Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Ontwikkelingsraad Nr. 50 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 12 december 1997 De algemene commissie voor Europese Zaken 1 en de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken 2 hebben op 20 november 1997 overleg gevoerd met minister Pronk voor Ontwikkelingssamenwerking over: het verslag van de Ontwikkelingssamenwerkingsraad (OS-raad) van 5 juni 1997 ( , nr. 46); de agenda voor de Ontwikkelingssamenwerkingsraad (OS-raad) van 28 november 1997 (EU /BUZA ). Van het gevoerde overleg brengen de commissies bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissies Mevrouw Dijksma (PvdA) was in grote lijnen tevreden over het verslag van de OS-raad van 5 juni jl. Naar aanleiding van agendapunt 1 van de geannoteerde agenda vroeg zij extra aandacht voor de doelstellingen uit het OESO-rapport «Shaping the 21 century». De Commissie moet in haar 1 Samenstelling: Leden: Van der Linden (CDA), Blauw (VVD), Van Nieuwenhoven (PvdA), Weisglas (VVD), Terpstra (CDA), Verspaget (PvdA), Soutendijk-van Appeldoorn (CDA), Ter Veer (D66), voorzitter, Ybema (D66), Van Middelkoop (GPV), Leers (CDA), Sipkes (GroenLinks), Woltjer (PvdA), ondervoorzitter, Hendriks, Gabor (CDA), Voûte-Droste (VVD), Schuurman (CD), Hessing (VVD), Van den Bos (D66), Van Oven (PvdA), Hoogervorst (VVD), Rouvoet (RPF), Van Waning (D66), Rehwinkel (PvdA) en Koenders (PvdA). Plv. leden: Bukman (CDA), Te Veldhuis (VVD), Blaauw (VVD), Verhagen (CDA), Van der Ploeg (PvdA), Hillen (CDA), Koekkoek (CDA), De Graaf (D66), Van den Berg (SGP), Van der Hoeven (CDA), M. B. Vos (GroenLinks), Witteveen-Hevinga (PvdA), Meyer (groep- Nijpels), G. de Jong (CDA), O. P. G. Vos (VVD), Poppe (SP), Van Heemskerck Pillis-Duvekot (VVD), Roethof (D66), Crone (PvdA), Verbugt (VVD), Leerkes (Unie 55+), Hoekema (D66), Lilipaly (PvdA) en Adelmund (PvdA). 2 Samenstelling: Leden: Beinema (CDA), Van der Linden (CDA), ondervoorzitter, Blaauw (VVD), Weisglas (VVD), Van Heemskerck Pillis-Duvekot (VVD), H. Vos (PvdA), Verspaget (PvdA), Ybema (D66), Apostolou (PvdA), Van Middelkoop (GPV), Valk (PvdA), Sipkes (GroenLinks), Woltjer (PvdA), Hessing (VVD), Van den Bos (D66), Hoekema (D66), Marijnissen (SP), Verhagen (CDA), Roethof (D66), Rouvoet (RPF), Van den Doel (VVD), Meyer (groep-nijpels), De Haan (CDA), Visser-van Doorn (CDA) en Koenders (PvdA). Plv. leden: Leers (CDA), Bremmer (CDA), Korthals (VVD), Van der Stoel (VVD), Voûte- Droste (VVD), Van Nieuwenhoven (PvdA), Lilipaly (PvdA), De Graaf (D66), Van Gijzel (PvdA), Van den Berg (SGP), Rosenmöller (GroenLinks), Van Oven (PvdA), Hoogervorst (VVD), Dittrich (D66), Hillen (CDA), Van Ardenne-van der Hoeven (CDA), Van Waning (D66), Leerkes (Unie 55+), Bolkestein (VVD), Hendriks, Bukman (CDA), Gabor (CDA) en Dijksma (PvdA). KST26606 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1997 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 50 1

2 beleid meer nadruk leggen op outputgerichte acties en meetbare bijdragen. Wat is het Nederlandse standpunt in de discussie over economische samenwerking? De Commissie zegt op vrij korte termijn te willen komen tot wederkerigheid in de handelsrelaties, maar het is niet ondenkbeeldig dat ontwikkelingslanden dan binnen een paar jaar hun grenzen moeten openen voor producten uit de EU, terwijl de markten van de EU voor hen vooralsnog gesloten blijven. Hoe realistisch is de timing van de Commissie, mede gezien eerdere ervaringen? Wat kunnen de gevolgen voor de minst ontwikkelde landen (MOL s) zijn? Benieuwd was mevrouw Dijksma naar de opdracht voor de taskforce die de gevolgen van El Niño in kaart moet brengen. Wat brengt Nederland naar voren bij de bespreking van agendapunt 7.g? Rechtvaardigt de situatie in Somalië niet een extra inspanning van Nederlandse zijde? Mevrouw Van der Stoel (VVD) vroeg een toelichting op de onder punt 7 van het verslag van de OS-raad van 5 juni jl. bedoelde bijeenkomsten van deskundigen en herinnerde er in dit verband aan dat de minister eerder te kennen gaf, geen behoefte te hebben aan eindeloze reeksen vergaderingen en conferenties die niet echt bijdragen aan de realisering van doelstellingen van het ontwikkelingsbeleid. Sceptisch was zij tegen deze achtergrond ook over de onder 3 van de geannoteerde agenda bedoelde expertbijeenkomsten inzake de genderresolutie. Op basis van alle studies tot nu toe moet het zo langzamerhand toch mogelijk zijn om conclusies te trekken? Wat is het Nederlandse standpunt ten aanzien van punt 6.5b van de geannoteerde agenda? Een toelichting vroeg zij op punt 7.a van deze agenda. In de onderhandelingen over een nieuw Loméverdrag moet lering worden getrokken uit de ervaringen die in de afgelopen 30 jaar met het oude verdrag zijn opgedaan, zo vond mevrouw Van der Stoel. Met name vroeg zij aandacht voor ontwikkelingen als globalisering en versterking van de WTO. In dat kader moet de nadruk vooral komen te liggen op politieke samenwerking. Het overeind houden van CFA-zones en dergelijke past niet in zo n nieuw verdrag. Het principe van wederkerigheid in het handelsverkeer sprak haar aan. Daarbij tekende zij aan dat voor MOL s zo nodig een ander regime moet worden gehanteerd. Welk standpunt neemt Nederland in dezen in? Wat wordt beoogd met handhaving van het preferentieel stelsel naast het creëren van vrijhandelszones? In het algemeen was zij sceptisch over het sluiten van verdragen over vrijhandel. Wat doet de Commissie aan slechting van de Europese «tolvesting»? Gaat het nieuwe verdrag ook in op mensenrechten en aan aspecten van goed bestuur? Blijft het nieuwe verdrag aanvullend op bilaterale samenwerking? Ook zij vroeg aandacht voor het OESO-rapport «Shaping the 21 century». De heer De Haan (CDA) bepleitte om bij de vormgeving van toekomstige betrekkingen tussen de EU en de ACS-landen de nadruk vooral te leggen op de politieke conditionaliteit. In dit verband prees hij de minister voor diens inspanningen om de politieke dialoog met Afrikaanse landen te intensiveren. Is er hierdoor nu meer ruimte om zaken als mensenrechten en de bevordering van de democratie op de agenda te plaatsen? Met interesse nam hij kennis van de gedachte om van geografisch gescheiden vrijhandelszones te creëren. Mits geen uitzonderingen worden gemaakt voor gevoelige sectoren, kan dit de handel van ontwikkelingslanden naar de EU erg stimuleren en ze stimuleren om een eind te maken aan hun vaak ver doorgevoerde protectionalisme. Welke kansen ziet de minister op dat gebied? Dat Nederland aarzelt over het creëren van deze zones, is begrijpelijk. Voorkoming van misbruik vereist een groot douaneapparaat en ook moet worden gewaakt voor strijdigheid met GATT-bepalingen. Ook de heer De Haan bepleitte om de vele studies en rapporten inzake de genderresolutie om te zetten in concreet beleid. Welke rol kan dit spelen in Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 50 2

3 de vormgeving van toekomstige verhoudingen tussen de EU en ACS-landen? Hij steunde het Nederlandse pleidooi voor een gedragscode voor voedselhulpdonoren en voor een zodanige aanpassing van de definitie dat onder voorwaarden ook betalingsbalanssteun kan worden gegeven. Thans verstoort dit soort hulp nog te vaak de agrarische sector in het ontvangende land en wordt het te veel gebruikt voor dumping. Naar aanleiding van punt 7.a van de geannoteerde agenda vroeg hij of partiële ontbinding van de hulp thans bespreekbaar is op Europees niveau. Benieuwd was ook hij naar de opdracht voor de taskforce die de gevolgen van El Niño moet bestuderen. Als hieraan geen concreet financieel gevolg wordt verbonden, heeft instelling van zo n taskforce weinig zin. Wil de minister in de discussie over punt 7.f er de nadruk op leggen dat afstand moet worden genomen van de «ownershipgedachte» en dat selectie van projecten zoveel mogelijk moet worden overgelaten aan ontvangende landen? De vraaggerichte benadering zal vanzelf leiden tot grotere operationele coördinatie. De heer Hoekema (D66) miste op de geannoteerde agenda een uitwerking van de resolutie over coherentie. Hoe wordt daaraan vormgegeven bij andere raden over bijvoorbeeld milieu, landbouw en visserij? Waarom ontbreekt op de agenda een rapportage over de voortgang van het politieke overleg na de vorige raad van 4 juni jl. over conflicten in o.a. Liberia, Rwanda, Burundi en Kongo. Heeft Nederland hierom verzocht? Zijn er afstemmingsproblemen tussen de OS-raad en de Algemene Raad? Welke rol ziet de minister voor zichzelf in het beleid ten aanzien van Kongo? Hij bepleitte toetreding van de EU tot het ILO-verdrag aangaande inheemse volken (punt 3 verslag OS-raad 5 juni). Wil de minister dit bevorderen? Naar aanleiding van punt 7.f van de geannoteerde agenda bepleitte ook hij om operationele coördinatie vooral te bevorderen door middel van een vraaggerichte benadering. Verder zou de EU minder nadruk moeten leggen op de uiterlijke presentatie van hulpverlening met beklemtoning van de eigen rol van de EU en meer op de vormgeving van een transparante organisatie die is toegesneden op moderne concepties over ontwikkelingssamenwerking. De heer Hoekema deelde de Nederlandse aarzeling over het creëren van vrijhandelszones (punt 1 geannoteerde agenda). Is tijdens de francofone Top te Hanoi het verdrag van Lomé nog aan de orde geweest? Ten slotte vroeg hij aandacht voor pleidooien van een recent door de Kamer ontvangen delegatie van vrouwen uit Sierra Leone voor voedselhulp onder supervisie van neutrale vredesmacht. Met vervulling van deze rol door ECOMOG had deze delegatie problemen, gezien de dominante rol die Nigeria hierin speelt. Welke mogelijkheden heeft de EU in dezen? Wil de minister dit tijdens de OS-raad aan de orde stellen? Het antwoord van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking De minister uitte zijn frustratie over het gebrek aan voortgang en samenhang in de werkzaamheden van de OS-raad. Zo constateerde hij dat door capaciteitsproblemen onder Luxemburgs voorzitterschap praktisch niets is gedaan met aanzetten van het Nederlandse voorzitterschap, dat punten op de agenda voor de komende OS-raad onvoldoende of praktisch niet zijn voorbereid en dat de Commissie (bewust) stukken zo lang vasthoudt dat er ter vergadering niet goed op kan worden ingegaan. In feite worden de landen van Noord- en West-Europa in hun oprechte streven om voortgang te boeken gedwarsboomd door de Commissie, die door een gebrek aan politieke controle en mede als gevolg van de afkomst van sommige commissarissen haar eigen gang gaat. In verband met dit laatste verduidelijkte hij het niet gelukkig te vinden dat het ontwikkelingsbeleid in handen is van commissarissen uit zuidelijke landen, alwaar men het Europese ontwikkelingsbeleid ziet als een compensatie voor het Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 50 3

4 gebrek aan nationaal beleid en men dit beleid vooral gebruikt om protectie in stand te houden en er zoveel mogelijk aan te verdienen. Gebrek aan voortgang vloeit ook voort uit verschil van mening tussen lidstaten over uitgangspunten van het ontwikkelingsbeleid. Zo wordt het door Nederland al sinds lange verkondigde standpunt dat voedselhulp ook gegeven moet kunnen worden in de vorm van betalingsbalanssteun, nog lang niet gedeeld door de overige lidstaten. Door de impasse op Europees niveau worden ook resoluties (gender) en rapportages (OESO) niet uitgevoerd. Om tactische redenen beperkt de Commissie zich vaak tot het geven van een toelichting of het toezeggen van een nader rapport. Instrumenten om het beleid bij te sturen ontbreken helaas. Dit alles leidt ertoe dat veel is vastgelegd in fraaie teksten, maar dat een kwalitatief beleid ontbreekt dat daar uitvoering aan geeft. Een kleine stap vooruit is gezet in de vorm van de middellange termijnprogramma s in het kader van het associatieverdrag met ACS-landen. Ook daarbij ontbreekt echter directe invloed op de keuze van programma s en projecten. In dit verband is het tekenend dat instellingen van de VN en de Wereldbank veel meer dan het Europese ontwikkelingsfonds bereid zijn om in hun feitelijke beleid rekening te houden met terechte kritiek. Op grond van dit alles vond de minister dat overdracht van extra bevoegdheden op het terrein van ontwikkelingssamenwerking aan de Commissie zoveel mogelijk moet worden voorkomen en dat nadruk moet worden gelegd op intergouvernementeel beleid. Daarnaast moet de nadruk liggen op coherentie, om te voorkomen dat het beleid alleen wordt gericht op hulpverlening (en dus afkoop). Coherentie kan leiden tot een beleid dat echte handelspolitiek jegens ontwikkelingslanden mogelijk maakt. Enige voordeel van een Europees ontwikkelingsbeleid is, dat landen op grond van de in dat kader gemaakte afspraken gedwongen zijn om tenminste iets op dit gebied te doen. Op grond van het voorgaande was de minister weinig optimistisch over de herziening van het verdrag van Lomé. Omdat hulpverlening beter kan worden geleid door andere organisaties dan het Europese ontwikkelingsfonds, legt Nederland in de discussies vooral de nadruk op het handelspolitieke dossier. Gezien zijn eigen voorkeur voor wederkerige handelspreferenties had hij met interesse kennisgenomen van de gedachten van de Commissie op dit punt. Ervaring leert dat eenzijdige preferenties te veel worden ervaren als verworven rechten en onvoldoende stimuleren tot zelfstandigheid. Van wederkerige preferenties gaan meer prikkels uit. Tegen deze gedachte bestaat echter nog de nodige weerstand in de EU. Of deze impasse kan worden doorbroken door akkoorden te sluiten over regionale vrijhandelszones, valt te betwijfelen. De betrokken ontwikkelingslanden zullen dit niet accepteren, uit vrees in de onderhandelingen uit elkaar gespeeld te worden. Werkelijke differentiatie zou geënt moeten zijn op het ontwikkelingsniveau van de betrokken landen. Dat is echter niet regionaal bepaald. Zo n differentiatie maakt een effectievere inzet van het instrumentarium mogelijk. Zo zouden vrijhandelsakkoorden kunnen worden gesloten met meer ontwikkelde landen en eenzijdige preferenties kunnen worden gegeven aan de MOL s. In dit kader is Nederland voor uitbreiding van de groep ACS-landen met alle MOL s. Daarmee zou de EU de postkoloniale benadering van de twintigste eeuw loslaten en zich richten op nieuwe relaties met ontwikkelingslanden in de eenentwintigste eeuw. Een en ander wordt toegelicht in een binnenkort aan de Kamer te zenden nota. Tot zijn genoegen constateerde de minister nog wel dat na de recente highlevelmeeting voor de MOL s het vraagstuk van deze categorie landen op de WTO-agenda is geplaatst en dat de beste aanbiedingen voor deze landen toch van EU-zijde kwamen. Naast het handelspolitieke dossier legt Nederland in de discussie over de toekomstige betrekkingen met de ACS-landen ook nadruk op de politieke dialoog. In hoeverre andere landen bereid zijn dit aan de orde te stellen, moet echter nog blijken. In de voorbereiding bleek die bereidheid er bij Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 50 4

5 sommige landen wel te zijn, met name waar het gaat om het voorkomen en beheersen van conflicten. Tot zijn genoegen constateerde de minister dat onder leiding van de Commissie in de afgelopen periode goed is gewerkt aan de versterking van de politieke condities voor hulpverlening. In dit kader zijn vooral van Franse zijde goede suggesties gedaan voor de wijze waarop criteria op o.a. het gebied van de mensenrechten kunnen worden ingebracht in een dialoog die uiteindelijk zelfs kan uitmonden in stopzetting van hulpverlening. Verder valt te bespeuren dat er in Europa grotere bereidheid ontstaat om democratisering meer te zien in het licht van de omstandigheden op het Afrikaanse continent en om langs die weg meer te bevorderen dat kwesties als mensenrechten en democratisering hoger op de agenda worden geplaatst. Indien de lidstaten bereid blijken om de politieke dialoog in de onderhandelingen aan de orde te stellen, kan in dat kader ook worden gesproken over kwesties als wapenhandel en dergelijke. Is die bereidheid er niet, dan moet dit in een ander kader aan de orde worden gesteld. Wat de economische criteria betreft is er nog discussie over de vraag of Europa zich moet houden aan IMF-definities voor begrippen als hervormingen, stabiliteit en dergelijke, of dat ook eigen definities mogen worden gehanteerd. Nederland staat op het standpunt dat eigen definities mogen worden gehanteerd, maar dat ernaar moet worden gestreefd om die zo nauw mogelijk op die van het IMF te laten aansluiten. De minister deelde mee dat de conclusie betreffende het onderwerp informatiemaatschappij en ontwikkeling louter procedureel van aard is. Als gevolg van binnenlandse schandalen rondom dubieuze betrekkingen tussen bedrijfsleven en ambtelijk apparaat maakt België thans een punt van ontbinding van hulp. Deze steun uit onverwachte hoek voor een standpunt dat Nederland al jaren uitdraagt, zal echter weinig effect sorteren, want de zuidelijke EU-lidstaten zijn hier uit eigenbelang keihard tegen. Zelf geven deze landen weinig hulp, maar mede doordat zij sterk zijn vertegenwoordigd in het Brusselse apparaat dat zich bezighoudt met de besteding van Europese hulpverlening, verdient hun bedrijfsleven daar enorme bedragen aan. Aanpakken hiervan is welhaast onmogelijk, omdat het bewijs niet echt rond te is krijgen. Nederlandse bedrijven durven kritiek niet hard te maken, omdat zij dan groot risico lopen volledig buitengesloten te worden. Onderzoek van de Europese Rekenkamer naar dit soort praktijken is zeer gewenst. Gezien de grote onrust over mogelijke gevolgen van El Niño achtte de minister het van groot belang dat hiernaar onderzoek wordt gedaan. Welk voorstel de Commissie op dit punt precies zal doen, is niet bekend. Punt 7.g Somalië is op Italiaans verzoek op de agenda geplaatst. Waarschijnlijk zal worden gesproken over noodhulp voor de slachtoffers van het noodweer dat dit land getroffen heeft. In feite behoort ECHO op dit punt autonoom actie te nemen. Op een oproep van de VN heeft Nederland inmiddels besloten 3 mln. ter beschikking te stellen aan de organisatie ter plekke het best hulp kan verlenen: UNICEF. Bij hulpverlening via ECHO ligt de nadruk vaak meer op uiterlijkheden en minder op de inhoud. Dat de onderwerpen «conflict» en «coherentie» door Luxemburg niet op de agenda zijn geplaatst, betekent niet dat er op die terreinen niets meer gebeurt. In het kader van het coherentiebeleid is het externe visserijbeleid op de agenda van de Visserijraad geplaatst. Verder pleit Nederland voor een gedragscode voor voedselhulpdonoren en beijvert het zich om op korte termijn duidelijkheid te krijgen over de gevolgen van de chocoladerichtlijn voor ontwikkelingslanden. Daarnaast is het de bedoeling om tijdens de lunch de situatie in Kongo te bespreken. Het is duidelijk dat zowel de VN als de bevrijdingsbeweging van Kabila fouten in het conflict hebben gemaakt. Vanuit die erkenning zullen partijen weer tot elkaar moeten worden gebracht. Ook is onderzoek nodig naar gewelddadige ontsporingen tijdens het conflict. Van de uitkomst daarvan mag hulpver- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 50 5

6 lening echter niet afhankelijk worden gemaakt. Wel mag hulpverlening afhankelijk worden gemaakt van de mate waarin de regering bereid is om naar aanleiding daarvan haar beleid bij te stellen. Nederland heeft in dit kader voorstellen gedaan voor een eensgezind optreden van de EU. Helaas moet echter worden geconstateerd dat sommige landen met twee monden spreken: naar buiten toe zeggen ze dat hulpverlening afhankelijk moet worden gemaakt van eerbiediging van mensenrechten en dergelijke, maar intussen hebben ze in stilte al contact over mogelijkheden voor bilaterale hulpverlening, om zo toegang te krijgen tot grondstoffen en investeringen. Nederland staat op het standpunt dat de regering moet worden geholpen met de opbouw van het land en de vorming van een civiel (bestuurs)apparaat en dat in dat kader criteria moeten worden geformuleerd waaraan werkende weg moet worden voldaan om de hulpverlening te continueren. Nederland verleent op dit moment geen hulp. Tijdens een binnenkort geplande bijeenkomst van een consultatieve groep kan hopelijk samen met de Wereldbank een gemeenschappelijk beleid worden ontwikkeld. Daarbij kan ook worden gedacht aan inschakeling van grote internationale bedrijven die bereid zijn in hun investeringsbeleid internationale stabiliseringsmaatstaven te hanteren. Met interesse nam de minister kennis van hetgeen naar voren is gebracht tijdens een bezoek van een delegatie vrouwen uit Sierra Leone aan het parlement. In dit verband sprak hij zijn steun uit voor een «engendering peace» benadering. Op zich kan worden gegrepen naar het boycotwapen om de junta in het land onder druk te zetten, maar in het belang van de bevolking moet humanitaire hulp daarvan worden uitgesloten. Wellicht kan op dit punt tijdens de OS-raad voortgang worden geboekt. Ten slotte deelde de minister mede recent in de Eerste Kamer steun te hebben gekregen voor de ratificatie van het ILO-verdrag aangaande inheemse volken. De Commissie wordt hierover benaderd. De voorzitter van de algemene commissie voor Europese Zaken, Ter Veer De waarnemend voorzitter van de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken, Van der Linden De griffier van de algemene commissie voor Europese Zaken, Van Overbeeke Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 50 6