Bestuurs(proces)recht AAK Mr. K.J. de Graaf

Transcriptie

1 7526 KwartaalSignaal 131 Bestuurs(proces)recht AAK Mr. K.J. de Graaf Wetgeving Als het gaat om de Awb lijkt het op wetgevingsgebied na de inwerkingtreding van de Wet aanpassing bestuursprocesrecht op 1 januari 2013 en de inwerkingtreding van de Wet nadeelcompensatie en schadevergoeding bij onrechtmatige besluiten per 1 juli 2013, althans voor zover het betreft het onderdeel over de schadevergoeding voor onrechtmatig overheidshandelen (zie daarover ook B.J. Schueler & B.J. van Ettekoven, De losse eindjes van Titel 8.4 Awb, NTB 2014/34), relatief stil. Nog altijd is er geen (ontwerp)voorstel voor de noodzakelijke en al voor een eerdere datum aangekondigde aanpassings wetgeving om het onderdeel betreffende nadeelcompensatie van de laatstgenoemde wet in werking te laten treden. De aanpassingswetgeving, die noodzakelijk is voor de inwerkingtreding van het onderdeel over nadeelcompensatie, lijkt de regering de nodige hoofdbrekens te bezorgen (zie ook KwartaalSignaal december 2013). Daarnaast wordt gewacht op de door minister Opstelten bij de mondelinge behandeling in de Eerste Kamer toegezegde handleiding nadeelcompensatie, waarin op basis van objectieve criteria een algemene, maar vooral voorspelbare systematiek moet worden beschreven aan de hand waarvan bestuursorganen de nog niet in werking getreden, maar grotendeels ook al ongeschreven geldende rechtsplicht van artikel 4:126 Awb (toekennen van nadeelcompensatie op grond van het égalité-beginsel) zouden moeten uitoefenen. Aan het nut van (het wachten op) een dergelijke handleiding kan getwijfeld worden, aangezien beslissingen over het toekennen van nadeelcompensatie ook zonder de inwerkingtreding van die regeling genomen moeten worden. Aan het uitstel van de inwerkingtreding lijkt ondertussen ook een voordeel verbonden: decentrale overheden zijn aldus in staat om de eigen regelgeving tijdig aan te passen. Hoewel het relatief stil lijkt aan het wetgevingsfront, is het dat voor de fijnproever natuurlijk niet. Op het moment van schrijven (begin mei 2014) zijn er bijna dertig bij de Tweede Kamer aanhangige wetgevingsprocessen die meer of minder ingrijpende wijzigingen van de Awb

2 KwartaalSignaal voorstellen. Vele zijn weinig interessant. Er is echter ook nog het ini tiatiefwetsvoorstel voor een Wet open overheid (Kamerstukken II 2013/14, 33328, nr. 8H, ter vervanging van de Wet openbaarheid bestuur), waarin onder meer wordt voorgesteld de in de Awb opgenomen regeling over de dwangsom bij niet tijdig beslissen, niet van toepassing te verklaren op een aanvraag om openbaarmaking van documenten. Dat zou een einde kunnen maken aan een praktijk die op dit moment in de Nederlandse bestuurlijke organisatie voor enige overlast zorgt: het met het klaarblijkelijke oogmerk om het bestuursorgaan dwangsommen te laten verbeuren indienen van (erg) veel, specifieke verzoeken om openbaarmaking op grond van de Wob (zie daarover ook F.S. Bakker, Misbruik van de Wet openbaarheid van bestuur. Hoe de rechter dit kan aanpakken, NJB 2014/137 en Rb. Rotterdam 12 december 2013, ECLI: NL: RBROT: 2013: 10241). Ook het initiatiefwetsvoorstel voor een kritisch te beschouwen (zie A.T. Marseille, Telefoon, NTB 2013/37 en L.M. Koenraad, Ruimte voor mediation, NJB 2014/523, p ) Wet bevordering van mediation in het bestuursrecht (Kamerstukken II 2013/14, 33727) is aanhangig bij de Tweede Kamer. Daar werd wel in maart 2014 het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) aangenomen. Voor de praktijk van samenwerking in het openbaar bestuur op een groot aantal verschillende terreinen, is dat van groot belang. Het wetsvoorstel is onder meer een reactie op de discussie over de juridische vormgeving van de samenwerking op grond van die wet (met name over de bedrijfsvoering van een gemeenschappelijke regeling, welke bedrijfsvoering door de wijziging rechtspersoonlijkheid krijgt) en zorgen omtrent de mogelijkheden tot democratische controle (door democratisch gekozen organen als de gemeenteraad op het functioneren, de financiële gezondheid en de doelstelling van een gemeenschappelijke regeling). Het aangenomen voorstel ligt nu ter goedkeuring bij de Eerste Kamer (Kamerstukken I 2013/14, 33597, A). Tot slot blijft interessant voor de procespraktijk dat de regering naar verwachting medio 2014 het wetsvoorstel Kwaliteit en Innovatie rechtspraak (KEI) naar de Tweede Kamer zal sturen (hetgeen blijkt uit Kamerstukken II 2013/14, 29279, nr. 188); de gevolgen voor de Awb van dat toekomstige wetsvoorstel waren reeds in eerdere KwartaalSignalen aan de hand van het concept wetsvoorstel dat bekend was door de daarvoor georganiseerde internetconsulatie aan de orde. Jurisprudentie Wab in werking I: grote kamer De Wet aanpassing bestuursprocesrecht (Wab) trad grotendeels op 1 januari 2013 in werking en verplaatste niet alleen de regels van hoger beroep naar de Awb en herstructureerde en introduceerde instrumenten teneinde efficiënte, finale geschilbeslechting in het bestuursrecht te bevorderen, maar biedt de hoogste bestuursrechters ook diverse nieuwe mogelijkheden om beter recht te doen aan hun taak het recht te ontwikkelen en rechtseenheid te bewerkstelligen. Zo biedt artikel 8:10a lid 4 Awb de meervoudige kamer van een andere bestuursrechter dan de rechtbank (niet zijnde het gerechtshof) de bevoegdheid een zaak te verwijzen naar een zogenoemde grote kamer, indien dat haar met het oog op de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling geraden voorkomt. Het voordeel: is een uitspraak door een grote kamer gedaan, dan weten alle betrokkenen niet alleen bestuursorganen en belang hebbenden, maar ook rechtbanken dat het gaat om een principiële uitspraak waarin een algemeen toepasbare regel is geformuleerd. In het vorige Kwartaal Signaal (2014/130) werd al gewag gemaakt van een ander (recent voor het eerst gebruikt) instrument om invulling te geven aan het proces van rechtsontwikkeling door de bestuursrechter: het op verzoek van de voorzitter (of de president) nemen van een conclusie door een staatsraad. Die staatsraad wordt aangeduid als staatsraad advocaatgeneraal en is niet betrokken bij de einduitspraak in de zaak waarin hij concludeerde (art. 8:12a Awb). Besproken werd de conclusie van 24 december 2013 over het toelatingsbeleid van coffeeshops (ECLI: NL: RVS: 2013: 2532); dat was de derde keer dat een conclusie werd genomen en het is ook op het moment van schrijven nog wachten op de einduitspraak van de ABRvS. Volgens het jaarverslag van de Raad van State ( wordt die medio 2014 verwacht. De tweede conclusie ooit genomen voor de ABRvS (van 12 november 2013, ECLI: NL: RVS: 2013: 1882) betrof de vraag of vreemdelingen die getuigen zijn voor het Internationaal Strafhof te Den Haag als vluchteling kunnen worden beschouwd. Op 18 februari 2014 volgde de Afdeling bestuursrechtspraak in haar uitspraak (ECLI: NL: RVS: 2014: 627, JV 2014/148, m.nt. Battjes) de conclusie van staatsraad advocaat-generaal Keus. Die hield in dat het standpunt van de staatssecretaris dat Nederland niet verplicht was bescherming te bieden aan de getuigen in het licht van onder meer internationaal en Europees recht, onjuist is. Het bijzondere van de allereerste procedure waarin conclusie werd genomen (conclusie van staatsraad advocaat-generaal Widdershoven van 23 oktober 2013, ECLI: NL: RVS: 2013: 1586) is dat daarin het instrument van de conclusie werd gecombineerd met een behandeling door een grote kamer (ABRvS 29 januari 2014, ECLI: NL: RVS: 2014: 188, AB 2014/115, m.nt. Barkhuysen & Van Emmerik, JB 2014/48, m.nt. Sanderink & Timmermans). De grote kamer werd naast de voorzitter van de ABRvS en een staatsraad gevormd door drie staatsraden in buitengewone dienst (de presidenten van de CRvB en het CBb en een lid van de Hoge Raad). Daarmee werd niet alleen het belang van de uitspraak, maar ook de daarmee beoogde rechtseenheid benadrukt. De conclusie betrof de (berekening, vaststelling en gevolgen van overschrijding van de) redelijke termijn als bedoeld in art. 6 EVRM in niet-punitieve bestuursrechtelijke procedures en werd in de einduitspraak overgenomen. Over die redelijke termijn bestond uiteenlopende jurisprudentie van de ABRvS, CRvB, CBb en de HR. Conclusie en uitspraak houden in dat voor zaken bestaande

3 7528 KwartaalSignaal 131 uit een bezwaarprocedure (max. zes maanden) en de procedure bij twee rechterlijke instanties (beroep: max. achttien maanden; hoger beroep: max. 24 maanden), een uniforme, maximale behandelingsduur van vier jaar redelijk moet worden geacht, hoewel ook wordt geconcludeerd dat de tot op heden door de ABRvS gehanteerde termijn van vijf jaren zeer waarschijnlijk niet in strijd is met de jurisprudentie van het EHRM op grond van artikel 6 EVRM. Opmerking verdient dat de uitspraak inhoudt dat de prejudiciële procedure bij het HvJ EU bij het berekenen van de duur van de totale procedure buiten beschouwing wordt gelaten; niet alleen als in die zaak een prejudiciële vraag is gesteld, maar in veel gevallen waarschijnlijk ook als die zaak is aangehouden omdat in een andere zaak dergelijke vragen werden gesteld (dan is een beoordeling van de redelijkheid van de aanhouding echter geëigend). Voor de praktijk is voorts van belang dat de uitspraak voorziet in een (door de bestuursrechter ontworpen) overgangsregeling: de nieuw gestelde redelijke termijn (totaal vier jaar) is niet van toepassing op bezwaar- en beroepsprocedures die volgen op primaire besluiten die zijn bekendgemaakt vóór 1 februari Dat biedt de rechtspraktijk zekerheid. De hoogte van de schadevergoeding voor overschrijding van de redelijke termijn ( 500 per half jaar als gevolg van spanning en frustratie), blijft onveranderd in niet-punitieve bestuursrechtelijke procedures. Wab in werking II: judiciële lus De Wab kent in artikel 8:113 lid 2 Awb aan hogerberoepsinstanties de bevoegdheid toe om in een uitspraak die inhoudt dat het door de appellant bestreden besluit wordt vernietigd te bepalen dat tegen het door het bestuursorgaan nieuw te nemen besluit slechts beroep kan worden ingesteld bij die hogerberoepsinstantie zelf. Dit wordt ook wel sprongberoep of judiciële lus genoemd. Hoewel niet direct helder is welke criteria gelden voor de keuze van de rechter tussen het toepassen van deze nieuwe lus of de bestuurlijke lus (art. 8:51a t/m c en art. 8:80 a en b Awb), meent de wetgever met de judiciële lus een nuttig instrument toe te voegen aan de gereedschapskist van de bestuursrechter om geschillen snel en finaal te beslechten. Uit de memorie van toelichting volgt dat de beslissing over toepassing van dit instrument een afweging van de bestuursrechter vergt tussen de kwaliteit van de rechtsbescherming (in twee instanties) en definitieve geschilbeslechting binnen redelijke termijn. In de uitspraken waarin de judiciële lus wordt toegepast, is steevast en zonder nadere toelichting overwogen: Met het oog op een efficiënte afdoening van het geschil ziet de Afdeling voorts aanleiding om met toepassing van artikel 8:113, tweede lid, van de Awb te bepalen dat tegen het nieuwe besluit slechts bij haar beroep kan worden ingesteld. Die overweging leidt kort en goed tot het uitspreken van het dictum dat de Afdeling bepaalt dat tegen het te nemen nieuwe besluit slechts bij de Afdeling beroep kan worden ingesteld. De twee zaken waarin de Afdeling deze lus in 2013 toepaste, maken niet direct duidelijk wanneer wel en wanneer niet de judiciële lus zal worden toegepast (zo leek toepassing in ABRvS 4 december 2013, ECLI: NL: RVS: 2013: 2273 niet voor de hand te liggen omdat het geschil inhoudelijk nog nauwelijks behandeld was, maar lag dat anders in ABRvS 23 oktober 2013, ECLI: NL: RVS: 2013: 1659). Wellicht dat een analyse van uitspraken in 2014 in de toekomst meer licht kan werpen op de omstandigheden waaronder de Afdeling deze bevoegdheid toepast. Wab in werking III: incidenteel hoger beroep Door de invoering van de Wab kent het bestuursprocesrecht sinds 1 juli 2013 de figuur van het incidenteel hoger beroep. In artikel 8:110 Awb is te lezen dat degene die hoger beroep had kunnen instellen, binnen zes weken nadat de appelrechter de gronden van het hoger beroep aan hem heeft verzonden, incidenteel hoger beroep kan instellen (art. 8:111 en 8:112 Awb; zie ook R.C. Stam, Incidenteel hoger beroep, NTB 2013/38). Weinig interessant was de eerste uitspraak op een ingesteld incidenteel hoger beroep: ABRvS 12 februari 2014, ECLI: NL: RVS: 2014: 468. Des te opmerkelijker is de uitspraak (ABRvS 26 februari 2014, ECLI: NL: RVS: 2014: 681, JM 2014/43 m.nt. Hoogstra & Tolsma, JB 2014/69 m.nt. Albers & Schlössels, AB 2014/137 m.nt. De Graaf & Marseille), waarin werd geconcludeerd dat degene die meende incidenteel hoger beroep te hebben ingesteld, in de uitspraak te horen kreeg dat dat toch echt niet het geval was. In die zaak betrof het geschil bij de rechtbank het oordeel van de burgemeester van Oldambt dat de overschrijding van de bezwaartermijn door bezwaarde (Korjako) in het tegen de verleende vergunning (aan Funplaza) voor het exploiteren van een speelautomatenhal, niet verschoonbaar was. De rechtbank verklaarde het beroep van Korjako gegrond; tegen dat oordeel kwam vergunninghouder Funplaza tijdig in hoger beroep. Binnen zes weken nadat de Afdeling bestuursrechtspraak de gronden van het hoger beroep aan de burgemeester (als procespartij) had doen toekomen, kwam ook die in hoger beroep. Uitdrukkelijk stelde de burgemeester incidenteel hoger beroep in te stellen. De bepalingen over het incidenteel hoger beroep bevatten geen definitie van het begrip incidenteel hoger beroep. De Afdeling leidt uit de memorie van toelichting (Kamerstukken II 2009/10, 32450, nr. 3) af dat cruciaal is voor de vraag of sprake is van een incidenteel hoger beroep of degene die alsnog in hoger beroep komt nadat hem de gronden van een eerder ingesteld hoger beroep zijn toegezonden, met zijn hoger beroep kan bereiken dat hij in een gunstigere positie ten opzichte van de rechtbankuitspraak komt te verkeren dan zonder zijn hoger beroep mogelijk was geweest. Omdat de burgemeester met zijn hoger beroep niets toevoegt aan de gronden die Funplaza al in het hogerberoepschrift naar voren had gebracht, komt de Afdeling tot de conclusie dat het beweerdelijk ingestelde incidentele hoger beroep in werkelijkheid slechts een (onverschoonbaar) te laat ingediend (principaal) hoger beroep is en derhalve niet-ontvankelijk dient te worden verklaard. Dat leidt tot de conclusie dat steeds als gebruik wordt gemaakt van de in artikel 8:110 Awb geboden mogelijkheid om na het verstrijken van de hogerberoepstermijn hoger beroep in te dienen, moet wor-

4 KwartaalSignaal den beoordeeld of de appellant in een gunstiger positie kan komen te verkeren in vergelijking met de situatie waarin hij geen hoger beroep had ingediend. Is dat niet het geval, dan is ondanks de bedoeling van de indiener geen sprake van incidenteel hoger beroep. Relativiteitsvereiste: uitvoerbaarheid bestemmingsplan en concurrenten Frequent werd in de afgelopen KwartaalSignalen gewag gemaakt van nieuwe ontwikkelingen aangaande de toepassing van het in artikel 8:69a Awb neergelegde relativiteitsvereiste. In de uitspraak van ABRvS 15 januari 2014 (AB 2014/116 m.nt. Nijmeijer, M en R 2014/58 m.nt. De Graaf) werd de Afdeling niet geconfronteerd met een rechtstreeks beroep op schending van de normen van de Flora- en faunawet (Ffw) in een procedure tegen een verleende ontheffing (zie daarover ABRvS 15 juni 2013, ECLI: NL: RVS: 2013: CA3666, AB 2013/240 m.nt. Van der Velde), maar met een beroep op schending van de rechtsregel die ertoe verplicht dat een vastgesteld bestemmingsplan uitvoerbaar dient te zijn: het plan zou niet uitvoerbaar zijn omdat er een reële kans bestaat dat de in een later stadium ten behoeve van het realiseren van hetgeen het bestemmingsplan mogelijk maakt aan te vragen ontheffing op grond van de Ffw niet kan worden verleend. De stelling is dat de norm betreffende de uitvoerbaarheid van het bestemmingsplan onder meer strekt tot bescherming van het belang van de appellant. De vraag naar het beschermingsbereik van die norm was in de jurisprudentie nog niet beantwoord. Wel was vastgesteld dat bijvoorbeeld de formele algemene beginselen van behoorlijk bestuur geen zelfstandige betekenis toekomen (zie daarover ook Kamerstukken II 2009/10, 32450, nr. 3, p. 54 en ABRvS 18 juli 2012, ECLI: NL: RVS: 2012: BX1859). Min of meer in lijn met deze jurisprudentie, stelt de Afdeling vast dat een redelijke toepassing van het relativiteitsvereiste met zich brengt dat belanghebbenden die zich vanwege dat vereiste niet kunnen beroepen op de normen van de Ffw, zich evenmin op die normen kunnen beroepen ten betoge dat het bestemmingsplan niet uitvoerbaar is. Gewezen kan ook worden op een uitspraak van de Afdeling van 16 april 2014 (ECLI: NL: RVS: 2014: 1335). Daarin voert een op 400 meter afstand gevestigde (concurrerende) supermarkt een procedure tegen het vaststellen van een bestemmingsplan dat toename van het vloeroppervlak voor de bestemming supermarkt mogelijk maakt. Appellant voert aan dat de raad had moeten beoordelen of deze toename in overeenstemming is met het gemeentelijke detailhandelsbeleid (Toekomstvisie detailhandel Almelo ), dat beoogt te voorkomen dat de winkelstructuur onder druk komt te staan en dat leegstand van winkelruimte ontstaat. Appellant stelt bovendien dat van leegstand reeds sprake is en dat toename gevreesd moet worden. Enigszins opmerkelijk is dat de Afdeling vervolgens in het licht van het relativiteitsvereiste overweegt dat het belang waarin appellant bescherming zoekt is gelegen in het voorkomen van negatieve gevolgen voor het ondernemersklimaat als gevolg van de mogelijke toename van leegstand en dat de norm (de Toekomstvisie als invulling van de goede ruimtelijke ordening) de strekking heeft dit belang te beschermen. Die overweging leidt vervolgens tot de conclusie dat het standpunt van onder meer de gemeenteraad dat het relativiteitsvereiste van artikel 8:69a Awb in de weg staat aan een vernietiging van het bestreden besluit, niet kan worden gevolgd. Literatuur In dit onderdeel wordt kort ingegaan op een tweetal evalua ties van onderdelen van de Awb, die in opdracht van het WODC zijn verricht (zie voor de resultaten van de evaluaties ook Evaluatie Titel 4.4 Awb: geldschulden Op 1 juli 2009 werd als onderdeel van de Vierde Tranche titel 4.4 Awb ingevoerd over geldschulden. Op verzoek van de Tweede Kamer is de werking van die titel in de praktijk onderzocht (W. den Ouden, C.N.J. Kortmann e.a., De bestuursrechtelijke geldschuldenregeling. Titel 4.4 Awb geëvalueerd, Den Haag: WODC 2013). De in de titel neergelegde regels blijken in de praktijk matig bekend, maar hebben potentieel een groot bereik. Titel 4.4 Awb ziet immers voor een belangrijk deel zowel op geldschulden van de burger aan de overheid (verbeurde dwangsom/opgelegde boete) als op geldschulden van de overheid aan de burger (uitkeringen/subsidies). Met de invoering beoogde de wetgever destijds niet alleen de rechtsbescherming bij het invorderen van dwangsommen beter te reguleren, maar ook verschillende bijzondere regeling betreffende (bestuursrechtelijke) geldschulden te uniformeren, te vereenvoudigen en te verduidelijken, de efficiënte afwikkeling van invordering te stimuleren en de administratieve lasten te verlagen. Uit het aan de hand van de door de wetgever gestelde doelen van de regeling uitgevoerde onderzoek komt naar voren dat er geen echt grote problemen hebben gespeeld bij de invoering en de toepassing van de regeling. Wel blijkt dat de geldschuldentitel met name bij schulden aan de overheid van belang is (en dus beduidend minder aan de orde is als het gaat om schulden van de overheid, omdat doorgaans tijdig wordt betaald). Dat de overheid nog altijd gebruik kan maken van de civielrechtelijke weg om geldschulden in te vorderen en dat bovendien de Invorderingswet 1990 in veel bijzondere wetten van toepassing wordt verklaard, betekent dat de algemene regeling in de Awb belangrijke concurrenten kent. Dat komt de uniformiteit niet ten goede. Als het gaat om de efficiëntie blijkt dat de geldschuldentitel veel winst heeft behaald met enerzijds het grotendeels wegnemen van de knip tussen bestuursrechter en burgerlijke rechter (niet langer de mogelijkheid van verzet bij de burgerlijke rechter, maar een beroepsrecht bij de bestuursrechter tegen het dwangbevel; het beoordelen van echte executiegeschillen is evenwel nog in handen van de burgerlijke rechter) en anderzijds het regelen van geconcentreerde rechtsbescherming (zie o.a. art. 4:125, 5:31c en 5:39 Awb) tegen de keten van beschik-

5 7530 KwartaalSignaal 131 kingen die het gevolg kan zijn van de toepassing van de titel. Of de doelstellingen ook zijn behaald als het gaat om de invordering van dwangsommen waar het de regering bij de eerste voorstellen voor de geldschuldentitel allemaal om te doen was betwijfelen de onderzoekers echter. Na het uitgebreide onderzoek belichten de onderzoekers de knelpunten in de toepassing van titel 4.4 Awb en komen tevens met voorstellen voor verbetering. Evaluatie van een drietal versnellingsinstrumenten uit de Awb Schueler e.a. verrichtten een onderzoek naar een drietal versnellingsinstrumenten uit de Awb (B.J. Schueler e.a., Evaluatie van een drietal versnellingsinstrumenten uit de Awb, Oisterwijk: WLP 2013). De versnellingsinstrumenten ( dwangsom bij niet tijdig beslissen, beroep bij niet tijdig beslissen en de zogenoemde lex silencio positivo, de positieve beschikking van rechtswege bij niet tijdig beslissen) richten zich niet op versnelling van de procedure bij de bestuursrechter, maar in eerste instantie op het besluitvormingstraject bij bestuursorganen. De evaluatie richtte zich niet alleen op de vraag of en in welke mate de instrumenten zijn ingezet en of dat heeft bijgedragen aan het daadwerkelijk versnellen van de besluitvorming. Ook was aan de orde of zich knelpunten in de praktijk voordoen bij de toepassing. Een van de belangrijkste constatering van het onderzoek is dat er ook onafhankelijk van de door de wetgever ingevoerde instrumenten meer aandacht lijkt te bestaan voor de kwaliteit van de dienstverlening door de overheid en als onderdeel daarvan voor het onderwerp niet tijdig beslissen. Andersom is de invoering van de versnellingsinstrumenten relevant voor de bewustwording binnen de overheidsorganisaties. Hoewel de preventieve werking van de instrumenten (besluitvorming wordt bespoedigd als gevolg van de instrumenten) over het algemeen gering is, concluderen de onderzoekers dat met name de dwangsom op dat punt effect heeft. Niet zozeer de mogelijke financiële gevolgen voor de overheid, maar het feit dat de door termijnoverschrijding verbeurde dwangsommen duidelijk zichtbaar en kwantificeerbaar zijn, waardoor mogelijke reputatieschade op persoonlijk en organisatorisch niveau mogelijk is, zorgt voor een zekere bespoediging van het besluitvormingsproces. Een belangrijk ongewenst neveneffect daarvan is dat de kwaliteit van de besluitvorming onder druk kan komen te staan en dat bestuursorganen eerder geneigd zijn om (oneigenlijk) gebruik te maken van de mogelijkheden om de beslistermijn op te schorten. Ook het instrument lex silencio positivo, dat potentieel erg effectief is aangezien de aangevraagde beschikking simpelweg van rechtswege wordt gegeven, heeft een vrij sterke preventieve werking. Met name omdat het bestuur wenst te vermijden dat vergunningen ontstaan met ongewenste maatschappelijk gevolgen. Die mogelijkheid is tevens een (ongewenst) neveneffect van dat instrument, net als de onzekerheid die ook en met name voor de aanvrager gepaard gaat met de stilzwijgende vergunningverlening. Die onzekerheid betekent ook dat de effectiviteit van dit instrument in het concrete geval zeer problematisch is. Van de mogelijkheid om bij niet tijdig beslissen in beroep te gaan, blijkt weinig preventieve werking uit te gaan, met name omdat het relatief weinig wordt toegepast. In een concreet geval kan het echter zeer effectief zijn om besluitvorming te realiseren. De onderzoekers concluderen dat de ongewenste neveneffecten niet van dien aard dat zij afschaffing rechtvaardigen. De neveneffecten verdienen wel de aandacht. Dat geldt met name het misbruik van het instrument dwangsom door middel van het indienen van oneigenlijke verzoeken op grond van de Wet openbaarheid bestuur. Verdere bespoediging van de besluitvorming moet volgens de onderzoekers dan ook gevonden worden in betere termijnbewaking, agendering en monitoring. Ook kan een meer informele, persoonlijke aanpak behulpzaam zijn bij het verbeteren van de kwaliteit van dienstverlening op het punt van de tijdigheid. Overige literatuur L. di Bella, De toepassing van de vereisten van causaliteit, relativiteit en toerekening bij de onrechtmatige overheidsdaad (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 2014; L.J.A. Damen, De huisbaas heeft het gedaan!? Toegang tot de rechter niet gegarandeerd, AA 2014/4, p. 286 e.v. ( AA ); A.H. Drahman, Hoe kunnen transparantieverplichtingen worden geïntroduceerd in het Nederlandse bestuursrecht bij de verdeling van schaarse besluiten?, NTB 2014/11; P.J. Huisman & F.J. van Ommeren, Van besluit naar rechtsbetrekking: op zoek naar een scherp criterium. Feitelijk bestuurshandelen bij de bestuursrechter, NTB 2014/6; L.M. Koenraad & J.L. Verbeek, De brief van de rechter. Een beschouwing over het bekendmaken van procesbeslissingen in het bestuursprocesrecht, JBplus 2014, p. 54 e.v.; Bert Marseille & Lynn van der Velden (red.), Vertrouwen verdient. Verdiend vertrouwen. Visies op geschilbeslechting door de overheid, Den Haag: Ministerie van BZK 2014; R. Ortlep e.a. (red.), NALL special: 15 jaar derde tranche Awb, Den Haag: BJu 2014 ( M.K.G. Tjepkema, Tegemoetkomingen van overheidswege: ongeregeld en ondoorzichtig bestuur anno 2014, NTB 2014/3; A.G. Wennekes, Alternatieve geschillenbeslechting in het bestuursrecht, Gst. 2014/27; C.J. Wolswinkel, Schaarse publiekrechtelijke rechten. Een algemeen leerstuk gerelativeerd, NTB 2014/7.