SPORT IN BEWEGING! De arbeidsmarkt Sport en bewegen 2011

Transcriptie

1 SPORT IN BEWEGING! De arbeidsmarkt Sport en bewegen 2011

2 colofon Redactie: Aefke ten Hagen, Sabine Terheggen en Henk van Ooijen Eindredactie: Rimke de Groot Fotografie: ANP Photo, Dreamstime.com, HC Nuth, Shutterstock Ontwerp en opmaak: Ivo Koschak Drukwerk: PreVision, Eindhoven Sport in Beweging! is de korte versie van de Arbeidsmarktmonitor Sport 2011; een onderzoek uitgevoerd door KBA in opdracht van ALODO, NOC*NSF en Calibris en Sport in beweging? Beweging in Sport!; kwalitatief onderzoek naar de subsectoren en overige sectoren van Sport en bewegen binnen het mbo; een kwalitatief onderzoek uitgevoerd door Calibris, maart Contactpersoon: Sabine Terheggen Postbus CC Bunnik Tel: Calibris/Arko Sports Media Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag, zonder schriftelijke toestemming van de rechthebbende(n) op het auteursrecht, c.q. de uitgever van deze uitgave door de rechthebbende(n) gemachtigd namens hem (hen) op te treden, niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking. De uitgever is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor kopiëren, als bedoeld in art. 17 lid 2. Auteurswet 1912 en in het KB van 20 juni 1974 (Stb. 351) ex artikel 16b., te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden.

3 Voorwoord 3 voorwoord De arbeidsmarkt Sport en bewegen is in ontwikkeling. Hoewel sport een lange historie kent, staan de laatste jaren dynamiek en verschuivingen centraal. Pure sportbeleving blijft, maar daarnaast zal Sport en bewegen steeds meer als preventief middel ingezet worden. Deze ontwikkelingen vragen om professionalisering van de werknemers binnen de sector. Hoewel iedere branche zijn eigen dynamiek en behoeften kent, vormen de volgende kernbegrippen de rode draad: ingaan op behoeften van diverse doelgroepen, ondernemingszin, kennisdeling van succesvolle interventies, functiedifferentiatie en samenwerking met diverse partijen. Deze veranderingen vormen een uitdaging voor opleidingen in de brede zin van het woord! Inzicht geven in de arbeidsmarkt, professionalisering en functiedifferentiatie vormen het fundament voor de samenwerking tussen de opdrachtgevers van de Arbeidsmarktmonitor Sport Wij zijn blij met deze samenwerking en zullen deze in de toekomst ook voortzetten om zo een bijdrage te kunnen leveren aan het professionaliseren van de arbeidsmarkt. Ten slotte willen wij de volgende organisaties bedanken die een bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van de Arbeidsmarktmonitor Sport 2011 en de publieksversie: KBA, de Branchecommissie Sport en bewegen (MBO Raad), de WOS, FNV Sport, NPZ*NRZ, Fit!vak, VeBON en VSG. Nelson Mandela: Sport has the power to change the world. Tjeerd de Jong Voorzitter ALODO Erik Lenselink Manager Sportontwikkeling NOC*NSF Rob van den Bosch Directeur Calibris, kenniscentrum Zorg, Welzijn en Sport

4

5 Inhoudsopgave 5 inhoudsopgave Inleiding Trends en ontwikkelingen in Sport en bewegen Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt Sport en bewegen De arbeidsmarkt Sport en bewegen in ontwikkeling Ontwikkelingen binnen sporteigen branches De fitnessbranche en overige commerciële sportaanbieders Lokale en regionale overheden Sportverenigingen Zwembranche Outdoor Sportbonden en sportondersteuning Sport in de verschillende sectoren Sport en de welzijnssector Sport in de gezondheidszorg Sport in overige sectoren SPECIALS: Combinatiefunctionarissen/buurtsportcoaches Sportfuncties op mbo-niveau

6

7 Inleiding 7 inleiding Veranderingen in de samenleving. Maatschappelijke en economische functies. Het mag geen verrassing zijn dat de sport niet alleen meer een doel is, maar ook een middel. Demografische, economische en maatschappelijke ontwikkelingen hebben invloed op de sector Sport en bewegen. De politieke ambitie is om sport als preventief middel in te zetten als onderdeel van een gezonde levensstijl. Dit om op deze wijze de kosten voor (gezondheids)zorg en welbevinden in de hand te houden. Daarnaast is sport een middel om veiligheid, integratie, sociale cohesie en samenhang in de wijk te bevorderen. Voorbeelden hiervan zijn de ontwikkeling van programma s voor specifieke doelgroepen, buurtsportwerk of Krajicek-velden. Bovenstaande stelt eisen aan de werknemers binnen de sector Sport en bewegen. Professionalisering en samenwerking zijn daarom het motto. Centraal in deze Sport in Beweging! staat de vraag naar de aansluiting tussen de opleidingen Sport en bewegen en de behoefte aan gediplomeerden van die opleidingen op de arbeidsmarkt. In deze korte rapportage vindt u onder andere het antwoord op deze kwestie. Verder gaan we in op de trends en ontwikkelingen rondom de arbeidsmarkt Sport en beantwoorden we een aantal deelvragen. Hoe is de werkgelegenheid verdeeld binnen deze sectoren? Hoe ontwikkelt de arbeidsmarkt voor Sport en bewegen zich in de periode in algemene zin en op het niveau van de diverse sectoren? Waar komen mensen met een diploma Sport en bewegen terecht? Studeren er wel voldoende studenten af die de arbeidsmarkt nodig heeft? Welke ontwikkelingen in de samenleving beïnvloeden de sportarbeidsmarkt? Zijn er aanpassingen nodig binnen de opleidingen Sport en bewegen om beter op de arbeidsmarkt te kunnen inspelen? ar beid de; m 1 moeite, inspanning van geestelijke of lichamelijke aard; beroepsbezigheid: aan de ~ gaan 2 (nat) de uitwerking ve kracht. CBS: De inzet van menselijke capaciteit voor het produceren van goederen en diensten, zoals gedefinieerd in de Nationale rekeningen van het CBS. Persbericht Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling, Utrecht juli 2011 Inwoners van Overvecht gebruiken minder dure zorg en bewegen meer. Dit blijkt uit de eerste resultaten van de aanpak Gezonde Wijk Overvecht. De cijfers laten in de periode een vermindering van zorgkosten zien van 4%. Het percentage Overvechters van 19 jaar en ouder dat de beweegnorm haalt is in deze periode gestegen van 54% naar 65%. Dat betekent voor Overvecht een aanzienlijke verbetering ten opzichte van de voorgaande jaren. Daarbij wordt intensief samengewerkt op het gebied van eerstelijnszorg, welzijn en preventie. De Utrechter kan zo in zijn eigen omgeving rekenen op goed bereikbare, toegankelijke en laagdrempelige zorg. Gezonde wijk is onderdeel van het convenant Utrecht gezond! Gemeente Utrecht en Agis Zorgverzekeringen werken samen aan een betere gezondheid voor Utrechters.

8

9 Trends en ontwikkelingen in Sport en bewegen 9 trends en ontwikkelingen in sport en bewegen 1

10 10 Trends en ontwikkelingen in Sport en bewegen Maatschappelijke veranderingen hebben invloed op de betekenis en beleving van sport en daarmee ook op de rol van medewerkers in de sport. De grenzen tussen sport en gezondheidszorg en sport en welzijn vervagen, waardoor andere competenties worden gevraagd. Combinatiefuncties, die nu de benaming buurtsportcoaches hebben gekregen, worden steeds belangrijker. De nadruk komt meer te liggen op interventies gericht op doelgroepen die zich niet als vanzelf Sport en bewegen als levensstijl eigen hebben gemaakt, het ontwikkelen van nieuw sport- en beweegaanbod, klantgerichtheid, het richten op diverse doelgroepen, samenwerking met diverse partijen en ondernemerschap. Voorbeelden hiervan zie je onder andere in de buitenschoolse opvang, sporten voor speciale doelgroepen en verruiming van het aanbod van sportverenigingen. Bij commerciële sport zie je een flexibel aanbod en wordt er veel ingespeeld op trends, maar ook daar krijgt de maatschappelijke waarde van sport meer betekenis. Voor zowel het commerciële sportaanbod als de georganiseerde sport zijn kwaliteit en professionalisering van de beroepsbeoefenaars leidende principes. Sport krijgt een steeds prominentere plek in onze samenleving. In het regeerakkoord van 2010 is een paragraaf over sport opgenomen: Veranderingen in de samenleving hebben een duidelijke invloed op de sportdeelname: vergrijzing en veranderingen in etniciteit zijn demografische ontwikkelingen die consequenties hebben voor de sportbeoefening. Allochtone jongeren hebben weinig traditie met het fenomeen van de sportvereniging. De oudere generatie van nu heeft, relatief gezien, voldoende geld om aan sport te besteden. Door in te zetten op preventieve activiteiten kunnen kosten bespaard worden voor het substantieel grote aandeel ouderen; uitbreiding van het onderwijs, arbeidsdeelname en welvaart zijn sociaaleconomische ontwikkelingen die positief uitpakken voor de sport. In het algemeen heeft de Nederlandse welvarende bevolking meer geld te besteden aan vrijetijdsbesteding en sportbeoefening, maar deze moet dan wel als maatwerk worden aangeboden; door verandering in het vullen van vrije tijd hebben mensen minder behoefte aan sporten in het traditionele verenigingsverband, maar juist meer aan individuele, maatwerkgerichte sportbeoefening; Sport heeft een belangrijke functie in de maatschappij en de economie. Kinderen en jongeren kunnen zich dankzij sport gezonder en socialer ontwikkelen. Volwassenen en ouderen die sporten blijven fitter en gezonder. Het zijn vooral scholen, sportverenigingen en sportclubs, het liefst zo dicht mogelijk bij mensen in de buurt, die deze positieve impuls mogelijk maken. het sportbeleid van het ministerie van VWS heeft als speerpunten bewegen, meedoen, presteren en uitblinken. De politiek hecht veel waarde aan Sport en bewegen als basis voor een actieve levensstijl. Combinatiefuncties/buurtsportcoaches hebben een centrale rol in het bevorderen van sport in de buurt; in het Olympisch Plan 2028 komen onder andere de topsportambities van Nederland tot uiting. Deze worden als een stimulans voor de sportbeoefening gezien. Het streven is om de sportparticipatie te verhogen naar 75 procent;

11 Trends en ontwikkelingen in Sport en bewegen 11 de recessie kan gevolgen hebben voor ouders van sportende kinderen, en met name voor mensen in een sociaal zwakkere positie. Zij kunnen de steeds hogere eigen bijdragen voor sport niet meer opbrengen, terwijl juist bij deze doelgroep Sport en bewegen gestimuleerd moet worden. Bezuinigingen bij de gemeenten door de recessie zetten spanning op de politieke sportieve ambities. De ambitie is dat voor iedere Nederlander die dat wil een passend sport- en beweegaanbod in de buurt aanwezig is, dat bovendien veilig en toegankelijk is. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport De concrete uitwerking van bovenstaande maatschappelijke veranderingen: de arbeidsmarkt Sport en bewegen is sterk in ontwikkeling. Alle betrokken partijen hebben professionalisering hoog in het vaandel staan. Functiedifferentiatie is daar een logisch gevolg van; mede ingegeven door economische ontwikkelingen zullen sportaccommodaties in de buurt gebruikt gaan worden door diverse doelgroepen en is er een groei van multifunctionele sportaccommodaties en omniverenigingen; kennismanagement voor succesvolle interventies om meer mensen te laten deelnemen aan het sport- en beweegaanbod is de aankomende jaren van belang; sportbonden en sportverenigingen nemen een spilfunctie in binnen hun eigen sport. Toegankelijk aanbod ontwikkelen, ook voor niet-leden van verenigingen, is een speerpunt: naast het richten op jeugd ook aanbod ontwikkelen voor andere doelgroepen, verruimen van openingstijden, de activiteiten naar de buurt brengen en maatwerk met betrekking tot sportprogramma s; het commerciële sportaanbod als fitness werkt samen met zorgverzekeraars en VWS om hun maatschappelijk aandeel te verstevigen; de inzet van sport als middel en de groei van het commerciële sportaanbod stellen andere eisen aan kennis, houding en vaardigheden van de werknemers in de sector Sport en bewegen; de politieke ambities om sport in de buurt te centreren en de sportparticipatie te vergroten vragen om landelijke en lokale samenwerking met verschillende partijen: gemeenten, commercieel sportaanbod, sportverenigingen en -bonden, brede scholen (inclusief BSO), welzijnsorganisaties, gezondheidszorg, zorgverzekeraars en kennisinstituten; veranderingen met betrekking tot waarden als individualisering, informatisering, intensivering, internationalisering en informalisering dragen ertoe bij dat sport meer op individuele wijze, passend bij het eigen levensritme, gemeten aan topsport (marathon van New York, beklimming van de Mont Ventoux) in losse verbanden beoefend wordt. de ondersteuningsstructuur om de sportparticipatie te verhogen wordt geboden door de VSG, NOC*NSF en NISB. Opleidingen hebben een rol om de kwaliteit van de betrokken beroepsbeoefenaars te borgen;

12

13 Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt Sport en bewegen 13 2 vraag en aanbod op de arbeidsmarkt sport en bewegen

14

15 Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt Sport en bewegen 15 In 2010 waren er bijna fte s voor Sport en bewegen. Naar schatting gaat het daarbij om zo n banen. Het betreft hier zowel mbo- als hbo-gediplomeerden. De totale arbeidsmarkt omvatte fte s. Dit is inclusief wetenschappelijk onderwijs en brancheopleidingen. Zijn vraag en aanbod in evenwicht? Bijna tachtig procent van de sportorganisaties had de afgelopen vijf jaar één of meer vacatures. Redenen voor deze vacatures waren uitbreiding en/of vervanging van medewerkers. De meeste organisaties hadden geen moeite die vacatures te vervullen. Bovendien geeft ruim zestig procent van de organisaties aan dat de vacature die ze hadden geschikt was voor schoolverlaters met een opleiding op het gebied van Sport en bewegen. Als organisaties moeite hebben met het invullen van een vacature, blijkt dat relatief vaak te liggen aan het aantal uren. Het contract is te klein om aantrekkelijk te zijn voor een sollicitant. Andere knelpunten zijn de onregelmatige werktijden en dat de organisatie niet het salaris kan betalen dat de sollicitant vraagt. In de sport-eigen sector wijst een klein deel van de organisaties ook op het opleidingsniveau waardoor personeel niet geschikt is. De conclusie is dat er in algemene zin momenteel geen sprake is van aansluitingsproblemen tussen onderwijs en arbeidsmarkt. In figuur 2.1 zien we dat overheidsdiensten en het onderwijs het grootste aandeel hebben in de arbeidsmarkt Sport en bewegen. Tussen 2008 en 2010 is de arbeidsmarkt voor Sport en bewegen licht gekrompen, met iets meer dan duizend fte s. De werkgelegenheid in Nederland liep in diezelfde periode terug met één procent. Vergeleken met de totale economie is de arbeidsmarkt voor Sport en bewegen minder sterk afgenomen. In figuur 2.2 zien we de uitkomsten van de AMMS Deze geeft de werkgelegenheid aan per subsector. Deze figuur vergelijken we daar waar mogelijk met figuur 2.1 (Werkgelegenheid 2% 5% 22% 11% 7% 5% 7% 11% 23% 5% 1% 1% Figuur 2.1 Werkgelegenheid Sport en bewegen Sportverenigingen Fitness Zwembranche Sportbonden en sportondersteuning Outdoor Overheidsdiensten mbt sport Overige commerciële organisaties Toerisme en recreatie Onderwijs Gezondheidszorg Welzijn Veiligheid 2011). We zien dat de afname van de werkgelegenheid vooral bij de overige sectoren plaatsvindt. De werkgelegenheid in de sporteigen sector is juist toegenomen. Vooral de overheidsdiensten zijn sterk gegroeid op het gebied van Sport en bewegen. Het zou kunnen dat daardoor de daling bij welzijn is afgenomen. 16% 16% Sportverenigingen* Sportscholen en fitnesscentra 7% Voortgezet onderwijs 12% Welzijn Overheidsdiensten** 9% Toerisme & recreatie 11% Zorg 9% Veiligheid*** 10% 10% Overige**** * Sportverenigingen zijn strikt genomen weliswaar geen subsector, maar zijn in de AMMS 2008 niet verder opgesplitst omdat de respons niet voor alle sportdisciplines voldoende was om representatieve conclusies aan te verbinden. ** Overheidsdiensten: gemeenten en provinciale sportraden. *** Veiligheid: justitie, politie, defensie, brandweer. ****Overige: alle subsectoren die individueel voor minder dan 5 procent bijdragen aan de totale betaalde aanpalende sectoren. Specifiek gaat het hierbij om: buitensportorganisaties, primair onderwijs, zwembaden, mbo, sportbonden en hbo. Figuur 2.2 Werkgelegenheid in de Sport 2008.

16

17 De arbeidsmarkt Sport en bewegen in ontwikkeling 17 de arbeidsmarkt sport en bewegen in ontwikkeling 3

18

19 De arbeidsmarkt Sport en bewegen in ontwikkeling 19 Tot 2015 verwachten we een toename van vraag naar arbeid van ruim fte s op de arbeidsmarkt Sport en bewegen. Hiervan komen bijna fte s voor rekening van uitbreiding van de vraag. De overige fte s zijn te verklaren door de vervangingsvraag, zoals door pensioen en verlof. Welke ontwikkelingen in de samenleving doen zich voor op de sportarbeidsmarkt en in het bijzonder in de aansluiting tussen vraag en aanbod? Ontwikkelingen die voor de sportarbeidsmarkt van belang zijn, zijn in het onderzoek onder werkgevers op een aantal momenten aan de orde geweest: bij de redenen waarom organisaties combinatiefunctionarissen/buurtsportcoaches in dienst hebben, bij de oorzaken van de verwachte toe- of afname van het aantal Sport en bewegen-functies en bij de vraag naar ontwikkelingen waarmee organisaties te maken hebben. Dat levert het volgende beeld op: de belangrijkste redenen voor het aanstellen van combinatiefunctionarissen/buurtsportcoaches zijn een toenemend gebruik van Sport en bewegen voor gezondheid (preventie) en maatschappelijke en sociale doelen (zoals participatie, samenhang en maatschappelijke stages) en meer samenwerking met andere sectoren en niet-commerciële aanbieders van Sport en bewegen; oorzaken van de toename van het aantal Sport en bewegenfuncties zijn een groei van het aantal leden of studenten, het aanbieden van nieuwe activiteiten, (verdergaande) professionalisering van de organisatie en (in de sporteigen sector) het aanboren van nieuwe doelgroepen. Oorzaken van een verwachte afname van het aantal functies zijn het wegvallen van subsidiestromen en (in het onderwijs) de daling van de studentenaantallen; bijna de helft van de organisaties geeft aan dat de financiële middelen de afgelopen jaren zijn afgenomen. Andere ontwikkelingen waarmee relatief veel organisaties in beide sectoren te maken hebben, zijn samenwerking met andere sectoren en een toenemend gebruik van Sport en bewegen voor gezondheid. In de sporteigen sector wijzen werkgevers ook op de toegenomen concurrentie van commerciële aanbieders van Sport en bewegen, de uitbreiding van de samenwerking met andere niet-commerciële aanbieders van Sport en bewegen en het meer klantgericht gaan werken.

20 20 De arbeidsmarkt Sport en bewegen in ontwikkeling De markt van Sport en bewegen verbreedt zich: andere en nieuwe activiteiten, nieuwe doelgroepen en een toename van de vraag naar Sport en bewegen in branches als welzijn en gezondheidszorg. Als we kijken naar de verwachte uitbreidingsvraag voor de komende vijf jaar, mogen we ervan uitgaan dat die verbreding van de arbeidsmarkt tot een beperkte stijging (4%) leidt. Mbo studenten Sport en bewegen Zijn er aanpassingen nodig binnen de mbo- en hbo-opleidingen voor Sport en bewegen? Op het gebied van de aansluiting van de opleidingen op de arbeidsmarkt zijn er nu geen problemen. Deze kunnen op termijn wel ontstaan. Als de verbreding van de arbeidsmarkt onvoldoende bijdraagt aan het op peil houden van de vraag naar SB-gediplomeerden, zijn er eventueel aanpassingen nodig in het onderwijs. Daarnaast is het zo dat een groei van het aantal studenten Sport en bewegen niet gewenst is. De arbeidsmarkt is op dit moment in balans en heeft niet nog meer gediplomeerden Sport en bewegen nodig. Studeren door: 65% Gaan werken: 55% Doorstudeerders Arbeidsmarkt personeel Sportgerelateerd: 40% Anders: 60% Sportgerelateerd: 55% Anders: 45% Figuur 3.1 Loopbaan mbo-gediplomeerden. Ruim zestig procent van de werkgevers vindt hun vacatures geschikt voor gediplomeerden Sport en bewegen en zegt dat in de helft van die gevallen ook daadwerkelijk een gediplomeerde wordt aangenomen. Terugredenerend betekent dit dus ook dat gediplomeerden Sport en bewegen geschikte kandidaten zijn om vacatures te vervullen. Bovendien geeft slechts een enkele werkgever aan dat als vacatures niet worden vervuld, dat ligt aan het opleidingsniveau en de opleidingsrichting van de kandidaat. Deze uitkomsten geven geen aanleiding om te concluderen dat de opleidingen op het gebied van Sport en bewegen niet aansluiten op de eisen die op de arbeidsmarkt aan gediplomeerden worden gesteld. De vraag is wel of dat zo blijft, gezien ontwikkelingen zoals de toenemende aandacht voor Sport en bewegen voor gezondheidsdoelen, klantgericht werken en meer samenwerking. Elke gediplomeerde kan daarmee te maken krijgen. Dat geldt ook voor de constatering dat de arbeidsmarkt Sport en bewegen zich lijkt te verbreden, waardoor (ook) gediplomeerden te maken kunnen krijgen met nieuwe activiteiten en nieuwe doelgroepen. Het is zaak om in de opleidingen op het gebied van Sport en bewegen de studenten en werkgevers hierop voor te bereiden.

21 De arbeidsmarkt Sport en bewegen in ontwikkeling 21 Hoe ziet de loopbaan van gediplomeerden van mbo- en hboopleidingen Sport en bewegen eruit? Mbo In welke mate kiezen gediplomeerden Sport en bewegen ervoor om verder te leren of te gaan werken? Vinden zij een baan in de sportsector? En in welke mate kiezen zij voor sportgerelateerde vervolgopleidingen? Hbo studenten Sport en bewegen Twee derde van de mbo-gediplomeerden met een opleiding op het gebied van Sport en bewegen start direct na de opleiding of na enige tijd met een vervolgopleiding. Een derde stroomt rechtstreeks uit naar de arbeidsmarkt. Veertig procent van degenen die een vervolgopleiding doen, heeft daarnaast een sportgerelateerde functie. In totaal is ongeveer de helft van de gediplomeerden actief op de arbeidsmarkt Sport en bewegen (en volgt al dan niet daarnaast een opleiding) en de helft niet. Drie kwart van hen heeft minstens één baan waarin het gaat om een sportgerelateerde functie (zie figuur 3.1). Hbo Van de hbo-gediplomeerden stroomt ruim zestig procent direct naar de arbeidsmarkt en start de rest direct of na verloop van tijd met een vervolgopleiding. Van de hbo ers die aan een vervolgopleiding deelnemen, heeft bijna de helft een baan. Dat maakt dat in totaal twee derde van de gediplomeerden actief is op de arbeidsmarkt Sport en bewegen (eventueel in combinatie met een opleiding) en een derde niet. Meer dan tachtig procent heeft minstens één baan in de sportsector (zie figuur 3.2). Studeren door: 40% Gaan werken: 60% Doorstudeerders Arbeidsmarkt personeel Sportgerelateerd: 60% Anders: 40% Sportgerelateerd: 70% Anders: 30% Figuur 3.2 Loopbaan hbo-gediplomeerden.

22

23 Ontwikkelingen binnen sporteigen branches 23 ontwikkelingen binnen sporteigen branches 4

24

25 Ontwikkelingen binnen sporteigen branches de fitnessbranche en overige commerciële sportaanbieders De brancheorganisatie van de fitnesscentra is Fit!vak. Zij bevordert de ontwikkeling, de kwaliteit, de maatschappelijke positie en het succes van de fitnesscentra (en recent ook multifunctionele commerciële sportaccommodaties). De branche- De cijfers van fitness en overig commercieel (AMMS 2011) organisatie is essentieel voor een levenslang verantwoord bewegen van sportgerelateerde fte s in Nederland; individuen en maatschappelijke groeperingen. Samen met andere lokale (5%) maken samen zestien fitness (11%) en overige commerciële organisaties procent uit van het totaal partners levert zij een bijdrage aan het binnen de werkgelegenheid in de Sport. verhogen van de sportparticipatie. De fitnessbranche werkt samen met de eerstelijns gezondheidszorg en zorgverzekeraars in het kader van preventieve en curatieve activiteiten met betrekking tot diabetici, mensen met obesitas en doelgroepen met hart- en vaatziekten. De Beweegkuur is hier een voorbeeld van. Kennis en vaardigheden op het gebied van ondernemend handelen, gezondheid en gedrag, ziektebeelden, verantwoord bewegen en een klantgerichte houding ten aanzien van diverse doelgroepen zijn voor deze groep werknemers van belang. Ook in de functiedifferentiatie, bijvoorbeeld de assistent-fysiotherapie die ingezet wordt bij fitnesscentra en de fitnesstrainer B die zich richt op specifieke doelgroepen, komt het accent op de gezondheidszorg tot uiting. Overige commerciële sportaanbieders Deze groep is zeer heterogeen van samenstelling. Te denken valt aan zeil-, judo- en skischolen, evenementenbureaus, adviesbureaus en organisaties die een makelaarsfunctie hebben in het realiseren van lokale politieke doelen voor diverse doelgroepen. Voorbeelden hiervan zijn organisaties die ervoor zorgen dat er binnen de BSO s sport- en beweegactiviteiten worden uitgevoerd. 4.2 lokale en regionale overheden Beleid voor Sport en bewegen wordt gemaakt en uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van de gemeenten. Veel gemeenten (85%) zijn aangesloten bij de Vereniging Sport en Gemeenten (VSG), de beleids- en vakinhoudelijke belangenbehartiger van Nederlandse gemeenten op sportgebied. De lokale overheid speelt een actieve rol bij de aanpak van maatschappelijke problemen op regionaal niveau, samen met andere organisaties, zoals welzijnsorganisaties en sportverenigingen. Het lokale sportbeleid heeft als uitgangspunt dat iedereen in de gelegenheid wordt gesteld op een passende manier te sporten en te bewegen. Het stimuleert een actieve leefstijl van de inwoners, door het sport- en beweegbeleid te richten op het stimuleren van de sportdeelname, het voldoen aan de nationale beweegnorm en het realiseren van sterke sportverenigingen met een breed aanbod. De VSG ondersteunt de Academie De cijfers van de overheid (AMMS 2011) Sport en Beleid, expertise- en trainingscentrum voor (lokale) overheden. Deze betaalde sportgerelateerde fte s in Nederland; Academie biedt opleidingen en trainingen aan voor mensen die werkzaam 23 procent van de mbo- en hbo-afgestudeerden Sport zijn in de gemeentelijke wereld van en bewegen is werkzaam Sport en bewegen. Het cursusaanbod bij de overheid binnen de sector Sport. kent vier aandachtsgebieden: visie en strategie, sport- en beweegbeleid, beleidsuitvoering, en beheer en exploitatie. De Academie wil een bijdrage leveren aan de professionalisering en ontwikkeling van het beleidsveld Sport en bewegen.

26 26 Ontwikkelingen binnen sporteigen branches 4.3 sportverenigingen Sportverenigingen hadden traditioneel als doel het aanbieden van breedtesport (amateursport) en het bieden van een kweekvijver voor topsport. Ingegeven door het Olympisch Plan, het politieke en eigen streven om de sportparticipatie te verhogen tot 75 procent, richten sportverenigingen zich meer op een toegankelijk aanbod, ook voor niet-leden van verenigingen. Zo kunnen zij het ledenaantal op peil houden en een invulling geven aan hun maatschappelijke rol. Naast jeugd richten zij zich dus op andere doelgroepen, verruimde openingstijden, het ontwikkelen van maatwerk voor sport- en beweegaanbod, activiteiten voor de buurt en het ook ter beschikking stellen van accommodaties voor andere doelgroepen. Samenwerking is nodig met andere partijen, zoals de gemeente, brede scholen en welzijn. De combinatiefunctionaris/buurtsportcoach speelt hierin een cruciale rol en biedt een kans om verenigingen, waarin ook vrijwilligers een De cijfers van de sportverenigingen (AMMS 2011) onmisbare rol spelen, te versterken. 4,7 miljoen georganiseerde sporters; Het professionaliseren van het kader binnen de verenigingen, om zich naast verenigingen; sporttechniek en -tactiek ook te richten 73 sportbonden; op de maatschappelijke rol, is belangrijk. Ook het gebruikmaken van mbo betaalde sportgerelateerde fte s in Nederland; en hbo-sb-gediplomeerden (functiedifferentiatie) is wenselijk om invulling te sportverenigingen maken zeven procent uit van het geven aan een leven lang sporten. totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport. Sportverenigingen vallen onder een sportbond. De sportbonden zijn aangesloten bij hun belangenvertegenwoordiging NOC*NSF. 4.4 zwembranche Binnen de zwembranche speelt een aantal branche- en belangenorganisaties een rol: de VSG, de RECRON en de NPZ*NRZ. Ook binnen de zwembranche worden er nieuwe keuzes gemaakt om de kwaliteit van het zwem- en beweegaanbod, de deskundigheid van De cijfers van de zwembranche (AMMS 2011) de medewerkers, de kwaliteit van leren en sporten in de praktijk en de sportgerelateerde fte s in Nederland; veiligheid van de accommodaties te de zwembranche maakt vijf procent uit van het totaal vergroten. Doelgroepenbeleid en het binnen de werkgelegenheid in de Sport. verkrijgen van voldoende opgeleide zwembadmedewerkers zijn naast (sociale) veiligheid de aankomende jaren als speerpunt meegenomen binnen het strategisch beleid. uniek in de hele wereld is het Nederlandse zwemonderwijs. De ontwikkelde concepten worden daarom nu wereldwijd verspreid. Tegelijkertijd willen gemeenten niet langer een deel van de zwemlessen aan jonge kinderen vergoeden; zwembaden worden steeds duurder in onderhoud en exploitatie. Strengere wet- en regelgeving en hygiëne-, veiligheidsen milieueisen dragen daar sterk aan bij; door het terugtrekken van financiering door de gemeenten worden er zwembaden geprivatiseerd, maar verdwijnen er ook zwembaden. Dit proces is in volle gang; binnen de zwembranche vindt onder de medewerkers een vergrijzing plaats. Op dit moment is nog onduidelijk of er voldoende wordt opgeleid om aan de vervangingsvraag te kunnen voldoen.

27 Ontwikkelingen binnen sporteigen branches outdoor Actief bezig zijn en uitdagingen zoeken is één van de trends van sportbeleving. Mensen vullen hun vrije tijd anders in en outdoororganisaties hebben belang bij andere bestedingspatronen van mensen boven de 55 jaar. De vijf outdooractiviteiten zijn: mountainbiken, kajakken/kanoën, indoor top-rope klimmen, oriëntatie/navigatie en hike/nordic walking en hand- en kruisboogschieten. De cijfers van de outdoorbranche (AMMS 2011) 412 sportgerelateerde fte s in Nederland; de branche outdoor maakt één procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport. VeBON is de brancheorganisatie van de outdoororganisaties en richt zich op deskundigheid van medewerkers, veiligheid en materiaalgebruik en verantwoord omgaan met natuur en milieu. Hiernaast is er binnen de outdoorsporten de afgelopen jaren een sterke ontwikkeling geweest naar groeps- en teambuildingsactiviteiten. De branchevereniging richt zich sterk op het inrichten van een digitale leeromgeving. Elke wedstrijd een competente scheidsrechter en elke sporter een competente trainer of coach. 4.6 sportbonden en sportondersteuning De kerntaak van de sportbonden is het ontwikkelen van beleid voor de specifieke sportbeoefening en de deskundigheidsbevordering van medewerkers en vrijwilligers. De koepelorganisatie van de sportbonden is NOC*NSF. Samen met de sportbonden wordt hier het beleid uitgezet voor de ontwikkeling van sportverenigingen. Verder ontwikkelt NOC*NSF kwalificatieprofielen en beroepscompetentieprofielen en geeft het (mede) opdracht tot arbeidsmarkt- en verenigingsonderzoek (bijvoorbeeld de Arbeidsmarktmonitor Sport). NOC*NSF streeft ernaar dat alle sportverenigingen een professioneel kader hebben. Daarom is de Academie voor Sportkader (ASK) opgericht. Dit is een samenwerkingsverband tussen zeventien sportbonden. De Academie voor De cijfers van de sportbonden en sportondersteuning (AMMS 2011) Sportkader ondersteunt sportbonden 481 sportgerelateerde fte s in Nederland; door bundeling van innovatie, ontwikkeling van opleidingen, het verzorgen van (bij)scholingen en (internationale) kennisuitwisseling. sportbonden en sportondersteuning maken één procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport. Sportservicebureaus ondersteunen sportverenigingen op het gebied van de bedrijfsvoering en helpen gemeenten bij de uitvoering van het sportbeleid. De werkgeversorganisatie van de sportbonden en de sportondersteuning is de Werkgeversorganisatie in de Sport (WOS).

28 cijfers van de zwembranche (AMMS 2011) sportgerelateerde fte s in Nederland; de zwembranche maakt vijf procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport.

29 Sport in de verschillende sectoren 29 sport in de verschillende sectoren 5

30

31 Sport in de verschillende sectoren sport en de welzijnssector Sport is een middel geworden om maatschappelijke doelen te bereiken. Sport bevordert de sociale veiligheid en leefbaarheid, integratie en maatschappelijke cohesie en kan preventief werken om (geestelijke) gezondheidsproblemen en overgewicht te voorkomen. welzijn (AMMS 2011) De cijfers binnen de sector De decentralisatie van de centrale 997 sportgerelateerde fte s overheid geeft ruimte voor een buurtgerichte integrale aanpak van Sport en de sector welzijn maakt in Nederland; bewegen met de invalshoeken welzijn, twee procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport. gezondheidszorg en bijvoorbeeld buitenschoolse opvang. De uitdaging is om interventies in te zetten die succesvol zijn om doelgroepen blijvend gebruik te laten maken van het sport- en beweegaanbod in de buurt. Van de werknemers vraagt dit naast kennis van sport- en beweegaanbod ook agogische kwaliteiten en kennis van succesvolle interventies om duurzame sportparticipatie te bevorderen. Waar kom je sport tegen in de welzijnssector? welzijnsorganisaties: maatschappelijk werk, sociaal-cultureel werk (club- en buurthuis-, jongeren-, speeltuin- of vrouwenwerk of een bepaalde wijk), kinderopvang/bso en peuterspeelplaatsen, maatschappelijke dienstverlening en maatschappelijke opvang; sport-zorgtrajecten in de jeugdzorg: deze trajecten bieden sport aan voor jongeren met problemen. Doel daarbij is door sport een bijdrage te leveren aan de aanpak van problemen van jongeren. Dit kan uitval van deze jongeren uit de samenleving voorkomen en stimuleert hen tot meedoen in de gemeenschap; buurtwerk betrekt en ondersteunt bewoners bij het leven en samenleven in de directe leefomgeving. Het werkt stimulerend in een buurt waar multifunctionele (sport)voorzieningen kunnen worden gebruikt door buurtbewoners, scholen, BSO en bewoners van zorginstellingen; voor de jeugd zijn er dagarrangementen: onderwijs, vrije tijd en voorzieningen in de buurt (brede school). De sport-bso is hier een voorbeeld van; sportverenigingen in een samenwerkingsverband.

32 34 Sport in de verschillende sectoren

33 Sport in de verschillende sectoren sport in de gezondheidszorg Voor de gezondheidszorg geldt, net als in de welzijnssector, dat sport een middel is om verschillende doelen te bereiken. Sport stimuleert mensen meer te bewegen, en sport bevordert een actieve en gezondere leefstijl om zo preventief de kosten van de gezondheidszorg te drukken. Verder richt sport in de gezondheidszorg zich op specifieke doelgroepen: mensen met diabetes, obesitas en andere chronische ziekten. De cijfers binnen de sector gezondheidszorg (AMMS 2011) sportgerelateerde fte s in Nederland; de sector gezondheidszorg maakt vijf procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport. Vormen van sport binnen de gezondheidszorg BeweegKuur: samenwerkingsverband dat bestaat uit één of meerdere huisartsenpraktijken (inclusief leefstijladviseurs), fysiotherapiepraktijken en diëtistenpraktijken. Vanuit dit samenwerkingsverband worden deelnemers met diabetes, hartfalen, overgewicht of obesitas, of risico op de genoemde aandoeningen, zo veel mogelijk dicht bij huis begeleid naar een actieve en gezonde leefstijl. Beweging en voeding zijn hierin heel belangrijk, net zoals de structurele verandering in gedrag; diverse (lokale) stimuleringscampagnes en -projecten van samenwerkingspartners gericht op het verbeteren van de gezondheid van de bevolking (jeugd en ouderen) en het vergroten van de leefbaarheid van de wijken; samenwerkingsverbanden tussen fitnesscentra, fysiotherapeuten en zorgverzekeraars, gericht op preventie en revalidatie; van oudsher waren er ook SB-opgeleiden werkzaam in zorginstellingen. Aan de ene kant wordt hierop bezuinigd, aan de andere kant wordt er gestimuleerd om de accommodaties ook open te stellen voor doelgroepen in de buurt. Zorgverzekeraars zetten hoog in op preventie en preventieve maatregelen om in de toekomst ziekten zo veel mogelijk te voorkomen. Denk hierbij aan campagnes over stoppen met roken en stimuleren tot bewegen.

34 34 Sport in de verschillende sectoren 5.3 sport in overige sectoren In de sector veiligheid zijn er meer dan sportgerelateerde fte s in Nederland. De sector veiligheid verdelen we in defensie, justitie, politie en brandweer. Hier werken vooral sportinstructeurs. In het onderwijs zijn er specifieke trends en ontwikkelingen zichtbaar. Zo heeft Nederland steeds meer brede scholen. In deze vorm van onderwijs wordt de combinatie gemaakt met opvang, zorg, welzijn, sport en cultuur. De gemeentelijke bezuinigingen hebben waarschijnlijk consequenties voor de sport-bso s en brede scholen. Binnen recreatie en toerisme zijn alle activiteiten erop gericht om gasten op een aangename, klantvriendelijke wijze sport- en beweegactiviteiten aan te bieden. De cijfers in de overige sectoren (AMMS 2011) Veiligheid sport gerelateerde fte in Nederland. de sector veiligheid maakt elf procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport. Onderwijs sportgerelateerde fte s in Nederland; de sector onderwijs maakt 22 procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport. Recreatie en toerisme sportgerelateerde fte s in Nederland; de sector recreatie en toerisme maakt zeven procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport.

35

36 cijfers van de zwembranche (AMMS 2011) sportgerelateerde fte s in Nederland; de zwembranche maakt vijf procent uit van het totaal binnen de werkgelegenheid in de Sport.

37 specials Specials 37

38

39 Specials 39 combinatiefunctionaris/buurtsportcoach Gezien de huidige ontwikkelingen binnen de arbeidsmarkt is er in het onderzoek extra aandacht geweest voor de combinatiefunctionaris/buurtsportcoach. Werkgevers zijn op een aantal punten specifiek bevraagd. Een combinatiefunctionaris/buurtsportcoach is in dienst bij één werkgever, maar is werkzaam op twee of meer terreinen. Op het uitvoerende vlak stellen gemeenten vaak combinatiefunctionarissen/buurtsportcoaches aan met als focus in hun werk: sport, buurt en onderwijs. Combinatiefunctionarissen/buurtsportcoaches zijn het vaakst in dienst bij een overheidsdienst op het gebied van sport. Per organisatie gaat het in die sector gemiddeld om zes fte s. De belangrijkste redenen voor het aanstellen van combinatiefunctionarissen/buurtsportcoaches zijn: een toenemend gebruik van Sport en bewegen voor gezondheid (preventie); maatschappelijke en sociale doelen (zoals participatie, cohesie en maatschappelijke stages); meer samenwerking met andere sectoren; niet-commerciële aanbieders van Sport en bewegen.

40 40 Specials sportfuncties op mbo-niveau 4 Binnen het mbo Sport en bewegen niveau 4 zijn er vier uitstroomrichtingen. Deze uitstroomrichtingen leiden op tot verschillende functies in diverse branches. In tabel 1 is schematisch weergegeven welke uitstroomrichtingen leiden tot de meest voorkomende functies in de diverse branches. Uitstroomrichting Bewegingsagoog Trainer/Coach Buurt, Onderwijs en Sport (BOS)- medewerker Operationeel manager Functie Trainer/Coach, Sportinstructeur, Sportgerelateerde docent Trainer/Coach, Sportinstructeur (LO)BOS-medewerker, Combinatiefunctionaris/buurtsportcoach, Zwembadinstructeur, Sportbouwwerker en Sportinstructeur Manager Sport en Bewegen Branches Justitiële inrichtingen Gezondheidszorg Fitness Sportverenigingen Fitness Welzijn Onderwijs Gemeente Zwembad Sportverenigingen Fitness Sportbonden Tabel 1 Uitstroomrichtingen en de meest voorkomende functies in de diverse branches. Van de vier richtingen is de opleiding tot BOS-medewerker het minst populair, hoewel daar wel goede perspectieven voor zijn. Opvallend binnen de sport is dat vooral in de districten Zuidwest en Middenwest de meeste afgestudeerden werkzaam zijn. De functie van trainer/coach heeft een betere spreiding over de regio s. Dit kan te maken hebben met de bonds- en brancheopleidingen. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de vier grote steden meer investeren in sport als preventief middel (zie figuur 1). 7% 7% District Zuidwest 49% 7% District Middenwest District Noordwest 10% District Noord District Zuidoost District Oost 20% Figuur 1 Verdeling gediplomeerden over de CWI-districten.