Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis

Transcriptie

1 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis Masterthesis Pediatric Physical Therapy Avans Hogeschool Breda H.M.J. Monnikhof A.T.M. School Mei 2015 Thesisbegeleiding en eindredactie Dr. P.E.M. van Schie, kinderfysiotherapeut, orthopedagoog n.p., senior onderzoeker VU medisch centrum, Amsterdam Dr. L.A. van Vlimmeren, kinderfysiotherapeut, docent kinderfysiotherapie, onderzoeker Radboud universitair medisch centrum, Amalia Kinderziekenhuis, Nijmegen

2 Inhoud Inleiding 3 Administratieve gegevens 4 Screening 5 Anamnese 6 Kinderfysiotherapeutisch onderzoek 8 State volgens Prechtl en Beintema Observatie in verschillende houdingen Actieve cervicale rotatie Passieve cervicale rotatie en lateroflexie Actieve lateroflexie Muscle Function Scale (MFS) Symmetrie van de huidplooien rond de nek 9 Passieve ROM en actieve ROM bovenste en onderste extremiteit Tonusonderzoek Amiel-Tison Symmetrie van de liesplooi 10 Symmetrie van de bilplooi in het dijbeen Galeazzi Verminderde abductie heupgewrichten Vermoeden heupdysplasie Galant reflex Landau reflex 11 Scoliose Inspectie en palpatie m. Sternocleidomastoideus (SCM) Verkorting SCM Aanwezigheid van een Pseudotumor Of Infancy (POI) in de SCM Inspectie en palpatie secundaire nekspieren Plagiocefalometrie (PCM) 12 Klinische classificatie schedeldeformatie (Argenta) 13 Test Infant Motor Performance (TIMP) 14 Alberta Infant Motor Scale (AIMS) Bayley Scales of Infant and Toddler Development (BSID-III-NL) 15 Observatie positionering, hantering en voeden 16 Kinderfysiotherapeutische diagnose 17 Referenties 18 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 2

3 Inleiding In 2013 verscheen de Amerikaanse praktijkrichtlijn: Physical Therapy Management of Congenital Muscular Torticollis: An Evidence-Based Clinical Practice Guideline in het tijdschrift Pediatric Physical Therapy. 1 In deze richtlijn worden aanbevelingen gegeven voor het onderzoek en de behandeling van zuigelingen met een Congenitale Musculaire Torticollis (CMT). Naar aanleiding van de publicatie van deze richtlijn is in opdracht van de NVFK, een anamnese en onderzoek formulier ontwikkeld, welke een hulpmiddel kan zijn voor kinderfysiotherapeuten werkzaam met zuigelingen met CMT. Dit document is een handleiding bij het anamnese en onderzoek formulier. Dit document is ontwikkeld in het kader van het schrijven van een Masterthesis van de opleiding Master Pediatric Physical Therapy. Na een literatuurstudie en na overleg met experts op het gebied van CMT, is in het formulier enkele malen, beargumenteerd, afgeweken van de Amerikaanse praktijkrichtlijn: - Verwijdering van de systeem screening volgens de American Physical Therapy Association (APTA) handleiding - Toevoeging screening, asymmetrie bij zuigelingen - Verwijdering van de Ortolani en Barlow manoeuvres - Verwijdering van het documenteren van pijn of ongemak in rust en tijdens passieve en actieve beweging - Toevoeging plagiocefalometrie (PCM) - Verwijdering van de observatie in verschillende houdingen (activiteitenniveau) - Aanbeveling om bij zuigelingen jonger dan 4 maanden de Test Infant Motor Performance (TIMP) of de Alberta Infant Motor Scales (AIMS) toe te passen i.p.v. alleen de TIMP - Toevoeging Bayley Scales of Infant and Toddler Development-III-NL (BSID-III-NL), waarbij bij zuigelingen ouder dan 4 maanden de AIMS of de BSID-III-NL afgenomen kan worden. Om de efficiëntie van het formulier te verbeteren, wordt gewerkt met een kleurensysteem. Deze kleuren geven aan welke gegevens moeten worden ingevuld en welke items optioneel zijn. In de richtlijn Verslaglegging van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie 3 wordt onderscheid gemaakt in: Administratieve gegevens Basisgegevens Conditionele gegevens Plusgegevens Administratieve gegevens worden vastgelegd ten behoeve van het verplichte machtigings- en declaratieverkeer, wanneer de fysiotherapeut de behandeling wil kunnen declareren. Basisgegevens worden vastgelegd vanwege wet- en regelgeving. Hierbij moet altijd iets staan (zoals hulpvraag en kinderfysiotherapeutische diagnose). De belangrijke onderzoek items uit de Amerikaanse richtlijn zijn rood. Conditionele gegevens zijn: 1. Gegevens die niet altijd aanwezig zijn, maar als ze aanwezig zijn vastgelegd moeten worden, zoals wat ouders/verzorgers zelf al aan het probleem hebben gedaan. 2. Gegevens die aanwezig kunnen zijn, maar niet altijd relevant zijn en dan niet vastgelegd hoeven te worden, zoals gebruik van medicatie. Plusgegevens zijn alle overige gegevens die aanwezig én relevant zijn om doelen te kunnen bereiken. Het is aan de kinderfysiotherapeut om te beslissen of het van belang is deze gegevens vast te leggen. Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 3

4 Administratieve gegevens Persoonsgegevens Voornaam, voorletters, achternaam, geboortedatum, geslacht*, naam ouder/verzorger, adres, postcode, woonplaats, burgerservicenummer (BSN), telefoonnummer en adres (optioneel). *CMT komt vaker voor bij jongens dan bij meisjes (3:2). 4 Verwijsgegevens (aanmelding met verwijzing) Naam en specialisme van de verwijzer, verwijsdiagnose, consultvraag, verwijsdatum, Algemeen Gegevens Beheer Zorgverleners (AGB-)code en zo mogelijk het adres, telefoonnummer, adres en de naam van het instituut/werk van de verwijzer. Screeninggegevens (aanmelding Directe Toegankelijkheid Fysiotherapie (DTF)) Toestemming van de ouder/verzorger voor overleg met de (huis)arts, het opvragen van gegevens bij de (huis)arts, voor het sturen van een DTF-bericht en voor schriftelijke en/of digitale informatie-uitwisseling met derden. Resultaat van de screening op pluis/niet-pluis. Als de conclusie niet-pluis is, worden de afwijkende symptomen, het afwijkend beloop en/of aanwezige vlaggen genoteerd. Conclusie van de screening; is er een indicatie voor verder fysiotherapeutisch handelen (ja/nee). Verzekeringsgegevens Naam van de zorgverzekeraar, polisnummer en het Unieke Zorgverzekeraar Identificatie (UZOVI-) nummer en is er sprake van een ongeval (ja/nee). Overige administratieve gegevens Onderzoeksdatum en de leeftijd van de zuigeling bij het onderzoek. De leeftijd waarop passief rekken gestart wordt is een predictor voor een uiteindelijke operatie-indicatie. Zuigelingen waarbij hiermee gestart wordt voor de leeftijd van 3 maanden hebben minder vaak een operatieve ingreep nodig. 5 Naam van de kinderfysiotherapeut die het onderzoek en de behandeling van de zuigeling uitvoert. Indien aanwezig: Naam, AGB-code, adres, telefoonnummer, adres en de naam van het instituut/werk van de specialist, huisarts, JGZ-arts of van overige betrokken hulpverleners. Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 4

5 Screening Rode vlaggen worden beschreven tijdens de DTF-screening: Anamnese Heftige pijn Braken/sufheid Trauma Insulten/stuipen Acuut ontstaan Stridor (hoorbare, piepende ademhaling) Dyspnoe (kortademigheid) Reflux Koorts Specifiek onderzoek Fracturen, osteomyelitis (ontsteking van het beenmerg), retropharyngeaal abces (abces achter de keelholte) Intracraniële drukverhoging Intracraniële beschadiging Epilepsie; intracraniale drukverhoging; syndroom van Sandifer (gastrooesofageale reflux met torticollis en neurologische verschijnselen zoals abnormale bewegingen van hoofd, nek en lichaam, komt met name voor tijdens of na een maaltijd). Infectie; abces; syndroom van Grisel (luxatie van de 2 e halswervel t.o.v. de 1 e halswervel, met dislocatie, leidend tot een scheefstand van het hoofd, meestal als complicatie van een ernstige ontsteking in het gebied tussen de wervelkolom en achterste farynxwand). Vaatring Vaatring, cardiale problematiek Syndroom van Sandifer Infectie Sunsetfenomeen (oogwit boven de iris is zichtbaar) Gespannen fontanel Dysmorfieën Verdikte hals lymfeklieren Abnormaal beloop Intracraniële drukverhoging Intracraniële drukverhoging Syndroom Infectie; presymptomen Juveniele Chronische Artritis (JCA) (systemisch) Progressieve hoofdscheefstand Aanvalsgewijs beeld Infectie, tumor Peroxismale torticollis (torticollis door een recessief erfelijke ziekte waarbij stoornissen in kleine celorganellen veroorzaakt worden) De vet gedrukte symptomen zijn absolute rode vlaggen en zijn altijd een reden voor verwijzing. De andere symptomen zijn relatieve rode vlaggen en dienen in overweging genomen te worden door de fysiotherapeut voor verwijzing. 2 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 5

6 Anamnese Hulpvraag Reden van bezoek aan de kinderfysiotherapeut. De kinderfysiotherapeut zal de hulpvraag verhelderen. De hulpvraag van de ouders/verzorgers van de zuigeling. Soms hebben ouders/verzorgers geen hulpvraag, maar heeft de arts de zuigeling verwezen. Verwachtingen Eventuele verwachtingen van ouders/verzorgers ten aanzien van het proces en het resultaat van de fysiotherapeutische behandeling. Geboorterang Geboorterang van de zuigeling. Eerstgeborenen hebben meer kans op een voorkeurshouding. 6 Beloop ervaren functioneringsprobleem Prenataal, perinataal en postnataal beloop: Prenataal Verloop zwangerschap Duur zwangerschap Voorkeurshouding van de zuigeling in de baarmoeder; heeft de moeder het idee dat de zuigeling de laatste 6 weken van de zwangerschap in dezelfde positie lag? Zo ja, dan is de kans op een torticollis vergroot. 7 Perinataal Geboortepresentatie hoofd/stuitligging: Stuitligging komt significant vaker voor bij zuigelingen met CMT met pseudotumor, dan bij zuigelingen met CMT zonder pseudotumor of zuigelingen met een posturale torticollis. 8 Normaal (vaginaal) of kunstverlossing: keizersnede of vacuümextractie. Bij zuigelingen met CMT met pseudotumor blijkt vaker een vacuümextractie toegepast in vergelijking met zuigelingen met CMT zonder pseudotumor of zuigelingen met posturale torticollis. 4,8,9 Postnataal De Apgar-score is een observatie-instrument waarmee snel een indruk van de algemene toestand van een pasgeborene verkregen kan worden. De observatie wordt gescoord op één minuut, vijf minuten en tien minuten postnataal. Er kan een score van 0,1 of 2 gehaald worden per criterium. De criteria zijn; ademhaling, pols- en hartfrequentie, tonus, huidskleur en reactie op prikkels. Geboortegewicht: Er bestaat een correlatie tussen faciale asymmetrie en een hoog geboortegewicht. 7 Leeftijd begin 1 e symptomen: Volgens wat oudere literatuur is er een significant verschil in gemiddelde leeftijd van onderkennen van de eerste symptomen bij verschillende typen torticollis: Congenitale musculaire torticollis met pseudotumor: 44 dagen na de geboorte. Congenitale musculaire torticollis zonder pseudotumor: 106 dagen na de geboorte. Posturale torticollis: 149 dagen na de geboorte. 8 De leeftijd waarop de 1 e symptomen zich presenteren bij CMT is een prognostische factor voor de duur en het resultaat van de behandeling. Waarbij een late presentatie (>3 maanden) vaker leidt tot een langere behandeltijd en/of mogelijke operatie. 10 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 6

7 Ervaren functioneringsproblemen (ICF-CY) De belangrijkste functioneringsproblemen die de ouders/verzorgers zelf ervaren, zoals de aard van de problemen (in termen van stoornissen in functies of anatomische eigenschappen en/of beperkingen in activiteiten en/of participatieproblemen) of de ernst van de problemen (in eigen bewoordingen, of vastgesteld via een meetinstrument). Stoornissen in functies/anatomische eigenschappen Eventuele asymmetrieën, beperkte ROM (myogeen, arthrogeen) of andere stoornissen in anatomische eigenschappen. Beperkingen in activiteiten Eventuele beperkingen in activiteiten. Tijd die de zuigeling per dag in buikligging. Positie in een hulpmiddel (zoals babystoel, e.d.) doorbrengt. Slaapduur overdag. Bereikte mijlpalen. Zuigelingen met CMT hebben meer kans op een vertraagde motorische ontwikkeling door verzwakte rompmusculatuur en een gebrek aan hoofdcontrole. Op de leeftijd van 12 maanden is dit genormaliseerd. 9,11,12 CMT is een risicofactor voor een vertraagde motorische ontwikkeling, maar is geen oorzaak. De motorische ontwikkeling heeft meer samenhang met de hoeveelheid tijd (bij voorkeur >3x per dag) die de zuigeling, wanneer hij/zij wakker is, in buikligging spendeert. 13,14 Participatieproblemen Problemen met betrekking tot positionering, hantering/verzorging en voeden. Wat hebben ouders/verzorgers zelf al gedaan Indien aanwezig en relevant worden handelingen die ouders zelf al toegepast hebben om de voorkeurshouding te doorbreken vastgelegd. Belemmerende/bevorderende factoren op het functioneringsprobleem Indien aanwezig en relevant worden bevorderende of belemmerende (medische, externe of persoonlijke) factoren vastgelegd die de functioneringsproblemen positief dan wel negatief beïnvloeden. Medische voorgeschiedenis Medicatie (indien aanwezig en relevant) Medische verrichtingen, relevant voor de huidige gezondheidstoestand, inclusief operaties, diagnostische verrichtingen en/of andere therapeutische/preventieve verrichtingen Eerdere ziekte/aandoeningen relevant voor de gezondheidstoestand en de fysiotherapeutische zorg Familiaire geschiedenis in relatie tot torticollis. Volgens een case-report blijkt dat erfelijkheid een rol kan spelen bij CMT. 15 Als binnen de familie dysplastische heupen voorkomen is het herhalingsrisico 4-5x zo groot. Heupdysplasie/luxatie komt bij meisjes 4x zoveel voor als bij jongens, het betreft 2-3x zo vaak de linkerheup. Van de heupluxaties komt 60% voor bij de eerstgeborene. 16 Overige hulpverlening Gegevens over zorg die door andere zorgverleners wordt verleend, in relatie tot het gezondheidsprobleem. Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 7

8 Kinderfysiotherapeutisch onderzoek State volgens Prechtl en Beintema 1 Ogen gesloten, regelmatige ademhaling, geen bewegingen 2 Ogen gesloten, onregelmatige ademhaling, geen grote bewegingen 3 Ogen open, geen grote bewegingen 4 Ogen open, grote bewegingen, geen huilen 5 Ogen open of gesloten, huilen 6 Anders: beschrijf (bijvoorbeeld coma) Tabel 1. State-indeling volgens Prechtl en Beintema 17 Observatie in verschillende houdingen Rugligging, buikligging, zittende en staande positie Actieve cervicale rotatie uit te voeren door middel van blinderen, volgen of auditief uitlokken te meten door visuele inspectie. Bij een zuigeling jonger dan 3 maanden wordt de rotatie van het hoofd in rugligging gemeten. Volgens Laughlin 18 kan de rotatie van het hoofd van een zuigeling ouder dan 3 maanden gemeten worden terwijl het kind op schoot zit bij de onderzoeker die op een draaibare stoel zit. De ouder moedigt het kind aan om oogcontact te houden terwijl de therapeut het kind wegdraait van de ouder. De therapeut bekijkt de nekrotatie van bovenaf en gebruikt hierbij de neus van het kind als indicatie van de middellijn. 18 Nederlandse experts op het gebied van asymmetrie bij zuigelingen geven de voorkeur aan het meten van de actieve en passieve rotatie van het hoofd in rugligging tot aan de volwassenheid. Passieve cervicale rotatie en lateroflexie te meten met de arthrodial protractor (gradenboog) 19 of goniometer in rugligging. Normaalwaarden passieve mobiliteit: rotatie , lateroflexie Zuigelingen met meer dan 15 beperking van de passieve cervicale rotatie aan de aangedane zijde, hebben een aanzienlijk langere duur van de behandeling, slechtere resultaten en een verhoogd risico voor chirurgische interventie. 10 Actieve lateroflexie uit te voeren bij zuigelingen ouder dan 2 maanden met behulp van de Muscle Function Scale (MFS). Deze geeft een objectieve categorisering van de functionele spierkracht van de cervicale lateroflectoren te bepalen aan de hand van een zes-puntschaal. De zuigeling wordt hierbij verticaal opgetild en vervolgens naar een ondersteunde, zwevende zijligging gebracht, waarbij de spontane positie van het hoofd ten opzichte van de romp wordt beoordeeld. De MFS is een valide instrument voor het meten van de spierfunctie van de lateroflexoren van de cervicale wervelkolom bij kinderen met CMT. De inter- en intrabeoordelaarsbetrouwbaarheid zijn hoog voor zowel beginnende als ervaren fysiotherapeuten (Kappa> 0,9; ICC> 0,9). 20 Score Beschrijving in woorden Beschrijving in graden 0 Hoofd onder de horizontale lijn < 0 1 Hoofd horizontaal 0 2 Hoofd net boven de horizontale lijn >0 - < 15 3 Hoofd < 45 boven de horizontale lijn >15 - < 45 4 Hoofd > 45 boven de horizontale lijn >45 - < 75 5 Hoofd bijna in verticale positie >75 Tabel 2. Muscle Function Scale (MFS). 21 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 8

9 Figuur 1. Muscle Function Scale (MFS) for infants. 20 Symmetrie van de huidplooien rond de nek De anterieure nekplooien aan de aangedane zijde kunnen dieper en rood gekleurd zijn. 22 Zuigelingen met brachycefalie en een beperkte cervicale range of motion (ROM) in alle richtingen hebben mogelijk een diepere posterieure nekplooi. 23 Passieve ROM en actieve ROM van de bovenste en onderste extremiteit, inclusief screening voor mogelijke heupdysplasie (Developmental Dislocation/ Dysplasia of the Hip; DDH) en rug/wervel asymmetrie. De passieve en actieve ROM van de wervelkolom, schouders, heupen en de extremiteiten wordt vastgelegd door de natuurlijke bewegingen van het kind te bekijken en door de armen en benen passief in alle richtingen te bewegen om een eventueel plexus brachialis letsel, fractuur van de clavicula, neurologische stoornissen, hypermobiliteit of laesies van het centrale zenuwstelsel uit te sluiten. 24,25 Tonusonderzoek Amiel-Tison Amiel-Tison maakt in haar tonusonderzoek onderscheid tussen de tonus in rust en tijdens het actief bewegen. De schaal bestaat uit 25 items waarbij de passieve en actieve houdings- en bewegingstonus van armen, benen, hoofd en romp worden beoordeeld aan de hand van een vijf-puntschaal lopend van 2-, 1-, 0, 1+, 2+. Dit meetinstrument kan tussen 0 en 5 jaar worden gebruikt. 26 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 9

10 Symmetrie van de liesplooi Asymmetrie van de liesplooien kan duiden op de aanwezigheid van DDH bij zuigelingen jonger dan 3 maanden. 27,28 Symmetrie van de bilplooi in het dijbeen Asymmetrie van de bilplooien kan duiden op de aanwezigheid van DDH bij zuigelingen jonger dan 3 maanden. 27,28 Galeazzi Bij de Galeazzi test wordt gekeken of de bovenbenen even lang zijn door ze met beide heupen gebogen naast elkaar te houden en te beoordelen of de knieën op gelijke hoogte staan. Asymmetrie kan duiden op de aanwezigheid van DDH. 28 Figuur 2. Galeazzi. 29 Verminderde abductie heupgewrichten (ouder dan 3 maanden) Verminderde abductie heupgewrichten kwantificeren. Vermoeden heupdysplasie De prevalentie DDH gecombineerd met CMT ligt tussen de 2,5% en 17% en neemt toe met de ernst van de beperking van de cervicale rotatie. 30 Galant reflex Detectie actieve en passieve rompasymmetrie door middel van het provoceren van de Galant reflex. Hierbij wordt het kind met één hand onder de romp vastgehouden in horizontale buik-zweefhouding. Bij prikkeling met een stomp voorwerp of vinger, paravertebraal van thoracaal naar sacraal volgt er een lateraal buigen van de wervelkolom, met de concaviteit aan de zijde van de prikkel. 31 Figuur 3. Galant reflex. 32 Let op een afwijkend verloop van de reflex en de betekenis van het persisteren ervan. De normale reflex is toenemend aanwezig vanaf de geboorte, afnemend vanaf één maand en verdwenen na 3 à 4 maanden. Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 10

11 Landau reflex De Landau reflex wordt opgewekt door het kind onder de romp vast te houden in horizontale buikzweefhouding. 31 Fase 1; Verloop: 0 tot 6 weken Lichte buiging van armen en benen, handen licht geopend, hoofd hangt enigszins, strekking van de wervelkolom nog niet aantoonbaar. Fase 2; Verloop: 6 weken tot 3 à 4 maanden Nu wel strekking van de romp zichtbaar (nog wel enige flexie), strekking van de nek neemt toe, hoofd in mediaanlijn, armen en benen als in fase 1. Fase 3; Verloop: 3 à 4 maanden tot 8 maanden Toenemende flexie van de heupen en de knieën (te beoordelen na passief buigen van het hoofd naar onderen) en strekking van de wervelkolom, van de nek tot het thoracolumbale gebied. Fase 4; Verloop: vanaf 8 maanden Volledige strekking van de wervelkolom, van de nek tot en met de lumbosacrale overgang, strekking van de knieën en lichte buiging van de heupen bij buiging van het hoofd. Let op een afwijkend verloop van de reflex en de betekenis van het persisteren ervan. Afwijkende bevindingen aan hoofd en romp: - Slap hangen van het hoofd; - Opisthotonus; - (Hyper)lordoseren van de rug in het thoracolumbale deel; - Asymmetrische hoofdhouding; - Asymmetrie van de romp. Scoliose Noteren van de aanwezigheid of afwezigheid, wanneer er sprake is van aanwezigheid dan noteren posturaal/ structureel en zo mogelijk C-convex links/rechts. Om de scoliose te objectiveren en het verloop te evalueren kunnen digitale foto s bijdragen. Inspectie en palpatie m. sternocleidomastoideus (SCM) Beide SCM inspecteren en palperen. De origo van de SCM is aan de voorzijde van het manubrium sterni en aan het mediale derde deel van de clavicula. De insertie is aan het processus mastoideus en aan de linea nuchae superior. Bij eenzijdige aanspanning draait de SCM het hoofd naar de heterolaterale zijde en lateroflecteert naar de ipsilaterale zijde. 34 Bij inspectie van de hals zijn de contouren van de beide SCM meestal te zien. Deze spieren kunnen duidelijk zichtbaar en voelbaar worden gemaakt door in rugligging het hoofd in lateroflexie te buigen. Noteer eventuele verkleuringen, huidlaesies, asymmetrie. Verkorting SCM Zijde van de eventuele verkorting. Op basis van een verkorte SCM is een herkenbaar bewegingspatroon zichtbaar. Bij een normale SCM verdwijnt de spanning bij rotatie naar de heterolaterale zijde. Bij verkorting blijft de SCM gespannen. 35 Aanwezigheid van een Pseudotumor Of Infancy (POI) in de SCM Bij de aanwezigheid van een Pseudotumor Of Infancy (POI) of strengvorming, de grootte en ligging hiervan vastleggen. Aanvullend onderzoek ondersteunt ook de correlatie tussen de aanwezigheid van een POI of strengvorming van de SCM en de verhoogde leeftijd bij de aanvang van de behandeling met een langere duur van de behandeling en verhoogd risico (noodzaak) voor chirurgische interventie. 10 Om grootte en ligging beter te kunnen bepalen kan echografische beeldvorming nuttig zijn, tevens voor het evalueren van het verloop. Inspectie en palpatie secundaire nekspieren Overige nek- en halsspieren beiderzijds inspecteren en palperen. Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 11

12 Plagiocefalometrie Plagiocefalometrie (PCM) is een betrouwbare en valide methode om de transversale vorm van de schedel op een eenvoudige, niet invasieve wijze vast te stellen. De meting geeft een indicatie over de mate van schedeldeformatie. Schedeldeformatie wordt gedifferentieerd naar plagiocefalie en brachycefalie. 36,37,38 Legenda Plagiocephalometrie AP: Anterior Posterior SD: Sinistra Dextra ED: Ear Deviation ASAD = AS (Anterior Sinistra) minus AD (Anterior Dextra) PDPS = PD (Posterior Dextra) minus PS (Posterior Sinistra) ODD (Oblique Diameter Difference) = ODL (Oblique Diameter Left ) minus ODR (Oblique Diameter Right) ODDI (Oblique Diameter Difference Index) = Ratio ODL en ODR: berekend als langste gedeeld door de kortste schuine diameter x 100 % CPI (Cranio Proportional Index) = Ratio SD en AP: berekend als SD gedeeld door AP x 100 % EDI (Ear Deviation Index) = Ratio ED en AP: berekend als ED gedeeld door AP x 100 % Figuur 4. Plagiocefalometrie. 21 ODDI (%) CPI (%) EDI (%) Geen < 104 < 90 < 4 Mild < < < 7 Ernstig < < < 10 Zeer ernstig Tabel 3. Indeling van de ernst voor klinische relevantie. 21 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 12

13 Klinische classificatie schedeldeformatie Bij de aanwezigheid van schedelvervorming geeft de Argenta schaal het type (niet de ernst) van de schedelvervorming aan. Vanwege een omissie in de oorspronkelijke versie van Argenta, is later de oorpositie bij DP IV gecorrigeerd. Ook is tegelijk het type 0 toegevoegd, om de afwezigheid van DP en/of DB te typeren. 39,40 Figuur 5. Argenta-classificatie plagiocefalie en brachycefalie (bewerking van Vlimmeren 2011). 39,40 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 13

14 Motometrie Bij zuigelingen jonger dan 4 maanden wordt de Test Infant Motor Performance (TIMP) of de Alberta Infant Motor Scale (AIMS) afgenomen om de motorische ontwikkeling te kwantificeren. Bij zuigelingen ouder dan 4 maanden kan de AIMS of de Bayley Scales of Infant and Toddler Development, 3 e editie, Nederlandse versie (BSID-III-NL) gebruikt worden. De keuze wordt bepaald door de therapeut. Test Infant Motor Performance (zuigelingen jonger dan 4 maanden) De Test of Infant Motor Performance (TIMP) is een test uit Amerika welke is ontwikkeld om de motorische ontwikkeling en houdingscontrole van jonge kinderen te kwantificeren. Deze test kan gebruikt worden vanaf 32 weken postconceptionele leeftijd tot een (gecorrigeerde) leeftijd van 4 maanden. De TIMP is geschikt als discriminatief en evaluatief instrument en de test heeft een voorspellende waarde voor de motorische ontwikkeling op latere leeftijd. 41 De TIMP bestaat uit 13 dichotome observatie-items van spontane motoriek. De andere 29 testitems, bestaande uit houdingsreacties en reacties op geluid/zicht, worden wisselend gescoord op een 0-3, 0-4, 0-5 en 0-6 puntschaal. Veel testitems hebben een relatie met dagelijkse activiteiten, zoals aankleden en in bad gaan. De test duurt minuten. 42 De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid is zeer goed (ICC>0.98), de intrabeoordelaarsbetrouwbaarheid is zeer goed (ICC>0.95) en ook de test-hertestbetrouwbaarheid is zeer goed (r=0.89). 42,43 Bij afname van de TIMP bij 3 maanden heeft de test een voorspellende waarde van het motorisch functioneren op de AIMS van het kind bij een leeftijd van 12 maanden (sensitiviteit 92%, specificiteit 76% en 98% negatief voorspellende waarde). 44 Ook heeft de TIMP, bij afname van 3 maanden, een voorspellende waarde van het motorisch functioneren bij kinderen met een leeftijd van 4-5 jaar gemeten met de Peabody Developmental Motor Scales 2nd edition (sensitiviteit 72% en specificiteit 91%). 45 Op het formulier wordt de ruwe score, de percentielscore en de standaarddeviatie (SD) genoteerd. De standaardscores worden als volgt geïnterpreteerd: Average range : scores tussen +/- 1SD van het gemiddelde Low average : scores tussen -.5SD en -1SD onder het gemiddelde Below average : scores tussen -1SD en -2SD onder het gemiddelde Far below average : scores meer dan -2SD onder het gemiddelde Alberta Infant Motor Scale (AIMS) (0-18 maanden) De Alberta Infant Motor Scale (AIMS) is een discriminatieve en evaluatieve test voor de motorische ontwikkelingen voor zuigelingen van a terme leeftijd tot de leeftijd van het vrije lopen (18 maanden). 46 De AIMS heeft een plafond effect; uit onderzoek blijkt dat de AIMS vooral bruikbaar is in de leeftijdscategorie van 3-9 maanden. Onder de 3 maanden en boven de 9 maanden moet de klinische interpretatie met voorzichtigheid gehanteerd worden. 47 De test bestaat uit observatie van 58 items verdeeld in 4 categorieën; buikligging, rugligging, zit en stand. Het kind moet vrij en spontaan in een veilige omgeving kunnen bewegen. De afnametijd is minuten, de test mag worden afgenomen door iedere kinddeskundige. 46 De AIMS heeft een zeer goede interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (ICC 0.99) en test-hertestbetrouwbaarheid (r=0.99). 48 Om de concurrente validiteit te meten is de correlatie tussen de AIMS en de Peabody Developmental Motor Scales (PDMS) en de motor scale van de Bayley Scales of Infant Development-I (BSID-I) gemeten. De correlatie tussen de AIMS en de PDMS is 0.99 en de correlatie tussen de AIMS en de BSID-I In 2008 is er onderzoek gedaan naar de concurrente validiteit van de BSID-II en de AIMS. Er werd een hoge correlatie (r=0.95) gevonden. 49 Op het formulier wordt de ruwe score (RS), de percentielscore en de Z-score/Standaard Deviatie genoteerd. De Z-score/SD wordt als volgt berekend: RS-Gemiddelde score gedeeld door Normatieve Standaard Deviatie. Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 14

15 De Gemiddelde Score (Mean Score) en de Normatieve Standaard Deviatie kunnen met behulp van de leeftijd worden opgezocht in tabel 4. Age (mo) Male Female Total Mean SD SE 0-< < < < < < < < < < < < < < < < < < < Tabel 4. Normatieve data. 46 De Z-score wordt als volgt geïnterpreteerd: Normaal : > -1 Suspect : tussen -1 en -2 Afwijkend : < -2 Figuur 6. Classificatie Criteria. 46 Bayley Scales of Infant and Toddler Development, 3 e editie, Ned. versie (BSID-III-NL) (vanaf 4 maanden) De Bayley Scales of Infant and Toddler Development, derde editie, Nederlandstalige versie (BSID-III-NL) heeft als doel om de ontwikkeling op het gebied van taal, motoriek en cognitie van zuigelingen en jonge kinderen in het leeftijdsbereik van 16 dagen tot 42 maanden te beoordelen. Het instrument wordt met name gebruikt om kinderen met een ontwikkelingsachterstand te identificeren en informatie te verkrijgen voor de planning en evaluatie van een interventie. De BSID-III-NL bestaat uit 5 schalen: Cognitie, Taalbegrip, Taalproductie, Grove Motoriek en Fijne Motoriek. De kinderfysiotherapeut beoordeelt de schalen Grove Motoriek en Fijne Motoriek. 50 De subschaal Fijne Motoriek meet het reiken, grijpen, de perceptueel-motorische integratie, de motorische planning en de snelheid. De items meten ook het vermogen tot visueel volgen, manipuleren van voorwerpen, functionele handvaardigheden en de reactie op tactiele informatie. 50 De items van de Grove Motoriek beoordelen primair de bewegingen van de ledematen en de romp. De items meten de statische positionering, de dynamische beweging, het evenwicht en de motorische planning. 50 Beide schalen hebben een goede betrouwbaarheid, met ICC van 0.81 voor Fijne Motoriek en 0.88 voor Grove Motoriek. De totale motoriekschaal heeft een goede betrouwbaarheid van Voor jongere leeftijdsgroepen zijn de betrouwbaarheden van de Fijne Motoriek enigszins wisselend. 50,51 De test-hertestbetrouwbaarheid is onderzocht; de BSID-III-NL levert stabiele scores voor de totale groep. Per leeftijdsgroep bekeken wordt duidelijk dat de scores voor de oudste groepen meer stabiel zijn dan voor de jongere leeftijdsgroepen. De effect sizes van de verschilscores lopen van -.02 tot.06 en zijn dus klein. 50,51 Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 15

16 Indexscore Classificatie >129 Sterk versneld Versneld Bovengemiddeld Gemiddeld Ondergemiddeld Vertraagd < 70 Sterk vertraagd Voor Fijne en Grove Motoriek worden geschaalde subtestscores berekend op basis van het totaal van de ruwe scores. De som van deze scores geven een indexscore voor de totale Motoriekschaal. Ook kan een percentielscore bepaald worden welke inzicht geeft in het vaardigheidsniveau van een kind t.o.v. de kinderen in de normeringssteekproef. Daarnaast kan er een leeftijdsequivalent verkregen worden; deze geeft de gemiddelde leeftijd in maanden aan waarop een gegeven ruwe score een gemiddelde standaardscore oplevert. Figuur 7: Interpretatie indexscore BSID-III-NL. 50 Observatie positionering, hantering en voeden Noteer bevindingen van observatie van positionering, hantering en voeden. Bij positionering wordt de houding gedocumenteerd wanneer de zuigeling wakker is, slaapt en in een hulpmiddel (box, wipstoeltje etc.) ligt. Dit met als doelstelling het voorkomen van deformatieve plagiocephalie, het corrigeren van een voorkeurshouding en het eventueel behandelen van CMT. 6,7,25,52 Zuigelingen die meer tijd in buik- en zijligging doorbrengen reduceren de kans op een voorkeurshouding en behalen motorische mijlpalen eerder. 13,53,54 Het bewust positioneren wanneer de zuigeling wakker is zorgt voor een symmetrische ontwikkeling van de schedelvorm 52, actieve en passieve beweging van de cervicale wervelkolom 52,55, handenspel in de middenlijn 52, tolerantie van buikligging 55 en het bereiken van motorische mijlpalen. 57,58 De tijd die zuigelingen in een hulpmiddel besteden wordt gedocumenteerd. Aanhoudend gebruik van bijvoorbeeld een wipstoeltje, in plaats van speeltijd in buik- of zijligging, kan zorgen voor schedelvervorming door de zwaartekracht, waardoor het risico op CMT en andere asymmetrische ontwikkeling en bewegingspatronen wordt vergroot. 18 Voedingsposities van de zuigeling en problemen die ouders/verzorgers ondervinden worden gedocumenteerd. Er zijn voedingsproblemen geconstateerd bij kinderen met CMT en/of plagiocefalie als gevolg van een asymmetrische kaak positionering. 59 Van zuigelingen met CMT laat 44% een voorkeurszijde zien bij het voeden en kan één zijde geweigerd worden. 59,60 Ook ouders hebben een voorkeurszijde waardoor positionering bij flesvoeding eenzijdig kan zijn. 53 Zuigelingen die borstvoeding krijgen aan beide zijden hebben een lagere incidentie van schedeldeformatie en torticollis in tegenstelling tot zuigelingen die de fles telkens krijgen aangeboden aan dezelfde zijde. 53,61 Hieronder worden aandachtspunten voor observatie benoemd. Deze aandachtspunten voor observatie zijn afkomstig uit de JGZ-Richtlijn: Preventie, Signalering en Aanpak van Voorkeurshouding en Schedelvervorming (2012) 40. De richtlijn kan gedownload worden via: Positionering Wakker Wordt de zuigeling minimaal drie keer per dag onder toezicht op de buik gelegd? Vermijden ouders buikligging in verband met ongemak voor het kind en/of angst voor wiegendood? Is de omgeving zodanig ingericht dat licht en geluid aan de niet-voorkeurszijde worden aangeboden? Worden speeltjes aan de niet-voorkeurszijde aangeboden? Wordt de zuigeling, onder toezicht, in zijligging gelegd? Indien de zuigeling uit zichzelf veel beweegt wordt de voorkeur gegeven de zuigeling op de voorkeurszijde te leggen, als het kind weinig uit zichzelf beweegt wordt de voorkeur aan zijligging op de niet-voorkeurszijde gegeven. Slaap Slaapt de zuigeling altijd in rugligging? Wordt het hoofd afwisselend per slaap naar links/rechts gedraaid? Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 16

17 Is het bed zodanig gepositioneerd dat de zuigeling gestimuleerd wordt om naar de niet-voorkeurszijde te draaien? In hulpmiddel (kussen, box, babystoel) Brengt de zuigeling meer tijd door in de box in plaats van in een (auto)stoel? Bij voorkeur wordt een autostoeltje alleen als vervoersmiddel gebruikt en ligt de zuigeling hooguit een paar keer per dag (max. 15 minuten) in een wipstoel. Hantering Verzorging Wordt de zuigeling bij aan- en uitkleden van de een naar de andere zijde gedraaid in plaats van aan de benen of oksels omhoog getild? Ligt het aankleedkussen zodat de zuigeling met de voeten naar de ouder/verzorger ligt? Of staat de ouder/verzorger aan de niet-voorkeurszijde? Is er voldoende ruimte om te draaien tijdens de verzorging? Dragen/tillen Wordt de zuigeling via een zijwaartse beweging opgetild en neergelegd? Wordt de zuigeling tijdens het optillen gestimuleerd om naar de niet-voorkeurszijde te draaien? Wordt de zuigeling in een ronde houding gedragen? Wordt de zuigeling bij het dragen gestimuleerd om naar de niet-voorkeurszijde te draaien? Voeden Wordt er borstvoeding of flesvoeding gegeven? Wordt bij flesvoeding de draagarm van de ouder afgewisseld? Heeft de zuigeling een voorkeurkant met voeden (rotatie hoofd)? Ligt de zuigeling in een licht ronde houding (zonder strekking)? Wordt bij flesvoeding getracht het hoofd in de middenlijn te houden of naar de niet-voorkeurszijde te draaien? Kinderfysiotherapeutische diagnose Kinderfysiotherapeutische diagnose Op basis van de screening, de anamnese en het kinderfysiotherapeutisch onderzoek wordt een kinderfysiotherapeutische diagnose gesteld welke de volgende elementen bevat: - Functioneringsproblemen in termen van stoornissen, beperkingen en participatieproblemen - Onderliggende medische factoren - Onderliggende externe factoren - Onderliggende persoonlijke factoren - Beloop tot nu toe - Verwacht herstel Indicatie voor kinderfysiotherapie Op basis van de interpretatie van de verzamelde gegevens concludeert de kinderfysiotherapeut of er een indicatie voor kinderfysiotherapie is gewenst of niet. Indien de kinderfysiotherapeut over onvoldoende informatie beschikt om te komen tot een indicatie, kan de kinderfysiotherapeut de patiënt terug naar de huisarts of verwijzer sturen voor aanvullend onderzoek en later beslissen of er sprake is van een indicatie voor kinderfysiotherapie. Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 17

18 Referenties 1. Kaplan, SL, Coulter C, Fetters, L. Physical Therapy Management of Congenital Muscular Torticollis: An Evidence-Based Clinical Practice Guideline. Pediatr Phys Ther, 2013;25: Nuysink J, van Haastert C, Takken T, Helders PJM. Symptomatic asymmetry in very young infants: A delphi study on the development of a screening instrument. Physiother Theory Pract. 2010;Early Online Heerkens YF, Hendriks HJM, de Graaf-Peters VB. KNGF-richtlijn Fysiotherapeutische verslaglegging, Praktijkrichtlijn. Houten: Tertius- Redactie en organisatie; Cheng JCY, Tang SP, Chen TMK. Sternocleidomastoid pseudotumor and congenital muscular torticollis in infants: A prospective study in 510 cases. J Pediatr 1999;134(6): Cameron BH, Langer JC, Cameron GS. Success of nonoperative treatment for congenital muscular Torticollis is dependent on early therapy. Pediatr Surg Int. 1994;9: Van Vlimmeren LA, Van Der Graaf Y, Boere-Boonekamp MM, L Hoir M, Helders PJM, Engelbert R. Risk factors for Deformational Plagiocephalie at Birth and 7 Weeks of Age: a Prospective Cohort Study. Pediatrics. 2007;119: Stellwagen LM, Hubbard E, Chambers C, Jones KL. Torticollis, facial asymmetry and plagiocephaly in normal newborns. Arch Dis Child. 2008;93(10): Cheng JCY, Tang SP, Chen TMK, Wong MW, Wong EM. The clinical presentation and outcome of treatment of congenital muscular Torticollis in infants a study of 1,086 cases. J Pediatr Surg. 2000;35(7): Demirbilek, S. & Atayurt, H.S. Congenital Muscular Torticollis and sternocleidmastoid tumor: results of nonoperative treatment. J Pediatr Sur. 1999;34(4): Christensen C, Landsettle A, Antoszewski S, Ballard BB, Carey H, Pax Lowes, L. Conservative management of congenital muscular torticollis: an evidence based algorithm and preliminary treatment parameter recommendations. Phys Occup Ther Pediatr. 2013;33(4): Schertz. M, Zuk, L, Zin, S, Nadam, L, Schwartz, D, Bienkowski, RS. Motor and cognitive development at one-year follow-up in infants with torticollis. Early Hum Dev. 2008;84(1): Kuo AA, Tritasavit S, Graham JM. Congenital muscular torticollis and positional plagiocephaly. Pediatr Rev. 2014;25(2): Öhman, A.M., Nilsson, S., Lagerkvist, A.L., Beckung, E. Are infants with torticollis at risk of a delay in early motor milestones compared with a control group of healthy infants? Dev Med Child Neurol. 2009;51(7): Dudek-Shriber, L, Zelazny, S. The effects of prone postioning on the quality and acquisition of developmental milestones in four-month-old infants. Pediatr Phys Ther. 2007;19(1): Thompson, F, McManus S, Colville, J. Familial Congenital muscular torticollis: case report and review of the literature. Clin Orthop. 1986;202: Van Empelen R, Nijhuis - van der Sanden R, Hartman A. Kinderfysiotherapie. Derde, herziene druk. Reed Business Education, Amsterdam; Hoofdstuk 11, Kinderorthopedische problematiek; p Van Empelen R, Nijhuis - van der Sanden R, Hartman A. Kinderfysiotherapie. Derde, herziene druk. Reed Business Education, Amsterdam; Hoofdstuk 8, Neonatologie; p Laughlin, J, Luerssen, TG, Dias, MS. Prevention and management of positional skull deformities in infants. Pediatrics. 2011;128(6): Öhman, AM, Beckung, ERE. Reference values for rang of motions and muscle function of the neck in infants. Pediatr Phys Ther. 2008;20: Öhman, AM, Nilsson, S, Beckung, ERE. Validity and reliability of the muscle function scale, aimed to assess the lateral flexors of the neck in infants. Physiother Theory Pract. 2009;25(2): Van Vlimmeren, LA. EKWIP Workshop Zuigelingenasymmetrie, Veghel; Gray, GMTKH. Differential diagnosis of Torticollis: a case report. Pediatr Phys Ther. 2009;21: Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 18

19 23. Freed, SS, Coulter-O Berry, C. Identification and treatment of congenital muscular Torticollis in infants. J Prosthet Orthot. 2004;16:S18-S Schertz, M, Zuk, I, Green, D. Long-term neurodevelopmental follow-up of children with congenital muscular Torticollis. J Child Neurol. 2012;28(10): Van Vlimmeren, LA, Helders, PJ, Van Adrichem, L, Engelbert, RH. Diagnostic strategies for the evaluation of asymmetry in infancy-a review. [Review] [74 refs]. Euro J Pediatr. 2004;163(4-5): Van Empelen R, Nijhuis - van der Sanden R, Hartman A. Kinderfysiotherapie. Derde, herziene druk. Reed Business Education, Amsterdam; Hoofdstuk 13, Centraal-neurologische aandoeningen; p Nuysink, J, van Haastert, IC, Takken, T, Helders, PJM. Symptomatic asymmetry in the first six months of life: differential diagnosis. Eur J Pediatr. 2008;167(6): Lehmann, HP, Hinton, R, Morello, P, Santoli, J. Developmental Dysplasia of the Hip Practice Guideline: Technical Report. Pediatrics. 2000;105(4): Moses, S. (2014). Galeazzi Sign. Geraadpleegd op 28 november 2014, van Tien, YC, Su, JY, Lin, GT, Lin, SY. Ultrasonographic study of the coexistence of muscular Torticollis and dysplasia of the hip. J Pediatr Orthop. 2001;21(3): Bilo, RAC, Voorhoeve, HWA. Kind in ontwikkeling, een handreiking bij de observatie van jonge kinderen. Elsevier gezondheidszorg, Maarssen; Arbuckl, A. (2013). Galant reflex. Geraadpleegd op 28 november 2014, van Van Weene, E. (2000). Landau reflex. Geraadpleegd op 2 december 2014, van Platzer, W. Atlas van de anatomie. ThiemeMeulenhoff, Amersfoort; Holla, M, Visser, E, de, Gardeniers, JWM. Een asymmetrisch gelaat door torticollis bij 2 jonge kinderen. Ned Tijdschr Geneeskd. 2006;150: Van Vlimmeren, LA, Van Helders, PJ, Van Adrichem, LN, et al. Torticollis and plagiocephaly in infancy: Therapeutic strategies. Pediatr Rehabil. 2006;9: Van Vlimmeren, LA, Takken, T, Van Adrichem, LN, et al. Plagiocephalometry: a non-invasive method to quantify asymmetry of skull; a reliability study. Eur J Pediatr. 2006;165: Van Vlimmeren, LA, Van der Graaf, Y, Boere-Boonenkamp, MM, L Hoir, MP, Helders, PJM, Engelbert, RHH. Effect of Pediatric physical therapy on deformational plagiocephaly in children with positional preference: a randomized controlled trial. Arch Pediatr Adolesc Med. 2008;162: Argenta, L, David, L, Thompson, J. Clinical classification of positional plagiocephaly. J Craniofac Surg 2004;15(3): Boere-Boonekamp, MM, et al. JGZ-Richtlijn Preventie, signalering en aanpak van voorkeurshouding en schedelvervorming. Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, Utrecht; Campbell, SK, et al. Concurrent validity of the TIMP and the Bayley III scales at 6 weeks corrected age. Pediactric Physical Therapy. 2013;25(4): Campbell, SK. The Test of Infant Motor Performance. Test User s Manual Version 3.0 for the TIMP Version 5. Infant Motor Performance Scales. LLC, Chicago IL; Campbell, SK. Test-retest reliability of the Test of Infant Motor Performance. Pediatr Phys. 1999;11: Campbell, SK, et al. Validity of the Test Infant Motor Performance for prediction of 6-, 9- and 12- month scores on the Alberta Infant Motor Scale. Developmental Medicine & Child Neurology. 2002;44: Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 19

20 45. Kolobe, THA, Bulanda, M, Susman, L. Predicting Motor Outcome at Preschool Age for Infants Tested at 7, 30, 60 and 90 Days After Term Age Using the Test of Infant Motor Performance. Phys Ther. 2004;84: Piper, MC, Darrah, J. Motor Assessment of the Developing Infant. W.B. Saunders Company, Philadelphia; Liao, PJ, Campbell, SK. Examination of the item structure of the Alberta Infant Motor Scale. Pediatr Phys Ther. 2004;16(1): Blanchard, Y, Neilan, E, Busanich, J, et al. Interrater Reliability of Earley Intervention Providers Scoring the Alberta Infant Motor Scale. Pediatr Phys Ther. 2004;16(1): Almeida, KM, Dutra, MV, Mello, RR et al. Concurrent validity and reliability of the Alberta Infant Motor Scale in premature infants. J Pediatr. 2008;84(5): Baar, AL, Steenis, LJP, Verhoeven, M, & Hessen, DJ. Bayley-III- NL, Technische Handleiding. Amsterdam: Pearson Assessment and Information B.V.; Kerkmeer, M, Zijlstra J, Dek, J. White paper BSID-III-NL Psychometrische eigenschappen. Pearson Assessment and Information B.V.; De Chalain SPT. Torticollis associated with with positional plagiocephaly: a growing epidemic. J Craniofac Surg. 2010;2: Boere-Boonenkamp, MM, van der Linden-Kuiper LT. Positional preference: prevalence in Infants and follow-up after two years. Pediatrics. 2001;107: Pin T, Eldridge B, Galea MP. A review of the effects of sleep position, play position, and equipment use on motor development on infants. Dev Med Child Neurol. 2007; 49(11): Taylor JLNES. Developmental muscular torticollis: outcomes in young children treated by physical therapy. Pediatr Phys Ther. 1997;9: Monson RM, Deitz J, Kartin D. The relationship between awake positioning and motor performance among infants who slept supine. Pediatr Phys Ther. 2003;15(5): Öhman AM, Mardbrink E-L, Stensby J, Beckung E. Evaluation of treatment strategies for muscle function. Physiother Theory Pract. 2011;27(7): Schertz M, Zuk, L, Green D. Long-term neurodevelopmental follow-up of children with congenital muscular torticollis. J Child Neurol. 2012;doi: / Wall V, Glass R. Mandibular asymmetry and breastfeeding problems: experience from 11 cases. J. Hum Lact. 2006;22(3): Genna CW, BS, IBCLC. Breastfeeding Infants with Congenital Torticollis. J Hum Lact. 2015: Losee JE, Mason AC, Dudas J, Hua LB, Mooney MP. Nonsynostotic occipital plagiocephaly: factors impacting onset, treatment, and outcomes. Plast Reconstr Surg. 2007;119(6): Handleiding Anamnese en onderzoek formulier Congenitale Musculaire Torticollis 20