Jaarverslag Jeugdhulp. Samenvatting

Transcriptie

1 Jaarverslag Jeugdhulp Samenvatting

2

3 De jeugdhulp in Vlaanderen in 2016: Een samenvatting Op 1 maart 2014 is het decreet Integrale jeugdhulp in werking getreden. Dat leidde op 1 juni 2016 tot de voorstelling van een uniek jaarverslag: het eerste dat rapporteerde over een volledig werkjaar volgens de principes van het decreet. Het was ook het eerste jaarverslag dat verslag uitbracht over de jeugdhulp als geheel. Op 21 juni 2017 wordt het eerste jaarverslag jeugdhulp voorgesteld dat een vergelijking mogelijk maakt met het jaar ervoor. De vergelijkingen zijn schier eindeloos en ook zelf te bekijken op De opvallendste tendensen zijn opgenomen in de tekst maar het jaarverslag van 2015 blijft beschikbaar om zelf vergelijkingen te maken. De belangrijkste inzichten komen aan bod in deze samenvatting. Het intersectoraal jaarverslag 2016 geeft een meer regionale blik en integreert het zorgregierapport VAPH Belangrijke nieuwigheid in het jaarverslag 2016 is de opname van een heel aantal tabellen die een meer gedetailleerd overzicht geven van de cijfers op regionaal niveau, dit ter ondersteuning van de regionale rol die de Intersectorale Regionale Overlegfora Jeugdhulp (IROJ s) spelen. Daarnaast is ook het volledige zorgregierapport minderjarigen VAPH geïntegreerd in deze versie van het jaarverslag. 3

4 Jeugdhulp is breed en divers Eén zaak valt opnieuw op: de omvang van de jeugdhulp in Vlaanderen. Jeugdhulp is overal. Het bereik is immens en zit op diverse werkvormen: gaande van de brede instap, laagdrempelige hulp voor iedereen toegankelijk; over probleemgebonden hulp rechtstreeks en niet-rechtstreeks toegankelijk tot het gesloten aanbod van de gemeenschapsinstellingen. De cijfers tonen de werking van de principes van de Vlaamse jeugdhulp: > > Een brede instap die periodiek de hele populatie van jongeren in Vlaanderen bereikt en dus hoge aantallen kan voorleggen. Er is een stijging van het bereik van de probleemgebonden hulp met 8%. > > Een geleidelijke afname van de cijfers naarmate de intensiteit en het ingrijpende karakter van de hulpverlening toenemen. Het principe dat - waar mogelijk - de minst ingrijpende hulp eerst wordt ingezet en pas indien nodig de zwaardere hulp wordt geboden, schemert door in de cijfers. Afkortingen infografiek CAW: Centrum voor algemeen welzijnswerk CGG: Centrum geestelijke gezondheidszorg CIG: Centra voor integrale gezinszorg CLB: Centra voor leerlingenbegeleiding HCA: Herstelgerichte constructieve afhandeling K&G: Kind & Gezin NRTJ: Niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp OOOC: Onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra OVBJ: Organisatie voor bijzondere jeugdzorg VAPH: Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap VK: Vertrouwenscentrum kindermishandeling MFC: Multifunctioneel centrum 4

5 Bemiddeling 72 CLB s unieke leerlingen Brede instap/onthaal 15 inloopteams gezinnen 11 CAW s aanvragen Jongerenwelzijn K&G unieke kinderen 63 regioteams 26 thuisbegeleidingsdiensten centra voor ontwikkelingsstoornissen unieke kinderen en jongeren 93 OVBJ kinderen en jongeren Probleemgebonden hulp rechtstreeks toegankelijk gezinnen in pedagogische training kinderen en jongeren VAPH unieke kinderen en jongeren 5 diensten ondersteuningsplan 6 VK s K&G 20 CGG s unieke kinderen en jongeren meldingen gezinnen in mobiele begeleiding 18 CKG s 422 kinderen in ambulante dagopvang 641 kinderen in korte residentiële opvang 11 CAW s kinderen en jongeren unieke kinderen en jongeren rechtstreeks toegankelijke hulp 5 pleegzorgdiensten unieke kinderen en jongeren CIG HCA s Jongerenwelzijn 97 unieke minderjarigen afhandelingen betrokken kinderen Cliëntoverleg 513 dossiers Jongerenwelzijn unieke kinderen en jongeren thuisbegeleidingsdiensten VAPH persoonlijk assistentiebudget actieve budgethouders kinderen en jongeren 83 MFC s minderjarigen individuele materiële bijstand Probleemgebonden hulp NRTJ OOOC unieke minderjarigen 93 OVBJ Jongerenwelzijn unieke minderjarigen unieke kinderen en jongeren 5 pleegzorgdiensten unieke minderjarigen 8 CIG 18 CKG s K&G lang residentieel aanbod unieke kinderen en jongeren nieuwe hulpvragen 5 teams jeugdhulpregie jeugdhulpbeslissingen 603 Intersectorale toegangspoort prioraanvragen Jongerenwelzijn 5 teams indicatiestelling indicatiestellingsverslagen aanmeldingen consultteams consults Jongerenwelzijn 19 Ondersteuningscentra jeugdzorg Gemandateerde voorziening K&G 6 VK s procedures maatschappelijke noodzaak unieke aanmeldingen maatregelen Jongerenwelzijn 14 Gerechtelijke jeugdhulp sociale diensten jeugdrechtbank opdrachten maatschappelijk onderzoek 3 Gemeenschapsinstellingen Jongerenwelzijn opnames 10 diensten crisishulp aan huis unieke minderjarigen OOOC 413 unieke minderjarigen Jongerenwelzijn Crisisjeugdhulp unieke minderjarigen 6 crisisnetwerken 1 Jongerenwelzijn Centraal aanmeldpunt gemeenschapsinstellingen aanvragen 5

6 Het rechtstreeks toegankelijke jeugdhulpaanbod onder druk De cijfers en tendensen in het jaarverslag tonen aan dat de druk op het rechtstreeks toegankelijke jeugdhulpaanbod toeneemt: > > Vanuit diverse hoeken komen signalen van stijgende wachttijden voor het rechtstreeks toegankelijke aanbod. > > Het aantal crisismeldingen stijgt met 28% (cfr. infra) en kan een indicatie zijn van een niet tijdig vinden van hulp die snel en laagdrempelig beschikbaar is. > > Ook de stijging van het aantal aanmeldingen bij de gemandateerde voorzieningen kan hiervan een teken zijn. Het versterken van het rechtstreeks toegankelijke jeugdhulpaanbod kan de druk op de achterliggende, en meer ingrijpende, hulp verlagen en vermijden dat situaties escaleren in crisissituaties en andere vormen van acuut ingrijpen. 6

7 Pleegzorg blijft groeien Pleegzorg is, vooral bij jonge kinderen, de eerste optie als toch beslist wordt tot een uithuisplaatsing. Dit kan zowel via de rechtstreeks toegankelijke als via de niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp. Op 31 december 2016 zijn er pleegzorgsituaties. In vergelijking met het jaar ervoor is er een stijging met 405 pleegzorgsituaties (7 procent). Dat is de tweede stijging van deze grootte op rij en betekent dus een stijging met 14% sinds Het overgrote deel (82 procent) zijn kinderen en jongeren die langdurig en continu in eenzelfde gezin verblijven (perspectiefbiedende pleegzorg). Hierin zitten ook 450 pleeggasten boven de 21 jaar vervat. In totaal zijn er pleegzorgsituaties voor kinderen, jongeren en pleeggasten in 2016 Inzet pleegzorg Ondersteunend Perspectiefbiedend Perspectiefzoekend TOTAAL /12/ /12/ /12/2016 Bron: DOMINO-BINC 7

8 Niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp: meer accurate meting Sinds 1 maart 2014 is er één intersectorale toegangspoort in elke regio die de toegang regelt tot de niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp (NRTJ). De toegang tot deze hulp hangt af van een beoordeling van de hulpvraag door de toegangspoort, omdat deze hulp langduriger, intensiever en gespecialiseerder is. Er is een algemene daling van de cijfers door een meer accurate meting van de kerncijfers van de toegangspoort. Dat heeft een aantal verklaringen: > > In 2016 heeft de toegangspoort ingezet op administratieve vereenvoudiging. > > De wachtlijsten zijn gescreend op grond van het actueel zijn van de hulpvraag. Dat levert een meer accuraat beeld op van het effectief aantal wachtenden en de reële wachttijden. In 2016 worden kinderen en jongeren aangemeld bij de intersectorale toegangspoort. De instroom is - in vergelijking met vorige jaren - gedaald door: > > Het in gebruik nemen van de dossiers van de sociale dienst jeugdrechtbank en INSISTO. > > Verschuiving aanbod naar het rechtstreeks toegankelijke. De helft van de aanmeldingen bij de toegangspoort kadert in het optreden binnen maatschappelijke noodzaak > > Er is sprake van een verschuiving van een deel van het aanbod naar het rechtstreeks toegankelijke. Aantal aanmeldingen bij de intersectorale toegangspoort per soort aanmelder * SOORT AANMELDER UNIEKE MJ % UNIEKE MJ % UNIEKE MJ % MDT (OOOC, OBC, COS, ) (Niet-) rechtstreeks toegankelijke voorziening Gemandateerde voorziening Sociale dienst jeugdrechtbank (SDJ) ITP ** Nvt Nvt TOTAAL Bron: INSISTO * Door het werken met unieke aantallen per categorie, is het totaal niet gelijk aan de som van de aparte categorieën en zijn de percentages opgeteld niet 100%. ** Dit gaat over dossiers waarbij de aanmelder geen toegang heeft tot INSISTO en de toegangspoort zelf het A-document indient of over rechtzettingen door de ITP. 8

9 Uiteindelijk wordt voor jongeren NRTJ hulp opgestart, vooral in voorzieningen van Jongerenwelzijn en het VAPH. Daarnaast staan er op 31 december van 2016 nog jongeren op een wachtlijst (en zijn er jongeren die wachten op een PAB). In vergelijking met 2015 is dat een aanzienlijke daling omwille van de eerder aangehaalde screening. Dat geldt vooral bij de doelgroep van het VAPH. Dat jongeren op gevraagde hulp wachten, betekent niet altijd dat er voor hen geen enkele vorm van begeleiding is. Vaak krijgen deze jongeren reeds hulp maar wachten zij nog op een andere (meer geschikte) of bijkomende vorm van ondersteuning. Het aantal wachtenden daalt sterk door het screenen van de wachtenden op het nog actueel zijn van de hulpvraag Aantal wachtenden per sector * JWZ K&G VAPH TOTAAL Bron: INSISTO * In 2014 bestond de categorie intersectoraal (700) die vooral pleegzorg betrof. Sinds 2016 is er de categorie onderwijs (internaten) waar 31 jongeren op de wachtlijst staan. Door het werken met unieke aantallen per categorie, is het totaal niet gelijk aan de som van de aparte categorieën en zijn de percentages opgeteld niet 100%. 9

10 Niet-rechtstreeks toegankelijke hulp is niet altijd meteen voorhanden. De wachttijden op hulp lopen sterk uiteen, afhankelijk van regio en soort hulp. Het gemiddelde ligt in de sector VAPH hoger dan bij Jongerenwelzijn en Kind en Gezin. De meer accurate gegevens waarover we nu beschikken geven volgend beeld. Gemiddelde wachttijd van jongere bij opname per sector (teleenheid: dagen) Jongerenwelzijn: Kind en Gezin: 122 VAPH: 277 Bron: INSISTO 10

11 Crisismeldpunt integreert de netwerken geestelijke gezondheidszorg De crisisnetwerken in Vlaanderen zijn hét referentiepunt voor eenieder die worstelt met een crisissituatie. Er zijn zes crisismeldpunten in Vlaanderen. Deze zijn ingebed in de CAW s. Die beluisteren de vraag en zoeken samen met de aanmelder naar een gepaste oplossing. Vaak is de aanmelder geholpen met een consult. Indien nodig kan het crisis meldpunt een mobiel of residentieel aanbod inzetten: > > kortdurende interventie; > > een begeleiding; > > een verblijf van maximaal 7 dagen. Het aantal aanmeldingen stijgt opnieuw. Dit heeft verschillende verklaringen. De bekendheid van de meldpunten stijgt. Zowel de jeugdrechters als ouders kunnen ook rechtstreeks aanmelden. De in 2015 aangekondigde integratie van de programma s crisiszorg vanuit de geestelijke gezondheidszorg heeft eveneens een effect op deze stijging. Daarnaast spelen andere factoren een rol, zoals de toenemende druk op het hulpaanbod Een stijging van 28% aangemelde jongeren bij de crisismeldpunten Aantal aanmeldingen en minderjarigen per crisismeldpunt REGIO Aanmeldingen Mj Aanmeldingen Mj Aanmeldingen Mj Aanmeldingen Mj Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant Brussel West-Vlaanderen TOTAAL (Bron: Crisisregistratiesysteem) 11

12 Het aanbod van de crisis netwerken is versterkt met mobiele en ambulante zorg voor psychische problemen Inzet crisishulp per crisismeldpunt Interventie Begeleiding Opvang Relevant aanbod volzet * Relevant aanbod ontbreekt * Consult meldpunt nvt ** nvt ** nvt ** nvt ** Bron: Crisisregistratiesysteem * Het onderscheid tussen relevant aanbod ontbreekt en relevant aanbod volzet wordt pas sinds 2015 gemaakt: > > relevant aanbod volzet betekent dat het beschikbare aanbod uit het netwerk volzet is; > > relevant aanbod ontbreekt betekent dat dit gevraagde aanbod er niet is in het netwerk (bijv. psychiatrie). ** In 2013 en 2014 waren beide categorieën samen respectievelijk 239 en

13 Gerechtelijke jeugdhulp is vooral hulp in verontrustende opvoedingssituaties minderjarigen stromen in 2016 in bij de sociale diensten jeugdrechtbank. Voor bijna 70% heeft het Parket de jeugdrechter gevorderd om op te treden omwille van een verontrustende situatie (VOS). Meer dan de helft van die situaties is aangemeld door de gemandateerde voorzieningen (GV). Er is een toename in de instroom in vergelijking met unieke minderjarigen hebben in 2016 een maatregel bij de jeugdrechtbank lopen. Een minderheid van hen heeft een maatregel als gevolg van een als misdrijf omschreven feit (MOF). Hun aantal blijft hiermee stabiel. Aantal vorderingen per vorderingsgrond MOF VOS via GV VOS hoogdringend TOTAAL Bron: Domino Aantal minderjarigen met een maatregel per vorderingsgrond MOF VOS via GV VOS hoogdringend TOTAAL * * unieke jongeren Bron: Domino 13

14 Consult, een laagdrempelig en gewaardeerd aanbod Diverse sectoren bieden consult aan. Dat is een laagdrempelig aanbod voor jeugdhulpaanbieders waar zij terecht kunnen voor vragen, concreet advies over situaties waarin zij zelf even het antwoord niet onmiddellijk weten. Het versterkt de krachten van de hulpaanbieder en kan betekenen dat een doorverwijzing naar meer ernstige, gespecialiseerde hulp wordt vermeden. Consult kan een oplossing bieden in situaties waarin hulp niet onmiddellijk voorhanden is. Consult wordt aangeboden in de gemandateerde voorzieningen, bij de centra voor geestelijke gezondheidszorg en in de crisisnetwerken. De cijfers tonen aan dat deze functie veel bevraagd blijft, en dat de bekendheid ervan nog verder stijgt in Consult in de crisisnetwerken - 50% van de interventies consults consults consults consults (Bron: Crisisregistratiesystemen Consult bij de Ondersteuningscentra Jeugdzorg: aantal consults consults consults OCJ: Algemeen advies : 49 consults 2016: 44 consults OCJ: Bespreking concrete situatie : consults 2016: consults OCJ: Informatie : 182 consults 2016: 131 consults Bron: Consulto 14

15 De consultfunctie van de vertrouwenscentra kindermishandeling is geïntegreerd in de volledige werking van de VK. Het wordt dus niet geteld als een apart aanbod, zoals bij de OCJ s. Dat verklaart de veel hogere cijfers t.a.v. consult OCJ. Consult bij de vertrouwenscentra kindermishandeling: aantal consults adviezen t.a.v. burgers (via 1712) en professionelen adviezen t.a.v. burgers (via 1712) en professionelen (Bron: VK e-dossier) 15

16 Meer beroep op samenwerking met gemandateerde voorzieningen Maatschappelijke noodzaak (mano) is een conclusie die een gemandateerde voorziening geeft aan een case wanneer zij verontrust is over een situatie van een minderjarige en meent dat er absoluut hulpverlening moet worden ingeschakeld maar dat er daartoe onvoldoende op de eigen keuzen van de opvoedingsverantwoordelijken kan worden gerekend. De Ondersteuningscentra Jeugdzorg (OCJ) ontvangen aanmeldingen voor onderzoek naar maatschappelijke noodzaak. Dit is een toename van 21%. Ongeveer 70% van de aanmeldingen leidt tot de conclusie dat het maatschappelijk noodzakelijk is om gebruik te maken van de gepaste hulpverlening. Slechts een minderheid wordt doorverwezen naar het Parket. Aantal aanmeldingen bij een Ondersteuningscentrum Jeugdzorg naar uitkomst Maatschappelijke noodzaak Geen Mano Doorverwijzing Parket In onderzoek TOTAAL Bron: Domino Aanmeldingen bij gemandateerde voorziening in stijgende lijn maar inschatting mano blijft stabiel 16

17 Van de voltooide aanmeldingen bij de vertrouwenscentra kindermishandeling (VK) krijgt ongeveer 84% het besluit dat er sprake is van maatschappelijke noodzaak. Jeugdhulpaanbieders melden dus, ondanks de stijging in de cijfers, nog altijd gericht aan bij de gemandateerde voorzieningen en kunnen goed inschatten wanneer de ontwikkelingskansen van een minderjarige in het gedrang zijn. In de meeste gevallen slaagt men erin om tot een samenwerking binnen de vrijwillige hulpverlening te komen tussen kind of jongere, jeugdhulpaanbieder en indien nodig de gemandateerde voorziening. Aantal aanmeldingen bij een vertrouwenscentrum kindermishandeling naar uitkomst Maatschappelijke noodzaak Parketmelding Geen mano TOTAAL Bron: VK e-dossier 17

18 Antwoorden op de vluchtelingencrisis De Vlaamse Gemeenschap neemt op de diverse beleidsdomeinen haar verantwoordelijkheid om antwoorden te bieden op de vluchtelingencrisis. Ook binnen het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin zijn verschillende initiatieven genomen, met een bijzondere focus op de exponentieel gestegen instroom van de kwetsbare doelgroep van niet-begeleide minderjarige vluchtelingen (NBMV). Eind 2015 start het pilootproject Geef de wereld een thuis. Met projectmiddelen wordt daarbij de expertise van de diensten voor pleegzorg, het erkende aanbod voor de opvang en begeleiding van NBMV en Vluchtelingenwerk Vlaanderen samengebracht om pleegzorg expliciet naar voren te schuiven voor de doelgroep. In een eerste fase worden processen uitgetekend en samenwerkings afspraken gemaakt. In de zomer van 2016 stromen de eerste kinderen door en eind 2016 verblijft een 180-tal NBMV in een pleeggezin. Ook het reguliere aanbod wordt projectmatig uitgebreid: > > 18 residentiële bufferplaatsen; > > 40 plaatsen contextbegeleiding in functie van autonoom wonen. > > In samenwerking met de gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg is een aanbod traumabegeleiding en behandeling uitgewerkt. Om een vlotte toeleiding tot het aanbod te realiseren, worden de aanmeldpunten tijdelijk versterkt. Daarnaast wordt een conventie met Fedasil afgesloten die voorziet in 145 gecofinancierde, rechtstreeks toegankelijke verblijfsmodules met contextbegeleiding voor NBMV van 15 jaar of jonger. Het is de verdienste van de 13 betrokken organisaties dat deze uitbreidingen op korte termijn operationeel zijn en een quasi volledige bezetting halen. Opvallend bij alle organisaties is dat in deze leefgroepen een aanzienlijk deel personeelsleden met migratieachtergrond en vluchtelingen wordt tewerkgesteld. Eind 2016 wordt een bijkomend initiatief genomen: voor de doelgroep van 16-tot-25-jarigen worden 100 plaatsen contextbegeleiding in functie van autonoom wonen, al dan niet ondersteund door flexibele verblijfsvormen, gecreëerd. De gezamenlijke investeringen van voornoemde initiatieven bedragen ruim 13 miljoen euro, waarvan bijna 4 miljoen euro door de cofinanciering met Fedasil wordt gegenereerd. > 18 residentiële plaatsen en 40 plaatsen contextbegeleiding in functie van autonoom wonen binnen het reguliere aanbod > 180 pleegplaatsingen > 145 rechtstreeks toegankelijke verblijfsmodules met contextbegeleiding in cofinanciering met Fedasil > 100 plaatsen contextbegeleiding in functie van autonoom wonen voor de doelgroep 16-tot-25-jarigen 18

19 Eerste intersectorale vergelijking o.b.v. rijksregisternummer Een belangrijke vaststelling bij het jaarverslag jeugdhulp 2015 was het gebrek aan gegevens over sectoren heen. Het jaarverslag werd toen samengevat als een unieke som van aparte delen. VAPH Jongerenwelzijn ,3% 75 0,03% ,4% ,7% Kind & Gezin De editie 2016 van het jaarverslag jeugdhulp blijft dat voor een groot stuk maar wil toch al een eerste blik werpen op de grotere betekenis van het geheel. Er is een eerste vergelijking gemaakt van de populatie van jongeren die in 2016 in contact zijn gekomen met K&G (preventieve gezins ondersteuning), VAPH en Jongerenwelzijn (voorzieningen JWZ, gemeenschapsinstellingen, OCJ s en SDJ s) o.b.v. het gebruik van het rijksregisternummer in deze sectoren. De tekening hiernaast geeft een overzicht van de overlap tussen de drie sectoren. De cijfers geven unieke jongeren weer die gekend zijn in 2016 in 1 sector, een combinatie van 2 sectoren of de 3 sectoren. Het is voor het eerst dat een dergelijke oefening wordt gemaakt en het vergt nog heel wat verder onderzoek om hier zinnige uitspraken over te doen. In de toekomst worden nog volgende evoluties verwacht, die de kennis zullen vergroten: > > Er is een sectorbreed engagement om het gebruik van het rijksregisternummer vanaf 1 januari 2018 algemeen toe te passen. Dit betekent dat we vanaf het jaarverslag 2018 meer onderbouwde uitspraken kunnen doen over de overlap tussen sectoren; > > De implementatie van eyouth als centrale spil in het informaticalandschap - van in eerste instantie het agentschap Jongerenwelzijn en in tweede instantie het volledige jeugdhulpverleningslandschap - zal intersectorale gegevensuitwisseling mogelijk maken; > > Het longitudinaal onderzoek: dat wil komen tot o.a. een set van intersectorale indicatoren die door alle jeugdhulpactoren worden geregistreerd. 19

20 Leden van de werkgroep Tim Stroobants (K&G) Ruth Dufromont, Hilde Denys en André Verdegem (CLB s) Tineke Oosterlinck (GGZ) Hanna Steenwegen (VAPH) Tom D Olieslager (CAW s) Kirsten Dereymaeker en Yves Indeherberge (Jongerenwelzijn) Tekstbehandeling Yves Indeherberge Vormgeving Ludwig D Haeseleer & Katrien Verhoeven Foto s Florian Van Eenoo Meer informatie