Hierbij wensen wij volgende bezwaren in te dienen bij het ontwerp Algemeen Oppervlaktedelfstoffenplan.

Transcriptie

1 Vlaamse overheid ALBON Dienst Natuurlijke Rijkdommen Koning Albert II-laan 20 bus Brussel Betreft: Algemeen oppervlaktedelfstoffenplan, bezwaar Geachte, Hierbij wensen wij volgende bezwaren in te dienen bij het ontwerp Algemeen Oppervlaktedelfstoffenplan. Tevreden met planmatige aanpak Natuurpunt is blij dat het voorontwerp AOD eindelijk een feit is en hoopt dat het plan na bijstelling ook effectief zal gebruikt worden als kader voor het beleid. Het AOD laat toe om voortaan planmatig te werk te gaan, i.p.v. een ad hoc beleid. In 2000 werd bijvoorbeeld nog een gewestplanwijziging goedgekeurd in functie van de dakpannenklei en baksteenklein in het Kortrijkse. En ook nu nog worden RUP s gemaakt buiten de procedure van het VLAREOP, zoals het RUP Leem in Zuid-Limburg. Dit zijn/waren onaanvaardbare voorafnamen. AOD is louter economisch en daarom niet duurzaam Het Oppervlaktedelfstoffendecreet (2004) heeft als basisdoelstelling om, ten behoeve van de huidige en de toekomstige generaties, op een duurzame wijze te voorzien in de behoefte aan oppervlaktedelfstoffen. Dit wordt in artikel 3 van het decreet verder uitgewerkt in 6 subdoelstellingen. Het plan beantwoordt onvoldoende aan de duurzaamheidsdoelstellingen: - Duurzame ontwikkeling houdt rekening met ecologische, economische en sociale aspecten of noden en behoeften. Het AOD is in hoofdzaak een economisch plan dat een sectorvisie weergeeft. De (bedrijfs)economische behoeften (of wensen) worden als uitgangspunr genomen. Pas bij het opstellen van bijzondere oppervlaktedelfstoffen (BOD) en de bijhorende ruimtelijke uitvoeringsplannen zal de afweging gemaakt worden met overige ruimtegebruikers. De hoeveelheid delfstoffen die op een geologisch, ecologisch en maatschappelijk verantwoorde wijze kan worden ontgonnen is echter eindig. Het nastreven van economische aspecten (zoals het veiligstellen van bedrijfseconomische zekerheid van de sector) moet steeds en op alle planniveau s afgewogen te worden ten opzichte van de sociale en ecologische aspecten. - Een van de doelstellingen van het AOD is het verzekeren van ontginningsperspectieven met het oog op socio-economische aanvaardbare ontginningsmogelijkheden op lange termijn om te voldoen aan de maatschappelijk behoeften. Men moet echter de vraag durven stellen welke ontginningen in het dichtbevolkte Vlaanderen nog socio-economisch en maatschappelijk verantwoord zijn. Het grinddossier kan hier als voorbeeld dienen.

2 - De planhorizon van het AOD bedraagt 25 jaar; de acties gelden voor een termijn van 5 jaar. In het licht van duurzame ontwikkeling, waarbij rekening wordt gehouden met de huidige en de toekomstige generaties, lijkt deze planhorizon eerder beperkt. 25 jaar zal immers slechts één tot twee generaties vatten. Het langetermijnperspectief waarvan sprake bij het concept van voorraadbeheer komt niet aan bod. - De behoefteraming is in hoofdzaak gebaseerd op de huidige ontgonnen hoeveelheden, op basis van de verwerkingscapaciteit (dus niet de feitelijke verwerking) van ontginners of op basis van schattingen van een delfstoffenverwerkende sector. Het AOD stelt bijvoorbeeld niet de vraag of het huidige ontginningstempo duurzaam is of niet. De huidige rato wordt geëxtrapoleerd en doorgerekend naar de vraag gedurende de komende vijf jaar. Eén van de doelstellingen van het decreet is het zuinig en doelmatig aanwenden van oppervlaktedelfstoffen. Zuinig impliceert ook dat nagegaan wordt of het huidige consumptiegedrag al dan niet als zuinig kan bestempeld worden. - De huidige alternatieven worden in rekening gebracht, voor zover cijfers beschikbaar zijn. In een sturend beleid zou de inzet van alternatieven hoger ingeschat kunnen worden, zodat de uiteindelijke behoefte aan primaire delfstoffen lager wordt. Dit is overeenkomstig de doelstelling het aanmoedigen van het gebruik van volwaardige alternatieven voor primaire oppervlaktedelfstoffen en het maximaal hergebruik van afvalstoffen, zodat de behoefte aan primaire oppervlaktedelfstoffen ingeperkt wordt. Samengevat kan Natuurpunt zich moeilijk vinden in de terminologie duurzaam ontginnen of duurzame ontwikkeling, zoals gehanteerd in het AOD. Dat het op de eerste plaats een economisch plan is, blijkt verder uit de uiterst summiere invulling van de beoordeelde milieuimpact (beperkt tot geluidshinder en verkeersoverlast).. De behoeften worden overschat en maximaal ingevuld De totale behoefte werd bepaald op basis van cijfers uit twee studies. Het AOD vermeldt wel dat met de nodige omzichtigheid moet omgegaan worden met deze cijfers. Er is een gebrek aan productiegegevens die specifiek betrekking hebben op Vlaanderen, niet alle betrokken federaties beschikken over volledige productiegegevens, de ontginners hebben geen duidelijk beeld van wie hun afnemers zijn en vice versa, enz. Bovendien werden benaderende methodes gebruikt in de studie(s) en is het niet steeds duidelijk of de conclusies over de behoefte van de onderzochte sectoren slaan op de primaire delfstoffen dan wel op het totaal aanbod aan grondstoffen. - Natuurpunt vraagt dat er dringend een systeem wordt opgezet om de behoeftebepalingen te verbeteren en te actualiseren. Dat moet gebeuren tegelijk met de opvolging van de inzet van alternatieven en de import- en exportstromen. De betreffende actie in het plan moet een hogere prioriteit krijgen, ook rekening houdend met de voorziene 5-jaarlijke evaluatie van het AOD. - Natuurpunt verwerpt een behoefteraming die louter gebaseerd is op productiegegevens of op de ontgonnen hoeveelheden, die lineair doorgerekend worden voor de komende 5 jaar. Er werd dus geen rekening gehouden met eventuele technologische innovaties die een efficiëntiewinst op vlak van oppervlaktedelfstoffen met zich meebrengen (zie bijv. factor 4-principe), noch werd nagedacht over de noodzaak om een maximum te

3 voorzien om de behoefte indien deze niet duurzaam zou blijken - bij te sturen in de richting van zuinig gebruik van delfstoffen. Er werd bijv. gekeken naar de verwachte bouwinvesteringen en bijgevolg geconcludeerd dat over het algemeen een groei verwacht wordt in de bouwsector voor de komende periode. Dit ondersteunde de hypothese om het huidige consumptiepatroon onveranderd / niet bijgestuurd door te rekenen naar de volgende periode. Een beleid dat aanstuurt op renovatie en zuinig ruimtegebruik wordt niet in rekening gebracht. - Natuurpunt merkt bovendien op dat voor klei en leem de volledige productiecapaciteit in rekening gebracht werd bij de behoeftebepaling. Deze volledige productiecapaciteit ( kton voor planhorizon 5 jaar) wordt momenteel echter niet benut en ligt veel hoger dan de productiegegevens ( kton voor planhorizon 5 jaar). De reden die hiervoor aangegeven wordt is dat investeringen in deze sector kapitaalsintensief zijn en daarom de behoefte berekend wordt op basis van de volledige productiecapaciteit. Dit wijst er nogmaals op dat de totale behoeftebepaling in functie van duurzame ontwikkeling gebaseerd is op de economische motieven van één sector. - De behoefteramingen zijn ook maximalistisch omdat ze niet alleen gebaseerd zijn op wat er aan delfstoffen in Vlaanderen gebruikt wordt, maar ook op wat er bij verwerkende bedrijven in Vlaanderen geproduceerd wordt (beton, bakstenen e.d.). Dat zorgt voor overschattingen van de Vlaamse behoefte. In de behoeftestudie voor primaire delfstoffen, uitgevoerd in 2006, werd bovendien niet steeds het onderscheid gemaakt tussen behoeftebepalingen op basis van een analyse gecorrigeerd met cijfers voor de inzet van secundaire materialen en niet gecorrigeerd met deze cijfers. Dit zal dus ook voor een overschatting zorgen. (zie ook hierboven: voor Klei en Leem wordt maximale productiecapaciteit gebruikt, in plaats van huidige capaciteit. - Het AOD geeft een inschatting van de huidige inzet van alternatieven en een inschatting van het resterende substitutiepotentieel. Er is geen een inschatting gemaakt van het aanzienlijke substitutiepotentieel aan bagger- en ruimingsspecie. Het (ontwerp)strategisch Uitvoeringsplan Bagger- en Ruimingsspecie geeft hier relevante cijfers voor. Deze moeten dus nog verwerkt worden in het AOD. De studie van het VITO (actie 10 van het actieplan - start ca. 2006) zal nog verdere informatie geven en bijv. ook rekening houden met toekomstige grote projecten zoals de verdieping van de vaargeul van de Beneden-Zeeschelde. Desalniettemin is het waardevol om in deze fase van het AOD de indicatieve cijfers uit het SUP BRSal mee te nemen in de behoeftebepaling.5 % van de bagger- en ruimingspecie in de meetpunten voldoet aan VLAREBO-normen voor bodem I, 32 % van de onderzochte meetpunten aan de VLAREBO-normen voor bodem II-V, 45% aan VLAREA normen voor gebruik als niet-vormgegeven bouwstof. Slechts 18 % zou geen nuttige toepassing kunnen hebben. (Dit is op een totaal van 604 meetpunten). Niet alleen zal er een jaarlijkse aangroei van bagger- en ruimingspecie zijn, bovendien bestaat een grote historische achterstand. De jaarlijks aangroei in de bevaarbare waterlopen en de onbevaarbare waterlopen 1 e categorie bedraagt ca ton droge stof (gegevens voor de onbevaarbare waterlopen 2 e en 3 e categorie ontbreken, maar ook daar doet zich een jaarlijkse aangroei voor). De historische achterstand van sediment bedraagt ca ton droge stof (dit cijfer geldt voor bevaarbare en de drie categorieën onbevaarbare waterlopen).

4 - Bij de alternatieven wordt verder een indicatief cijfer weergegeven voor bodem uit grondverzet. Dit indicatieve cijfers is echter opnieuw niet meegenomen in de vergelijking tussen totale vraag en totaal aanbod. De gegevens zullen immers bepaald worden in de studie uitgegraven bodem in het actieplan. Toch lijkt het nuttig om de omrekening van ca. 75 % van 62 mio m³, mee te nemen in de conclusies, aangezien ook dit een groot substitutiepotentieel inhoudt. - In de eindberekening werd ook voor de alternatieven geen rekening gehouden met eventuele sturende maatregelen (subsidies). Wel worden enkele nieuwe technologieën in ontwikkeling beschreven, maar niet verwerkt in de berekening van de eindbehoefte. Aangezien de eindbehoefte een projectie maakt over een planhorizon van 5 jaar, kan men er echter van uitgaan dat er nieuwe technieken of technologieën zullen ontstaan, die waarschijnlijk het aanbod aan alternatieven zullen verhogen. De Raden betreuren dat hiervoor bijvoorbeeld geen factor in de berekeningen werd ingebouwd. Natuurpunt concludeert dat de behoeftebepaling voor primaire delfstoffen vanuit bedrijfseconomisch standpunt werd opgesteld en bovendien maximalistisch is ingevuld. Ook ontbreken er enkele belangrijke gegevens bij de berekening van de huidige inzet en het resterende substitutiepotentieel van de alternatieven. Tot slot worden geen correcties in de berekening gemaakt die zouden aansturen op een rationeel en zuiniger grondstoffengebruik, noch in de behoeftebepaling van primaire delfstoffen, noch in de berekening van substitutiepotentieel. Dit alles heeft uiteraard invloed op de slotconclusie van het AOD dat voor de meeste oppervlaktedelfstoffen, behalve voor kwartszand, men kan besluiten dat de vraag groter is dan het aanbod dat uit Vlaanderen komt. De extra inzet aan alternatieven kan de behoeften niet volledig tegemoetkomen. Om de buitenlandse afhankelijkheid in te perken, zullen bijgevolg voldoende ontginningsgebieden opgenomen moeten worden in de bijzondere oppervlaktedelfstoffengebieden. Natuurpunt kan zich dan ook niet vinden in deze conclusie. Er moet meer steun gegeven worden aan alternatieven Een belangrijk onderdeel van het Algemeen Oppervlaktedelfstoffenplan is het actieplan alternatieve materialen. In uitvoering van artikel 8 van het decreet moet een actieplan voorgesteld worden ter aanmoediging van volwaardige alternatieven en het maximaal hergebruik van afvalstoffen. Natuurpunt stelt vast dat de acties uit het actieplan voornamelijk gericht zijn op onderzoek en monitoring. Een belangrijke eerste stap, maar dit houdt geen bindende verplichtingen in om ook iets te doen met de resultaten van het onderzoek. Enkel in de beschrijving van actie 15 wordt verwezen naar de acties uit het uitvoeringsplan milieuverantwoord materialengebruik en afvalbeheer in de bouw. Ook actie 20 wil op korte termijn overgaan tot het formuleren van concrete acties op korte termijn en actie 21 geeft een aanzet tot bv. het verplicht aangeven van de aanwending van vrijgekomen opportuniteiten. De overige acties uit het actieplan houden veelal een inventarisatie, informatieverzameling of actualisering van bepaalde cijfers in. Het actieplan komt tot de conclusie dat het niet zozeer financiële redenen zijn die het gebruik van secundaire grondstoffen en alternatieve materialen in de weg staat (p106). Nochtans blijkt dat bijv. tweedegeneratiekunstgranulaten nog ca. 30 % duurder kunnen uitvallen dan de primaire delfstof grind (behalve neutralite dat tegen zeer concurrentiële prijs geproduceerd zou kunnen worden). Dit zou er dus wel op wijzen dat financiële instrumenten de ontwikkeling en het gebruik (op de markt brengen) van deze tweedegeneratiekunstgranulaten kunnen ondersteunen. Het actieplan besluit: het algemeen oppervlaktedelfstoffenplan zal bij

5 zijn periodieke evaluaties nagaan in welke mate substitutiemogelijkheden en verwerkingstechnieken voor alle mogelijke alternatieven zijn geëvolueerd. Wanneer zich alternatieven aandienen met een groot potentieel en waarvoor zich geen technische of andere dan financiële problemen meer stellen, kan voor deze alternatieven een subsidieregeling getroffen worden. Natuurpunt betreurt dat een eventuele subsidieregeling blijkbaar slechts na evaluatie van de huidige planperiode (na 2011) in zicht komt. Dit terwijl het AOD zelf bij de beschrijving van de doelstellingen van het oppervlaktedelfstoffenbeleid (punt 2.5, zie p 24) aangeeft dat de vraag naar en het gebruik van duurdere milieutechnisch meer verantwoorde en volwaardige alternatieven voor primaire oppervlaktedelfstoffen zal moeten worden gestimuleerd via ondersteunende maatregelen waaronder financiële instrumenten. Dit komt ook ter sprake in het SUP BRS. Zo wijst het plan er op dat de toepassingsmogelijkheden voor secundaire grondstoffen gewonnen uit bagger- en ruimingsspecie niet ten volle benut worden. Het plan pleit daarom voor daadwerkelijk stimulerende instrumenten voor bagger- en ruimingsspecie en ontmoedigende instrumenten voor het gebruik van primaire grondstoffen. Dit staat in tegenstelling tot wat het AOD in eerste instantie besluit, namelijk dat het niet zozeer financiële redenen zijn die de verhoogde aanwending van secundaire grondstoffen en alternatieven belemmeren, maar eerder de behoefte aan een antwoord op enkele bijkomend technische problemen enerzijds en anderzijds op een aantal milieuhygiënische en gezondheidsaspecten die de marktappreciatie niet ten goede komen. Er is een volwaardige natuur- en milieueffectrapportage nodig Volgens artikel 4 van het Oppervlaktedelfstoffendecreet moeten de oppervlaktedelfstoffenplannen voldoen aan de drie essentiële kenmerken voor milieueffecten veiligheidsrapportage. De beoordeling van de milieueffecten blijft zeer beperkt. Er wordt enkel aandacht besteed aan stofemissies en geluidshinder zijn. Het AOD stelt zelfs dat het vrijkomen van afval, bodemverontreiniging en het energiegebruik van secundair belang zijn. Natuurpunt heeft ook bedenkingen bij de formulering dat winningen en de daarmee samenhangende milieuaspecten hebben een tijdelijk karakter (p 199). Indien een bepaald gebied met hoge natuurwaarden aangesneden wordt (bijv. een oud bos), dan zal het zeer lang duren vooraleer deze natuurwaarden na stopzetting van de ontginning terug hersteld zijn, als ze zich al kunnen herstellen. De beschrijving van de impact op natuur in het AOD wordt rooskleurig voorgesteld door voorbeelden te geven van ontginningsgebieden die spontaan evolueerden tot natuurgebied. Sommige van genoemde gebieden zijn helemaal niet ontstaan door ontginning en in de meeste andere gevallen gaat het om oude ambachtelijke ontginningen. Men kan een zand-, klei-, of veenput die nog met hand en kar zijn uitgegraven niet vergelijken met de industriële open mijnen van vandaag. De ontginning wordt bepaald door de nabestemming De ontginningsgebieden zoals aangeduid op de gewestplannen hebben voornamelijk landbouw (41,4%) of natuur (36,9%) als nabestemming. Voor de nabestemming landbouw werd een richtlijnenboek uitgewerkt, dankzij actie 11 van het actieplan duurzame ontginning. Deze actie omvatte onderzoek naar kwaliteitsvolle heraanleg van ontginningen in functie van landbouw. De studie bestaat uit de opmaak van een

6 planningsinstrument waarmee voor een bepaald gebied de voorgestelde nabestemming landbouw kan getoetst worden op het vlak van technische haalbaarheid. Het instrument bestaat enerzijds uit een algemeen richtlijnenboek rond kwaliteitsvolle heraanleg in functie van de nabestemming en anderzijds uit een gebiedsspecifiek luik. Natuurpunt vraagt dat ook voor de nabestemming natuur een richtlijnenboek zou opgesteld worden. Als natuur als nabestemming wordt ingeschreven, gaat Natuurpunt ervan uit dat de natuurwaarde ook effectief gerealiseerd kan en zal worden. De creatie van natuurgebieden als nabestemming zal uiteindelijk op termijn in de ruimtebalans van het RSV verrekend worden. Dit kan pas als de natuurfunctie gerealiseerd is en op voorwaarde dat de gebieden in kwestie functioneel deel uitmaken van de natuurlijke structuur. Er mag geen interferentie zijn met het grinddecreet De delfstof grind wordt via het grinddecreet geregeld. Op 15 juli 2005 bekrachtigde de Vlaamse Regering het decreet tot wijziging van het grinddecreet, waarbij de einddatum voor de grindwinning uit het grinddecreet werd gehaald, maar de beperking tot de reeds toegekende tonnages behouden blijft. Er werd ondertussen overleg opgestart met alle Limburgse betrokkenen waarbij nagegaan wordt óf er een consensus is voor verdere grindwinning na afronding van het grinddecreet en onder welke voorwaarden. Gebleken is dat er geen consensus kan gevonden worden voor een aanpassing van het grinddecreet. Natuurpunt vraagt dat elke interferentie van het AOD met het grinddecreet wordt geschrapt. Inzonderlijk in hoofdstuk 3 aanwezigheid van oppervlaktedelfstoffen wordt een indicatief voorstel geformuleerd om een aanzienlijk deel van de grindontginningsgebieden over te dragen naar ontginningsgebieden voor respectievelijk kwartszand en bouwzand. Natuurpunt vzw Iris Lauwaert Coxiestraat Mechelen Tel: 015/ Fax: 015/424921