Eens allochtoon, altijd allochtoon?

Transcriptie

1 Eens allochtoon, altijd allochtoon? De socio-economische etnostratificatie in Vlaanderen Maarten Tielens December 2005 WAV-Rapport Steunpunt Werkgelegenheid, Arbeid en Vorming Interuniversitair samenwerkingsverband E. Van Evenstraat 2 blok C 3000 Leuven T:32(0) F:32(0) steunpunt@wav.kuleuven.be

2 Jarenlang was het thema van allochtonen op de arbeidsmarkt een moeilijk begaanbaar onderzoeksdomein, voornamelijk omwille van het gebrek aan betrouwbare gegevens. Een belangrijk probleem daarbij was en is nog steeds dat nagenoeg alle statistieken enkel een indeling naar nationaliteit bevatten, zodat genaturaliseerden niet afgezonderd kunnen worden. Een eerste uitgebreide statistische studie die dit euvel overwon was De vreemde eend in de bijt, arbeidsmarkt en diversiteit van Verhoeven (2000). Door de koppeling van gegevens van de RSZ en de RVA aan het Rijksregister kon de herkomst van ingeschrevenen worden nagegaan om zo genaturaliseerden te herkennen. In de betreffende studie kon de groep genaturaliseerden echter niet verder gespecifieerd worden naar het land van herkomst. Er kon met andere woorden wel een onderscheid gemaakt worden tussen (autochtone), Turken en genaturaliseerden, maar binnen de groep genaturaliseerden konden degenen met een Turkse herkomst niet getraceerd worden. Verhoeven stelde vast dat er sprake is van een etnostratificatie op de Vlaamse en Brusselse arbeidsmarkt. De etnostratificatietheorie stelt dat etnische minderheden in een maatschappij voornamelijk omwille van hun afkomst meer risico lopen om terecht te komen in een specifiek segment van de arbeidsmarkt, met name in sectoren en banen die gekenmerkt worden door een hogere werkonzekerheid en slechtere arbeidsvoorwaarden en omstandigheden (bijvoorbeeld lagere lonen). Verhoeven vond bevestiging van de etnostratificatie, in eerste instantie in de sectorale verdeling van personen met een vreemde herkomst, die duidelijk afwijkt van de verdeling van de totale bevolking, maar ook in het overwicht van deze groep in het arbeidersstatuut, deeltijdarbeid en in de lagere loonklassen. In dit rapport verruimen we het perspectief van een etnostratificatie op de arbeidsmarkt naar een socio-economische etnostratificatie. 1 We kijken niet enkel naar de personen die werk hebben, maar trachten te achterhalen of er sprake is van een etnostratificatie indien we de socio-economische positie (werkend, werkzoekend of niet-beroepsactief) van autochtonen en allochtonen analyseren. Voor een goed begrip van de rest van het rapport gaan we in een eerste deel in op de problemen die we tegenkomen bij het verzamelen van data over allochtonen. Vervolgens schetsen we een beeld van de multiculturele bevolking in Vlaanderen: wie en met hoeveel zijn de allochtonen? In de twee laatste delen beschrijven we de socio-economische stratificatie, in de eerste plaats aan de hand van verschillen in de socio-economische positie op een welbepaald moment en in de tweede plaats aan de hand van verschillen in socio-economische mobiliteit. In de annex vindt u een uitgebreide tabellenbijlage waarin per herkomstgroep de verdeling naar sector, ondernemingsgrootte, arbeidsregime en loonklasse wordt bekeken Het probleem met allochtonen 1.1 Wie is allochtoon? Wanneer we het over allochtonen hebben worden vaak verschillende termen door elkaar gebruikt zonder te definiëren over wie we het hebben. Een migrant is nochtans niet noodzakelijk hetzelfde als een buitenlander, een etnische minderheid of een vreemdeling. We stuiten hier op een eerste probleem: het probleem van de definitie. We willen hier niet nagaan wat elke term precies betekent, maar we permitteren ons toch een kleine etymologische uitstap. 1 Dit rapport kadert in het Agoraproject Allochtonen op de arbeidsmarkt. 2 U kan deze cijfers ook raadplegen als een cijferbijlage bij deze publicatie op de website van het Steunpunt WAV ( via publicaties, type publicatie, rapporten) WAV-RAPPORT / 2

3 Een allochtoon is letterlijk iemand die uit een ander land afkomstig is. Het woord allochtoon vindt volgens het woordenboek van Dale zijn oorsprong in twee Griekse woorden allos en chthõn : allos staat voor anders of vreemd en chthõn staat voor land, aarde. Op het eerste zicht lijkt dat een duidelijke en werkbare omschrijving. We nemen deze definitie als uitgangspunt om allochtonen af te bakenen. Wanneer we echter proberen te antwoorden op de vraag wie uit een ander land afkomstig is, komen we opnieuw in de problemen. Bedoelen we degenen die in een ander land zijn geboren? Of enkel degenen die in een ander land zijn getogen? Of ook personen die afstammen van personen die in een ander land zijn geboren en/of getogen? In ieder geval zijn er vele definities mogelijk. Het begrip allochtoon blijft een rekbaar gegeven en de gebruikte afbakening kan de arbeidsmarktanalyse sterk beïnvloeden. Binnen het Vlaams Economisch en Sociaal Overlegcomité (VESOC) is er overeenstemming bereikt over de definitie van allochtonen in het kader van het gevoerde beleid van evenredige arbeidsdeelname en diversiteit. Volgens de VESOC-definitie is iemand allochtoon indien hij zelf geen nationaliteit uit een van de landen van Europese Economische Ruimte heeft of indien minstens één ouder of minstens twee grootouders een nationaliteit heeft van buiten de Europese Unie. Er is nog geen duidelijke uitspraak of de Europese Unie hier moet begrepen worden als de vijftien of de vijfentwintig lidstaten. Zolang de overgangsbepalingen inzake vrij verkeer van werknemers gelden voor de burgers uit de nieuwe lidstaten, blijft het de vraag of deze personen moeten worden beschouwd als EU- of niet- EU-burgers. Deze definitie vertrekt dus vanuit het concept van nationaliteit. Daar valt natuurlijk iets over te zeggen. Nationaliteit valt namelijk niet samen met afkomst, denken we maar aan een genaturaliseerde Turk. Door de bepalingen in verband met de nationaliteit van de ouders en grootouders wordt de afkomst tot op zeker hoogte toch geïntegreerd in de definitie. Het belang hiervan blijkt verder in dit hoofdstuk waar geconcludeerd wordt dat het nationaliteitscriterium niet doorslaggevend is voor de (achtergestelde) socio-economische positie van personen, maar dat de herkomst zwaarder doorweegt. Een werkbare definitie van allochtonen houdt ook in dat die op een of andere manier meetbaar is. Tot op heden wordt nergens de herkomst van personen geregistreerd. In het statistieklandschap zijn we in praktijk doorgaans aangewezen op het criterium van nationaliteit om allochtonen af te bakenen. In die zin lijkt de VESOC-definitie een werkbaar uitgangspunt en verdient ze zeker de poging om via administratieve bronnen in te vullen. In het vervolg van de tekst gebruiken we de term vreemdelingen (V) om de niet- aan te duiden, en de term nieuwe (NB) voor de genaturaliseerden. Met de term allochtonen verwijzen we naar de totale groep met een vreemde herkomst, hoewel er dus ook personen met de Belgische nationaliteit in zitten. 1.2 Hoe meten? De meest gebruikte indicatoren om de socio-economische positie van verschillende bevolkingsgroepen met elkaar te vergelijken zijn de werkzaamheidsgraad (het aandeel werkenden in de totale bevolking) en de werkloosheidsgraad (het aandeel werklozen in de beroepsbevolking). Voor persoonskenmerken zoals geslacht en leeftijd vormt zich geen probleem bij het berekenen van deze indicatoren. Willen we echter verschillende nationaliteiten vergelijken, of meer nog, verschillende etnische groepen, dan stoten we onmiddellijk op de lacunes van het Vlaamse (en Belgische) statistische landschap. Doorgaans wordt om werkzaamheids- en werkloosheidsgraden te berekenen gebruik gemaakt van de Enquête naar de Arbeidskrachten (EAK) van het NIS. Met betrekking tot de allochtonen situeert zich het probleem hier in de beperkte detaillering van de nationaliteitsvariabele en het ontbreken WAV-RAPPORT / 3

4 van een aanduiding van herkomst. Op basis van de EAK kunnen we slechts vijf groepen onderscheiden: de autochtonen, de nieuwe, de personen met een nationaliteit uit de EU-15, de Turken en Marokkanen en de andere niet-eu-burgers. Willen we meer detail, dan moeten we ons wenden tot administratieve gegevens. Die vinden we in het Datawarehouse Arbeidsmarkt, een koppeling van verschillende administratieve databanken bij de Kruispuntbank voor de Sociale Zekerheid (KSZ). In samenwerking met de KSZ werd een basistoepassing (een tabellenreeks) over allochtonen samengesteld. 3 Maar ook hier geldt opnieuw dat we enkel informatie hebben over de nationaliteit, maar dan wel erg gedetailleerd. Het is echter niet mogelijk om de nieuwe af te zonderen binnen de groep met de Belgische nationaliteit. Los daarvan blijft de analyse van de socio-economische positie op basis van administratieve data met de nodige problemen kampen. Het probleem is met name dat in het Datawarehouse niet de totale populatie is gekend, maar enkel de personen die een job of een uitkering hebben (aangevuld met personen die gekend zijn via een gezinshoofd). Bij de werklozen ontbreken de werklozen die geen uitkering krijgen: de jongeren in wachttijd, de vrij ingeschreven werkzoekenden en de andere werkzoekenden. Voor de analyse van de positie van allochtonen is dit een erg belangrijke handicap. Uit cijfers van de VDAB (september 2005) blijkt immers dat 21% van de werkzoekenden van Maghrebijnse of Turkse afkomst en 75% van de werkzoekenden met een afkomst van buiten de Europese Unie tot de categorie van de vrij ingeschreven of andere werkzoekenden behoort. Ook een aantal niet-beroepsactieve personen zonder uitkering vallen uit de boot, bijvoorbeeld alleenstaande huisvrouwen die nooit een job in België hebben gehad. Onderstaande tabel geeft een idee van de verschillen in totale bevolking tussen het Datawarehouse en de NIS Bevolkingsstatistieken. In feite is dit een overzicht van de dekkingsgraad van het Datawarehouse naar nationaliteit. Tabel 1. Totale bevolking NIS (18-64 jaar) en dekkingsgraad Datawarehouse Arbeidsmarkt naar nationaliteit (Vlaams Gewest; 31 december 2002) NIS 01/01/2003 DWH 31/12/2002 Dekkingsgraad DWH (n) (n) (%) België ,4 Zuid-Europa ,4 Andere Europese landen ,6 Noord-Afrika ,9 Turkije, Roemenië, Bulgarije ,1 Oost-Europa en Balkan ,3 Andere landen ,4 Totaal ,5 NIS Bevolkingsstatistieken en Datawarehouse Arbeidsmarkt bij de KSZ (Bewerking Steunpunt WAV) We zien dat eigenlijk alleen voor de, de Noord-Afrikanen en de Turken, Roemenen en Bulgaren het DWH een dekking van 95% of meer kent. Van de personen die niet gekend zijn in het Datawarehouse weten we weinig tot niets in verband met hun socio-economische positie. We weten alleen dat ze geen job of uitkering hebben in België. 3 Deze basistoepassing werd gecreëerd in het kader van het Agoraproject Allochtonen op de arbeidsmarkt. WAV-RAPPORT / 4

5 Databestand allochtonen op de arbeidsmarkt Om aan het gebrek aan administratieve gegevens naar herkomst tegemoet te komen werd enkele jaren geleden door het departement Sociologie van de KU Leuven voor een specifieke steekproef van personen een koppeling aangevraagd van administratieve arbeidsmarktgegevens bij de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ) en de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA) met gegevens van het Rijksregister (Verhoeven, 2000). In deze studie werden álle werkzoekenden en nietberoepsactieven met een RVA-uitkering en alle loontrekkenden gekend bij de RSZ op 30 juni uit de leeftijdsgroep van 18 tot en met 55 jaar uit de arrondissementen Antwerpen, Gent, Hasselt en Brussel betrokken.aan het Rijksregister werd gevraagd de historiek van de nationaliteit van de steekproefpersonen op te sporen. Van alle werd nagegaan of ze ooit een andere nationaliteit hebben gehad. Op die manier konden de nieuwe worden afgebakend. Een hiaat in dit onderzoek was de verdere detaillering van de nieuwe : er kon geen onderscheid worden gemaakt tussen tot Belg genaturaliseerde Nederlanders en Marokkanen. Het Steunpunt WAV heeft in 2003 een actualisering van dezelfde steekproef opgevraagd. 5 De meerwaarde van dit Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt ligt in de koppeling van een aantal nieuw beschikbare arbeidsmarktgegevens van het Datawarehouse Arbeidsmarkt, en vooral in de detaillering van de nieuwe. Bovendien werd voor die steekproefpersonen gegevens opgevraagd vanaf het tweede kwartaal van 1998 tot en met het tweede kwartaal van Dit laat toe om de socio-economische mobiliteit te analyseren. Op basis van dit nieuwe bestand is het wel mogelijk een onderscheid te maken tussen genaturaliseerde Nederlanders en Marokkanen. Op die manier wordt het mogelijk om de etnostratificatietheorie van Verhoeven verder te verfijnen (zie Tratsaert, 2004). Toch blijft de waarschuwing die Verhoeven geeft met betrekking tot de beperkingen van de gegevens van kracht. De groep van allochtonen bestaat uit meer dan vreemdelingen en nieuwe : door de invoering van het wetboek van nationaliteit in 1984 is iedereen wiens vader of moeder Belg is (al dan niet genaturaliseerd), bij geboorte automatisch Belg. In de statistieken zijn zij onopspoorbaar en zijn zij autochtone, hoewel zij door naam, huidskleur en dergelijke mogelijke slachtoffers van indirecte of directe discriminatie blijven. Deze personen zullen ongeveer vanaf 2000 de arbeidsmarkt betreden zodat vanaf dan deze onderzoeksmethode niet meer alle personen met een vreemde herkomst op de arbeidsmarkt kan herkennen. Ons gegevensbestand heeft betrekking op het tweede kwartaal van 1998, hetgeen betekent dat voor dit rapport het probleem zich nog niet stelt. Nieuw is dat ook de gegevens van de RSZ PPO (Plaatselijke en Provinciale Overheden) werden aangevraagd, alsook gegevens van de RSVZ, de zelfstandigen. Aan de RSVZ werd een steekproef aangevraagd van 50% van de niet- en 30% van de in de arrondissementen Antwerpen, Gent, Hasselt en Brussel op 31 december Van deze werd in het Rijksregister de herkomst nagegaan. Nieuw is ook dat we beschikken over gegevens vanaf het tweede kwartaal 1998 tot en met het tweede kwartaal van In totaal gaat het om ongeveer personen, met name loontrekkenden en personen met een RVA-uitkering (dit is de oorspronkelijke steekproef van 1997) en de uitbreiding met zelfstandigen bij de RSVZ. De verkregen data zijn vervolgens aangepast aan de criteria die gesteld waren bij de oorspronkelijke steekproef van Omdat het DWH pas informatie bevat vanaf 30 juni 1998 werd de arbeidsmarktsituatie op 30 juni 1998 in acht genomen in plaats van te kijken naar de arbeidsmarktpositie op het moment dat de steekproef werd getrokken (30 juni 1997). Om 4 Dit is gedefinieerd als alle personen die op 30 juni 1997 werknemer waren en gekend waren bij de RSZ. RSZ-PPO werknemers zijn hier dus niet in opgenomen. 5 Deze actualisering werd opgevraagd in het kader van het Agoraproject Allochtonen op de arbeidsmarkt. WAV-RAPPORT / 5

6 een correcte onderzoeksgroep te krijgen hebben we de onderzoeksgroep van 30 juni 1998 geherdefinieerd volgens de criteria waaraan ze op 30 juni 1997 moesten beantwoorden. Er zijn immers personen die tussen het tweede kwartaal van 1997 (tijdstip van de steekproef) en het tweede kwartaal van 1998 (tijdstip van de aangevraagde variabelen) gewijzigd zijn van situatie. Het belangrijkst zijn de personen die verhuist zijn in 1998/2 niet meer in een van de geselecteerde arrondissementen wonen. Daarnaast zijn er personen waarvan we in 1998/2 geen socio-economische positie kunnen bepalen omdat de nomenclatuurcode ontbreekt. Tot slot zijn er nog personen die gewijzigd zijn van socio-economische positie: het gaat om loontrekkenden en uitkeringsgerechtigden in 1997/2 die in 1998/2 niet meer loontrekkend of uitkeringsgerechtigd zijn. Bij de zelfstandigen gaat het om personen die in 1997/4 zelfstandig waren, maar dat niet meer zijn in 1998/2. Bovendien bakenen we voor deze studie de zelfstandigen af tot de zelfstandigen in hoofdberoep (nomenclatuurcode n121), de zelfstandigen in bijberoep (n122) en de personen die naast hun voornaamste job als zelfstandige ook nog een bijkomende job in loondienst hebben (n142). We houden geen rekening met helpers (n13). 6 Bovendien houden we geen rekening met personen die tussen 1997 en 1998 (telkens 31 december) veranderd zijn van nationaliteit. Dit doen we om de verhouding tussen nieuwe en vreemdelingen correct te houden. Zo zijn er personen die tussen 1997 en 1998 genaturaliseerd zijn (voornamelijk Marokkanen en Turken). Daarnaast zijn er 43 nieuwe die een andere nationaliteit hebben aangenomen. We houden dus geen rekening met deze nationaliteitswijzigingen. Een ander argument om hiermee geen rekening te houden ligt in het feit dat de nationaliteitsgegevens telkens de situatie op 31 december betreffen. Gezien het eerste tijdstip waarop wij arbeidsmarktgegevens hebben 30 juni 1998 is, maakt het weinig verschil of we de nationaliteitsgegevens van 31 december 1997 of 1998 nemen. De personen die niet meer voldoen aan de criteria worden uit de analyse gelaten, zodat we een onderzoeksgroep krijgen van loontrekkenden en uitkeringsgerechtigden en zelfstandigen. Hierin zitten respectievelijk en autochtone ( die nooit een andere nationaliteit hebben gehad). Aanvankelijk wilden we deze als referentiegroep gebruiken, maar omdat zij (bij de loontrekkenden althans) getrokken zijn uit alle arrondissementen (en niet enkel uit Antwerpen, Hasselt, Gent en Brussel) kunnen we hen hiertoe niet gebruiken. Halen we deze uit de steekproef dan behouden we personen. In dit rapport beperken we ons tot de personen wonend in de drie Vlaamse arrondissementen. De uiteindelijke onderzoeksgroep bestaat uit alle loontrekkenden, uitkeringsgerechtigde werkzoekenden, uitkeringsgerechtigde niet-beroepsactieven en alle zelfstandigen van 19 tot 56 jaar, op 30 juni 1998 wonend in de arrondissementen Antwerpen, Hasselt en Gent, die niet de Belgische nationaliteit bezitten ofwel tot Belg zijn genaturaliseerd. 7 In totaal gaat het om personen. In de tabellenbijlage vindt u een verdeling van de onderzoekspopulatie naar leeftijd en geslacht. 8 Om de gegevens van de niet- en genaturaliseerde toch te kunnen kaderen werd een vergelijkingsgroep aangevraagd. Het betreft hier arbeidsmarktinformatie van de totale bevolking 6 Onder de code n142 vallen ook de personen die als voornaamste job helper in hoofdberoep zijn, met een bijkomende loontrekkende job. Hier zitten dus wel helpers in. Het gaat echter om een kleine groep, namelijk om 546 personen in Vlaanderen en 294 in Brussel. 7 Dit is niet geheel correct. In feite gaat het om alle loontrekkenden bij de RSZ, uitkeringsgerechtigde werkzoekenden, uitkeringsgerechtigde niet-beroepsactieven van 18 tot 55 jaar, op 30 juni 1997 wonend in de arrondissementen Antwerpen, Hasselt en Gent, die op 30 juni 1998 nog steeds in een van de drie arrondissementen wonen en bovendien nog steeds loontrekkend (bij de RSZ of de RSZPPO) of uitkeringsgerechtigd zijn (en dus jaar zijn in 1998/2). Bij de zelfstandigen gaat het om de zelfstandigen (18-55 jaar) in hoofdberoep en in bijberoep en de zelfstandigen en helpers die hun voornaamste job uitoefenen in een zelfstandigenstatuut en een bijkomende loontrekkende job hebben, op 31 december via publicaties, via type, rapporten. WAV-RAPPORT / 6

7 ( en niet-) in de arrondissementen Antwerpen, Hasselt en Gent die behoort tot de leeftijdsgroep jaar en dit op 30 juni Hoe multicultureel is Vlaanderen? In dit deel proberen we op basis van de ons beschikbare statistieken een profiel te schetsen van de bevolking in Vlaanderen. We maken gebruik van de NIS Bevolkingsstatistieken, van de Enquête naar de Arbeidskrachten en het Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt. 2.1 Sire, er zijn steeds meer In 2003 woonden er ongeveer vreemdelingen in België, dat is 8,2% van de totale bevolking (tabel 2). Er zijn duidelijk regionale verschillen: in Brussel heeft een op de vier inwoners een andere dan de Belgische nationaliteit, in Vlaanderen is dat nauwelijks een op de twintig inwoners. Concreet gaat het in Vlaanderen om vreemdelingen. Bijna de helft hiervan komt uit Noorden West-Europa (Nederland, Frankrijk, Duitsland, Luxemburg, het Verenigd Koninkrijk, Ierland, de Scandinavische landen, Oostenrijk en Zwitserland). Verder zijn er grote groepen Italianen, Zuid- Europeanen (Grieken, Portugezen en Spanjaarden) en Marokkanen. De Turken en Oost-Europeanen (inclusief de Balkanlanden) zijn de kleinste groepen. Onder de categorie Andere landen vallen voornamelijk Afrikanen (exclusief Marokkanen) en in mindere mate Aziaten en Amerikanen. Tabel 2. Bevolking naar nationaliteit (België en de gewesten; 1 januari 2003) België Vlaams Gewest Waals Gewest Brussels H.G. (n) (%) (n) (%) (n) (%) (n) (%) Totaal , , , , , , , ,2 waarvan Noord- en West-Europeanen , , , ,2 Italianen , , , ,9 Zuid-Europeanen , , , ,6 Marokkanen , , , ,4 Turken , , , ,2 Oost-Europeanen , , , ,4 Andere landen , , , ,6 NIS Bevolkingsstatistiek (Bewerking Steunpunt WAV) Tussen 1998 en 2003 is het aantal vreemdelingen gedaald van (8,9% van de totale bevolking) tot (8,2%). In Vlaanderen is de daling beperkter: in 1998 waren er vreemdelingen (4,9%), in 2003 waren er dat (4,7%). De daling van het aantal personen met een vreemde nationaliteit hangt samen met de toename van het aantal nieuwe, vreemdelingen die de Belgische nationaliteit verwerven. De Belgische nationaliteitswetgeving is terug te vinden in het Wetboek van de Belgische nationaliteit, ingevoerd door de wet van 28 juni 1984, die de wet van 1932 verving. Er zijn twee manieren om de Belg te worden: door toekenning of door verkrijging. De toekenning is de passieve manier: aan een kind wordt de Belgische nationaliteit toegekend op basis van de geboorte in België, op basis van de Belgische nationaliteit van de vader of moeder, of op basis van adoptie. Wil men de WAV-RAPPORT / 7

8 Belgische nationaliteit verkrijgen moet men zelf stappen ondernemen. Dat kan via de nationaliteitsverklaring (de snel-belg-wet of naar aanleiding van een huwelijk met een Belg), de nationaliteitskeuze en de naturalisatie. Tabel 3. Het aantal personen die in de loop van het jaar de Belgische nationaliteit hebben verworven (België en de gewesten; ) (n) (n) (n) (n) (n) (n) België Brussels H.G Waals Gewest Vlaams Gewest NIS Bevolkingsstatistiek (Bewerking Steunpunt WAV) We zien een sterke toename van het aantal nieuwe in 2000 en 2001 naar aanleiding van de Snelbelgwet (tabel 3). In beide jaren verwierven zowat vreemdelingen de Belgische nationaliteit. In 2003 is dat effect al sterk afgevlakt en vallen we terug op het normale niveau van voor de wet. De Enquête naar de Arbeidskrachten laat ons toe een onderscheid te maken tussen autochtone, nieuwe, EU-burgers, Turken en Marokkanen en ten slotte andere niet-eu-burgers. Om jaarschommelingen uit te vlakken maken we telkens een gemiddelde voor 2004 en 2003 en voor 2000 en We beperken ons in het verdere verloop van de tekst tot de personen op arbeidsleeftijd. Tabel 4. Verdeling van de totale bevolking (15-64 jaar) naar nationaliteit (Vlaams Gewest; ) (%) Autochtonen 92,4 91,5 2,5 3,6 5,1 4,8 waarvan EU-burgers 2,7 2,9 Turken/Marokkanen 1,5 0,9 Andere niet-eu-burgers 0,9 1,1 Totaal 100,0 100,0 NIS EAK (Bewerking Steunpunt WAV) Tabel 4 geeft aan dat het aandeel nieuwe in de totale Vlaamse bevolking op arbeidsleeftijd sterk is toegenomen van 2,5% in de periode tot 3,6% in de periode Deze toename is sterker dan de afname van het aandeel autochtonen, zodat het aandeel in de bevolking stijgt. Het aandeel personen met een vreemde nationaliteit is daarentegen lichtjes afgenomen van 5,1% tot 4,8%, vooral het aandeel Turken en Marokkanen is sterk gedaald. Bij de bespreking van tabel 2 wezen we reeds op de invloed van de Snelbelgwet. Samen beschouwd is het aandeel personen met een vreemde herkomst (nieuwe en vreemdelingen samen) toegenomen van 7,6% tot 8,5%. WAV-RAPPORT / 8

9 Aangezien de EAK het Belgische luik is van een Europese enquête, gecoördineerd door Eurostat, kunnen we Vlaanderen ook in een internationaal perspectief plaatsen. Hoe multicultureel is Vlaanderen in vergelijking met andere landen? Tabel 5. Verdeling van de totale bevolking (15-64 jaar) naar nationaliteit (Vlaams Gewest, België, EU-3 en EU-15; 2004) (%) Autochtonen + nieuwe Totaal EU-15-burgers Niet-EU-burgers Vlaams Gewest 95,2 4,8 2,9 1,9 België 91,4 8,6 5,7 2,9 Duitsland 89,9 10,1 2,6 7,5 Frankrijk 93,9 6,1 2,2 3,8 Nederland 95,4 4,6 1,5 3,1 EU-15 92,8 7,2 2,1 5,2 NIS EAK, Eurostat LFS (Bewerking Steunpunt WAV) Zoals we reeds vaststelden op basis van tabel 4 telt Vlaanderen bijna 5% vreemdelingen in haar bevolking op arbeidsleeftijd, waarvan de meerderheid uit een van de vijftien Europese lidstaten komt. Kijken we naar de andere landen dan valt op dat enkel Nederland een gelijk aandeel vreemdelingen kent, die wel vaker van buiten de EU komen (veel Marokkanen en Surinamers). Frankrijk heeft een beetje meer vreemdelingen (veel Algerijnen, Marokkanen en Portugezen), maar vooral Duitsland valt op met 10% vreemdelingen die grotendeels van buiten de EU komen (veel Turken). Gemiddeld kennen de EU-15 landen ongeveer 7% vreemdelingen in de bevolking op arbeidsleeftijd. Op basis van deze cijfers concluderen we dat Vlaanderen internationaal gezien niet zo multicultureel is. De cijfers laten echter niet toe om de nieuwe af te zonderen, zodat het juister is om te zeggen dat Vlaanderen niet multinationaal is. 2.2 Allochtonen in profiel Figuur 1 toont ons dat er bij de nieuwe op arbeidsleeftijd een licht overwicht is van vrouwen. Ook de andere vreemdelingen van buiten de EU zijn vaker vrouw. Een omgekeerde verhouding nemen we waar bij de vreemdelingen uit de EU. Bij de autochtonen en de Turken en Marokkanen houden mannen en vrouwen elkaar in evenwicht. WAV-RAPPORT / 9

10 Figuur 1. Verdeling van de totale bevolking (15-64 jaar) naar nationaliteit, geslacht en leeftijd (Vlaams Gewest; ) Andere niet-euburgers Turken en Marokkanen EU-burgers Autochtonen % 20% 40% 60% 80% 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Mannen Vrouwen jaar jaar jaar NIS EAK (Bewerking Steunpunt WAV) Verder leren we dat nieuwe iets minder jongeren tellen dan de autochtonen. Maar het grootste verschil in leeftijdsstructuur vinden we bij de vreemdelingen van buiten de EU. Zowel Turken en Marokkanen als de andere niet-eu-burgers hebben een veel jongere leeftijdsstructuur dan de autochtonen. Maar liefst acht op de tien zijn jonger dan 45 jaar, terwijl dat bij de autochtonen zes op de tien is. uit de EU kennen een groot overwicht van de middencategorie en slechts een beperkt aandeel jongeren. Figuur 2. Verdeling van de totale bevolking (15-64 jaar) naar nationaliteit en onderwijsniveau (Vlaams Gewest; ) Andere niet-euburgers Turken en Marokkanen EU-burgers Autochtonen % 20% 40% 60% 80% 100% Laaggeschoold Middengeschoold Hooggeschoold NIS EAK (Bewerking Steunpunt WAV) WAV-RAPPORT / 10

11 Tot slot gaan we nog kort in op het onderwijsniveau van allochtonen (figuur 2). We willen graag drie dingen aanstippen. In de eerste plaats zien we dat het verschil tussen autochtonen en EUburgers verwaarloosbaar klein is. Daarnaast komt naar voor dat de nieuwe meer laaggeschoolden tellen. We bemerken wel dat deze groep nieuwe een amalgaam is van allerlei etniciteiten. Ten derde valt op dat de Turken en Marokkanen een bijzondere positie innemen met maar liefst acht op tien laaggeschoolden. Er zijn bijzonder weinig hooggeschoolde Turken en Marokkanen. Deze laaggeschooldheid van Turken en Marokkanen is sterk bepalend voor hun socio-economische positie. 2.3 De nieuwe Tot nog toe hebben we de nieuwe enkel als geheel kunnen bespreken. Willen we de nieuwe in Vlaanderen verder detailleren naar herkomst dan kunnen we gebruik maken van het Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt. In eerste instantie delen we de onderzoeksgroep op naargelang de nationaliteit en voor de nieuwe naargelang de oorspronkelijke nationaliteit of herkomst (figuur 3). Figuur 3. Verdeling van de allochtonen (19-56 jaar) naar herkomst en nationaliteit (Arrondissementen Antwerpen, Hasselt, Gent; 30 juni 1998) Noord- en West-Europa Turkije Marokko Italië Andere landen Zuid-Europa Oost-Europa Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt (Bewerking Steunpunt WAV) Figuur 3 geeft opnieuw een zicht op de belangrijkste allochtonengroepen in de bevolking. We zien dat hier een ander beeld over de samenstelling van de allochtone bevolking naar voor komt dan in figuur 1. In dit administratief bestand zijn de personen van Turkse herkomst bijvoorbeeld de tweede grootste groep en is de groep uit de andere landen relatief kleiner. Er zijn verschillende redenen voor deze afwijking. In eerste instantie worden in figuur 3 de nieuwe mee opgenomen. Daarnaast gaat het in figuur 3 slechts om een beperkt deel van de totale bevolking die in figuur 1 wordt weergegeven. Het gaat enkel om loontrekkenden en personen met een RVA-uitkering van 19 tot 56 jaar in de arrondissementen Hasselt, Antwerpen en Gent, en dit op 30 juni Uit de figuur kunnen we afleiden welke groep allochtonen de meeste nieuwe onder zijn geledingen telt. In totaal is 35% van de allochtonen uit de onderzoeksgroep genaturaliseerd. Het WAV-RAPPORT / 11

12 zijn de Oost-Europeanen en de andere landen (Afrikanen en Aziaten) die het grootste aandeel nieuwe kennen, respectievelijk 57% en 52%. Bij de andere groepen zijn er geen grote verschillen, het gaat telkens over ongeveer 30% nieuwe binnen hun bevolkingsgroep. In tabel 6 is per herkomstgroep naar geslacht en naar leeftijd weergegeven welk aandeel van de allochtonen de Belgische nationaliteit heeft. Vrouwen tellen globaal meer nieuwe dan mannen. Ongeveer vier op de tien allochtone vrouwen hebben de Belgische nationaliteit, tegenover drie op de tien mannen. Belangrijk zijn de verschillen in de grote groepen van de Noord- en West- Europanen en de Marokkanen. Tabel 6. Aandeel nieuwe bij de allochtonen (19-56 jaar) naar herkomst, geslacht en leeftijd (Arrondissementen Hasselt, Antwerpen, Gent; 30 juni 1998) (%) Mannen Vrouwen jaar jaar jaar Totaal allochtonen Noord- en West-Europa Turkije Marokko Italië Andere landen Zuid-Europeanen Oost-Europa Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt (Bewerking Steunpunt WAV) Een andere opvallende vaststelling is dat het aandeel nieuwe bij de jongeren systematisch hoger ligt dan bij de ouderen, met uitzondering van de Oost-Europeanen. Globaal zijn vier op de tien jonge allochtonen genaturaliseerd, tegenover telkens drie op de tien voor de andere leeftijdsgroepen. Opvallend zijn de kleine aandelen nieuwe bij de Turken, Marokkanen, Italianen en andere Zuid-Europeanen ouder dan 34 jaar. 3. Allochtonen op of naast de arbeidsmarkt: de socio-economische positie Nu we een redelijk omvattend beeld hebben van de allochtone bevolking in Vlaanderen, kunnen we verder ingaan op de socio-economische positie die ze innemen. We stellen ons de vraag of er sprake is van een stratificatie naar herkomst. Daartoe berekenen we in eerste instantie de werkzaamheidsgraad en de werkloosheidsgraad op basis van de EAK. De werkzaamheidsgraad geeft weer welk aandeel van de bevolking op arbeidsleeftijd (15-64 jaar) aan het werk is. De werkloosheidsgraad geeft weer welk aandeel van de beroepsactieve bevolking (de werkenden en de werklozen samen) werkloos is. 9 In tweede instantie berekenen we op basis van administratieve gegevens de verhouding tussen loontrekkenden en personen met een RVA-uitkering. 9 De werkloosheidsgraad op basis van de EAK volgt de ILO-definitie van werkloosheid. Die definitie beschouwt als werklozen de niet-werkenden die actief naar werk hebben gezocht in een referentieperiode van vier weken en binnen de twee weken een nieuwe job kunnen beginnen, en de niet-werkenden die een job hebben gevonden die binnen de drie maanden begint. WAV-RAPPORT / 12

13 3.1 Vlaanderen algemeen Tabel 7 maakt duidelijk dat niet alle groepen eenzelfde socio-economisch profiel laten optekenen. Het is duidelijk dat autochtonen de beste positie bekleden met een werkzaamheidsgraad van 64,8%. Enkel de EU-burgers kunnen de autochtonen bijna evenaren, maar ze stranden op een iets lager aandeel werkenden (60,7%). De nieuwe een bonte mengeling van etniciteiten - bekleden de middenpositie, gevolgd door de andere niet-eu-burgers (waaronder Afrikanen en Aziaten), en ten slotte de Turken en Marokkanen waarvan slechts drie op de tien werken (29,2%). Tabel 7. Evolutie van de werkzaamheidsgraad en werkloosheidsgraad (15 tot 64 jaar) naar nationaliteit (Vlaams Gewest: ) (%) Werkzaamheidsgraad Werkloosheidsgraad gemiddelde gemiddelde gemiddelde gemiddelde Autochtonen 64,2 64,8 4,2 4,9 EU-burgers 61,6 60,7 7,6 7,7 56,2 51,7 9,4 14,2 Andere niet-eu-burgers 38,7 42,9 23,2 23,3 Turken/Marokkanen 31,6 29,2 29,9 31,6 NIS EAK (Bewerking Steunpunt WAV) Op basis van de werkloosheidsgraad kunnen we hetzelfde verhaal vertellen. Van de autochtonen die zich aanbieden op de arbeidsmarkt is slechts 4,9% werkloos. De EU-burgers doen het bijna even goed, maar dan gaat de werkloosheidsgraad met bokkensprongen de hoogte in, tot meer dan 30% werklozen bij de Turken en Marokkanen. Bekijken we kort de evolutie dan zien we dat enkel de autochtonen en de andere niet-eu-burgers procentueel meer werkenden tellen dan in De Turken en Marokkanen en vooral de nieuwe gaan zelfs sterk achteruit. Bij deze groepen is de werkloosheidsgraad ook sterker gestegen dan bij de autochtonen. 3.2 Vlaanderen in Europa Vooraleer we verder ingaan op de situatie in Vlaanderen, bekijken we eerst nogmaals de internationale scene. We zagen reeds dat Vlaanderen relatief gezien weinig vreemdelingen in haar bevolking heeft. Nu stellen we ons de vraag of de vreemdelingen in Vlaanderen het beter doen op de arbeidsmarkt dan de vreemdelingen in andere landen. WAV-RAPPORT / 13

14 Tabel 8. Werkzaamheidsgraad van de totale bevolking (15-64 jaar) naar nationaliteit (Vlaams Gewest, België, EU-3 en EU-15; 2004) (%) Werkzaamheidsgraad Autochtonen + nieuwe EU-15- burgers Niet-EUburgers Werkloosheidsgraad Autochtonen + nieuwe EU-15- burgers Niet-EUburgers Vlaams Gewest 64,9 62,7 38,5 5,1 7,1 25,4 België 61,3 57,1 35,4 7,7 11,6 31,5 Duitsland 65,5 68,3 47,3 10,1 9,3 21,8 Frankrijk 63,8 68,7 44,8 8,3 6,0 23,1 Nederland 73,9 74,8 44,4 4,4 5,4 13,5 EU-15 66,3 66,8 53,8 8,0 8,1 17,5 NIS EAK, Eurostat LFS (Bewerking Steunpunt WAV) Tabel 8 geeft aan dat de situatie voor vreemdelingen in Vlaanderen en België minder gunstig is dan in andere landen. We zien dat in alle landen de vreemdelingen van buiten de EU-15 minder werkenden onder haar geledingen kent dan de autochtonen en nieuwe. Maar in Vlaanderen is het verschil erg groot: de tekenen een werkzaamheidsgraad op van 64,9%, de niet- EU vreemdelingen slechts 38,5%. Enkel in Nederland is het verschil even groot, maar daar doen de vreemdelingen het toch beter dan in Vlaanderen. Daarnaast kennen Vlaanderen en België als enige een lagere werkzaamheid van de EU-15 burgers dan van de, al is het verschil niet heel groot. Nergens is de werkloosheidsgraad voor niet-eu-burgers zo hoog als in Vlaanderen en België, terwijl we het relatief goed doen bij de autochtonen. In Frankrijk en Duitsland kennen niet-eu ers ook een hoge werkloosheid, maar het verschil met de autochtonen is kleiner dan in Vlaanderen. Op basis van beide indicatoren concluderen we dat er in Vlaanderen en België een enorme discrepantie is tussen autochtonen en niet-eu-burgers met betrekking tot de kansen op de arbeidsmarkt. Nergens in Europa is die discrepantie zo groot. 3.3 Vlaanderen in detail Vaak wordt gewezen op het lage onderwijsniveau van allochtonen om hun achtergestelde positie te verklaren. Het is inderdaad zo dat allochtonen meer laaggeschoolden in hun geledingen tellen, dat blijkt duidelijk uit figuur 2. In dit deel vragen we ons af of de verschillen in socio-economische positie tussen autochtonen en allochtonen blijven bestaan indien we rekening houden met een aantal persoonskenmerken. Daartoe brengen we de variabelen geslacht, leeftijd en onderwijsniveau in de analyse. Tabel 9 belicht de verschillen in werkzaamheid. 10 Het is duidelijk dat het aandeel werkenden voor alle nationaliteiten hoger ligt bij de mannen, de jarigen en de hooggeschoolden. Belangrijk is echter dat ongeacht het geslacht, de leeftijd en het onderwijsniveau zich nagenoeg dezelfde rangschikking manifesteert, met aan de top de autochtonen, gevolgd door de EU-burgers en de nieuwe. De rode lantaarn wordt gedragen door de Turken en Marokkanen. Bij de Turkse en Marokkaanse vrouwen en midden- en hooggeschoolden zijn er zelfs zo weinig werkenden dat de werkzaamheidsgraad niet betrouwbaar berekend kan worden. Meer dan acht op de tien van hen is niet-beroepsactief. Ter vervollediging vermelden we nogmaals dat het aandeel laaggeschoolden bij allochtonen hoger ligt dan bij de autochtonen (figuur 2): van de Turken en Marokkanen is 80% laaggeschoold. Maar zelfs als we enkel 10 De werkloosheidsgraad naar deze kenmerken levert onbetrouwbare data op door het beperkt aantal respondenten. WAV-RAPPORT / 14

15 kijken naar de laaggeschoolden dan zien we dat allochtonen het er minder goed van afbrengen, in het bijzonder de Turken en Marokkanen met een bijzonder lage werkzaamheidsgraad (24,3%). Tabel 9. Werkzaamheidsgraad naar geslacht, leeftijd, onderwijsniveau en nationaliteit (Vlaams Gewest; ) (%) Mannen Vrouwen jaar jaar Laaggeschoold Middengeschoold Hooggeschoold Autochtonen 71,9 57,4 71,4 54,3 45,2 69,4 85,2 62,7 42,1 54,9 46,9 36,6 58,8 79,5 EU-burgers 69,2 50,7 67,1 51,2 47,5 62,3 77,1 Andere niet-eu-burgers 55,9 32,7 42,4 nb 36,4 44,6 50,0 Turken/Marokkanen 49,9 nb 32,8 nb 24,3 nb nb NIS EAK (Bewerking Steunpunt WAV) Op basis van het Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt kunnen we de nieuwe verder opsplitsen zodat we de positie van vreemdelingen en nieuwe beter kunnen vergelijken. Het is niet mogelijk om een werkzaamheidsgraad of werkloosheidsgraad te berekenen, zoals we eerder reeds hebben vastgesteld. Toch kunnen we een maat van socio-economische positie opstellen, met name een index die aangeeft hoeveel RVA-uitkeringsgerechtigde werklozen er staan tegenover honderd loontrekkenden. Natuurlijk schets dit een onvolledig plaatje, er zijn bij de allochtonen immers veel werkzoekenden die geen uitkering krijgen, bijvoorbeeld de vrij ingeschreven werkzoekenden. Bovendien wordt ook geen rekening gehouden met nietberoepsactieven en met zelfstandigen. Deze index heeft in de eerste plaats dan ook niet de opzet om een exacte weerspiegeling te geven van de socio-economische positie van allochtonen. Maar ondanks zijn onvolkomenheid kan hij wel zicht geven op de verschillen in socio-economische positie tussen vreemdelingen en nieuwe. Tabel 10. Het aantal uitkeringsgerechtigde werkzoekenden ten opzichte van honderd loontrekkenden naar geslacht, nationaliteit en herkomst (Arrondissementen Antwerpen, Hasselt, Gent; 30 juni 1998) Mannen Vrouwen Turkije (V) Turkije (NB) Marokko (V) Marokko (NB) Italië (V) Italië (NB) 4 9 Zuid-Europa (V) Zuid-Europa (NB) 4 10 Oost-Europa (V) Oost-Europa (NB) 5 7 Noord- West-Europa (V) 8 21 Noord- West-Europa (NB) 3 6 Andere landen (V) Andere landen (NB) (NB) staat voor ; (V) staat voor Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt (Bewerking Steunpunt WAV) WAV-RAPPORT / 15

16 We gebruiken tabel 10 niet om personen met een verschillende herkomst tegen elkaar af te zetten, maar enkel om vreemdelingen en nieuwe met dezelfde herkomst te vergelijken. We stellen vast, ongeacht de herkomst en het geslacht, dat vreemdelingen het socio-economisch minder goed doen dan nieuwe. Per honderd loontrekkenden zijn er bij de vreemdelingen meer uitkeringsgerechtigde werklozen dan bij de nieuwe. Het verschil tussen niet- en nieuwe is bij de vrouwen groter dan bij de mannen, zodat we kunnen concluderen dat vrouwelijke vreemdelingen op socio-economisch vlak de slechtste papieren hebben. 4. Socio-economische mobiliteit De arbeidsmarkt is een dynamisch gebeuren. Niet iedereen vindt de job van zijn leven en blijft zijn hele loopbaan in dezelfde betrekking. Mensen treden in en uit, verliezen hun job of veranderen van werkgever. Dat zorgt voor heel wat beweging op de arbeidsmarkt. Maar niet iedere verandering is er een ten goede: mensen kunnen hun socio-economische positie verbeteren, maar vaak kan een verandering ook een stap achteruit zijn, denken we maar aan iemand die zijn job verliest. De sterkte van iemands socio-economische positie hangt bijgevolg niet enkel af van zijn huidige positie, maar ook van zijn verleden en toekomstige loopbaan. Vertaald naar de allochtonenproblematiek zijn we niet enkel geïnteresseerd in de minder gunstige huidige positie van allochtonen, maar ook in hun dynamiek op de arbeidsmarkt, in de mate waarin ze meer of minder in staat zijn om van een minder gunstige positie naar een gunstigere positie op te klimmen dan wel of ze een groter risico lopen om een gunstige positie te verliezen. We maken gebruik van het Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt. Om de gegevens van allochtonen te kunnen kaderen gebruiken we arbeidsmarktinformatie van de totale bevolking ( en niet-) in de arrondissementen Antwerpen, Hasselt en Gent die behoort tot de leeftijdsgroep jaar op 30 juni We kijken naar de positie van de personen in ons bestand op het einde van het tweede kwartaal van 1998 en gaan na wat hun positie is tijdens de volgende kwartalen, tot en met het tweede kwartaal van Het is belangrijk om op te merken dat ons bestand getrokken op het einde van het tweede kwartaal in 1998 aanvankelijk enkel bestaat uit loontrekkenden, niet-beroepsactieven met RVAuitkering en uitkeringsgerechtigde werklozen. Zelfstandigen en geschorste werkzoekenden zijn niet opgenomen in het bestand op het einde van het tweede kwartaal van Wel kan het zijn dat personen in het bestand op latere tijdstippen als zelfstandige werken of geschorst worden als werkzoekende. Op latere tijdstippen zijn er bovendien van bepaalde personen geen socio-economische gegevens meer, bijvoorbeeld omdat ze geen uitkering meer krijgen of omdat ze verhuisd zijn naar het buitenland. Het enige wat we van deze personen weten is dat ze niet werken in België. Om de analyse overzichtelijk te houden maken we een rudimentair onderscheid tussen een nietwerkende positie en een werkende positie. Niet-werkend zijn in de eerste plaats personen die nietberoepsactief zijn én een RVA-uitkering krijgen, zoals loopbaanonderbrekers, bruggepensioneerden en werkzoekenden die vrijgesteld zijn van inschrijving. Daarnaast behoren ook de uitkeringsgerechtigde werkzoekenden en werkzoekenden die geschorst zijn tot het niet-werkende segment. Ook personen waarvan de socio-economische informatie ontbreekt beschouwen we als niet-werkend. Werkend zijn de personen met een loontrekkende job en de zelfstandigen. We zullen de mobiliteit op twee wijzen analyseren. In de eerste plaats kijken we naar de volledige beschikbare periode (tweede kwartaal ) en berekenen we het aandeel personen dat één en twee of meer transities maakt tussen werk en niet-werk. Ook berekenen we het aandeel loontrekkenden dat gedurende de hele periode loontrekkend blijft (en dus geen enkele transitie WAV-RAPPORT / 16

17 maakt). In de tweede plaats kijken we naar de periode en analyseren we voor loontrekkenden het risico om een jaar later werkloos te zijn en voor uitkeringsgerechtigde werklozen de kans om een jaar later een loontrekkende job te hebben. Dit laat ons toe om, in tegenstelling tot de eerste analyse, rekening te houden met de aard van de transitie (een verbetering dan wel een achteruitgang). Gezien uit eerdere studies en uit het vorige deel van dit hoofdstuk reeds gebleken is dat mannen en vrouwen een verschillende positie innemen op de arbeidsmarkt, bespreken we het mobiliteitspatroon ook afzonderlijk voor beide groepen. 4.1 Mobiliteit bij mannen In de totale bevolking maken twee op de tien mannen één of meer transities gedurende de beschouwde periode (tabel 11). De personen met Europese roots sluiten daar nauw bij aan, zeker de nieuwe uit deze landen. De Europese vreemdelingen maken iets vaker een transitie. Maar de uitschieters zijn ongetwijfeld de personen van Turkse, Marokkaanse en Afrikaanse/Aziatische herkomst. Er is voor deze personen geen verschil tussen nieuwe en vreemdelingen (met de uitzondering van de Afrikanen en Aziaten). Maar liefst vier op de tien personen maken één of meer transities. Wanneer we verder inzoomen dan blijkt het verschil met de totale bevolking voornamelijk te liggen in het aandeel personen dat twee of meer transities maakt. We concluderen dan ook dat personen van Turkse, Marokkaanse en Afrikaanse/Aziatische herkomst de minst stabiele socio-economische loopbanen hebben. Tabel 11. Socio-economische mobiliteit van de mannen naar nationaliteit en herkomst (Arrondissementen Antwerpen, Hasselt, Gent; 30 juni juni 2001) Aantal transities 98/2-01/2 Mannen 1 2 of meer Totaal Loontrekkend tijdens 98/2-01/2 Loontrekkend werkzoekend 98/2-99/2 Werkzoekend loontrekkend 98/2-99/2 (%) (%) (%) (%) (%) (%) Totale Bevolking Turkije (V) Marokko (V) Italië (V) Zuid-Europa (V) Oost-Europa (V) (.) Noord-West-Europa (V) Andere landen (V) Turkije (NB) Marokko (NB) Italië (NB) (.) Zuid-Europa (NB) (.) Oost-Europa (NB) (.) Noord-West-Europa (NB) (.) Andere landen (NB) (NB) staat voor ; (V) staat voor (.) betekent dat de cellen minder dan 200 absolute eenheden bevatten, waardoor sterke procentuele schommelingen mogelijk zijn Administratief databestand allochtonen op de arbeidsmarkt (Bewerking Steunpunt WAV) WAV-RAPPORT / 17

18 Het zou echter onvolledig zijn om enkel over het aantal transities te spreken en niet over de aard van de transities. We gaan ervan uit dat een transitie van een job naar werkloosheid minder gunstig is dan omgekeerd en een stabiele werkloosheidssituatie minder gunstig dan een stabiele werksituatie. We kijken in eerste instantie naar het aandeel loontrekkenden dat gedurende de hele beschouwde periode loontrekkend blijft (dus zonder een enkele transitie). Zowat 82% van de totale loontrekkende bevolking kent in de beschouwde periode een stabiele loopbaan. Het is duidelijk dat enkel de nieuwe met Europese wortels dit gemiddelde evenaren. De vreemdelingen uit Europa hebben iets minder vaak een stabiele loopbaan. Opnieuw sluiten de Turken, Marokkanen en Aziaten/Afrikanen de rangen, met slechts 60 tot 70% loontrekkenden met een stabiele loopbaan. Afrikaanse/Aziatische nieuwe doen het wel beter dan de vreemdelingen, hetgeen niet het geval is voor de nieuwe uit Turkije en Marokko. Vervolgens beschouwen we alleen de periode van het tweede kwartaal van 1998 tot het tweede kwartaal van Van de totale loontrekkende bevolking is ongeveer 2% een jaar later werkzoekend. Opnieuw slagen enkel de nieuwe uit Europa erin het even goed te doen. De vreemdelingen uit een Europees land worden iets vaker werkzoekend. Het grootste risico om hun job te verliezen lopen de Turken en de Marokkanen. Van hen is 8-10% een jaar later zonder werk. doen het doorgaans een beetje beter, maar toch komt nog 6-7% van hen in de werkloosheid terecht. De Afrikanen en Aziaten nemen een middenpositie in: ze doen het beter dan de Turken en Marokkanen, maar toch verliezen ze vaker hun job dan Europeanen. De hoge mobiliteit van Turken, Marokkanen, Afrikanen en Aziaten kan deels verklaard worden door de sector waarin ze zijn tewerkgesteld. Ze werken immers vaker in land- en tuinbouw, in de industrie zoals de bouwsector en de metaalsector en in de interimsector. De Afrikanen en Aziaten zijn bovendien oververtegenwoordigd in de horeca. Ze zijn dus geconcentreerd in minder stabiele sectoren met betrekking tot werkgelegenheid (Verhoeven, 2000; Tratsaert, 2004; Tielens, 2005). Omgekeerd kunnen we ook kijken naar de werkzoekenden (met een uitkering van de RVA) en het aandeel berekenen dat een jaar later wel een loontrekkende job heeft. 11 Van de totale werkzoekende bevolking heeft 26% een jaar later wel een job. Er zijn geen bijzonder grote verschillen tussen de groepen. Enkel de Turken scoren lager met 16%. De nieuwe doen het doorgaans beter dan de vreemdelingen, zeker bij de Turken en Marokkanen. Mogelijk speelt de leeftijd hier een rol. uit Marokko en Turkije hebben een jongere leeftijdsstructuur dan de vreemdelingen en jongeren hebben doorgaans een hogere mobiliteit. Jongeren worden makkelijker aangeworven en weer uitgezwaaid, onder meer omdat ze vaker een tijdelijk contract hebben. Cijfers van de VDAB geven bovendien aan dat Turken en Maghrebijnen vaker langdurig werkloos zijn dan Europeanen. Gemiddeld in 2004 waren vier op de tien Europese nwwz langer dan één jaar werkzoekend, terwijl dat bij de Turken en Marokkanen vijf op de tien zijn. We zagen eerder dat allochtonen een minder gunstige socio-economische positie hebben: ze kennen een lager aandeel werkenden en ze zijn sterker vertegenwoordigd in de werkloosheid. Op basis van de mobiliteitsanalyses stellen we vast dat personen met een vreemde herkomst ook een grilliger loopbaanpatroon kennen dan de totale bevolking. Mensen met een Europese herkomst sluiten hier nog vrij nauw bij aan - zeker de nieuwe - maar personen met een Turkse, Marokkaanse, Aziatische of Afrikaanse herkomst zijn veel minder stabiel en komen veel vaker terecht in de werkloosheid. Ze slagen er minder goed in om een sterke (loontrekkende) positie te handhaven. Daarbij zien we wel dat nieuwe doorgaans een iets sterkere positie hebben 11 Voor een aantal groepen hebben we dit aandeel niet weergegeven omdat de absolute aantallen kleiner zijn dan honderd, hetgeen grote toevalsschommelingen in de aandelen kan veroorzaken. WAV-RAPPORT / 18