Werkingsverslag Vertrouwenscentrum kindermishandeling Oost-Vlaanderen

Transcriptie

1 Werkingsverslag 2013 Vertrouwenscentrum kindermishandeling Oost-Vlaanderen

2 Werkingsverslag

3 2

4 Inhoud Inleiding p. 4 Structuur van het centrum p. 5 De VK als gemandateerde voorziening p. 8 Het Meldpunt 1712 p. 13 Werking in cijfers p. 14 Samenwerkingsverbanden p. 30 Vorming p. 32 Bijscholing door de teamleden p. 36 Slotbeschouwingen p. 39 3

5 INLEIDING 2013 zal voor ons VK de geschiedenis ingaan als het jaar van de Voorstart Integrale Jeugdhulpverlening. Eind 2012 was de kandidatuurstelling van Oost-Vlaanderen als pilootregio voor de opstart van de Integrale Jeugdhulpverlening door minister Vandeurzen weerhouden. Oorspronkelijk zouden we van start gaan op 1 maart, maar dit bleek niet haalbaar. Toen werd 1 mei naar voor geschoven, maar daar de grote vakantie als weinig ideale testperiode werd beschouwd, werd het tenslotte 16 september. En om geen valse verwachtingen te scheppen t.a.v. de eventuele bijsturing van heel het gebeuren werd Pilootregio vervangen door Voorstart. Opdracht was uitproberen van de nieuwe structuren én vooral van de hieraan verbonden IT. Vooral dit laatste bleek een hele klus. Als één van de twee gemandateerde voorzieningen en dus nieuw in het landschap, zijn we van in het begin heel sterk betrokken geweest bij dit veranderingsproces en hebben we hier heel veel tijd en energie in geïnvesteerd. In een eerste hoofdstuk in dit jaarverslag gaan we hier dan ook dieper op in. Zoals naar gewoonte krijg je ook een cijfermatig overzicht van onze cliëntactiviteiten en commentaar bij eventuele evoluties hierin, naast een opsomming van de vele samenwerkingsverbanden en de gevolgde en gegeven vorming. En we eindigen met enkele slotbeschouwingen waarbij we de zorg voor onze medewerkers centraal stellen. Tenslotte willen we eindigen met het traditionele dankwoord aan allen die betrokken waren bij onze voorbije werking: onze bestuursleden en onze medewerkers, alle hulpverleners uit zoveel sectoren waar we constructief mee samenwerken, en last but not least de kinderen en hun ouders die samen met ons zochten naar een positiever manier van samen leven. Paul Van den Bossche_ Directeur 4

6 Structuur van het centrum Inrichtende macht VZW Kindermishandeling Oost-Vlaanderen Brugsesteenweg 274A 9000 Gent Tel: 09/ Fax: 09/ Leden van de algemene vergadering Paul ARTEEL Lieve BRIJS Leen CHRISTIAENS Rita DE CROOCK Jacques DE DECKER Nicole DE VOS Luc DE VREESE Patrick D OOSTERLINCK Roselinde GEIRLANDT René GOOSSENS Jo MAES Dirk MATTHYS Dhr.MEYVAERT Raf OPSTAELE Paul PATAER Dirk REMY Rosa TRUYEN Liliane VAN GYSEGEM Jacques VAN HOVE Marijke VAN IMPE Luc VERMEYLEN Ann VERRIJCKT Markus VINDEVOGHEL_ In de loop van 2013 heeft dhr Marc Rogiest ontslag genomen uit alle geledingen van onze vzw. We willen bij deze dhr Rogiest danken voor zijn onverdroten inzet de voorbije 10 jaar. O.a. bij het bouwproject (de verbouwing van ons gebouw) was zijn inbreng van onschatbare waarde._ 5

7 Op de Algemene Vergadering van 28/03/2014 werd dhr Mark Meyvaert opgenomen als nieuw lid in onze vzw. Dhr Meyvaert heeft ervaring opgebouwd in de sector als vrijwilliger in een Bemiddelingscommissie Bijzondere Jeugdzorg, mandaat dat nu is afgelopen vanwege het afschaffen van deze bemiddelingscommissies door de veranderingen van de Integrale Jeugdzorg. Leden van de Raad van Beheer Jaques DE DECKER Nicole DE VOS Luc DE VREESE Patrick D OOSTERLINCK René GOOSSENS, secretaris Jo MAES Dhr.MEYVAERT Raf OPSTAELE, penningmeester en tweede ondervoorzitter Paul PATAER Dirk REMY Rosa TRUYEN, eerste ondervoorzitter Liliane VAN GYSEGEM voorzitter en gedelegeerd bestuurder Dr.Ann VERRIJCKT Omdat de statutair voorziene termijn van 6 jaar van de vorige Raad van Bestuur was verstreken werd op de Algemene Vergadering van 28/03/2014 een nieuwe Raad gekozen voor een termijn van 6 jaar. Bijna alle kandidaten van de vorige Raad waren herverkiesbaar, uitgenomen Marc Rogiest en ook dhr Markus Vindevoghel. We willen bij deze ook dhr Vindevoghel van harte danken voor zijn 25 jaar lange inzet: Mark was een van de grondleggers en heeft dus mee aan de wieg gestaan van ons VK. Of om onze voorzitter te citeren : «Woorden schieten op dergelijke momenten altijd te kort in een samengaan van dankbaarheid en bewondering voor zoveel inspanningen. Maar wij hebben er ook alle begrip voor dat de accenten in het leven al eens verlegd moeten worden. Wij hopen het contact met Mark te behouden via de Algemene Vergadering.» Als nieuw lid werd ook dhr Meyvaert opgenomen in de nieuwe Raad van Bestuur. 6

8 Team Valerie BARDYN, lic. psychologie Katrien BEKAERT, lic. psychologie Kristel BOVIJN, maatschappelijk assistente Jessica CORNELIS, secretaresse Sarah CORNELIS, lic. psychologie Ann DE REU, maatschappelijk assistente Sofie DE SMET, criminologe, maatschappelijk assistente Joris DE WISPELAERE, lic. psychologie Jan GEEROMS, maatschappelijk assistent Fabiola GODU, secretaresse Régine MARTEIN, lic. psychologie Ilse PERSIJN, maatschappelijk assistente An SCHILLEMANS, pediater-vertrouwensarts Gordana STEVANOVIC, onderhoud Paul VAN DEN BOSSCHE, lic. psychologie, directeur Leen VERSTRAETEN, maatschappelijk assistente Stephanie VERSTRAETEN, maatschappelijk assistent (uit dienst sedert 10/05/2013) Barbara VAN BUGGENHOUT, maatschappelijk assistente (vanaf 01/08/2013, _ ter vervanging van Stephanie Verstraeten) Katrien VEHENT, maatschappelijke assistente (vanaf 23/09/2013, _ ter vervanging van Sofie De Smet in haar zwangerschapsverlof ) 7

9 VK als gemandateerde voorziening in de voorstart INLEIDING 1 In ons vorig jaarverslag hebben we een visie ontwikkeld over onze rol als gemandateerde voorziening (GV) in verhouding tot onze bestaande werking (lezing gehouden tijdens de hoorzitting van 24/04/13 voor de Commissie WVG van het Vlaams Parlement). We vonden het een positief punt dat het (ontwerp van) decreet onze reguliere werking verankerde en zagen in de nieuw opdracht een uitbreiding van onze mogelijkheden: Het expliciet maken van de tools waarover de gemandateerde voorzieningen beschikken om naar gedwongen hulp over te stappen vinden wij een stap vooruit in het nieuwe decreet integrale jeugdhulp. Het wordt transparanter voor minderjarigen en hun gezinnen, maar ook voor de VK zelf die een sterker mandaat krijgen om allerhande hulpvormen gericht en subsidiair in te zetten. Deze visie omzetten in een concrete werking bleek echter voor ons team een hele klus, maar vereiste ook afstemming met de nieuw Ondersteuningscentra Jeugdzorg én vooral heel veel communicatie t.a.v. belendende sectoren. Daarnaast hebben we ook geprobeerd om ons voorbereidend denkwerk en de eerste ervaringen uit de voorstart over te brengen naar onze collega s van de andere VK. Van al deze ontwikkelingen willen we kort verslag brengen om te eindigen met de concrete gegevens over het aantal aanmelding voor onderzoeken als hulpverlening maatschappelijk noodzakelijk is, wat we ondertussen gemakkelijks halve onderzoek mano zijn gaan noemen. In het verder verloop van deze tekst gaan we het dan ook zo vermelden. We beperken ons hier ook tot onze eigen ervaringen; een uitgebreid rapport over alle bevindingen in de voorstart is te vinden op de website van de IJH. HET PILOOTTEAM. Eens de beslissing was gevallen dat Oost-Vlaanderen was verkozen als wat toen nog de pilootregio noemde, werd op vraag van zowel de provinciale stuurgroep IJH als het managementcomité een Pilootteam opgericht, geleid door de projectleider, tevens voorzitter van de provinciale stuurgroep. Dit team werd samengesteld met de verantwoordelijken van de nieuwe structuren (de Intersectorale Toegangspoort, de OCJ s en het VK i.f.v. onze nieuwe opdracht onderzoek mano) aangevuld met iemand van het VAPH. Begin 2013 sloot ook een vertegenwoordiger van de CLB s aan. De eerste grote opdracht van het projectteam was het organiseren van communicatiemomenten t.a.v. directies én t.a.v. hulpverleners om de werking van de nieuwe structuren en organisaties toe te lichten. Trachten om het onderscheid te verduidelijken tussen in de vrijwilligheid via een Adoc naar de ITP stappen en anderzijds via een Mdoc naar de GV als er sprake is van een vermoeden van maatschappelijke noodzaak, bleek 8

10 geen sinecure. Naast het verduidelijken van de concepten kreeg iedere organisatie ook de opdrachten om die te gaan operationaliseren binnen zijn eigen werking. En daar bleek in het begin het schoentje nogal te knellen: men verwachte dat het IJH-team dit zou oplossen en pas bij de echte start werd het duidelijk dat elkeen ook zijn eigen werking hier moest op aanpassen. In die zin was het uitstel van startdatum achteraf bekeken nog een goeie zaak en kreeg iedereen meer tijd om zich voor te bereiden. Naast de door IJH gevatte sectoren moest er echter ook gecommuniceerd worden naar niet door IJH gevatte sectoren en niet in het minst naar politie en jeugdmagistraten. Na het ventileren van de eerste frustraties vanwege het niet betrokken zijn in de voorbereidende werkzaamheden (IJH is Vlaamse materie en Justitie Federaal!) werd er toch een constructief overleg op poten gezet tussen vooral de jeugdmagistraten, de 2 GV en ook het crisisnetwerk. Het wegvallen van het CBJ als dè toegangspoort voor hulpverlening is inderdaad voor de justitiële partners een ingrijpende verandering. Dit overleg zal ook in de toekomst moeten verder gezet worden. Belangrijk in deze fase was de voortdurende afstemming tussen de 2 GV. Mevr Isabelle Quintens als regioverantwoordelijke Jongerenwelzijn Oost-Vlaanderen en ikzelf als directeur van het VK, hebben alle infomomenten samen voorbereid en ook samen gebracht, evenals onze inbreng op de 2 studiedagen in januari 2014 voor jeugdmagistraten in Brussel (georganiseerd door het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding). Ook de workshops omgaan met verontrusting georganiseerd door het Steunpunt Jeugdhulp werden samen gegeven door medewerkers van VK en OCJ. Deze gezamenlijke communicatie heeft niet alleen gezorgd voor een goede afstemming tussen de 2 GV, maar eveneens hebben we op deze manier aan het werkveld verduidelijkt dat de opdracht en de werking van de 2 GV verloopt volgens dezelfde processen met elk zijn specifieke deskundigheid. Ook een gemeenschappelijke opleiding voor de medewerkers van VK en OCJ rond de consultfunctie (gegeven door Dany Baert van de Interactie-Academie) heeft hier nog meer toe bijgedragen. Verder vormde het pilootteam de draaischijf tussen het werkveld, de provinciale stuurgroep en het beleid in Brussel. De IT problemen met A en M-doc, de overgangsregelingen voor lopende dossiers in CBJ en VAPH, de rol van de MDT s, de nieuwe opdrachten voor de Brede Instap (CAW, CLB en K&G), enz, al deze veranderingen werden eerst in Oost-Vlaanderen uitgeprobeerd en eisten permanente vertaling en bijsturing. Het pilootteam had hier een vuurtorenfunctie om alle signalen op te pikken en partners te gidsen door de woelige wateren van de opstart. Opmerkelijk was de vaststelling eens de voorstart operationeel was hoe verwarrend en verlammend dit op sommige mensen werkte alsof alle opgedane kennis plots niet meer van tel was. Het was dus belangrijk om naast de veranderingen in de communicatie ook de nadruk te leggen op goede praktijken van vroeger die nog steeds van nut bleken ook in dit veranderend landschap. In die zin hebben we als VK ook voortdurend beklemtoond dat onze werking van vroeger (wat we ondertussen onze reguliere werking zijn gaan noemen) behouden bleef en dat de opdracht onderzoek MaNo een uitbreiding betekende van ons mandaat en geen vervanging van de vroegere werking. Ingrijpende verandering brengt ook veel emotie teweeg, leidt soms tot paniekerige roddels en het is dus belangrijk om als pilootteam het hoofd koel te houden. Dank zij de goede verstandhouding binnen dit team zijn we hierin ook gelukt, met dank aan alle leden. 9

11 2 DE INTERNE VOORBEREIDING. Iedere ingrijpende verandering brengt onrust teweeg en dan duiken ook alle soorten doemscenario s op: we worden een doorgeefluik naar justitie, werken in vertrouwen komt in het gedrang, kortom we gaan onze zo langzaam opgebouwde identiteit verliezen. Het was dus een uitdaging om de nieuwe opdracht af te stemmen met de bestaande werking. Hiervoor hebben we de meest typische kenmerken van onze gewone werking in kaart gebracht via een interne bevraging bij alle personeelsleden en ons ingewerkt in het kader (de regelgeving) van de nieuwe opdracht. We hebben onze tijd genomen om in een open debatcultuur, die we ondertussen hebben opgebouwd, alle voor- en tegenargumenten aan bod te laten komen. Ik wil bij deze al onze teamleden danken voor hun constructieve houding. Dank zij die kritisch-constructieve inbreng van iedereen zijn we zeer goed voorbereid kunnen starten op 16/09/2013. De regelgeving (het ontwerp van decreet) liet gelukkig nog voldoende ruimte om eigen accenten te kunnen leggen. Aldus kwamen we na veel discussies tot de volgende visie: - Het onderzoek mano is een specifieke procedure die we inzetten (in de mate dat we dit kunnen sturen) voor die situaties van KM waar vrijwillige hulpverlening op zijn grenzen aanloopt. Doelstelling blijft om alsnog hulp te organiseren, met dien verstande als we binnen de vooropgestelde termijn geen akkoord hebben én we vinden dat in het belang van de betrokken minderjarigen hulp noodzakelijk is, we de situatie aanmelden aan het parket (het specifiek mandaat gekoppeld aan deze procedure). _ - We proberen dit onderzoek vanuit dezelfde VK visie te voeren en met dezelfde methodieken (o.a. aanklampend motiveren en onderhandelen) als in onze gewone (reguliere) werking. We proberen dit te doen op een deontologisch zo correct mogelijke manier t.a.v. de betrokken cliënten. Daarom gaan we ieder mano dossier met 2 medewerkers opnemen die tot nu toe niet betrokken zijn in dit dossier. _ Vanuit deze visie konden we dus ook de concrete aspecten van die nieuwe opdracht uitwerken._ 1) Wie gaat dit opnemen? We zijn gestart met een beperkt aantal medewerkers om ervaring op te doen, maar hebben dit vrij vlug moeten loslaten op moment dat er meerdere aanmeldingen kwamen. Met als gevolg dat nu bijna iedereen al bij een of ander mano dossier betrokken is. _ 2) Specifieke documenten? We hebben een mano-folder ontworpen geënt op de bestaande VK-folder maar met duidelijke vermelding van het mandaat om vanuit mano te kunnen melden aan Parket. Er werden ook standaardbrieven ontworpen voor elke fase in de procedure gaande van de uitnodiging t/m de mededeling dat we naar parket stappen. Voor de communicatie met Parket konden we gelukkig terugvallen om door het OCJ ontwikkelde standaardbrieven._ 3) Practisch verloop van de procedure? Hoe aanklampend gaan we zijn als cliënten niet reageren op de eerste uitnodiging? Wat is de plaats van kinddiagnostiek en wat met gebruik van ons risicotaxatie-instrument (de kindermishandelingsindex)? Rond al deze vragen hebben we vóór de start goede afspraken gemaakt waar we ons de eerste maanden strikt aan hebben gehouden. Dit betekende een houvast in die eerste experimenteerfase. Al doende zijn enkele praktische zaken bijgesteld en in het najaar 10

12 hebben we een grondige evaluatie gepland. Anderzijds heeft deze grondige voorbereiding er ook toe geleid dat we onze collega s van de andere VK hebben mee kunnen laten genieten van ons denkwerk en onze eerste ervaringen, zodat zij niet opnieuw het warm water moesten uitvinden. 3 DE OVERDRACHT NAAR DE ANDERE VK EN NAAR K&G. Op 11 juni 2013 hebben wij op een eerste studiedag voor alle VK medewerkers een voorlopige stand van zaken gegeven over onze voorbereiding. Jammer genoeg hadden we toen nog geen concrete ervaring en is het bij denkwerk gebleven. Nadat we de opdracht én onze vertaling ervan nog eens grondig uit de doeken hebben gedaan, hebben we onze collega s mee uitgenodigd om na te denken rond 4 aspecten ervan:_ - wat maakt een casus een mano-casus?_ - het mano-proces;_ - de overgang van regulier naar mano;_ - plaats van het kind en van risicotaxatie in onderzoek mano._ Vooral het derde thema zorgt voor veel discussie binnen de VK: hoe kunnen we op een zo deontologisch correcte manier cliënten waarmee we vast lopen in onze reguliere werking, schakelen naar de procedure mano? De 2 nieuwe medewerkers hebben immers ook al de besprekingen meegemaakt rond dit dossier, ook diegene waar de beslissing is genomen om naar mano te schakelen. En wat als het mano-team tot een andere conclusie komt (= ander hulpverleningsvoorstel) dan de collega-dossierbeheerder die is vastgelopen en het heeft aangemeld? Deze en andere vragen maken dat het ook voor ons zoeken blijft en dat we, na voldoende ervaring te hebben opgebouwd, dit ook samen met de collega s van de andere VK wensen te evalueren. Het is dan ook logisch dat we op een tweede studiedag in januari dit jaar opnieuw op dit thema zijn doorgegaan, naast de puur organisatorische aspecten verbonden aan het onderzoek mano. Verschil was dat nu wel reeds een eerste aantal ervaringen (toen al 20 aanmeldingen: zie verder) konden mee genomen worden. Wij willen bij deze al onze collega(s van de andere vk danken om mee na te denken om van deze nieuwe opdracht een zinvolle en efficiënte werkvorm te maken._ Tenslotte willen we hier ook nog de inbreng van onze administratie van K&G vermelden. Naast het mee opvolgen wat er in Oost-Vlaanderen gebeurde, legden zij ook de link met de administratie van Jongerenwelzijn, de beleidcel van IJH in Brussel en het managementcomité van IJH, om op deze manier mee vorm te geven aan de regelgeving. Een ander belangrijke inbreng was de aanpassing van ons elektronisch dossier aan die nieuwe opdracht. Zowel in het tabblad van de instroom (de aanmeldingen) als in dat van de opvolging moesten wij onze nieuwe activiteiten kunnen ingeven, naast het omzetten van motivatiedocumenten, die worden ingevuld via DOMINO (het elektronisch dossier van Jongerenwelzijn), naar ons ED. Ook deze aanpassingen zullen later samen met onze administratie geëvalueerd worden. 11

13 4 DE AANMELDINGEN VOOR ONDERZOEK MANO TIJDENS DE VOORSTART VAN 16/09/2013 T/M 28/02/2014: DE CIJFERS. Globaal Overzicht: 27 aanmeldingen, waarvan: 12 interne dossiers, 7 kennisgevingen door parket, 5 CLB, 2 K&G, 1 VAPH. In totaal gaat dit over 52 kdrn. 3 dossiers niet opgenomen: 1 van K&G niet ontvankelijk, 1 van CLB via overleg met OCJ naar OCJ, 1 kennisgeving van parket was al dossier bij OCJ. 1 kennisgeving van parket : na vraagverheldering terug in reguliere werking. Dus 23 dossiers waarin onderzoek maatschappelijke noodzaak is opgestart (12 VK, 5 Parket, 4 CLB, 1 K&G, 1 VAPH). Resultaat: 8 aanmeldingen bij parket (7 VK, 1 VAPH). OPMERKING: 2 crisisdossiers!!!! 7 interveniërend casemanagement; 1 observerend casemanagement; 6 nog in onderzoek; 1 niet afgerond vanwege verhuis naar Wallonië, aangemeld bij SOS Enfants. Bijna alle opgenomen dossiers waren reeds gekend op VK uitgenomen 1 kennisgeving door het parket en een melding door CLB. In een meerderheid van de situaties kunnen we spreken van verwaarlozing t.g.v. partner-geweld, druggebruik en kansarmoede. 2 situaties werden gekenmerkt door een ernstige vorm van lichamelijke mishandeling (crisissituaties) en in 1 situatie was het hoofdprobleem seksueel misbruik. 12

14 Meldpunt 1712 Sedert 1 mei 2014 hebben het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) Oost-Vlaanderen samen met het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) een vernieuwde 1712-werking opgestart is de hulplijn voor burgers met vragen over geweld, misbruik en kindermis-_ handeling. Een multidisciplinaire groep medewerkers uit verschillende deelwerkingen van het CAW werkt samen met 3 VK-medewerkers in een permanentiesysteem om hulp te bieden aan alle bellers en mailers, elke werkdag van 9 tot 17 uur. Zij bieden een volwaardig telefonisch onthaal en beantwoorden ook alle mails in verband met geweld, misbruik en kindermishandeling. Zij doen dit vanuit het CAW-huis in Dendermonde. Hebt u cliënten die vragen hebben over geweld, misbruik of kindermishandeling en hebt u zelf niet de mogelijkheid om hun vraag te beantwoorden (vraagverheldering), laat hen dan eerst bellen naar het gratis telefoonnummer Ze kunnen ook mailen via de website van Het 1712-team zal er dan voor zorgen dat zij, indien nodig, naar de juiste dienst zullen worden toegeleid._ Een gerichte en begeleide verwijzing door uw dienst naar het VK of naar een deelwerking van het CAW kan natuurlijk nog steeds, mits voorafgaand overleg. Dit veronderstelt dat u zelf de hulpvraag van uw cliënt voldoende hebt geëxploreerd en een tussenkomst van het VK of CAW als wenselijk vindt. hét meldpunt voor de burger voor alle vormen van geweld, misbruik en kindermishandeling 13

15 Werking in cijfers 1 Analyse van de meldingen. 1) Belangrijkste bevindingen. In 2013 zijn de meldingen opnieuw gestegen met 5%, maar het aantal gemelde kinderen is ongeveer gelijk gebleven. De overgrote meerderheid van de meldingen gebeurt nog steeds telefonisch ondanks de ontwikkeling van nieuwe media. Vorig jaar zagen we wel een verschuiving dat professionele melders een steeds groter aandeel nemen. Waar voeger nog 45% van de meldingen kwamen vanuit de primaire omgeving van het kind, zien we dat dit aandeel nu gedaald is tot 36%. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het steeds bekender worden van het meldpunt Bij de professionele melders zien we vooral een sterke stijging door meldingen vanuit het CLB: van 192 naar 224. Het aantal meldingen binnen een echtscheiding is opnieuw gestegen. We hebben inderdaad een aanvoelen dat we opnieuw meer vechtscheidingen krijgen aangemeld omdat niemand daar eigenlijk raad mee weet maar er zich wel terecht zorgen rond maakt. Zowel het parket als hulpverleners maken nu gebruik van de procedure onderzoek maatschappelijke noodzaak in de hoop dat we op deze manier hierin verandering kunnen brengen. Jammer genoeg ervaren we ook hier onze beperkingen: een onderzoek mano kan op 3 maand tijd geen aanslepend conflict stil leggen én kan/wil zeker geen uitspraken doen over de omgangsregeling. We kunnen wel ouderschapsbemiddeling opnemen als onderdeel van een hulpverleningsplan, maar als ouders hier niet mee akkoord gaan of dit niet nakomen is nog de vraag als dit kan afgedwongen worden via de Jeugdrechtbank. Dit wordt zeker opgenomen in het ondertussen geïnstalleerd structureel overleg tussen de jeugdmagistraten en de 2 gemandateerde voorzieningen._ Verder zien we een stijging van het aantal vragen naar ondersteuning van de hulpverlening. Een van de visies van de integrale jeugdhulpverlening is immers dat hulpverleners zelf aan de slag moeten gaan met verontrustende situaties, maar hiervoor altijd beroep kunnen doen op een consult bij een van de 2 gemandateerde voorzieningen. We zien dus duidelijk dat hulpverleners, en vooral CLB medewerkers, hier terecht beroep op doen. Ook bij onze collega s van de OCJ horen wij dat men gretig gebruikt maakt van hun consultfunctie. Wat de problematieken betreft zien we een daling van het aantal meldingen van seksueel misbruik. Dit is een trend die al een aantal jaren bezig is en zich blijft doorzetten. Waar vroeger alle vormen van seksueel misbruik nog ongeveer een kwart van alle meldingen uitmaakte, is dit nu gedaald naar nog amper 15%. Sedert 2010 registreren we ook specifiek meldingen met als problematiek kinderen getuige van geweld. 14

16 Vanwege de grote aandacht aan intrafamiliaal geweld én aan de impact hiervan op betrokken kinderen hebben de VK zich inderdaad open gesteld voor deze vorm van kindermishandeling. Aanpak van IFG vraagt echter heel wat van de hulpverlening. We zien dus ook steeds meer samenwerkingsinitiatieven ontstaan waarbij zowel hulpverlening als justitie betrokken zijn. Sedert 2010 wordt grensoverschrijdend gedrag door minderjarigen ook als aanmeldingsreden apart geregistreerd. Hier zien we een lichte stijging van 55 in 2010 tot in totaal 72 meldingen vorig jaar. 2) De tabellen. Tabel 1 Het aantal meldingen en hermeldingen Aantal meldingen 2012 % 2013 % Meldingen % % Hermeldingen _ % % Totaal Tabel 2 Hoe en wanneer wordt er gemeld? Binnen kantooruren Buiten kantooruren Totalen Telefonisch 89,40% 89.9% 0,53% 0.8% 89,93% 90.7% Schriftelijk 1,60% 0.9% 0.10% 0.1% 1,66% 1% Persoonlijk 3,1% 2.8% 0% 0% 3,10% 2.8% 5,1% 5.4% 0.2% 0.1% 5,32% 5.5% 99.2% 99% 0.82% 1% 100% 100% Tabel 3 Wie zijn de melders? % 2012 % 2013 Bijzondere jeugdzorg _ 4.2% % 75 Gezondheidszorg _ 18.4% % 284 Justitiële instanties _ 0.7% % 20 Schoolse,voor- & buitenschoolse 19.5% % 354_ voorziening Welzijnsorganisaties _ 16.16% % 255 Primaire omgeving van het kind 38.9% % 562 Onbekend / andere / niet ingevuld 2.1% % 38 Eindtotaal 100% %

17 Tabel 4 Gedetailleerde lijst melders aantal Bijzondere jeugdzorg 75 Comité voor bijzondere jeugdzorg en bureau voor bijzondere jeugdbijstand 6 Niet-residentiële voorzieningen voor BJB 32_ (dagcentrum, thuisbegeleidingsdienst, begeleid zelfstandig wonen Sociale dienst voor bijzondere jeugdbijstand bij de jeugdrechtbank 2 Voorziening voor plaatsing en begeleiding : gemeenschapsinstellingen 35_ voor bijzondere jeugdbijstand, pleeggezinnendiensten en andere residentiële _ voorzieningen Gezondheidszorg 284 Ander ziekenhuispersoneel 6 Andere (privé-therapeut, ) 18 Andere algemene gezondheidszorg 1 Andere preventieve gezondheidszorg 2 Arts van kinerdziekenhuis/pediatrie 32 C.G.G. : kinderdienst 23 C.G.G. Algemeen 3 Curatieve gezondheidszorg 1 C.G.G.:volwassenen 6 Huisarts 49 Kind en Gezin (huisbezoeken door regioverpleegkundigen, consultatiebureaus) 63 Kinderpsychiatrie 11 Psychiatrie 5 Sociale dienst van het kinderziekenhuis/pediatrie 48 Sociale dienst van het ziekenhuis (volwassenen) 8 Ziekenhuisarts (geen psychiatrie, volwassenen) 7 Psychiater niet verbonden aan een ziekenhuis 1 Justitiële instanties 20 Advocaat 3 Federale en lokale politie 3 Jeugdrechtbank 1 Justitiehuizen (justitieassistenten, slachtofferonthaal op de parketten, ) 3 Sociale dienst politie, jeugdbrigade 4 Gevangenis 1 Parket 5 Meldpunt Geweld, Misbruik en Kindermishandeling 19 Meldpunt Geweld, Misbruik en Kindermishandeling 19 Primaire omgeving van het kind 562 Ander familielid 69 Ander gezinslid (niet behorend tot de vorige categorieën 1 Ander persoon uit de primaire omgeving van het kind 13 Adoptie moeder 2 Andere grootouders - niet inwonend 71 Biologische moeder 133 Biologische vader 2 16

18 Vader van het kind 86 Buren, personen uit woonomgeving van het slachtoffer 64 Grootouders - inwonend 4 Het slachtoffer van de mishandeling 18 Kennissen 76 Partner van de biologische vader 2 Stiefmoeder 17 Stiefvader 1 Partner van Biologische mama 3 Schoolse en buitenschoolse voorziening 354 Andere schoolse voorziening 12 Buitengewoon onderwijs 47 Buitenschoolse voorziening 2 C.L.B. 224 Gewoon onderwijs 53 Kribbe, peutertuin 13 Onthaalgezin 3 Welzijnsorganisaties 236 Algemeen welzijnswerk (A.W.W.) 7 Ander vertrouwenscentrum kindermishandeling 22 Andere algemene sociale dienstverlening 13 Andere dienstverlening ten aanzien van kinderen/jongeren (speelpleinwerking, ) 9 Andere instelling voor bijzondere opvang (vb. internaat) 4 Autonoom centrum voor algemeen welzijnswerk (C.A.W.) (algemeen) 13 Buitenlandse dienstverlening 5 C.A.W. : Ambulante hulpverlening aan jongeren (J.A.C.) 15 C.A.W. : Ambulante hulpverlening gezin, relaties en seksualiteit 3 C.A.W. : Hulpverlening aan slachtoffers van misdrijven 7 C.A.W. : Residentiële opvang (algemeen, vluchthuizen, jongeren, ) 7 C.A.W.: Begeleid zelfstandig wonen 3 C.A.W. : Crisisopvangcentrum (algemeen, minderjarigen, 3 Centra voor vluchtelingen 1 Centrum kinderzorg en gezinsondersteuning (C.K.G.) 13 Drughulpverlening (Centrum Alcohol- en Drugpreventie, MSOC, De Sleutel, ) 9 Niet-residentiële dienstverlening aan gehandicapten 37 O.C.M.W. 9 Residentiële opvang van gehandicapten 40 Centra voor integrale gezinszorg (C.I.G.) 1 Mutualiteit 4 Diensten voor private gezinsplaatsing (vzw Opvang, Oikonde, ) 1 Integrale jeugdhulpverlening (vb. crisisnetwerk) 2 Buurtwerk / straathoekwerk 1 Adoptiedienst 1 Onbekend, andere, niet ingevuld 38 Onbekend, niet ingevuld 24 Persoon uit omgeving van de dader 14 Eindtotaal

19 Tabel 5 Kenmerken van de meldingen % 2012 % 2013 Meldingen binnen echtscheidingsproblematiek 15.4% ,1% 256 Meldingen buiten echtscheidingsproblematiek 65.2% ,1% 1065 Meldingen echtscheiding onbekend 19.4% ,8% 267 TOTAAL Intrafamiliaal 78.3% % 1248 Extrafamiliaal 6.9% % 114 Beiden % 25 Onbekend (intra of extra) 6.9% % 83 Niet van toepassing / geen KM 7.3% % 118 TOTAAL Tabel 6 Wat vraagt de melder? % 2012 % 2013 Enkel melding zonder hulpvraag 1.3% % 17 MANO Constult / 0.9% 15 MANO Onderzoek / 0.7% 11 Enkel verzoek om advies 36.7% % 595 Vraag naar ondersteuning 15.6% % 290_ van de hulpverlening Vraag naar actief optreden 44.8% % 647_ opstarten hulp door het centrum Andere vraag _ 1.3% % 12 Niet ingevuld _ 0.1% % 1 _ TOTALEN 100% % 1588 Tabel 8 Verdeling van de meldingen volgens bestuurlijk arrondissement Oost-Vlaanderen Aalst Dendermonde _ Eeklo Gent Oudenaarde Sint-Niklaas (leeg) Andere provincies Wallonië 6 3 Buitenland 8 (leeg) 11 6 Eindtotaal

20 Tabel 8 Wie wordt er gemeld? (unieke kindregistraties) Verdeling naar leeftijd % 2012 % < 1 jaar 5.8% % < 3 jaar 11.6% % < 6 jaar 17.8 % % < 9 jaar 17.5% % < 12 jaar 15.9% % < 15 jaar 13.2% % < 18 jaar 10.8% % en ouder 3.8% % 72 Onbekend 2.9% % 88 Ongeboren 0.6% % 7 Eindtotaal 100% % 2136 Tabel 9 Welke problematiek (1) wordt er gemeld? Problematiek Emotionele mishandeling _ Getuige van geweld Emotionele verwaarlozing _ Grensoverschrijdend gedrag door minderjarige 18 9 GG dr MJ lichamelijke mishandeling 4 7 GG dr MJ seksueel misbruik extrafamiliaal GG dr MJ Seksueel misbruik incest GG dr MJ emotionele mishandeling / 1 Lichamelijke mishandeling _ LM Geïnduceerde gefalsificeerde aandoening 7 5 LM Niet-accidenteel (intra)cranieel letsel 5 3 Lichamelijke verwaarlozing _ Seksueel misbruik - extrafamiliaal Seksueel misbruik - incest _ Seksueel misbruik (ongekend of het incest is) Verwerkingsproblematiek _ Risicosituatie Onbekende/onduidelijke/andere problematiek niet ingevuld 26 5 Eindtotaal

21 Tabel 9bis Problematiek (1) bij aanmelding / geslacht Problematiek Man Vrouw Onbekend Aantal Emotionele mishandeling Getuige van geweld _ Emotionele verwaarlozing Grensoverschrijdend gedrag dr MJ 6 3 / 9 GG dr MJ Lichamelijke mishandeling GG dr MJ Seksueel misbr - extrafamiliaal 38 1 / 39 GG dr MJ Seksueel misbr- incest GG dr MJ Emotionele mishandeling 1 / / 1 Lichamelijke mishandeling Geïnduceerde gefalsificeerde aandoening Niet-accidenteel (intra)cranieel letsel 2 / 1 3 Lichamelijke verwaarlozing Seksueel misbruik - extrafamiliaal Seksueel misbruik - incest Seksueel misbruik (ongekend of het incest is) Risicosituatie _ Verwerkingsproblematiek Onbekende/onduidelijke/ _ andere problematiek niet ingevuld _ 1 4 / 5 Eindtotaal

22 Tabel 9bis PROBLEMATIEK (1) BIJ AANMELDING / leeftijdscat (alle kindregistraties) Lichamelijke mishandeling Geïnd. gefalsificeerde aand. Niet-acc. (intra)cranieel Letsel Lichamelijke verwaarlozing Emotionele mishandeling Getuige van geweld Emotionele verwaarlozing Seksueel misbruik Incest Geen incest Risicosituatie Verwerkingsproblematiek Onbek./Onduid./Andere pr. Grenso. gedrag d minderj. zelf Lichamelijke mishandeling Seksueel misbruik - Incest Seksueel misbruik - Geen incest Emotionele mishandeling Niet ingevuld Leeftijdscat totaal 0 < < < < < < < ONB ONGEB Totaal

23 2 Analyse van de gevolggeving. 1. Belangrijkste bevindingen. In het elektronisch dossier (ED) worden alle activiteiten die men in een dossier verricht geregistreerd, maar een overzichtelijke weergave hiervan is met het huidig programma nog niet mogelijk. Vandaar dat we hiervoor moeten terug vallen op de eerder categoriserende tabellen 10 en 11, die echter niet zo eenduidig te interpreteren vallen. De 4 categorieën in tabel 10 sluiten elkaar niet uit, dus kunnen in 1 dossier samen voorkomen, maar binnen iedere categorie moet je wel kiezen. Je kan dus per dossier zowel advies geven aan familieleden en tezelfdertijd ook de hulpverlening coördineren, maar uit onze registratie kunnen we niet achterhalen welke combinaties en hoe dikwijls die zijn voor gekomen. We kunnen wel zien per categorie in hoeveel dossiers dit is toegepast. In 38,5% van de kind dossiers gaven we advies of ondersteuning aan familieleden, wat een sterke daling is in vergelijking met vorig jaar (43%). Dit heeft hoogst waarschijnlijk te maken met het beter bekend zijn bij de burger van het 1712 nummer dat deze adviesfunctie heeft overgenomen. In 62% gaven we advies en/of ondersteuning aan hulpverleners, wat dan weer een sterke stijging betekend t.a.v. vorig jaar (55%) en dit heeft zeker te maken met de ontwikkelingen in IJH waarbij hulpverleners worden aangespoord om zelf meer aan de slag te gaan met verontrustende situaties en dan een consult vragen ter ondersteuning. In 20% hadden we een coördinerende verantwoordelijkheid, wat een lichte stijging is met vorig jaar (17%). In slechts 15,6% doen we zelf aan crisisopvang en/of begeleiding wat ongeveer gelijk is aan vorig jaar (14,5%) In tabel 11 kunnen alle acties tezelfdertijd in 1 dossier voorkomen, uitgenomen het al of niet stellen van een diagnose. We zien dat dit in vergelijking met vorig jaar opnieuw sterk gestegen is (van 347naar 434).Maar zoals we vorig jaar reeds schreven: we moeten voorzichtig zijn met het interpreteren van deze cijfers. Diagnostiek zoals opgevat in ons ED houdt in dat wij ons uitspreken over al of niet kindermishandeling en over welke vorm. Het is dus een vorm van normerende en classificerende diagnostiek, waarbij het niet duidelijk is vanuit welk perspectief: de dader of het slachtoffer. Anderzijds maken wij in onze actieve dossiers een uitgebreide diagnostiek van heel het gezinssysteem i.f.v. het indiceren van een hulpverleningsplan. Hier hebben we het dan over een handelingsgerichte of procesmatige diagnostiek waarin normerende uitspraken minder relevant of aangewezen zijn. Een dergelijk proces vraagt ook tijd waakt maakt dat sommige diagnoses pas gesteld worden in het volgend werkjaar en dus niet zijn opgenomen in de rapportering die enkel slaat op meldingen van 1 werkjaar. Het aantal kind dossiers waarin we een face to face contacten hadden met het kind en/ of met een ander gezinslid is opnieuw gedaald (van 558 naar492), maar het aantal confrontatiegesprekken met plegers blijft stijgen (van 139 naar 164). Dit is een weergave van wat we dagelijks op de werkvloer van het VK ondervinden: ongeveer 30% van alle meldingen worden actieve dossiers waarin we zelf cliëntgesprekken hebben. Het aantal aanmeldingen bij het parket is gestegen naar 21, en deze stijging is volledig toe te schrijven aan onze nieuwe opdracht onderzoek mano. We vrezen dat als die aanmeldingen voor onderzoek mano blijven stijgen dat ook het aantal aanmelding bij het parket mee de hoogte zullen ingaan. We zitten immers via die opdracht in de vroegere positie van de bemiddelingscomités en dus de laatste stap tussen vrijwillige of gedwongen hulpverlening. Het is echter nog te vroeg om daar nu al conclusies aan te verbinden, maar is toch een mogelijks belangrijke ontwikkeling die impact kan heb- 22

24 ben op heel de profilering en positionering van de VK. Anderzijds blijft dit toch in de totaliteit van alle meldingen nog steeds een laag aantal en wordt de meerderheid van onze actieve dossiers via vrijwillige hulpverlening aangepakt. Tabellen 14 en 15 tonen nogmaals aan dat hulpverlening bij kindermishandeling een gedeelde zorg is met veel partners uit verschillende sectoren. Doorverwijzing betekent dat we de zorgverantwoordelijkheid doorgeven aan anderen, samenwerking betekent dat we meestal met verschillende partners tezelfdertijd actief zijn in een dossier. Voor een juiste interpretatie van de cijfers moeten we hier aangeven dat we per dossiers meerdere antwoorden kunnen geven, dus de totalen zijn niet gelijk aan het aantal dossier die we hebben doorverwezen of waarin we hebben samengewerkt. 2. De tabellen Tabel 10 Aard van de gevolggeving Advies en/of ondersteuning aan familie en niet HV s ja nee niet ingevuld _ 26 5 TOTAAL Advies aan en/of ondersteuning van de HV s _ bij de behandeling _ bij de diagnosestelling _ bij de diagnosestelling en behandeling _ niet van toepassing _ niet ingevuld _ 33 5 TOTAAL COORDINATIE VAN DE HULPVERLENING met tussenkomst in het gezin door het Centrum zonder tussenkomst in het gezin door het Centrum niet van toepassing _ niet ingevuld _ 33 5 TOTAAL BEHANDELING op korte termijn, crisisopvang op lange termijn, begeleiding op korte en lange termijn niet van toepassing _ niet ingevuld _ 33 5 Totaal

25 Tabel 11 Diagnosestelling / Opvolgingsacties DIAGNOSESTELLING Door een derde samen met het Centrum _ Door het Centrum _ Totaal diagnoses Geen diagnosestelling _ Niet ingevuld _ 33 5 Eindtotaal OPVOLGINGSACTIES Face to face gesprek met het kind Face to face g met directe betrokkene (binnen gezin) Face fo face gesprek met de (mede)pleger _ Opname in een ziekenhuis 13 9 Doorverwijzing nr HV _ Samenwerking met HV _ Melding bij het parket _ Andere Niet ingevuld _ 24 / Eindtotaal Tabel 12 Belangrijkste Problematiek bij diagnose Door een derde samen met het Centrum Lichamelijke mishandeling Geïnduceerde gefalsificeerde aandoening 2 / 01.2 Niet-accidenteel (intra)cranieel letsel _ Lichamelijke verwaarlozing Emotionele mishandeling Getuige van geweld Emotionele verwaarlozing Incest Geen incest _ Seksueel misbruik onbekend of incest is / Risicosituatie _ Verwerkingsproblematiek / Onbekende/Onduidelijke/Andere problematiek Grensoverschrijdend gedrag door minderjarige zelf _ 09.2 GG dr MJ Lichamelijke mishandeling _ / GG dr MJ Seksueel misbruik - Incest _ GG dr MJ Seksueel misbruik - Geen incest

26 Een diagnosestelling door het Centrum Lichamelijke mishandeling Niet-accidenteel (intra)cranieel letsel _ 1 / 02.0 Lichamelijke verwaarlozing Emotionele mishandeling Getuige van geweld Emotionele verwaarlozing Seksueel misbruik _ Incest Geen incest _ Risicosituatie _ Verwerkingsproblematiek Onbekende/Onduidelijke/Andere problematiek Grensoverschrijdend gedrag door minderjarige zelf Seksueel misbruik - Incest Seksueel misbruik - Geen incest _ 1 1 Niet ingevuld _ 1 1 Eindtotaal DIAGNOSES Tabel 13 Doorverwijzingen / sector Bijzondere Jeugdzorg _ Gezondheidszorg _ Justitiële instanties _ Schoolse en buitenschoolse voorz Welzijnsorganisaties _ Eindtotaal Tabel 13bis Detail doorverwijzing Bijzondere jeugdzorg Bemiddelingscommissie voor bijzondere jeugdbijstand 1 3 Comité voor bijzondere jeugdzorg _ _ en bureau voor bijzondere jeugdbijstand Niet-residentiële voorzieningen vr BJB _ 2 8_ (dagcentrum,thuisbeg, beg zelfs wonen) Sociale dienst voor bijzondere jeugdbijstand bij de jeugdrechtbank Voorziening voor plaatsing en begeleiding _ 4 4_ (gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand, _ pleeggezinnendienst en andere residentiele voorzieningen Gezondheidszorg Andere (privé-therapeut, )

27 Andere algemene gezondheidszorg _ 1 1 C.G.G. : andere _ 1 9 C.G.G. : kinderdienst _ C.G.G. : volwassendienst 6 19 C.G.G.: algemeen _ 6 / Andere Curatieve gezondheidszorg _ 1 1 Daderhulp binnen C.G.G. 4 4 Geneesheerspecialist, niet verbonden aan een ziekenhuis 1 1 Huisarts Kind en Gezin (huisbezoeken door regioverpleegkundigen, 24 32_ consultatiebureaus) Kinderpsychiater niet verbonden aan een ziekenhuis 2 2 Kinderpsychiatrie _ 5 23 Psychiatrie 2 / Psychiater niet verbonden aan een ziekenhuis 2 / Sociale dienst ziekenhuis (volwassenen) _ / 1 Ziekenhuisarts, verbonden aan het VK-ziekenhuis 1 / Ziekenhuisarts (kinderarts) / 3 Ziekenhuisarts (geen psychiatrie, volwassenen ) / 2 Justitiële instanties Advocaat Andere justitiële instanties 4 6 Federale Politie _ 5 / Federale en lokale politie Jeugdrechtbank _ 4 4 Justitiehuizen _ 33 14_ (justitieassistenten, slachtofferonthaal op de parketten, ) Parket 9 22 Sociale dienst politie, jeugdbrigade _ Schoolse en buitenschoolse voorziening Buitengewoon onderwijs 1 1 Gewoon onderwijs _ 1 8 C.L.B Andere schoolse voorziening / 1 Buitenschoolse voorziening / 3 Welzijnsorganisaties Ander vertrouwenscentrum kindermishandeling Algemeen welzijnswerk _ 1 3 Andere instelling voor bijzondere opvang (vb. internaat)_ 1 1 Andere telefonische HV (druglijn, zelfmoordpreventie ) 1 / Autonoom centrum voor algemeen welzijnswerk (C.A.W.) (algemeen) C.A.W. : Ambulante hulpverlening gezin, relaties en seksualiteit C.A.W. : Begeleid zelfstandig wonen _ 2 1 C.A.W. : Crisisopvangcentrum (algemeen, minderjarigen, 1 2 C.A.W. : JAC / 8 C.A.W. : Residentiële opvang (algemeen, vluchthuizen, jongeren, )

28 C.A.W.: Hulpverlening aan seksueel delinquenten 2 C.A.W. : Scheidingsbemiddeling 8 14 C.A.W.: HV slachtoffers van misdrijven _ / 5 C.A.W.: HV ex gedetineerden en nabestaanden / 1 Dienstverlening aan gehandicapten _ 1 / Dienstverlening t.a.v. specifieke groepen _ 1 / Zelfhulpgroep _ / 1 Opvoedingswinkel _ / 1 Hulpverlening DRUG _ / 5 Eigen VK / 76 Hulpverlening aan kinderen in bijzondere leefsituaties 73 / Integrale jeugdhulpverlening (vb. crisisnetwerk) 5 5 Kinderrechtswinkel _ 2 3 Residentiële opvang van gehandicapten _ 4 1 Niet-residentiële dienstverlening aan gehandicapten 2 11 Centrum kinderzorg en gezinsondersteuning (C.K.G.) Child focus 1 1 O.C.M.W. 5 6 Eindtotaal Tabel 14 Aantal samenwerking / sector Bijzondere jeugdzorg _ Gezondheidszorg _ Justitiële instanties _ Schoolse en buitenschoolse voorziening _ Voorschoolse voorziening 1 8 Welzijnsorganisaties _ Eindtotaal Tabel 14bis Samenwerking detail Bijzondere jeugdzorg Comité voor bijzondere jeugdzorg en bureau _ 27 15_ voor bijzondere jeugdbijstand BM voor bijzondere jeugdbijstand _ 1 Niet-residentiële voorzieningen voor BJB _ 2 7_ (dagcent thuisbeg, beg zelfst wonen) Sociale dienst voor bijzondere jeugdbijstand bij de jeugdrechtbank Voorziening voor plaatsing en begeleiding _ 4 8_ (gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand, _ pleeggezinnendiensten en andere residentiële voorzieningen Gezondheidszorg Andere (privé-therapeut, )

29 Andere gezondheidszorg 2 3 Arts van kinderziekenhuis/pediatrie _ 12 7 C.G.G: kinderdienst _ C.G.G: volwassendienst _ 2 / C.G.G: daderhulp _ / 1 Huisarts Geneesheerspecialist, niet verbonden aan een ziekenhuis 2 / Kind en Gezin (huisbezoeken door regioverpleegkundigen, _ consultatiebureaus) Kinderpsychiatrie _ 9 8 Psychiatrie 3 5 Sociale dienst van het kinderziekenhuis/pediatrie 8 7 Sociale dienst van het ziekenhuis (volwassenen) 1 4 Ziekenhuisarts (geen psychiatrie, volwassenen) 1 / Ander ziekenhuispersoneel / 4 Andere curatieve gezondheidszorg _ / 1 Justitiële instanties Advocaat 1 / Federale en lokale politie 3 6 Justitiehuizen _ / 1 Jeugdrechtbank _ 1 2 Sociale dienst politie, jeugdbrigade _ 5 9 Schoolse en buitenschoolse voorziening Buitengewoon onderwijs C.L.B Gewoon onderwijs _ Voorschoolse voorziening 1 8 Kribbe, peutertuin _ 1 3 onthaalgezinnen _ / 1 Andere voorschoolse voorziening / 4 Welzijnsorganisaties Ander vertrouwenscentrum kindermishandeling 6 2 Andere algemeen welzijnswerk 1 7 Buurtwerk, straathoekwerk 7 / Buitenlandse dienstverlening 1 2 C.A.W.: Algemeen _ 1 / C.A.W. : Ambulante hulpverlening gezin, relaties en seksualiteit 2 4 C.A.W. : Hulpverlening aan seksueel delinquenten 2 1 C.A.W. : Hulpverlening aan slachtoffers van misdrijven 1 2 C.A.W. : JAC / 1 C.A.W. : Begeleid zelfstandig wonen _ / 1 C.A.W.: Residentiële opvang (alg, vluchthuizen,jongeren ) 1 Drughulpverlening (de sleutel..) / 1 Andere instelling voor bijzondere opvang (internaat) / 1 Eigen VK / 1 28

30 Centrum kinderzorg en gezinsondersteuning (C.K.G.) 13 9 Diensten voor private gezinsplaatsing (vzw Opvang, Oikonde, ) 1 2 Niet-residentiële dienstverlening (revalidatiecentra ) 8 20 Jeugdvereniging _ 1 / O.C.M.W Residentiële opvang van aan mensen met een handicap 8 18 Eindtotaal

31 Samenwerkingsverbanden 1 2 Vorig jaar zijn alle overlegfora in beslag genomen door de veranderingen die de Integrale Jeugdzorg met zich meebracht. Over die veranderingen hebben we in het eerste hoofdstuk verslag gemaakt zodat we ons in dit hoofdstuk beperken tot een overzicht van de bestaande fora waar we deel van uitmaken, met een korte beschrijving van hun doelstellingen. Structurele samenwerkingsverbanden op beleidsniveau. > Raden voor Kindermishandeling in de drie gerechtelijke arrondissementen van O. Vl._ Deze raden zijn bedoeld als regionaal overlegplatform tussen hulpverlening en justitie, specifiek rond de problematiek van kindermishandeling. > Engagementen van het VK in de Integrale Jeugdhulpverlening (IJH)._ Het VK maakt deel uit van de Provinciale Stuurgroep IJH die ondertussen is omgevormd tot IROJ = Intersectoraal Regionaal Overleg Jeugdhulp. Dit is het overkoepelend provinciaal bestuursorgaan IJH dat de opdrachten van de IJH moet in goede banen leiden. Daarnaast heeft O.Vl. ook altijd gewerkt met 3 sub regionale netwerken (Waasland, Zuid-OostVlaanderen en Deinze-Eeklo-Gent). Wij participeren tot nu toe enkel aan de stuurgroep van de grootste regio, nl DEG. > Regionaal Welzijnsoverleg Meetjesland (RWOM)._ We maken deel uit van het Vast Bureau van het RWOM dat samenwerking tussen verschillende regionale partners wil bevorderen. Structureel overleg op casusniveau. In drie regio s zijn er platforms actief : > Het Team Kinderzorg in Dendermonde (TKD): maandelijks overleg met vaste partners uit de hulpverlening in Dendermonde. Hier worden concrete casussen besproken en opgevolgd om een zo goed mogelijk netwerk van hulpverlening uit te bouwen voor de betrokken gezinnen. > Het Platform Kind In Nood in Oudenaarde: maandelijks overleg met hulpverleners uit de regio. Hier worden casussen ingebracht i.f.v. intervisie. De verantwoordelijkheid voor de opvolging van eventuele cases gebeurt door de betrokken partners. > Werkgroep Kindermishandeling St Niklaas: tweemaandelijks overleg met hulpverleners uit de regio. Ook hier intervisie via anonieme casusbesprekingen. 30

32 3 4 Evaluatie van de samenwerking met andere partners. We hebben vorig jaar met onderstaande partners rond de tafel gezeten om onze samenwerking te evalueren en uit te bouwen: > het Justitiehuis van Gent; > de Infant werking van de Centra Geestelijke Gezondheidszorg van Gent. Het FORUM en het Sectoroverleg. Het Forum = het maandelijks overleg tussen de 6 coördinatoren/directeurs met als doel de structurele en inhoudelijke werking van de VK op elkaar af te stemmen, en om gemeenschappelijke standpunten en visies te ontwikkelen. Kristof Desair van het VK Vlaams Brabant heeft in september de fakkel van het voorzitterschap doorgegeven aan Erik Van Dooren van het Brussels VK. Ondertussen zijn de werkgroepen die vanuit het Forum werden opgericht in 2013 wel verder actief gebleven, zij het met een wisselende frequentie en intensiteit. Deze werkgroepen zijn meestal samengesteld met teamleden uit ieder VK en buigen zich over een gemeenschappelijk thema: > de werkgroep website beheert onze site en past die aan aan nieuwe ontwikkelingen; > de werkgroep elektronisch dossier die de implementatie van het ED in de concrete werking van de VK opvolgt; > de werkgroep VAPH ontwikkelt voorstellen om onze expertise efficiënter ten dienst te stellen van cliënten van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap; > de werkgroep vorming werkt de jaarlijkse VK-dag uit en probeert vormingsinitiatieven over alle VK heen op elkaar af te stemmen. Het Sectoroverleg = het tweemaandelijks overleg tussen de dienst preventieve gezinsondersteuning van de administratie van K&G en het Forum. K&G geeft hier toelichting bij sectorspecifieke ontwikkelingen of steunt de VK in verduidelijken van beleidsontwikkelingen die van invloed zijn op de VK. Verder wordt er ook overleg gepleegd rond gemeenschappelijke acties. 31

33 Vorming OVERZICHT VAN DE GEGEVEN VORMING IN 2013 Voor diensten uit de hulpverlening en welzijnssector DATUM THEMA DOELGROEP PLAATS MEDEWERKER JAN 2013 Voorstelling werking VK signalen KM hoe ga je ermee om? Hulpverleners Familiezorg 2013 Voorstelling onze werking Coörd medewerkers Integratiedienst Gent 10/01/2013 Deskundigheidsbevordering IJH dialoog met cliënt 28/01/2013 Pannel na de film Beyond, georganiseerd door vzw Zijn 16/03/2013 Incest binnen de moslim-_ gemeenschap MEI 2013 Voorstelling werking VK signalen KM hoe ga je ermee om? Hulpverleners binnen IJH Gent Gent Gent Geuzenhuis Katrien Bekaert Kristel Bovijn Kristel Bovijn en IJH Breed publiek Gent Decascoop Paul Van den Bossche Leden van de vrouwen-en meisjeswerking Ella vzw Hulpverleners Familiezorg 13/05/2013 Voorstelling werking + vragen Stafmedewerkers Wunian 22/05/2013 IJH basisbeginselen Maatschappelijke Noodzaak 28/05/2013 Wat is KM, wat kan je zelf doen? Hoe handelgen? Gent (Moskee) Gent Gent Kristel Bovijn Katrien Bekaert Kristel Bovijn Hulpverleners Gent Kristel Bovijn Hulpverleners Gent IRCH Dr.An Schillemans, Paul Van den Bossche 29/05/2013 Het kind als slachtoffer OPAC Hulpverleners Gent Kristel Bovijn 5,19 en 20 JUNI 2013 IJH De dialoog met de client hulpverleners Zottegem, Gent, Sint Niklaas 11/06/2013 HET VK EN MANO ALLE VK MEDEWERKERS 29/8 en SEPT 2013 Signalen van KM, wat kn ze zelf doen, naar wie doorverwijzen en hoe kn ze ermee omgaan? 6/09/2013 Signalen van KM en hoe ermee omgaan? 10/09/2013 Signalen van KM en hoe ermee omgaan? Verzorgende gezinshulp Familiezorg LEUVEN Gent Kristel Bovijn Team VK GENT Katrien Bekaert CAW medewerkers Dendermonde Kristel Bovijn RWO Dendermonde medewerkers 17/09/2013 (samen) werking VK Hulpverleners CAW Sla Hulp 1 en 3 OKT 2013 Communicatietraining: dialoog met de cliënt bij verontrusting 13/11/2013 Hoe omgaan met jongeren die thuis getuige of zelf slachtoffer zijn geweest van geweld 26/11/2013 Algemene werking en wat met de positie vd TB die ouders ondersteunen en verschillende belangen ziet tss ouders en kinderen 2/12/2013 Voorstelling van onze dienst met voorbeeld casus 10/12/2013 Verontrusting en maatschappelijke noodzaak bij gemandateerde voorzieningen 13/12/2013 Het Vertrouwenscentrum als Gemandateerde voorziening voor onderzoek MaNo. Werking en eerste ervaringen - voorstart VAPH thuisbegeleidingsdienst medewerkers Jeugdbeweging vzw Zijn Medewerkers _ De Tandem Dendermonde Dendermonde Gent Gent Gent Kristel Bovijn Kristel Bovijn Kristel Bovijn, _ Paul Van den Bossche Kristel Bovijn Kristel Bovijn Justitieassistenten Dendermonde Kristel Bovijn Hulpverleners Guislain Gent Valerie Bardyn en Paul Van den Bossche Netwerk Jeugdzorg Brussel VK Brussel Kristel Bovijn 32

34 VOOR HET ONDERWIJS DATUM THEMA DOELGROEP PLAATS MEDEWERKER 7-11/01/2013 Als opvoeden niet vanzelfsprekend is 18/01/2013 Begeleidingscommissie e-learning Artevelde Hogeschool 25/01/2013 Wat is kindermishandeling instelling VK 12/02/2013 Voorstelling werking project E-learing website Cera Award Floréal 6/03/2013 Voorstelling VK+ verdere uitwerking begrippen: rol van de school, leerkracht als melder, op gang brengen van hulp Studenten Bachelor Pedagogie van het jonge kind Studenten en beginnende hulpverleners jeugdzorg Gent Gent Kantienberg Kristel Bovijn Jan Geeroms en Dr.An Schillemans Artevelde Hogeschool Gent Dr.An Schillemans Studenten ICT hogeschool Leerkrachten School BuBa type 2 28/03/2013 Samenwerking HA en VK Les geneeskunde HA 4de jaars 23/04/2013 Wetgeving -beroepsgeheim Nascholing Artevelde Hogeschool FEB-MEI 2013 MAART 2013 Schoolnetoverschrijdende vorming met voorstelling van onze dienst en (samen)werking Onderzoek intrafamiliaal geweld ENQUETE 22/05/2013 Kindermishandeling en de school: samenwerken met gezin en netwerken 25/09/2013 Rol van de leerkracht bij KM BanaBa studenten Artevelde Hogeschool 25/10/2013 Voorstelling van onze dienst Studenten MW VSPW Opleidingscentrum 4/11/2013 Crisishulpverlening op het VK Studenten laatste jaar sociaal werk Artevelde Hogeschool Blankenberge Drongen Gent Gent Jan Geeroms en Kristel Bovijn Kristel Bovijn en Sarah Cornelis Dr.An Schillemans Dr.An Schillemans CLB medewerkers Gent Kristel Bovijn en Joris De Wispaelere Studenten KU Leuven Valerie Bardyn en Kristel Bovijn Studenten BanBa Gent Kristel Bovijn Gent Gent Gent Kristel Bovijn Kristel Bovijn Kristel Bovijn VOOR MEDISCHE WERKGROEPEN DATUM THEMA DOELGROEP PLAATS MEDEWERKER 17/01/2013 PICU lunch (gesprekstechnieken) Ass kinderartsen Gent Dr.An Schillemans, Joris De Wispelaere 30/04/2013 Voorstelling werking, basisvorming KM, training in gespreksvoering Personeel Ziekenhuis AZ Alma Eeklo Katrien Bekaert en Dr.An Schillemans ouders en kinderen. Vorming n.a.v. nieuwe interne procedure rond KM 03/10/2013 PICU lunch (algemene werking) Ass kinderartsen Gent Joris De Wispelaere 23/10/2013 Wat is KM en wat kan, mag je doen als arts? Huisartsen AZ Eeklo Dr.An Schillemans Andere werkgroepen > Werkgroep HA op 24/1, 28/2, 27/6, 9/10 en 18/12 te Brussel > Expertenpanel kabinet Van Deurzen ivm : historisch KMH en misbruik in scholen en instellingen op 24/6, 12/9, 17/10, 13/11 te Brussel > Begeleiding Bachelor proef SIS : zoeken van relevante parameters ter registratie literatuurstudie en dossierstudie 33

35 E Learning in het VK: een verre droom of werkelijkheid? Elk jaar poogt Cera-Award via projecten die uitgekozen worden technologiestudenten en _ non-profit organisaties te laten samenwerken om de dagelijkse werking van de organisatie via technologie te verbeteren. Ons E-learning project werd gekozen om uit te werken samen met de studenten van de Hogeschool Gent, afdeling informatica. Uit een viertal weerhouden ontwerpen werd het beste geselecteerd en met trots kunnen wij zeggen dat dit ook de Cera-Award heeft gewonnen!_ Via het project VKLEERPLATFORM kunnen hulpverleners inloggen op een website en een vooraf afgesproken leertraject volgen. Zo n leertraject is momenteel nog basis, in de zin dat er nog geen hoogstaand technologische animatieprojecten zijn. Momenteel kunnen hulpverleners wanneer zij inloggen via teksten, films, informatie verkrijgen over kindermishandeling of een aspect ervan. Daarnaast kunnen zij ook een stellingenspel en een casus doorlopen._ De casus of gesprek met een cliënt kan interactief verlopen in die zin dat de cursist keuzes moeten maken over het verder verloop of aanpak en daar feedback kan over krijgen of kan herbeginnen. Wij hopen dat we binnenkort deze website echt zullen kunnen gebruiken bij het geven van vormingen en dat we zo verdere ervaringen kunnen opdoen i.v.m. E-learning._ Momenteel werken onze studenten aan een aantal verbeteringen, maar we hebben goede hoop dat binnenkort operationeel zal zijn. 34

36 Bijscholing door de teamleden OVERZICHT VAN DE GEVOLGDE VORMING IN 2013 MEDEWERKER DATUM THEMA ORGANISATIE -SPREKERS Dr Schillemans 8 februari Integrale behandeling van psychiatrische problemen in het postpartum PC ST CAMillus en Centrum moeder en baby 25 april LOK groep HA Dr.Baert _ (neurochirurg) 11 juni MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety Katrien B 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE PLAATS Pc STCamillus Sint Denijs Westrem GENT LEUVEN LEUVEN 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety Kristel feb juni Powerpoint Perspectief Gent 6 juni 2013 Code 37 Kan je een geheim bewaren? (het politioneel en justitieel onderzoek naar pedofilie) POLITEIA 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE Brussel LEUVEN 16 oktober De (on)deugd van tegenwoordig CAW Limburg- BAAL-VGGZ-SEN- SPIL en VK Limburg 6 december Verontrusting over preventie in de Jeugdzorg 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety COJ ism Faculteit Psy en Peda _ universiteit Gent VK LIMBURG Universiteit Gent Ilse 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE LEUVEN 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety 35

37 MEDEWERKER DATUM THEMA ORGANISATIE -SPREKERS Sofie 25 jan Ethische knopen doorhakken in het sociaal werk 7 maart The long and winding road: 15 jaar op weg met plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag 6 juni 2013 Code 37 Kan je een geheim bewaren? (het politioneel en justitieel onderzoek naar pedofilie) Steunpunt Algemeen Welzijnswerk ITER POLITEIA 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety STEPHANIE 25 jan Ethische knopen doorhakken in het sociaal werk Steunpunt Algemeen Welzijnswerk PLAATS Geuzenhuis Gent BRUSSEL Brussel LEUVEN Geuzenhuis Gent barbara sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety Jessica feb - juni POWERPOINT PERSPECTIEF Gent LEEN 27 juni Zwakbegaafde plegers van UZA Antwerpen UZA Antwerpen seksueel geweld 11 JUNi MANO DAG VK GENT + LEUVEN VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE 7 november Reflecties over gezinnen onder invloed MSOC Vlaams Brabant & MSOC Gent LEUVEN 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety PAUL 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety joris 16 januari Psychische antwoorden op de psychopathologie van een ouder PC SLEIDINGE 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety Regine 8 februari Integrale behandeling van psychiatrische problemen in het postpartum PC ST CAMillus en Centrum moeder en baby 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety LEUVEN SLEIDINGE LEUVEN Pc STCamillus Sint Denijs Westrem LEUVEN 36

38 MEDEWERKER DATUM THEMA ORGANISATIE -SPREKERS Jan 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety Valerie 11 JUNI MANO DAG VK GENT + VORMINGSCEL sept 2013-juni 2014 Jaaropleiding creatieve methodieken met vele talen 8 Februari Integrale behandeling van psychiatrische problemen in het postpartum INTERACTIE- _ ACADEMIE PC St Camillus en Centrum moeder en kind sept CONSULTFUNTIE INTERACTIE-_ ACADEMIE 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety LEUVEN LEUVEN PLAATS ANTWERPEN Sint Denijs Westrem Sarah 2 mei Intervisies Geweld voor Oost RAAK! CAW CAW Aalst Vlaamse CAW en VK medewerkers 11 JUNI MANO DAG VK GENT + LEUVEN VORMINGSCEL 26/3 Intervisies geweld Raak Caw Gent Visserij 25/10 Intervisies geweld Raak Caw Oudenaerde 23/5 siblingincest 13 uur tot u vergaderzaal JRB, Stationsstraat 45 C te Oudenaarde sept CONSULTFUNTIE INTERACTIEACA- DEMIE 4/10, 18/10, 15/11 en 29/11 Sos Training _ Sings of Safety 37

39 slotbeschouwingen Goede zorg voor onze cliënten vraagt goede zorg voor onze medewerkers!!! Zoals het een goede huisvader betaamt proberen wij, de Raad van Bestuur en de directie, ook zorg te dragen voor ons personeel. Dit doen we o.a. door te zorgen voor een maximale comfortabele materiële omkadering: we zijn een financieel gezonde vzw en we hebben een zeer geslaagde verbouwing achter de rug met ruime bureaus voor iedere medewerker. Daar we ook steeds meer achter de PC zitten heeft onze arbeidsgeneeskundige dienst vorig jaar ook een visusonderzoek bij alle medewerkers gedaan met daaruit voortvloeiend ook een aantal aanpassingen aan de concrete werkplek en dito investeringen (o.a. aankoop up to date IT-materiaal en vorig jaar nog voor elke medewerker een ergonomisch verantwoorde bureaustoel). Maar zorg voor de medewerkers behelst natuurlijk veel meer dan alleen maar te zorgen voor prettige werkomstandigheden, alhoewel we de invloed ervan niet mogen onderschatten. Het dag in dag uit werken met de emotioneel heel belastende problematiek van kindermishandeling vergt veel van onze medewerkers. Een goede teamwerking, een gedifferentieerd vormingsplan op maat van iedere individuele collega, een tweejaarlijks functioneringsgesprek als onderdeel van een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP), de mogelijkheid om zijn loopbaan aan te passen aan familiale ontwikkelingen (bvb deeltijdse arbeid als antwoord op zorg voor eigen kinderen), enz zijn allemaal maatregelen die hiertoe moeten bijdragen. En dit human resource beleid dient ook constant bijgestuurd i.f.v. nieuwe noden. Vorig jaar hebben we bvb een samenwerkingsovereenkomst afgesloten met een externe coach. In akkoord met de directie kunnen medewerkers hierop beroep doen om discreet en in alle vertrouwen met een neutrale externe partij hun verhaal te doen; dit moet ertoe leiden dat medewerkers de verschillende facetten van hun professioneel en persoonlijk leven in perspectief kunnen plaatsen, de persoons- en werk gerelateerde stressoren onderkennen en hiermee zo efficiënt mogelijk om te gaan. Reeds een drietal medewerkers hebben hier beroep op gedaan, tot hun grote tevredenheid. Maar al deze maatregelen wegen echter niet op tegen een van de meest belastende elementen van ons werk, nl de enorm hoge caseload. Als VK hebben wij zeer weinig invloed op onze instroom en de verwachtingen zijn ook altijd zeer groot bij de aanmelders. Burgers verwachten dat wij kunnen ingrijpen en professionals hebben ons vooral nodig in acute en heel ernstige situaties. Anderzijds botsen wij op ellenlange wachtlijsten op moment dat wij cliënten willen doorverwijzen. Blijkbaar heeft de IJH in eerste instantie er alleen maar voor gezorgd dat iedereen bezig is met zich af te grenzen en criteria te bepalen voor wat men wel of niet nog opneemt. Dit is niet langer houdbaar. Deze overbelasting hoor ik ook van mijn collega s in de andere VK, en het is dan ook niet 38

40 te verwonderen dat sommige medewerkers het slachtoffer worden van een burn-out. Ook wij zijn strenger geworden in ons opnamebeleid, het 1712nr moet ook voor een buffer zorgen voor meldingen door burgers en de IJH ontwikkelingen zouden er moeten voor zorgen dat professionals zelf meer opnemen in situaties van verontrusting. Maar deze maatregelen gaan voorbij aan het fundamenteel probleem: de vraag is groter dan het aanbod, in heel de jeugdhulpverlening. Er moet massaal veel meer geïnvesteerd worden in alle sectoren, niet alleen in de VK. De klanken die ons bereiken vanuit de nieuwe regeringsvorming maken ons echter zeer ongerust. Er wordt hoofdzakelijk gesproken over besparingen. Wij hopen dat de toekomstige regeringspartners alsnog een beleid uitbouwen dat blijft investeren in de social profit en niet alleen inzet op economische ontwikkelingen. Alleen op die manier kunnen wij onze medewerkers blijven motiveren om zich te blijven inzetten voor die cliënten die het het meest nodig hebben : onze kinderen en jongeren in kwetsbare gezinnen. 39

41 40

42