Utopia-avond. Onderzoekers uit diverse disciplines stellen hun utopische toekomstdroom voor de samenleving voor

Transcriptie

1 Utopia-avond Onderzoekers uit diverse disciplines stellen hun utopische toekomstdroom voor de samenleving voor uur, refter Hollands College

2 Utopia Revisited 2016 = 500 jaar publicatie Thomas Morus' boek Utopia in Leuven Diverse utopia-evenementen vanuit universiteit en stad, o.a.: : brainstorm-avondenreeks door Metaforum: onderzoekers stellen hun utopische toekomstdroom voor de samenleving voor (bijkomende voorstellen welkom) : studentenwedstrijd schrijf een nieuwe utopie najaar 2016: tentoonstellingen (o.a. Museum M), lezingen en voorstellingen

3 Utopia-avond 5 maart 2015: Koen Matthys, sociologie Commons zonder vrijbuiters: burgercollectief, partner-overheid en weconomy-markt Koen Lemmens, rechten A la recherche d une liberté perdue: La liberté d expression retrouvée? Lode Walgrave, Ivo Aertsen en Inge Vanfraechem, rechten Misdaadbestrijding zonder (dreiging met) straf

4 Misdaadbestrijding zonder (dreiging met) straf Utopia Revisited 5 maart 2015 Ivo Aertsen, Inge Vanfraechem, Lode Walgrave

5 Ten geleide NIETS IS ZO PRAKTISCH ALS EEN GOEDE UTOPIE (NAAR KURT LEWIN) HERKEN JE HEM?

6

7

8

9

10 We zijn ertoe veroordeeld naar het hoogste te blijven streven om de ondergang te vermijden - Vrijheid - Rechtvaardigheid - Wetenschap - Recht

11 Misdaadbestrijding Paradox: alle ethische systemen verwerpen toebrengen van leed aan een medemens, maar misdaadbestrijding steunt hoofdzakelijk op (dreiging met) straf, d.w.z. intentioneel toebrengen van leed Noch deontologische, noch instrumentele (straf)rechtstheorieën kunnen deze ethische ongerijmdheid weg verklaren Naar herstelrecht?

12 Hythlodaeus in Th. More, Utopia. Uit het Latijn vertaald door A. Kahn, Rotterdam, AD Donker, 1979 (7 e ): Wat overigens deze zaak betreft, bevalt mij van geen enkel volk de instelling beter dan die welke ik op mijn omzwervingen in Perzië als bij de zgn. Polyleriten in gebruik heb opgemerkt. ( ) Bij hen dan moeten zij die wegens diefstal veroordeeld worden dat wat zij hebben weggenomen aan de eigenaar teruggeven; niet, wat elders gebruikelijk is, aan de vorst: zij menen namelijk dat die even weinig recht heeft op het gestolen goed als de dief zelf. Is dit echter verloren gegaan, dan wordt de waarde daarvan uit het eigendom van de dief opgebracht en uitbetaald, en daarna de rest onverkort aan vrouw en kinderen gelaten.

13 Herstelrecht Een definitie: An option for doing justice after the occurrence of an offence that is primarily oriented towards repairing the individual, relational and social harm caused by that offence (Walgrave, 2008: 21) De schade na een misdrijf overstijgt het individuele slachtoffer Het apriorisme van de straf wordt los gelaten ten voordele van een herstelgericht uitgangspunt Een ander paradigma: Changing Lenses (Zehr, 1990). Een herbronning aan de fundamentele reden voor het criminaliseren van gedrag en de rechtshandhaving

14 Rechtshandhaving? Mogelijk zonder straf? Herstelrecht vult de drie dimensies in retributieve reactie in op een constructieve wijze: - Afkeuring van de daad - Aanwijzing van de verantwoordelijkheid - Herstellen van morele balans Basis voor constructie van herstelgericht delictenrecht (dus geen straf recht)

15 Naïef? Eerste pilootprojecten en publicaties vanaf de jaren 80, geleidelijke belangstelling vanuit academische hoek, voorzichtige inschakeling in enkele wetgevingen Herstelgerichte programma s gepromoot door internationale organisaties (Raad van Europa, Verenigde Naties, ) Steeds meer wetgevingen bevatten ook ruimte voor bemiddeling, herstelgericht groepsoverleg,

16 Herstelrecht in de wetenschap Herstelrecht is één van de meest vernieuwende stromingen in de criminologie - Sociaal-ethische reflectie - Verklarend theoretisch onderzoek - Empirisch descriptief en evaluatief onderzoek - Juridische commentaar - Actie-onderzoek

17 Hoever kan dat gaan? (1) Steeds meer toegepast: In België: Jeugdwet 2006, Wet op bemiddeling 2005 => toepasbaar in elke fase van de strafrechtsbedeling en voor elk feit ongeacht aard of ernst Europa: praktijken en regelgeving in meeste landen, Richtlijn 2012/29/EU En wereldwijd: over alle continenten, zij het in verschillende mate

18 Hoever kan dat gaan? (2) (2) Maximalisme vs. Diversionisme: Maximalisme = herstelrechtelijk systeem, waarbij men zoveel mogelijk herstelgericht tewerk gaat Diversionisme: zoveel mogelijk puur herstel- en procesgericht werken (bemiddeling en hergo, dader en slachtoffer betrekken) en van daaruit het systeem beïnvloeden

19 Hoever kan dat gaan? (3) (3) Empirisch onderzoek: Haalbaar: daders en slachtoffers wensen deel te nemen- België: jaarlijks bemiddelingen en 150 hergo s (maar: Nieuw Zeeland en Noord Ierland) Slachtoffers: belang van een lineair aanbod, tevredenheid, men apprecieert het systeem dat men kent

20 Hoever kan dat gaan? (4) (3) Empirisch onderzoek: Daders: actieve verantwoordelijkheid, recidivebeperking bij geweldspleging, betrokkenheid netwerk Openbare orde en veiligheid: normstelling, samengaan met plaatsing/gevangenis

21 Sociaal-ethische basis (1) Strafrecht = niet alleen efficiëntievraagstuk, maar ook een sociaal-ethische optie Nils Christie: Limits to pain (1981) A warrior wears armour, a lover flowers. They are equipped according to expectations of what is to happen, and their equipment increases chances that their expectations will prove right. So also with the institution of penal law. Punishment as mourning

22 Sociaal-ethische basis (2) Een sociaal-ethische optie die breder is dan enkel de maatschappelijke respons op het ene misdrijf Cfr. theorievorming in de criminologie: Risk-Need- Responsivity model (RNR - Andrews & Bonta) vs. Good lives model (GLM Ward & Maruna) M.a.w. de veiligheidsproblematiek aanpakken vanuit bedreiging, angst en verdediging, dan wel vanuit samenhorigheid, inclusie en kansen

23 Sociaal-ethische basis (3) Gaat eigenlijk om een alternatief wereldbeeld, een bepaalde kijk op het democratisch samenleven en invulling van wat recht en rechtvaardigheid zijn: Deliberative justice (Braithwaite): is about people deliberating over the consequences of crimes, and how to deal with them and prevent their recurrence Thus restorative justice restores the deliberative control of justice by citizens. Een participatief-restoratief rechtsmodel recht ultiem als sociale pacificatie breed toepasbaar

24 Tot slot (1) Is herstelrecht een utopie, of gewoon een grote ambitie? Is utopie niet vaak een label om de ongemakkelijke confrontatie uit de weg te gaan?

25 Tot slot (2) Utopie als een denkmethode. Consequent door-denken confronteert ons met evidenties. Waarom moeten misdrijven per se worden bestraft? Zijn de voorgespiegelde rechtswaarborgen in het strafrecht meer dan holle retoriek? Zijn er geen andere wegen om maatschappelijke afkeuring duidelijk te laten blijken, binnen de perken van een rechtsorde?

26 Bronnen (1) Literatuur Aertsen, I., Daems, T. & Robert, L. (eds.), Institutionalizing Restorative Justice, Cullompton: Willan Publishing, Dünkel, F., Grzywa-Holten, J. & Horsfield, Ph. (eds.), Restorative Justice and Mediation in Penal Matters in Europe. A stock-taking of legal issues, implementation strategies and outcomes in 36 European countries. Mönchengladbach: Forum Verlag Godesberg, Miers, D. & Aertsen, I. (eds.), Regulating restorative justice. A comparative study of legislative provision in European countries, Frankfurt am Main: Verlag fur Polizei und Wissenschaft, 2012.

27 Bronnen (2) Literatuur Vanfraechem, I., Aertsen, I. & Willemsens, J. (eds.), Restorative justice realities. Empirical research in a European context, Den Haag: Eleven International Publishing, Vanfraechem, I., Bolivar, D. & Aertsen, I. (eds.), Victims and restorative justice, London: Routledge, Walgrave, L., Restorative Justice, Self-Interest and Responsible Citizenship, Cullompton: Willan Publishing, Zinsstag, E. & Vanfraechem, I. (eds.), Conferencing and Restorative Justice: International Practices and Perspectives, Oxford: Oxford University Press, 2012.

28 Bronnen (3) Tijdschriften Tijdschrift voor Herstelrecht: Restorative Justice: An International Journal Organisaties Suggnomè, Forum voor herstelrecht v.z.w. (Belgium): European Forum for Restorative Justice: New Media Documentary (LINC/Stuk/UCSC)

29 Meer info? LINC Onderzoekslijn Herstelrecht en victimologie 4.html FP7-project ALTERNATIVE