMIC, TEIN (Transfrontier Euro-Institut Network) Internationale denktanks MPI (Migration Policy Institute), CEPS (Centre for European Policy Studies), Open Society, MPG (Migration Policy Group) ITEM Nationale en Europese overheden Europese Commissie, lidstaten van de EU, de Benelux, de Euregio Maas-Rijn en verschillende Nederlandse ministeries. Internationale organisaties OECD, IBFD (International Bureau of Fiscal Documentation), ILO, IOM (International Organisation for Migration), UNHCR, UNICEF, Council of Europe 12 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

13 Bedrijven, dienstverleners en overheden Op het gebied van pensioenen en grensoverschrijdende arbeid is de provincie Limburg een nationale hotspot. In dit kader zijn beoogde samenwerkingspartners onder meer de Belastingdienst Buitenland te Heerlen, het Landelijk team Grensoverschrijdend Werken en Ondernemen (GWO) van de Belastingdienst te Maastricht, de Bureaus Belgische en Duitse Zaken van de Sociale Verzekeringsbank en instellingen als ABP, APG, AZL, DSM Pension Services en PWC. Ook op het gebied van veiligheid beoogt ITEM samen te werken met diverse partners. Binnen het Openbaar Ministerie (OM) bestaat al het Bureau voor Euregionale Samenwerking (BES). Het BES bevordert de internationale strafrechtelijke samenwerking tussen België, Duitsland en Nederland in het algemeen en in de Euregio s Maas-Rijn en Rijn-Maas-Noord in het bijzonder. ITEM kan BES ondersteunen bij onderzoeken en analyses en BES kan ITEM met haar expertise van dienst zijn. In 2005 is in Heerlen het Euregionaal Politie Informatie en Coördinatiecentrum (EPICC) opgericht. Hierin zijn vijf eerder ingerichte informatieknooppunten in een gemeenschappelijk centrum gebundeld, waardoor de informatie-uitwisseling tussen Nederland, Duitsland en België sterk is vereenvoudigd en versneld. ITEM kan door middel van haar wetenschappelijke kennis een belangrijke toegevoegde waarde leveren aan EPICC in de vorm van het geven van advies over relevante informatiebronnen die moeten worden aangeboord, het maken van secundaire analyses en het adviseren over juridische mogelijkheden in het kader van internationale samenwerking en gegevensuitwisseling. Op het gebied van specifiek praktijkgericht (eu)regionaal onderzoek kan met E,til worden samengewerkt. E,til is een regionaal economisch onderzoeksbureau dat werkt voor overheden, instellingen en bedrijfsleven. E,til heeft veel kennis en expertise rond demografische ontwikkelingen, de werking van de arbeidsmarkt en vastgoed (woningen, bedrijven, kantoorpanden, bedrijventerreinen), zowel in Nederland, de provincie Limburg als de Euregio. Het onderzoeksbureau verricht praktijkgericht onderzoek op een wetenschappelijk verantwoorde wijze. E,til zou in aanvulling op de activiteiten van ITEM de toepasbaarheid en effecten van aan te dragen oplossingen kunnen onderzoeken. Het European Institute for Public Administration (EIPA) zou haar ervaring, expertise en netwerk op het gebied van trainingen en toegepast onderzoek rondom grensoverschrijdende vraagstukken (Europese ontwikkeling en de ontgrenzing van de regio) kunnen inzetten ten behoeve van ITEM. Verder kan EIPA, op basis van haar jarenlange ervaring met impact assessments, helpen bij de ontwikkeling en uitvoering van een toepasselijk framework voor de jaarlijkse grenseffectenrapportage. 13

14 3. Impact Rendementen Oprichting van dit Expertisecentrum in de provincie Limburg heeft een duidelijke toegevoegde waarde. De activiteiten van het Expertisecentrum dragen bij aan de ontwikkeling van de economie in de Euregio. Door het verlagen en, zo mogelijk, wegnemen van grensbarrières, kunnen ook internationale kenniswerkers en grensarbeiders gemakkelijker worden aangetrokken en behouden, met positieve economische effecten voor de regio als resultaat. Het wordt hierdoor voor kenniswerkers, grensarbeiders en bedrijven aantrekkelijker gemaakt om in de Euregio te investeren. Ook voor het MKB dat in de Euregio in belangrijke mate zorgdraagt voor economische dynamiek. Werkgelegenheid ITEM heeft directe en vooral indirecte effecten op de werkgelegenheid in de regio. Het Expertisecentrum geeft niet alleen aan jonge onderzoekers de gelegenheid om aan verschillende grensoverschrijdende vraagstukken en problemen op het gebied van arbeidsmarktmobiliteit te werken, maar heeft ook een stimulerende werking op grensoverschrijdend werken in het algemeen. Jonge, getalenteerde onderzoekers en wetenschappers betreden de regionale arbeidsmarkt, net als internationale kenniswerkers, aangezien zij minder belemmerd worden om de landsgrenzen over te steken. Ook het aantrekken van buitenlandse investeringsprojecten heeft met zekerheid positieve gevolgen voor de werkgelegenheid en het verdienvermogen in en van de Euregio. Zo krijgt de beroepsbevolking meer mogelijkheden door een groei van het aantal banen. De exacte economische waarde is vooralsnog moeilijk in te schatten. De Atlas van Kansen (2013) geeft in elk geval aan dat door het slechten van grensbarrières een daling van de werkloosheid zal optreden. Maatschappelijke effecten Het verminderen of verdwijnen van grensbarrières levert ook voordelen op waar ook de burger zowel direct als indirect van profiteert. De voordelen manifesteren zich niet enkel op het gebied van werkgelegenheid, maar ook op andere gebieden zoals toerisme, cultuur en veiligheid. Immers door het binnenhalen en behouden van kenniswerkers en grensarbeiders zal de diversiteit van culturen en talen nog meer toenemen. Het verminderen of verdwijnen van grensbarrières levert ook voordelen op waar ook de burger zowel direct als indirect van profiteert. 14 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

15 15

16 4. Organisatie ITEM De organisatie van ITEM bestaat uit een bestuur, een dagelijks bureau, een wetenschappelijk bureau en diverse netwerk- en adviesgroepen. Het bestuur en de directie De decaan van de penvoerende Faculteit der Rechtsgeleerdheid is de eindverantwoordelijke voor het instituut ITEM. Het instituut staat onder leiding van een directeur die verantwoording aflegt aan de decaan. De decaan en directeur worden ondersteund door een Weten schappelijk Bureau, een Dagelijks Bureau, een Raad van Advies en een drietal advies- en netwerkgroepen. Het wetenschappelijk bureau De hoofdtaken van het wetenschappelijk bureau zijn: a. Het uitvoeren van fundamenteel onderzoek; b. Het uitvoeren van toegepast, praktijkgericht onderzoek; c. Het voeren van proefprocedures. Voor de uitvoering worden jonge onderzoekers ingezet, begeleid door senior onderzoekers met expertise op de betreffende gebieden. Figuur 3: Organisatie ITEM Advies- en Netwerkgroep Wetenschap dagelijks bureau bestuur en directie ITEM wetenschappelijk bureau Advies- en Netwerkgroep Dienstverlening Advies- en Netwerkgroep Overige stakeholders 16 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

17 Het dagelijks bureau Vanwege het grote aantal betrokken partijen en de diversiteit van de activiteiten is een dagelijks bureau ingericht (circa 3 fte). De hoofdtaken van het dagelijks bureau zijn: 1. Het opstellen van een meerjarig- en een jaarlijks activiteitenprogramma voor: a. Fundamenteel onderzoek; b. Toegepast, praktijkgericht onderzoek; c. Workshops, trainingen en cursussen; d. Conferenties en symposia; e. (Politiek) Debat; f. Kennisdeling naar een breed publiek; 2. Het opzetten en bijhouden van een database/ kennisbank met relevante kennis, informatie en best practices over mobiliteitsvraagstukken; 3. Zorgdragen voor continue contacten met en de coördinatie tussen internationale dienstverleners binnen en buiten Limburg en de Euregio Maas-Rijn omtrent uitwisseling van informatie en kennis; 4. Leggen van verbindingen naar vergelijkbare instellingen en netwerken in Europa; 5. Benoemen van ad-hoc onderzoek behoeftes op basis van de input van de verschillende adviesgroepen en het uitwerken van concrete onderzoeksvoorstellen ten behoeve van het toegepaste onderzoek; 6. Bewaken financiële doelen/duurzaamheid; 7. Het uitzetten en aansturen van de onderzoeksprojecten bij het wetenschappelijk bureau van ITEM en eventueel andere kennisinstellingen met de benodigde kennis en expertise; 8. Communicatie over de activiteiten van ITEM; 9. Opstellen van een jaarlijkse grenseffectenrapportage (in samenwerking met de Euregio Maas-Rijn) en een jaarverslag over de activiteiten van het centrum. Raad van Advies De Raad van Advies heeft als functie inhoudelijk advies te geven aan de decaan omtrent de wijze waarop de afspraken, vastgelegd in de Businesscase, alsmede in de subsidiebeschikking gerealiseerd worden. Dit mede gebaseerd op de voortgangsrapportages en jaarplannen. De adviezen van de Raad worden beschikbaar gesteld aan de decaan en aan het Geregeld Overleg, dit is het overleg tussen Gedeputeerde Staten en het College van Bestuur UM. De Provincie Limburg, UM, Zuyd Hogeschool, EMR en Gemeente Maastricht benoemen ieder zelf een onafhankelijk persoon, die zitting neemt in de Raad van Advies. Deze persoon kan ook iemand uit de eigen organisatie zijn, mits deze onafhankelijk en niet bij het project ITEM betrokken is. De decaan zit de vergaderingen van de Raad van Advies technisch voor. De Raad bepaalt zelf haar vergaderfrequentie en formaliteiten daaromtrent, maar vergadert ten minste twee keer per jaar, ten behoeve van advisering omtrent de voortgangsrapportage en het jaarplan. Advies en Netwerkgroepen Betrokkenheid en input van relevante partners (overheid, bedrijfsleven, kennisinstellingen) zijn essentieel voor het goed functioneren van het Expertisecentrum. Er is een drieledige structuur van advies- en netwerkgroepen: 1. Advies- en Netwerkgroep met wetenschappelijke partners (zoals Fontys, de Fachhochschule Aachen en de universiteiten van Hasselt, Leuven, Luik, Luxemburg, Aken, Bonn, Münster en Keulen); 2. Advies- en Netwerkgroep met dienstverleners (zoals diverse expatdesks, grensinfopunten, bedrijfsleven en pensioenuitvoerders); 3. Adviesgroep met overige stakeholders (zoals ondernemers, vakbonden, steden, de Benelux en de Euregio Maas-Rijn en Ministeries). De verschillende adviesgroepen vormen een platform voor de uitwisseling en verkenning van ideeën. De groepen zorgen voor de benodigde input van het Expertisecentrum zowel qua op te pakken problematiek als oplossingsrichtingen. Dit platform heeft tevens tot doel om hoogwaardige feedback te leveren die bijdraagt aan de (toekomstige) activiteiten en koers van ITEM. Tenslotte hebben deze groepen een belangrijke rol in het promoten van het centrum. De ITEM partners, hun rollen en taken Het initiatief voor de oprichting van ITEM komt voort uit de kracht van gezamenlijke kennisontwikkeling en uitwisseling. Het succes van het Expertisecentrum hangt mede af van bestaande en te ontwikkelen samenwerkingsverbanden tussen nationale en internationale overheden, adviesorganen en kennisinstellingen. 17

18 Daarnaast zijn van belang het uitwisselen, vastleggen en beschikbaar stellen van snel veranderende informatie door dienstverleningsinstanties en het opzetten van verbindingen met het buitenland en internationale netwerken. Bij projecten met de omvang van ITEM kunnen hierin problemen ontstaan. Gezien de kennis en ervaring, het commitment van de diverse externe partijen en het feit dat deze allen de noodzaak en toegevoegde waarde van het kenniscentrum inzien, achten de ITEM-partners dit risico echter vrij klein. Om in eventuele problemen te voorzien is de organisatie opgezet volgens een model waarin zowel overheidsinstanties, kennisinstellingen, bedrijfsleven en belanghebbenden samen de koers van ITEM bepalen. Universiteit Maastricht Universiteit Maastricht is verantwoordelijk voor de dagelijkse werkzaamheden van ITEM. De toegevoegde waarde van Universiteit Maastricht in ITEM ligt voornamelijk in de aanwezige kennis op verschillende relevante terreinen, onderzoeks- en onderwijsvaardigheden, haar ervaringen met kennisuitwisseling en valorisatie en haar internationale netwerk. Hiertoe werken verschillende faculteiten van Universiteit Maastricht met elkaar samen. Elke faculteit wordt afhankelijk van haar expertise ingezet in de verschillende onderzoeken van ITEM. Elke faculteit levert (in kind) haar bijdrage voor het begeleiden van (haar eigen) junior onderzoekers. Arts and Social Sciences De Faculteit Arts and Social Sciences (FASoS) richt zich in haar onderzoek op een aantal kernthema s waaronder Politics and Culture in Europe en Globalisation, Transnationalism and Development. Hierbinnen wordt specifieke aandacht besteed aan de onderwerpen: transnationale migrantenfamilies, transnationaal migranten werk en de transnationale samenleving. Voor de onderzoeksprojecten die voor de komende vier jaar (gerekend vanaf 2015) gepland zijn, zal FASoS drie junior onderzoekers aannemen en begeleiden. Humanities and Sciences De Faculteit Humanities and Sciences (FHS; meer specifiek de School of Governance/UNU-Merit) heeft Migratie en Ontwikkeling als één van haar onderzoeksthema s benoemd. Hierin ligt de nadruk op de relaties tussen ontvangende landen (immigratie) en zendende landen (emigratie) en de dynamiek van deze relatie. Voor de komende vier jaar (gerekend vanaf 2015), zal FHS één junior onderzoeker aannemen en begeleiden. Rechtsgeleerdheid De Faculteit der Rechtsgeleerdheid (FdR) is gespecialiseerd op diverse gebieden die betrekking hebben op grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking, zoals Europees recht, rechtsvergelijking, migratie, arbeids-, sociale zekerheids-, pensioen- en gezondheidsrecht en de internationale fiscaliteit. Voor de komende vier jaar (gerekend vanaf 2015), zal FdR vijf junior onderzoekers aannemen en begeleiden. Business and Economics De School of Business and Economics (SBE; meer specifiek haar onderzoekscentrum ROA), is gericht op het verbeteren van het begrip van de relatie tussen onderwijs en de arbeidsmarkt. Haar expertise ligt op de acquisitie en waardering van human capital gedurende de levenscyclus in relatie tot de dynamiek van de arbeidsmarkt. Voor de komende vier jaar (gerekend vanaf 2015), zal SBE één junior onderzoeker aannemen en begeleiden. Zuyd Hogeschool Zuyd Hogeschool en Universiteit Maastricht spelen samen met MUMC+ een leidende rol rondom de kennis-as Limburg die op haar beurt gericht is op duurzame economische en maatschappelijke structuurversterking in Limburg. Zuyd Hogeschool ondersteunt ITEM, dat aan de duurzame economische ontwikkeling van Limburg een bijdrage levert. De kennis die bij Zuyd Hogeschool en ITEM aanwezig is, zal door samenwerking zoveel mogelijk uitgewisseld worden. 18 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

19 NEIMED NEIMED is een onderzoekscentrum op het gebied van de demografische transitie. De inhoudelijke expertise van NEIMED vult die van Universiteit Maastricht (vooral vanuit ROA en MACIMIDE) goed aan en zal een goede basis vormen voor de samenwerking binnen ITEM. NEIMED zal zich binnen ITEM met name bezig houden met het uitvoeren van onderzoek naar de verschillende dimensies van de demografische transitie in de Euregio, euregionale (culturele) samenwerking en naar de vergelijking tussen de Nederlandse en Vlaams/Belgische verzorgingsstaat. De focus van NEIMED ligt bij de zachte grensweerstanden. Gemeente Maastricht en Provincie Limburg De Gemeente Maastricht en de Provincie Limburg denken en werken mee met de uitvoerende partners van ITEM. Zij vervullen een ambassadeursrol en zullen specifieke ondersteuning bieden in het met en voor ITEM inbrengen van belangen en vragen van de (internationale) partners. Waar mogelijk wordt ook samengewerkt bij het organiseren van workshops/conferenties en public relations. De Gemeente Maastricht is bereid een rol in de huisvesting van ITEM te nemen. Samenwerkingsverbanden ITEM heeft naast partners een aantal organisaties waarmee actief samengewerkt wordt. CBS Het CBS zal, als gerenommeerd statistisch instituut, de samenwerking met ITEM verkennen in relatie tot het CBS-project Grensoverschrijdende Statistieken. Het CBS vervult op het terrein van (internationale) statistieken een voortrekkersrol. Zo heeft het CBS het initiatief genomen om de mogelijkheden tot het opzetten van een infrastructuur voor grens overschrijdende data te onderzoeken. Met diverse instanties zijn inmiddels gesprekken gevoerd om de informatiebehoefte in kaart te brengen. Samen met de statistische bureaus van België en Duitsland wordt nagegaan op welke manier in deze informatiebehoefte kan worden voorzien. Met het Nederlands Consulaat Generaal en de Duitse overheid brengt het CBS in beeld of, en op welke wijze, grensoverschrijdende statistieken op structurele wijze kunnen worden gerealiseerd. Het CBS is voorts met de Provincie in overleg over een follow-up van het Euregionaal Informatie Systeem, waarin beschikbare informatie over de Euregio verzameld en toegankelijk is gemaakt. 19

20 Voor het onderzoek dat ITEM gaat uitvoeren, zijn kwalitatief goede en complete data essentieel. Het CBS kan daar een belangrijke rol bij vervullen. Het CBS en ITEM brengen nader in beeld hoe en onder welke voor waarden en condities data en expertise van het CBS beschikbaar kunnen worden gesteld en grensoverschrijdende data verzameld en gedissemineerd. Euregio Maas-Rijn De Euregio Maas-Rijn, in 1976 als werkgroep opgericht, vormt één van de oudste grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden. Doel is, ongeacht grenzen, mensen en bezoekers in de Euregio in staat te stellen hun levenskwaliteit door middel van informatie, communicatie en samenwerking (in de vijf partnerregio s) te verhogen. Op basis van kennis en middelen zal de Euregio Maas- Rijn ITEM zowel financieel als praktisch ondersteunen. Zo stelt zij diensten ter beschikking voor conferenties en seminars. Ook zijn de vertaaldiensten van hun tolken beschikbaar voor de vertaling van de communicatieuitingen van ITEM richting haar diverse doelgroepen. Overige samenwerkingspartijen Naast het CBS en de Euregio Maas-Rijn hebben enkele andere partijen aangegeven met ITEM te willen samenwerken, zoals het Regioverband Aachen, de Universiteit Hasselt, de SVB en Sabic. De inhoud van deze samenwerking, wordt in een later stadium nader bepaald. 20 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

21 5. Aanpak en onderzoek Basis Begin 2014 is MACIMIDE, het interfacultaire Maastricht Centre for Citizenship, Migration and Development van start gegaan. Binnen dit door Universiteit Maastricht gefinancierde centrum werken onderzoekers van de faculteiten FASoS, FHS, FdR en SBE samen op de onderzoeksterreinen: migratie en ontwikkelings vraagstukken, burgerschap, nationaliteit en integratie, internationale familierelatie, Europees en internationale regelgeving betreffende grensoverschrijdende arbeid, arbeidsmobiliteit, sociale zekerheid, belastingrecht en pensioenen. MACIMIDE maakt deel uit van grote internationale onderzoeksnetwerken en werkt in het kader van grote (wetenschappelijke) EU-onderzoeks projecten op het gebied van migratie, arbeidsmobiliteit, burgerschap, veiligheid en ontwikkeling. Hoewel MACIMIDE een goede basis voor ITEM biedt, is het een initiatief met een andere focus. MACIMIDE is in de Euregio gevestigd maar gericht op de wereldwijde problematiek. Daarnaast zijn niet alle voor ITEM relevante partners bij MACIMIDE betrokken. ITEM zal aanvullend op MACIMIDE inter disci plinair onderzoek doen in het kader van grens overschrijdende euregionale mobiliteits- en samen werkingsvraagstukken waarbij bijzondere aandacht wordt geschonken aan praktische oplossingen. Figuur 4: ITEM en haar omgeving Werknemers Juridische partijen Belangenorganisaties/ vertegenwoordigingen Grensoverschrijdende dienstverleners Onderwijs, congressen, seminars Database Coördinatie dienstverlening Kern ITEM: Interdisciplinair wetenschappelijk onderzoek Toegepast onderzoek/ proefprocessen Uitwisseling kennis, info en vraagstellingen Bedrijven/ werkgevers (Europees) overheden Wetgevers Uitvoeringsinstanties Kennisinstellingen 21

22 ITEM en haar omgeving Gesteund vanuit diverse faculteiten van Universiteit Maastricht, waarbij de FdR de leidende rol heeft, zal ITEM aansluiting zoeken bij activiteiten van de Benelux, de Euregio Maas-Rijn en het Regioverband Aken. Buitenste schil: belanghebbenden In de buitenste schil bevinden zich de belanghebbenden. Dat zijn partijen die voor hun (economische) activiteiten en initiatieven in grensstreken afhankelijk zijn van kennis op het gebied van grensoverschrijdende problematiek. Voorbeelden zijn ondernemers die de grens over willen, scholen, ziekenhuizen en campussen die internationaal willen samenwerken, en kenniswerkers die hun diploma erkend willen krijgen of antwoord willen op hun pensioen- en fiscale vragen. De tweede schil: grensoverschrijdende dienstverleners De tweede schil wordt gevormd door advies- en uitvoeringsinstanties. Deze partijen blijven op hun eigen locatie hun specifieke rol vervullen, maar zullen door toegenomen coördinatie en beschikbaarheid van informatie hun rol veel sterker kunnen invullen. De instanties worden hierbij ondersteund door toegang tot een database met relevante kennis, ervaring en oplossingen op de verschillende aandachtsgebieden. De derde schil: activiteiten van ITEM De derde schil beslaat de zeven hoofdactiviteiten van ITEM: 1. Coördinatie dienstverlening Door het leggen en onderhouden van contacten met instanties in de Euregio die zich bezighouden met grensoverschrijdende dienstverlening wordt de basis van de activiteiten van ITEM gelegd en is het werk van ITEM het meeste zichtbaar. 2. Onderzoek Vanuit interdisciplinaire invalshoek onderzoekt ITEM op systematische wijze de oorzaken rondom grensbelemmeringen en brengt praktische en fundamentele oplossingen naar voren. Interdisciplinair fundamenteel en toegepast onderzoek worden hierbij gecombineerd. Wetenschappelijke kennis wordt door middel van (kleinschalig) contractonderzoek gevaloriseerd in praktische oplossingen. Dit onderzoek wordt vraaggericht uitgevoerd. Uit diverse beleidsstukken van overheidsinstanties blijkt er ruime vraag naar dergelijk onderzoek te zijn. In de rapportage Grensarbeid in het Benelux-gebied van de Benelux wordt de behoefte om academische diploma s en beroepskwalificaties vlot mee te kunnen nemen, onderstreept, zodat beroepen aan beide zijden van de grens uitgeoefend kunnen worden en zo de mobiliteit op de arbeidsmarkt toeneemt. ITEM is uitermate geschikt om onderzoek te doen naar dergelijke vraagstukken. De Benelux zou in dit soort gevallen de opdracht kunnen verlenen aan ITEM om dit uit te zoeken en advies te geven over hoe dit bereikt kan worden. Ook de Bureaus voor Belgische Zaken (BBZ) en Duitse Zaken (BDZ) zouden baat hebben bij ondersteuning op specifieke thema s, zoals onderzoek en advies op het gebied van bijvoorbeeld de hypotheekrenteaftrek. 3. Grenseffectenrapportage Het Expertisecentrum verzamelt informatie en zal jaarlijkse grenseffectenrapportages/-beoordelingen (impact-analysis) van wetgeving, rechtspraak en beleid uitvoeren. In deze jaarlijks uit te brengen rapportage wordt de nieuwe wetgeving op hun effecten voor grensmobiliteit onderzocht. Het doel is om inzicht te geven in de positieve en negatieve effecten van enerzijds (grensoverschrijdende) wetgeving, bevoegdheden en middelen en anderzijds de effecten van maatregelen ter bevordering van de mobiliteit en de samenwerking tussen diverse partners. Op basis van deze rapportages worden adviezen gegeven en voorstellen gedaan aan regionale, nationale en Europese overheden tot verbetering van regelgeving en de uitvoering hiervan. Hierbij wordt in het bijzonder aandacht besteed aan een goede en efficiënte toepassing van Europese regelgeving. 4. Proefprocessen Het Expertisecentrum wil verder een belangrijke rol spelen bij het stimuleren van baanbrekende rechtspraak op haar werkterrein, bijvoorbeeld door het voeren van proefprocessen en het formuleren van klachten in het geval het EU recht geschonden wordt. Bij geschillen met 22 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

23 Onderzoeksthema s op basis van Grensarbeid in het Benelux-gebied - Grensoverschrijdende arbeidsmarkt, data-analyse en trends - Grensoverschrijdende beroepskwalificatie. Het creëren van een overzicht waarin voor de (30) meest relevante beroepen inzichtelijk wordt gepresenteerd hoe de grensoverschrijdende erkenning per beroep (en per land België, Nederland, NRW) in de praktijk verloopt (procedure, knelpunten, aanvullende eisen etc.) en hoe dit versneld en/of verbeterd kan worden, maar ook welke materiële effecten er voor betrokkenen kunnen zijn (in sommige gevallen worden buitenlandse kwalificaties uiteindelijk wél erkend, maar krijg je minder betaald of ben je niet verzekerd e.d.). - Pilot grensoverschrijdend arbeidsmarktbeleid (b.v. Euregio Maas-Rijn of Vlaanderen-Nederland). - Euregionalisering van het middelbaar- en beroepsonderwijs in bijvoorbeeld Limburg of Limburg/Aken. Met een concreet plan voor grensoverschrijdende stages. - Een regelmatig terugkerende grensoverschrijdende arbeidsmobiliteit-monitor (welke wetgeving is veranderd in de drie landen, veranderingen in de mobiliteitsstromen etc). Benelux, 2014 een internationaal karakter komen zaken van minder kapitaalkrachtige burgers zelden voor de rechter, terwijl juist bij deze de zwaarste financiële klappen vallen. 5. Congressen, seminars en onderwijs Door middel van training en dialoog wil ITEM kennis delen en meer inzicht geven in de achterliggende context van de grensoverschrijdende problematiek. Er wordt een jaarlijks euregionaal en internationaal programma opgesteld met opleidingen, trainingen en workshops voor individuele grensarbeiders, instellingen en bedrijven. Het onderwijs (opleidingen en trainingen) zal zich in eerste instantie toeleggen op het begrijpen van de relevante regelgeving en rechtspraak van de buurlanden, waardoor regels beter kunnen worden geïmplementeerd en ook de uitvoering beter zal verlopen. Ook het begrijpen van de politieke achtergrond en de betreffende EU-regelgeving zijn hierbij van belang. Door operationele partijen bij elkaar te brengen worden kennis en ervaringen uitgewisseld en wordt samenwerking bevorderd. Tevens wordt een conferentie agenda opgesteld met internationale en regionale (wetenschappelijke) conferenties en (Europa) debatten. Verder zal het Expertisecentrum expert meetings organiseren met regionale en internationale partners (zoals Limburg Economic Development (LED), grensinfopunten (GIP), Mission Opérationnelle Transfrontalière (MOT), EURO Institut en het Maasdal overleg (het samenwerkingsverband tussen APG, AZL, DSM Pension Services en Universiteit Maastricht)). Het Expertisecentrum biedt een platform voor debat en treedt op als internationale discussie partner. 23

24 6. Uitwisseling van kennis, informatie en vraagstellingen Door een wetenschappelijke en interdisciplinaire aanpak kan ITEM concrete en praktische oplossingen aandragen. Dit zal middels wetenschappelijke publicaties en rapporten uitgedragen worden. De wetenschappelijke bevindingen worden door ITEM verder toegelicht en uitgedragen via kennisdeling, dialoogactiviteiten, op informatiebijeenkomsten (disseminatie), workshops en trainingen. Door middel van publicaties over de activiteiten van ITEM en hetgeen zij bereikt, zullen de activiteiten van ITEM maatschappelijke bekendheid krijgen en kan zij haar toegevoegde waarde laten zien. Het gebrek aan informatie over de gevolgen van grensoverschrijdend werken, het niet of onvoldoende aanwezig zijn van coördinatie tussen alle instituten en bureaus en het gebrek aan statistische gegevens op het gebied van grensarbeiders leiden er toe dat er nog steeds onvoldoende kennis en inzicht is in de problematiek van grensoverschrijdend wonen en werken. Het belang van het verstrekken van advies, toegesneden op individuele situaties, wordt tevens benadrukt. 7. Opzetten en onderhouden database Er wordt een database gecreëerd met relevante informatie (wetgeving, rechtspraak, beleid, kennispartners, concrete problemen en casuïstiek), praktische handleidingen en dergelijke met betrekking tot grensoverschrijdende casuïstiek. Dat er daad werkelijk vraag is naar een dergelijke database, blijkt ook uit onderzoek van de Association of European Border Regions (AEBR). De vierde schil: wetenschappelijk onderzoek Op basis van actuele grenseffectenrapportage/impact analyses en informatie uit de markt worden de actuele en meest urgente onderzoeksvraagstukken naar de vierde schil, de interdisciplinaire wetenschappelijke kern van het centrum geleid. Er wordt relevante nieuwe 24 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

25 wetenschappelijke kennis geproduceerd (vooral door promotieonderzoek) die het centrum en haar netwerken continu van binnenuit voedt. Het onderzoek wordt uitgevoerd onder begeleiding van inhoudsdeskundige hoogleraren, met als doel coherente oplossingen aan te dragen en de politieke besluitvorming te bevorderen. ITEM werkt vanuit een multidisciplinaire invalshoek. Zowel op juridisch, fiscaal, economisch, cultureel, en bestuurlijk vlak wordt aandacht besteed aan de onderzoeksthema s. Het wetenschappelijke en toegepaste onderzoek wordt bij Universiteit Maastricht uitgevoerd door samenwerking van onderzoekers uit diverse disciplines en faculteiten. De focus van het onderzoek ligt op de identificatie van de oorzaken van problemen en het aanreiken van oplossingen. Onderzoeksprojecten De onderzoeksthema s voor het wetenschappelijke onderzoek worden op basis van de op dat moment spelende problematiek bepaald. Door het uitgebreide netwerk van de ITEM-partners op het gebied van mobiliteitsvraagstukken, zijn de meest prangende problemen op dit moment bekend en kan het wetenschappelijk onderzoek binnen ITEM direct bij de oprichting van het centrum worden opgestart. Problemen van arbeiders, uitvoerings- en overheidsinstanties 1. Erkenning van (gedeeltelijke) kwalificaties. 2. Grensoverschrijdende arbeid en tegenstrijdigheden in conflictenrecht. 3. Grensoverschrijdende keten- en inlenersaansprakelijkheid. 4. Kwalificatieproblematiek: tussen sociale zekerheid en aanvullend pensioen. 5. De aantrekkelijkheid van Limburg voor internationale kenniswerkers: de sterke en zwakke punten van het Europese en nationale immigratiebeleid voor internationale kenniswerkers. De binding van immigranten aan Limburg 6. Werk, leefsituatie en de binding van immigranten aan Limburg. 7. Formele en informele sociale zekerheid over de grenzen heen. 8. Limburg: Proeftuin voor duurzame werkgelegenheid en nieuwe vormen van werken. 9. Actieve jeugd, gebonden aan de regio. Grensoverschrijdende samenwerking van overheden 10. De effecten van de bestuurlijke aanpak van zware criminaliteit in Limburg en de Euregio Maas-Rijn. Tien thema s, drie hoofdgroepen Op basis van de dialogen met belanghebbenden zijn de volgende tien onderzoeksthema s (onderverdeeld in de gerelateerde hoofdthema s Problemen van arbeiders, uitvoerings- en overheidsinstanties, De binding van immigranten aan Limburg en Grensoverschrijdende samenwerking van overheden ) voor de eerste vier jaar geprioriteerd. Beschrijvingen van de projecten zijn in de bijlagen te vinden. Afhankelijk van de problematieken die op enig moment de hoofdtoon voeren en waar wetenschappelijk onderzoek naar gewenst is, kan in deze thema s geschoven worden. Na positieve evaluatie van het centrum in jaar vier, worden de onderzoeksthema s voor de periode daarna op basis van de dan aanwezige kennis over vraagstellingen bepaald. ITEM is kennis voor zowel beleid als praktijk 25

26 6. Financiering Opbrengsten ITEM is een duurzaam initiatief dat als doel heeft na afloop van de financieringsperiode op eigen kracht verder te kunnen. In de periode 2015 tot en met 2024 zullen de Universiteit Maastricht en de Provincie Limburg de hoofdsponsors zijn met bijdragen van respectivelijk 43% en 33%. Daarnaast leveren Zuyd Hogeschool, de Gemeente Maastricht en EMR ieder een financiële bijdrage, al dan niet in natura. Verder worden de activiteiten van ITEM deels betaald met de inkomsten uit abonnementen op de dienstverlening en de onderliggende database, vergoedingen voor contractonderzoek en effectenrapportages/beoordelingen en deelnamebijdragen voor workshops, kennisdeling en dialoogactiviteiten. Het is de verwachting dat de grensoverschrijdende problematiek na afloop van de financieringsperiode nog niet is verdwenen. Wellicht zal deze qua thema verschoven zijn, maar ITEM zal nog steeds haar toegevoegde waarde kunnen leveren en zich verder kunnen specialiseren op de dan actuele onderwerpen. Blijvende betrokkenheid Alle betrokken partijen zetten zich blijvend in voor het verwerven van aanvullende subsidies van subsidieorganisaties zoals NWO, FWO, het Deutsche Forschungsgesellschaft en de EU en van overheidsfinanciering door NRW, Belgisch Limburg en de Benelux, ter financiering van onder andere de onderzoeksprojecten en het opzetten en onderhouden van de database. Door de nauwe samenwerking in tal van netwerken en allianties zijn er meerdere mogelijkheden en manieren om de activiteiten van het Expertisecentrum kenbaar te maken bij de regionale en Europese instanties om aanvullende financiering te verkrijgen. Te denken valt aan Europese subsidies via Interreg program ma s en Horizon De genoemde inkomstenbronnen, vooral de subsidies en de vergoedingen voor dienstverlening (zoals de abonnementen) en workshops, blijven ook na de financieringsperiode bijdragen aan de financiering van de activiteiten van het centrum. Daarnaast zullen de Kennis-As partners de personele inzet voor het centrum leveren en zal ook in de toekomst gekeken blijven worden naar (structurele) financiering van derden zowel voor het onderzoek als de andere activiteiten van ITEM. De verwachting is voorts dat de samenwerking met buurlanden binnen de financieringsperiode zo goed is opgezet en uitgebreid dat zowel vanuit de overheidsinstanties als particuliere organisaties financieringsbijdragen waarschijnlijk zijn. Daarnaast zal ook gekeken worden naar financieringsmogelijkheden voor promotieonderzoek bij de buurlanden. De gezamenlijke investering van Universiteit Maastricht, de Provincie Limburg, de (overige) ITEM-partners en de betrokken derden levert niet alleen direct rendement van de beschreven activiteiten op. Het opzetten van het centrum leidt ook tot aanvullende projecten die bijdragen aan de grensoverschrijdende mobiliteit en samenwerking. Deze projecten vergroten de spin-off van het centrum. Kosten De kosten voor het centrum worden hoofdzakelijk veroorzaakt door personele lasten. ITEM creëert tijdens de financieringsperiode minstens 85 fte-jaar aan nieuwe werkplekken. Om het Expertisecentrum voldoende body te geven, is een blijvende instroom van 3-4 junior onderzoekers per jaar voorzien, die vanaf 2017 (als het 26 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM

27 centrum gevestigd is) met externe middelen worden betaald. Daarnaast wordt 50 à 60 fte-jaar vanuit de Kennis-As partners structureel bij ITEM ingezet. Wetenschappers worden afhankelijk van hun expertise bij de activiteiten van ITEM betrokken. Om hen te kunnen laten bijdragen moeten andere onderzoekers worden ingehuurd om de overige werkzaamheden over te nemen. Fasering ITEM is begin januari 2015 officieel van start gegaan. De aangegeven activiteiten beslaan een periode van tien jaar. Om te zorgen voor het gewenste rendement en een goede aansluiting bij de wensen vanuit de politiek en praktijk, is een aantal evaluatiemomenten ingepland. De eerste (tussentijdse) evaluatie vindt plaats na twee jaar. Er wordt dan bekeken wat de knelpunten zijn in de opzet en in de lopende activiteiten van het centrum. Verder wordt bepaald of eventueel bijsturing of een andere aanpak van de activiteiten nodig is. Na afloop van de eerste vier jaar vindt in samenwerking met betrokken partijen een uitgebreidere evaluatie plaats, waarbij de focus ligt op de rol en positionering van het centrum, dienstverlening (onderzoek, advies, proefprocedures), het gebruik en toegevoegde waarde van de database en de beoogde dialoog met de verschillende partners, infopunten, expatdesks en andere adviesorganen. Bij een positieve evaluatie worden de activiteiten op basis van de dan bekende probleemstellingen en verzoeken voortgezet. Bij een negatieve evaluatie vindt bijsturing plaats en wordt in overleg met de partners (waaronder de Provincie) een actieplan opgezet. 27

28 28 Institute for Transnational and Euregional Cross Border Cooperation and Mobility / ITEM