MIREILLE HILDEBRANDT (RUN/EUR) OVER DE GEDIGITALISEERDE WERELD EN HET RECHT

Transcriptie

1 ,50 35 TRANSFER: CHRISTIAN VAN MEGCHELEN NAAR PELS RIJCKEN 41 NOMINATIES GOUDEN TOGA, GOUDEN BEF EN GOUDEN SLEUTEL 71 DEALMAKER: JAN WILLEM DE BOER (LINKLATERS) JAARGANG 8 MEDIATION ALS IK... PENSIOENRECHT RONDETAFELGESPREK BEDRIJFSJURISTEN MIREILLE HILDEBRANDT (RUN/EUR) OVER DE GEDIGITALISEERDE WERELD EN HET RECHT nu ook als iphone app!

2 Iedere wedstrijd wordt gewonnen in de voorbereiding

3 nr ICT-hoogleraar Mireille Hildebrandt over Big Brother en Kafka Mogelijkheden scheppen én voorwaarden stellen. Dat is de rol die het recht moet spelen in onze gedigitaliseerde wereld, volgens rechtsfilosoof en hoogleraar ICT & rechtstaat Mireille Hildebrandt. Een gesprek over een complex onderzoeksgebied, waar Big Brother en Kafka regelmatig om de hoek komen kijken. Mediation: niet voor watjes Het heeft jaren geduurd, maar nu lijkt mediation zich een vaste positie in het Nederlandse rechtssysteem te verwerven. Nog steeds wordt maar één procent van de in aanmerking komende rechtszaken opgelost via mediation, maar de voorstanders zijn onvermoeibaar. Mediation werkt. Niet alleen in het familierecht, maar ook in strafzaken en faillissementen Nominaties Gouden Toga en Gouden Sleutel Eind november is het weer zover, dan worden de door Mr. ingestelde prijzen voor arbeidscommunicatie uitgereikt. In het vorige nummer werden de genomineerden voor de Gouden Muis bekendgemaakt, nu die voor de Gouden Toga, Gouden Bef en Gouden Sleutel. Rondetafel zuidelijke bedrijfsjuristen ASML, DSM, NXP en Philips: klinkende namen waar juristen op hoog niveau kunnen werken. Toch blijkt de stap naar het zuiden voor de meesten te groot. Waar ligt dat aan? Wat typeert eigenlijk het werk van een jurist in de zuidelijke maakindustrie? Als ik... pensioenrecht In deze aflevering van de serie Als ik laten prominente jursiten hun licht schijnen over de vraag wat zij zouden willen veranderen op het gebied van het pensioenrecht. Wat zouden zij aanpakken, instellen en/of afschaffen als zij minster van Sociale Zaken en Werkgelegenheid waren? nr

4 Winnaar Gouden Zandloper: snelste groeier Link up. Vind je het een spannende uitdaging om hechte relaties op te bouwen met gerenommeerde, internationale cliënten? Wil je de grenzen van je praktijkgebied verleggen naar een breed spectrum van sectoren? Heb je het talent, inzicht én de energie om de meest complexe transacties succesvol af te ronden? Link dan met Linklaters! Wij zijn een wereldwijd, toonaangevend kantoor met advocaten, notarissen en fiscalisten. We zijn altijd op zoek naar jong toptalent. Dus als jij carrière wilt maken in een open en toegankelijke omgeving, waarin pragmatisme en vernieuwend denken centraal staan, bekijk dan onze stagemogelijkheden en vacatures op

5 nr Colofon Mr. is hét onafhankelijk magazine voor juristen. Het bericht, belicht en becommentarieert actuele zaken in de juridische wereld. Mr. bereikt ruim actieve juristen in Nederland. De uitgever wordt door een Raad van Advies geadviseerd over het te voeren beleid. Informatie over abonnementen zie onderaan dit colofon. Redactieadres Van Kleef Media Kennemerplein 13, 2011 MH Haarlem Tel , fax , mail: Redactie Michiel van Kleef (hoofdredacteur), mr. Karen Rijlaarsdam (eindredacteur), mr. Annelieke Fenstra, Myrna van Lente Medewerkers mr. Lex van Almelo, mr. Jurjen Boorsma (Arrest van de maand), drs. Andrea Bosman, mr. Alieke Bruins, Laura Burgers (Bijgewoond), mr. Marianne van der Hoek (Jonge-Baliepagina), mr. drs. Michel Knapen, mr. Peter Louwerse, mr. Noortje Ogg (Jonge-Baliepagina), drs. Michiel Rohlof (Dealmakers), mr. drs. Miek Smilde, mr. Henriette van Wermeskerken Columnisten Harm Cammel, prof. mr. Rieme-Jan Tjittes Fotografie Chantal Ariëns, Chris van Houts, Geert Snoeijer Illustraties Josje van Koppen, Mirèn van Alphen Website Webmeester Bart Pronk Raad van Advies Baker & McKenzie: Chantal Rademaker de Ridder, Boekel De Nerée: Charlotte de Mos, Brunel Nederland: Arjan de Vries, Houthoff Buruma: Jaap Bosman, USG Juristen: Eelco Stuut, Voxius: Ruud Harinck Uitgeverij Kluwer Juridische Uitgevers Postbus 23, 7400 GA Deventer Tel Uitgever drs. Mirjam Bonting Media advies Maarten Schuttél Advertentiedeelname Capital Media Services B.V. Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen Tel , Vormgeving COLORSCAN BV, Voorhout - Druk Senefelder Misset, Doetinchem Abonnementen en adreswijzigingen Abonnementsprijs 110,00 per jaar. Losse nummers 11,50, te bestellen via of Alle prijzen zijn inclusief verzendkosten en BTW. Juristen die als zodanig werkzaam zijn ontvangen Mr. kosteloos. Bij wijziging tenaamstelling en/of adres verzoeken wij u de huidige en de gewijzigde gegevens op te sturen naar Kluwer Klantenservice, Postbus 23, 7400 GA Deventer. Tel , fax , klantenservice.kluwer.nl Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever openbaar worden gemaakt of verveelvuldigd. ISSN Copyright Kluwer NIEUWS 6 Met onder meer: Steeds meer advocaten ziek van hun werk, nieuwe gerechtspresidenten, salaris notaris onacceptabel laag, meesters van de week en weblogs COLUMN 17 Rieme Jan Tjittes Recht als redder van de westerse wereld RUBRIEKEN 67 Buitenlandse zaken Berichten vanuit Frankfurt en Brussel 69 Financieel 69 Sales 71 Dealmakers 77 Arrest van de maand 87 Muraal Van Iersel Luchtman Den Bosch SUBSIDIAIR 92 Nachtkastje Wat leest Ruben Houweling (EUR)? 93 Lezen Mike Niekoop (Clifford Chance) over De bal is recht 95 Rijden Willem de Vries (HVR Advocaten) 97 Netwerken Borrelen met de NOvA en de NVvR Beter werk 33 Het vaste katern over jurist en arbeidsmarkt 34 Nieuws Een broodje eten via de Holla app, Pleit 2012, snellere spraakverwerking voor Dirkzwager, de arbeidsthermometer en natuurlijk personalia 39 Column GroeiNu! 54 Jonge-Baliepagina s Katern bedrijfsjuristen 56 Column Harm Cammel 59 Ik en mijn bedrijfsjurist Marcel van de Vorst (Norton Rose) over Petra van der Beek (ReachLocal) 62 Bedrijfsjuridisch nieuws Nieuws en wisselcolumn van Ilona Crommentuijn (Schiphol) 64 Inhouse bij... Het Erasmus MC nr

6 Juridisch nieuws Steeds meer advocaten ziek van hun werk Steeds meer advocaten hebben psychische klachten als overspannenheid en burn-out. Als gevolg hiervan raakt een toenemend aantal advocaten arbeidsongeschikt. Oorzaken zijn onder meer te hoge werkdruk en -belasting, interne conflicten en een slechte balans tussen werk en privé. Het goede nieuws is dat advocaten hier zelf wat aan kunnen doen, zegt arbeidsongeschiktheidsverzekeraar Movir. Movir zag vorig jaar het aantal arbeidsongeschikte advocaten met 14% toenemen ten opzichte van het jaar daarvoor. Bij maar liefst 41% van de meldingen in 2011 ging het om psychische klachten. Coaching & counselingbureau Elestia ontwikkelde daarom in opdracht van Movir de zogeheten Mentale Veerkracht Scan ( Deze scan moet bijdragen aan het vroegtijdig signaleren van klachten als overspannenheid en burn-out. De scan betreft een online vragenlijst van vijf pagina s met een aantal stellingen die gaan over onder meer samenwerking, stress en werkbelasting. Advocaten kunnen daarbij geheel anoniem aangeven of ze daar niet tot vaak last van hebben. Het resultaat is een soort thermometer die een eerste indicatie van de mentale conditie geeft. Movir-directeur Louis van Drunen vertelt dat hij zich zorgen maakt. Het gaat niet zo goed met deze beroepsgroep. De schade onder advocaten is behoorlijk aan het oplopen. Dat is echt een probleem aan het worden. We willen een gezonde beroepsgroep en gelukkig zijn psycheklachten bij vroegtijdige interventie vaak positief te beïnvloeden. De scan is een goede methode om te signaleren of het tijd is om in te grijpen. Mocht dat inderdaad de uitkomst zijn, dan adviseren wij onze verzekerden de coaching van Elestia. Op deze manier kan langdurige uitval of zelfs permanente schade worden voorkomen. De scan is ook toegankelijk voor niet bij Movir verzekerde advocaten. De kosten voor hun coaching komen dan wel voor eigen rekening. Financiële prikkel De stijging van arbeidsongeschiktheidsmeldingen door psychische klachten de afgelopen tijd is niet direct te verklaren, maar Van Drunen noemt wel een aantal mogelijke oorzaken. Zo zegt hij dat de economisch barre tijden leiden tot meer concurrentie en daardoor een hogere werkdruk. Met alle gevolgen van dien. Ook interne conflicten zijn volgens Van Drunen een belangrijke oorzaak. In de advocatuur komen samenwerkingsproblemen relatief vaker voor. Duidelijk is dat dit niet altijd op individueel niveau op te lossen is. Hier geldt een kantoorbrede verantwoordelijkheid. Dat besef ontbreekt soms. Naast gezondheidsaspecten heeft de Mentale Veerkracht Scan ook nog een financiële prikkel. Van Drunen: Wij zijn enkele jaren geleden met APF/Balieplus een winstdelingsregeling aangegaan. Dit jaar hebben we voor het eerst geen winst aan onze verzekerde advocaten kunnen uitkeren. Het resultaat liet dit niet toe. Net als de advocaat zien wij dat graag weer ten positieve gekeerd. Maar dat kunnen we niet alleen. Dat moeten we samen doen. Salaris notaris onacceptabel laag Het gemiddelde inkomen van de notaris ligt op dit moment op een onacceptabel laag niveau. Dat zei voorzitter Ruud van Gerven begin oktober tijdens het wetenschappelijke jaarcongres van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie. De kantoorresultaten van notarissen blijken opnieuw een dieptepunt bereikt te hebben. De nieuwe halfjaarcijfers wijzen op een gemiddeld resultaat dat fors lager ligt dan dat van De gemiddelde omzet is in 2012 ten opzichte van vorig jaar met ongeveer tien procent gedaald. Dit heeft geleid tot een inkomensdaling voor de gemiddelde notaris van veertig procent. Die omzetdaling komt met name door de teruglopende vastgoed- en ondernemingspraktijk. Van Gerven: Tot voor kort dachten we nog dat we het dieptepunt bereikt hadden, maar niets blijkt minder waar. Voor veel kantoren is de grens allang bereikt. Het gemiddelde inkomen van de notarissen ligt thans op een onacceptabel laag niveau. Alle mogelijke bezuinigingsronden ten spijt staat het water velen tot aan de lippen. Zestien procent van de notarissen draait dit jaar tot nu toe met verlies. Vorig jaar was dat nog twaalf procent. De grotere en de meer gespecialiseerde kantoren tonen relatief aanzienlijk betere cijfers dan de solitaire en meer generalistisch werkende kantoren. Van Gerven zei dat het KNB-bestuur waar het echt niet anders kan zal helpen met het afbouwen van de activiteiten. En verder zal de KNB er alles aan doen kantoren te stimuleren met elkaar te gaan samenwerken, te specialiseren en te innoveren. Die drie woorden vormen de sleutel tot een mogelijke oplossing. 6 nr

7 Juridisch nieuws Boegbeeldig Vorig jaar nam ik deel aan een workshop tijdens het jaarcongres van de Nederlandse Vereniging van Rechtspraak. Aan de orde was de vraag of rechters wel of niet moesten deelnemen aan televisieprogramma s als De Wereld Draait Door en Pauw & Witteman. Enigszins balorig riep ik op een bepaald moment uit dat de rechterlijke macht gewoon een paar langbenige blondines uit haar midden moest selecteren en dat die voortaan het beeld naar buiten toe zouden bepalen. Hoewel het een grapje was, zat er ook een serieuze ondertoon in mijn opmerking. Ik had destijds net een interviewbundel uitgebracht waarin een kleine twintig rechters onder meer mopperden over het gebrek aan aansprekende gezichten. Niks mis met Van den Emster en Corstens, maar aansprekend? Nou nee. Dat er toentertijd een vertegenwoordiger van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie in de zaal moet hebben gezeten, besefte ik me vorige week toen het KNB-clubblad op de mat viel. BOEGBEELD! Stond er bij de foto van de hoogbenige blondine professor Nora van Oostrom, die vanaf nu het externe gezicht van de KNB vormt. Kan het gekker? Wel hoor! Neem nou het Volkskrant interview van maar liefst anderhalve pagina met Leendert Verheij, voorzitter van het Haagse gerechtshof. Aanleiding? Hij twittert. Alleen gaan die tweets nergens over, maar wel 500 volgers erbij sinds het interview. Kom op Nora, dat kun jij beter! Michiel van Kleef, Publieksverkiezing Gouden Sleutel & Gouden Bef Tot maandag 12 november kan via een stem worden uitgebracht op een van de advertenties die zijn genomineerd voor de Gouden Sleutel en Gouden Bef (zie ook pagina 41 en verder). De Gouden Bef, die vorig jaar werd gewonnen door Loyens & Loeff, is de prijs voor de beste wervingsadvertentie die in print is verschenen. De Gouden Sleutel wordt uitgereikt voor de beste advertentie in print die niet gericht is op werving en selectie. Deze prijs ging vorig jaar naar Van Lanschot Bankiers. Deze twee prijzen en de Gouden Toga en de Gouden Muis (juryprijzen voor de beste printadvertentie en de beste website) worden op vrijdag 23 november uitgereikt in Amsterdam. Wie de uitreiking wil bijwonen kan zich daarvoor aanmelden via info@mr-magazine.nl Marketing kleine kantoren steeds belangrijker Kleine advocatenkantoren gaan steeds meer marktgericht ondernemen. De concurrentiedruk wordt stevig gevoeld. Kantoren spelen hierop in door gebruik te maken van nieuwe afrekenmodellen en de commerciële inzet van social media. Dat blijkt uit een onderzoek naar de stand van marketing in de advocatuur door adviesbureau Meesters in Marketing. Aan het onderzoek namen zestig kantoren deel. Bijna tachtig procent van de respondenten is werkzaam bij kantoren tot en met tien advocaten. Een kwart van de respondenten is eenpitter. De deelnemers zijn bijna unaniem van mening dat een bewust prijsbeleid van belang is. Zo n tweederde van de kantoren voert een bewust prijsbeleid. Het traditionele uurtje-factuurtje wordt nog altijd veel ingezet. Maar circa veertig procent van de respondenten maakt ook regelmatig gebruik van vaste prijzen en van vooraf gemaakte prijsafspraken. Verder is gebleken dat de meeste kantoren nog altijd voornamelijk traditionele communicatie-instrumenten zoals sponsoring en relatie-evenementen inzetten. Toch staat het commercieel gebruik van social media als Twitter en LinkedIn ook steeds hoger op de agenda. Het merendeel van de deelnemers verwacht toenemende concurrentie van zowel nieuwe als bestaande kantoren. Ook de druk van rechtsbijstandverzekeraars wordt gevoeld, ruim zeventig procent verwacht uit die hoek meer concurrentie de komende tijd. nr

8 IF YOU EVEN DREAM OF BEATING ME YOU D BETTER WAKE UP AND APOLOGIZE. MUHAMMAD ALI

9 Juridisch nieuws Presentatie zestien nieuwe presidenten De zestien nieuwe presidenten van de nieuwe gerechten werden op 15 oktober in de Glazen Zaal in Den Haag gepresenteerd door minister Ivo Opstelten van Veiligheid en Justitie en voorzitter van de Raad voor de rechtspraak Erik van den Emster. Dit vanwege de Wet herziening gerechtelijke kaart die op 1 januari 2013 in werking treedt. De presidenten staan voor de vernieuwingsopdracht van de rechtspraak. Minister Opstelten en Rvdr-voorzitter Van den Emster met de zestien presidenten en overige leden van de Raad voor de rechtspraak. Rechters moeten mediatraining krijgen Rechters moeten mediatraining krijgen om goed te leren omgaan met camera s in de rechtszaal. Dat vindt Dirk Vergunst, sinds kort voorzitter van de landelijke persrechtersvergadering. amera s komen steeds verder de rechtszaal in, die ont- valt niet te keren, aldus Dirk Vergunst, rech- Cwikkeling ter in Zutphen en voorzitter van de landelijke persrechtersvergadering. We moeten goed in de gaten houden of het proces daardoor nadelig wordt beïnvloed. Maar om te beginnen is van belang dat rechters zich voorbereiden op die nieuwe situatie. Hoe komen ze over op beeld? De afgelopen jaren is het aantal persrechters gegroeid tot bijna honderd. Er kwam een bestuur dat overleg tussen de persrechters organiseert, maar ook contact onderhoudt met de gerechtspresidenten en de Raad voor de rechtspraak. Vergunst: Samen werken we aan externe gerichtheid: wat is mijn boodschap, breng ik die goed over, hoe kan ik misverstanden vermijden? Dat gaat met vallen en opstaan, want elk woord van een rechter wordt op een goudschaaltje gewogen. Volgens Vergunst moet de Rechtspraak zich er op instellen dat iedereen meekijkt. De techniek gaat zo hard. Je kunt al pennen kopen met een camera erin, die je gewoon in je borstzak steekt. Wat doe je daartegen, de deur op slot en iedereen fouilleren? Dat willen we niet. We kunnen er dus beter vanuit gaan dat er opnamen worden gemaakt en zorgen dat we greep hebben op ons eigen optreden. Daar moet de komende jaren veel tijd in worden geïnvesteerd. ZOEKT U EEN BETAALBAAR ALTERNATIEF VOOR UW ACCOUNTANT? Beperkt uw accountant zich tot het samenstellen van de jaarrekening en verzorgen van de belastingaangifte? WILT U MEER? Wij gaan verder. Naar gelang uw wens kunnen wij u adviseren en ondersteunen bij het voeren van de administratie, zodat de continuïteit gewaarborgd is. Wij kunnen uw medewerkers opleiden en begeleiden. Door periodieke controle en rapportage kunt u vinger aan de pols houden. Door onze lage overhead kunnen wij u scherpe concurrerende tarieven aanbieden. Voor meer informatie of een vrijblijvende offerte kunt u ons bellen of mailen. Voor informatie: Karin Wichards De Gouwe GE Landmeer Karin.wichards@planet.nl nr

10 Juridisch nieuws Nora van Oostrom gaat notaris van stoffig imago afhelpen NIEUWS VOOR JURISTEN foto: Truus van Gog Behoefte aan een eigentijdsere en jeugdiger uitstraling was voor de KNB reden om de Utrechtse hoogleraar notarieel recht Nora van Oostrom als woordvoerder aan te stellen. Voorzitter Ruud van Gerven van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) vindt zichzelf niet geschikt als het (externe) gezicht van het notariaat. Hij stelt dat er behoefte is aan een eigentijdsere en jeugdiger uitstraling. Het notariaat heeft natuurlijk een stoffig imago. Als ik met mijn 57 jaar bij Pauw & Witteman aanschuif in mijn streepjespak dan zou dat het beeld dat men van het notariaat heeft alleen maar bevestigen, terwijl dat ver van de werkelijkheid ligt. Dat moet veranderen. Verder wil de KNB in deze tijd van uitholling van het beroep van notaris door de politiek een constant gezicht naar buiten hebben. Van Gerven: Onze herkenbaarheid moet groter worden. De voorzitter van de KNB wisselt elke twee jaar. Het is juist nu van groot belang dat we de KNB-gedachte door één persoon voor een lange periode voor het voetlicht brengen. Daarom werd gezocht naar een nieuwe woordvoerder, die werd gevonden in de persoon van de Utrechtse hoogleraar notarieel recht Nora van Oostrom, tevens adviseur bij NautaDutilh. Aan haar de schone taak om het stoffige imago te veranderen. Van Oostrom: Mannen met grijs haar in pak zijn niet per definitie synoniem aan slecht, maar als je in de media die archetypes blijft zien dan wordt het verkeerde beeld steeds bevestigd. Het notariaat is juist een heel levend en modern beroep dat met de tijd meegaat en midden in de samenleving staat. Dat wordt geloofwaardiger als dat wordt uitgestraald door iemand die niet ook het klassieke notariaat vertegenwoordigt. Ik denk dat dat de overweging is geweest om in ieder geval te kiezen voor een vrouw. Of haar blonde haar en jonge look ook een belangrijke rol heeft gespeeld, durft zij niet met zekerheid te zeggen. Pluspunt is dat Van Oostrom geen financiële belangen heeft. Er zijn natuurlijk beslissingen die wellicht genomen moeten worden die financiële consequenties voor notarissen kunnen hebben. Ik kan dan als woordvoerder optreden zonder dat mij wordt verweten dat ik preek voor eigen parochie. Wetenschappelijke onafhankelijkheid Van Gerven ziet geen probleem in het verenigen van Van Oostroms wetenschappelijke onafhankelijkheid met haar taak als woordvoerder. Ze zal zo nu en dan van pet moeten wisselen. Als dat duidelijk wordt uitgelegd, is dat geen punt. Van Oostrom nuanceert dat iets. Ik heb direct duidelijk gemaakt dat ik geen stellingen zal innemen die haaks staan op mijn innerlijke overtuiging. Los van wetenschappelijke geloofwaardigheid zou ik dat niet naar mezelf kunnen verantwoorden. Mocht zoiets zich voordoen dan kan ik me voorstellen dat een bestuurslid het woord zal voeren.maar ik denk dat het goed met elkaar te verenigen is. nu ook als iphone app! Aanbevelingen kennismanagement Opinie!!!!!! De website van Mr. ( heeft een rubriek Opinie. Onlangs schreef Martin Apistola een bijdrage. Martin Apistola, postdoc aan het Computer/Law Institute aan de Vrije Universiteit, schreef een bijdrage over kennismanagement. Hier een korte samenvatting van het stuk (Opinie/Kennismanagement). Hoewel sommige kleine en middelgrote advocatenkantoren in de praktijk worstelen met kennismanagement, het beheren van hun kennis (modellen, adviezen, pleitnotities etc.), zijn er ook vele kleine en middelgrote kantoren die door hun ervaring met kennismanagement aanbevelingen kunnen doen met het opzetten daarvan. Het doel van dit artikel is een kort overzicht van aanbevelingen op het terrein van kennismanagement bij kleine en middelgrote advocatenkantoren. Deze aanbevelingen zijn door middel van interviews en een inventarisatie van relevante kennismanagement literatuur tot stand gekomen. Martin Apistola (VU) 10 nr

11 Let op wat mensen zeggen, maar let nog beter op wat ze doen Prof. mr. Leonard Verburg HOOGLERAAR ARBEIDSRECHT, RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN Verder denken over arbeidsrecht Prof. mr. Leonard Verburg verzorgt in de komende periode voor het CPO de Verdiepingscursus Arbeidsrecht en de cursus Geschillen in het Vennootschapsrecht. U kunt zich ook nog aanmelden voor de VSO-cursussen Arbeidsrecht en Ontslagrecht verdiept. Kijk voor meer informatie op Voor scherpe denkers.

12 Bijgewoond Als drukke jurist kunt u natuurlijk niet overal aanwezig zijn. Mr. brengt u daarom maandelijks verslag uit van de gemiste highlights. door Suzan Brugman en Laura Burgers Honderd jaar professor Sanders: Politiek, recht & kunst Datum: 20 september 2012 Aantal aanwezigen: 75 Locatie: Erasmus Universiteit, Rotterdam Borrel: Prof. mr. Piet Sanders, een van Nederlands markantste juristen, werd vrijdag 21 september honderd jaar oud. Om dit te vieren werd de dag ervoor een speciale bijeenkomst gehouden op de Erasmus School of Law, voor studenten, alumni, medewerkers en partners van de faculteit en vrienden en familie van Sanders. Helaas kon Sanders er, vanwege zijn hoge leeftijd, zelf niet bij zijn. Zijn zoon was wel aanwezig en genoot met volle teugen van de viering. De bijeenkomst stond in het teken van het eren van Sanders op de drie gebieden waarop hij zo n prominente rol heeft gespeeld, namelijk politiek, recht en kunst. Zo vertelde goede vriend Ad van Liempt over Sanders politieke carrière als voormalig adviseur van de Nederlandse overgangsregering na de Tweede Wereldoorlog. Prof. mr. Vino Timmerman had het over de vernieuwende, pionierende rol van Sanders op het gebied van het arbitrage- en ondernemingsrecht en ook over zijn persoonlijke ervaringen uit de tijd dat hij student-assistent bij Sanders was. Na afloop van de bijeenkomst was er een borrel met, heel toepasselijk, een expositie. Sanders, als groot kunstliefhebber, zou deze expositie vast gewaardeerd hebben. Piet Sanders overleed enkele dagen na de bijeenkomst, op 27 september. (SB) Eerste Dag voor de Rechtspraak Datum: 27 september 2012 Aantal aanwezigen: 100 Locatie: Huis van de Rechtspraak, Den Haag Borrel: De reputatie van de rechtspraak was het thema van de eerste Dag van de Rechtspraak. De rechtspraak heeft, volgens Erik Van den Emster (voorzitter van de Raad van de rechtspraak), een slechte reputatie in Nederland. Men (lees: de gemiddelde Nederlander) zou vinden dat procedures te veel tijd in beslag nemen en dat de rechter te soft is in het bestraffen van criminaliteit. Die slechte reputatie is volledig onterecht, stelt Van den Emster. Procedures nemen vandaag de dag lang niet zoveel tijd meer in beslag als een paar jaar geleden en qua hoogte van de straffen geldt dat Nederland inmiddels behoort tot de Europese top. De Tilburgse hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen, die de jaarlijkse rechtspaaklezing hield, presenteerde onderzoek waaruit bleek dat het wel meevalt met die slechte reputatie: men is over het algemeen niet ontevreden over de rechtspraak. Sterker nog, het grootste deel van de ondervraagden geeft de rechtspraak in Nederland een dikke voldoende! De slechte reputatie zou vooral veroorzaakt worden door berichten in de media, die (vaak) gebaseerd zijn op onjuiste en onvolledige informatie, zo blijkt uit het onderzoek. In een debat onder leiding van journalist Max van Weezel werd gediscussieerd over de vraag hoe de rechtspraak af kan komen van haar slechte reputatie. En of meer openheid en inzicht in procedures kunnen bijdragen aan een beter imago. De deelnemers (onder wie Arthur Docters van Leeuwen, HR-lid Willem van Schendel en advocaat Hermine Voûte) konden het hierover niet eens worden. De een vond dat de gewone mens meer betrokken moet worden bij procedures en meer inzicht moet krijgen in de rechtspraak, terwijl de ander van mening is dat rechtspreken een verheven beroep is en het betrekken van de gewone mens bij de rechtspraak zal leiden tot verlies van gezag. (SB) The Politics of Justice Datum: 12 en 13 oktober 2012 Aantal aanwezigen: ruim 300 Locatie: Institute of Social Sciences, Den Haag Borrel: The Hague Academic Coalition (HAC), een samenwerkingsverband van acht in Den Haag gevestigde onderzoeksinstituten, organiseerde alweer zijn negende jaarlijkse conferentie. Medewerkers van ambassades, internationale organisaties, het Joegoslavië-Tribunaal, het Internationaal Stafhof en vooral een heleboel (buitenlandse) academici kwamen bijeen om het te hebben over de wrange relatie tussen internationaal recht en politiek. Juristen geloven dat recht objectief is, maar moeten beter tot zich laten doordringen hoe groot de rol van politiek is. Anders raken ze gevangen in irrelevantie, zo vatte organisator Jeff Handmaker treffend samen wat de Finse professor Martti Koskenniemi twintig jaar geleden betoogde in zijn baanbrekende artikel The Politics of International Law. Koskenniemi himself was aanwezig en lichtte zijn stelling gloedvol toe. De zaal reageerde er verdeeld op. Een medewerker van het Joegoslavië-Tribunaal benadrukte fel dat er in zijn beroepspraktijk wel degelijk aandacht voor politieke context was. Tijdens de koffie na afloop noemden sommigen de woorden van de Finse professor zelfs allemaal onzin. Koskenniemi heeft echter ook veel medestanders. Zo onderstreepte Vincent de Graaf (adviseur van de Hoge Commissaris van Nationale Minderheden van de OVSE) dat wij groot politiek belang hebben het mensenrechtenbeleid van Rusland serieus te nemen. Tijdens workshops werd de relatie tussen internationaal recht en politiek verder uitgediept. Al met al waren het niet de meest gezellige onderwerpen die voorbij kwamen: internationale misdaden, militaire interventies, het onophoudelijk gevecht tegen corruptie, et cetera. Toch hadden alle bezoekers van de conferentie een energieke blik in de ogen. Want wie krijgt er nu geen energie van een strak georganiseerde conferentie waar louter interessante dingen worden verteld? (LB) 12 nr

13 Is een speciale dag van en over de Rechtspraak eigenlijk wel nodig? Rechtspraak staat of valt met het vertrouwen dat de samenleving in haar heeft. Voor dat vertrouwen is het beeld van de buitenwereld over de rechtspraak belangrijk. Dat beeld is positief, maar dat is geen vanzelfsprekendheid en daar moeten we aan blijven werken. Zoals met een dag van de Rechtspraak. Gefeliciteerd! U wordt president van de nieuwe Rechtbank Noord-Holland. Uw collega-presidenten in Noord-Holland zijn vast heel jaloers? Bij de rechtbank Noord-Holland gaat het om een fusie van de rechtbanken Haarlem en Alkmaar. Ik vind het fantastisch dat ik word voorgedragen als eerste president. Mijn Haarlemse collega wordt voorgedragen als president van het Gerechtshof in Amsterdam. Jaloezie is niet aan de orde. foto: Dook van Gils 24 SEPTEMBER Evert van der Molen (rechtbankpresident Alkmaar) was betrokken bij de eerste Dag van de Rechtspraak. 1 OKTOBER Notaris Gerard Post ging vorig jaar met vervroegd pensioen, maar kreeg heimwee en helpt zijn dochter die hem als notaris in Ommen is opgevolgd. 15 OKTOBER Advocaat Richard Korver (Korver & van Essen) presenteerde zijn boek Recht van spreken, waarin hij pleit voor verbetering van de positie van slachtoffers van ernstige misdrijven. Wat vindt u van de inbrekersrisicoopmerking van staatssecretaris Fred Teeven (Veiligheid & Justitie)? Moeten misdaadslachtoffers die van zich afbijten inderdaad mild behandeld worden? Vanzelfsprekend dienen alle omstandigheden van het geval in overwegingen omtrent vervolging te worden betrokken. Ik sta zelf de (familie van) een vermeende comadief bij en meen dat alle personen die in die zaak betrokken zijn bij het geweldsincident waardoor mijn cliënt zich nu nog immer in coma bevindt, zich in de openbaarheid zouden moeten verantwoorden, in plaats van dat er in een achterafkamer door een officier van justitie wordt besloten tot sepot. Wat miste u zo erg dat u niet stil kon blijven zitten? Ik heb de afgelopen tijd niet stil gezeten. Omdat ik veel hobby s heb, heb ik mij geen moment verveeld. Maar na verloop van tijd kreeg ik de behoefte om met de kennis en ervaring, die ik binnen het notariaat hebt opgedaan, weer iets te gaan doen. Toen Miranda met het plan kwam om haar praktijk als zelfstandig notaris voort te zetten, heb ik haar meteen mijn hulp aangeboden. Meesters van de week 8 OKTOBER Hoogleraar encyclopedie en rechtsfilosofie Wouter Veraart (Vrije Universiteit) nam deel aan een debat over de positie van de rechter. Het slechte imago van de rechtspraak zou vooral worden veroorzaakt door onjuiste en of onvolledige berichten in de media. Is de rechtspraak zelf geen enkel verwijt te maken? Angst is een slechte raadgever. Ik heb aanwijzingen dat de rechterlijke macht, met name tijdens en rondom het Wildersproces, als een angstig instituut met angstige magistraten opereerde. Als het gaat om het bewaken van een goed imago, lijkt de rechterlijke macht zelf zijn grootste vijand. Uw beste tip voor de rechtspraak voor het herstellen van haar reputatieschade? Niet bang zijn, maar moed tonen in verwarrende tijden! Ik constateer dat veel rechters meer moeite lijken te hebben dan anderen om zich aan te passen aan een veranderende, meer populistische samenleving. De reflex om weg te duiken als het politiek wordt (zoals in het Wildersproces) is niet langer van deze tijd. Ook in politiek beladen zaken behoren rechters het hoofd koel te houden en te vertrouwen op eigen kracht. De Vraagbaak voor Professionals Een selectie van uitspraken die de Mrs. van de Week de afgelopen maand deden op de site van Mr. ( Elke week beantwoordt een jurist die die week om de een of andere reden in het nieuws is een aantal vragen. Wie een wekelijks overzicht wil van alle Mrs. van de week kan zich abonneren op de Mr. nieuwsbrief via Kent u ook een potentiële Mr. van de week? Mail ons! info@mr-magazine.nl Het bureau Internationaal FamilieRecht Advies is gespecialiseerd in internationaal familie- en erfrecht. Wij beantwoorden uw vragen over toepasselijk recht, rechtsmacht, erkenning en executie. U kunt bij ons terecht voor een helder en praktisch advies over: internationaal echtscheidingsrecht internationaal huwelijksvermogensrecht (waaronder huwelijkse voorwaarden en rechtskeuzes) internationaal jeugdrecht (waaronder gezag en kinderontvoering) internationaal erfrecht materieel buitenlands familie- en erfrecht Meer informatie? Neem contact op met mr. B.F.P. Lhoëst info@internationaal-familierecht.nl, tel (0) Of bekijk onze website nr

14 Zo betrokken, het zou verboden moeten worden. MR. LUUK JONKER, HOOGST PERSOONLIJK BETROKKEN BIJ AUTODROP. Bij Holla Advocaten nemen we het graag persoonlijk. Dat betekent dat we betrokken zijn bij de zaken die we behandelen. Het houdt ook in dat we regelmatig contact hebben en ons écht in onze klanten verdiepen. We stellen het belang van onze cliënt altijd voorop en hebben oog voor de mens achter de zaak. We zijn een van de 25 grootste advocatenkantoren van Nederland, onze advocaten bieden, naast professionele juridische bijstand, advies op maat vanuit onze vestigingen in Eindhoven, s-hertogenbosch en Tilburg. Op stellen we ons graag persoonlijk aan u voor en vindt u meer informatie over onze aanpak.

15 Weblogs Curator in de tropen Op de website van Mr. werd weer druk geblogd. Hier een greep uit de inhoud. Meer lezen? Kijk op Advocaat Job Knoester blogt over het uiterlijk vertoon van sommige advocaten, waaronder dat van hemzelf. Hij vraagt zich af of en zo ja waarom sommige strafrechtadvocaten de neiging hebben zich eigenzinnig te gedragen. Tot een echt antwoord komt hij niet, maar dat was duidelijk ook niet de bedoeling. De Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn altijd goed voor veel mediaspektakel, vindt onderzoeker recht in de multiculturele samenleving Khaibar Sarghandoy (EUR). Het probleem is echter dat de belangrijke issues door zowel de kandidaten van de twee grootste partijen als door de mainstream media zorgvuldig worden vermeden. (...) Verder worden kleinere partijen en alternatieve standpunten uit de debatten geweerd. Daarom is het een zegen voor de democratie in de VS dat er alternatieve zenders als DemocracyNow! bestaan die het debat letterlijk verruimen én verdiepen, en zo een enorme dienst bewijzen aan de democratie in hun land. Het mooiste arrondissement van Nederland, zoals een ouddeken Zutphen onlangs noemde, zal op waardige wijze ten grave gedragen worden, zegt advocaat Gerben Kor. President, deken en hoofdofficier lieten ter gelegenheid daarvan een korte speelfilm maken, die werd opgenomen in en rond het gerechtsgebouw aan de Martinetsingel te Zutphen. Met acteurs die alle werkzaam zijn of waren in het arrondissement, van president tot advocaat-generaal, van topadvocaat tot huismeester, van communicatiemedewerker tot lid van de Raad van Discipline. Uw blogger had voor deze korte speelfilm het scenario geschreven en leidde de productie. Het was een ervaring om nooit te vergeten. Wat blijft er straks over van advocatenkantoren zoals we die kennen? Dat vraagt Ondernemendejurist Marijn Rooymans af. Het idee om een beetje bij elkaar te kruipen en een merk en allerlei non-core zaken te delen is al heel oud. Met een verwijzing naar Nobelprijs winnaar Oliver Williamson legt Rooymans uit dat de redenen hiervoor gevonden kunnen worden in de transactiekosten die op de markt hoger liggen dan binnen bedrijven. Technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat de basis onder veel traditionele organisaties wegvalt. En dat zou zomaar ook kunnen gelden voor advocatenkantoren. Rechtsfilosoof Hendrik Kaptein: Af en toe vertoont uw columnist zich op de televisie, om een breder publiek wijs te maken in zaken van rechtspleging en al dat daarmee samenhangt. Zo kwam in Buitenhof van 23 september jl. de advocatuur aan de orde. Moszkowicz lag weer eens onder vuur en in gesprek met Amsterdams deken Kemper werd ook de balie in het algemeen tegen het licht gehouden. De uitkomst was niet altijd gunstig. Als gebruikelijk volgden complimenten voor ons kranig optreden, een stoet van klachten over advocaten en een enkele wanklank. Een advocaat uit de Cariben blogt over zijn leven dat flink veranderde nadat zijn kantoor curator werd van de Curaçaose vestiging van de Amerikaanse zakenbank die in september 2008 uitstel van betaling aanvroeg. Tot dan was mijn leven overzichtelijk, mijn praktijk bestond uit een diversiteit aan ondernemings -en faillissementsrecht en zo één keer per week met de tweemotorige luchtvaartmaatschappij op en neer naar ons kantoor op Bonaire voor een rolzitting. Vier jaar later is de verscheidenheid aan zaken vervangen door één faillissement en de Divi Divi vluchten naar Bonaire hebben plaatsgemaakt voor intercontinentale KLM vluchten naar Amsterdam, New York, Londen en Hong Kong. Een leven uit koffers, in twaalf tijdszones, maar ook dat is het werk van een curator in de tropen Rechter Dory Reiling schrijft over bloggende rechters. De discussie over sociale media en rechtspraak gaat over drie heel verschillende onderwerpen: (1) twitterende en facebookende juryleden, (2) gebruik van sociale media door gerechten, en (3) meer recent ook over bloggende, facebookende en twitterende rechters. Het is zaak die goed uit elkaar te houden. In Nederland mogen rechters meedoen in sociale media binnen de grenzen van de gedragscodes. In het Verenigd Koninkrijk is het sinds augustus voor rechters verboden om bij hun uitingen te vermelden dat ze rechter zijn. Promotor duurzame rechtspleging Alexander de Savornin Lohman blogt naar aanleiding van het Harense Facebook-feestje. Er is een haat/ liefde-relatie tussen misdaad en samenleving. Misdaad heeft betekenis voor de samenleving. Een harde aanpak van criminelen is kortzichtig en een menselijk strafrecht getuigt van realiteitszin. Lees verder op de site. Zozan Aslan, die in 1998 vanuit Turkije vluchtte, is derdejaars student rechten. Ze blogt over vooroordelen over kaaskoppen en allochtonen. Is het echt waar dat advocatenkantoren liever een Jan aannemen dan een Ahmet? Ik ken mensen die dat beweren. Jan heeft niet alleen zijn diploma behaald, maar ook deelgenomen aan kantoorbezoeken, bestuurservaring opgedaan en wellicht in het buitenland gestudeerd. Inderdaad, het is niet altijd makkelijk om een stage of baan te vinden. Dat ervaar ik momenteel ook. Met alleen een diploma kom je niet ver: je moet je zo veel mogelijk onderscheiden van je concurrenten. AMBACHTELIJK GEMAAKTE TOGA S VOOR: ADVOCAAT - GRIFFIER - RECHTER-PREDIKANT - HOOGLERAAR Togamakerij G. J. Rhebergen Togaspecialisten sinds 1894 Amsterdam AMSTELDIJK 18E AMSTERDAM TEL nr

16 Whatever it takes! Elk project tijdig geleverd Ervaren juridisch vertalers Alle talen Vaste, scherpe tarieven Persoonlijk contact JMS Textservice drs J.M. Steur r beëdigd vertaler e r juridisch vertaalbureau Mgr. C. Veermanlaan KJ Volendam T F E info@jmstext.nl W Op JMS Textservice kunt u altijd vertrouwen. U weet et zich bij ons verzekerd van een correcte juridische vertaling die op het afgesproken tijdstip wordt geleverd. Altijd, want afspraak is afspraak, al sinds Hoe onze klanten dit waarderen kunt u lezen op Voor spoedopdrachten, informatie of onze tarieven zijn we altijd bereikbaar. Bel en binnen een uur doen we u een scherpe offerte. Uw deadline, onze zorg! Kijk op juridischebrochure.nl voor meer info is al meer dan 30 jaar gevestigd in Echt. Mr. H.G.M. Hilkens is specialist letselschade en als zodanig aangesloten bij de LSA. Daarnaast voert het kantoor een algemene rechtspraktijk met bijzondere aandacht voor het personen- en familierecht en het arbeidsrecht. Binnen ons kantoor is ruimte voor een ervaren advocaat/medewerker (m/v) met bij voorkeur een eigen praktijk/netwerk, die op basis van kostendeling tot ons kantoor wil toetreden. Overname van het kantoor in de toekomst behoort tot de mogelijkheden. Belangstelling? Dan verzoeken wij u uw schriftelijke sollicitatie te richten aan: y.franssen@planet.nl Voor meer informatie: Y. Franssen, telefoon

17 Column Recht als redder van de westerse wereld Recht gaat er over of het roepen van mierenneuker naar een agent in Enschede beledigend is of niet (HR 8 mei 2012, BV 9188). Recht ziet er op of de takken van de Japanse kers die over buurmans Gamma-schutting hangen, moeten worden verwijderd. Maar het recht, en vooral de gebondenheid van de overheid aan het recht (de rule of law, waaronder ook de erkenning van eigendomsrechten en naleving van contracten), gaat ook dieper. Volgens de Britse historicus Niall Ferguson (Civilization, The West and the Rest, 2011), in Nederland beter bekend als de man van Hirsi Ali, is de rule of law een van de elementen die vanaf 1500 de suprematie van de westerse wereld met zich heeft gebracht. Andere succeselementen van het Westen zijn door andere beschavingen met succes overgenomen en daarom gaat de rest van de wereld nu harder dan het Westen. Chinezen hebben kapitalisme. Iraniërs hebben wetenschap. Russen hebben democratie. Afrikanen krijgen langzamerhand moderne geneeskunde. In Turkije is er een consumptiemaatschappij. Maar het Westen heeft nog steeds de voordelen van instituties en de rule of law. In China is er geen competitie in de politiek. In Iran is er geen vrijheid van meningsuiting. In Latijns-Amerika en Rusland is de rule of law twijfelachtig. Het onderspit Waar het Westen op alle andere fronten het onderspit delft, vooral ten opzichte van het Verre Oosten, verklaren deze instituties mogelijk waarom het Westen als beschaving nog niet ten onder is gegaan. Francis Fukuyama (The origins of political order, 2011, p. 247) ziet het ook zo: The emergence of the modern world, including the emergence of a capitalist economy, was broadly dependent on the prior existence of a rule of law. The absence of a strong rule of law is indeed one of the principal reasons why poor countries can t achieve higher rates of growth. Investeringen worden alleen gedaan als je weet dat je eigendomsrechten gerespecteerd worden. De rule of law is in het Westen sterker dan elders, omdat rechtsregels hier meer gecodificeerd zijn, de rechtsbeoefenaars meer gespecialiseerd zijn en de rule of law geïnstitutionaliseerd is. Voor de rule of law maakt het niet uit dat die eerst gebaseerd was op de soevereiniteit van een Godheid en later op de soevereiniteit van de democratie. Buitenbeentje China China, de sterkste economie van de wereld, is in dat opzicht een beetje een buitenbeentje. In China bestaat de rule of law formeel niet. De Communistische Partij staat, evenals eerder de keizer, boven de wet. Maar uit De rule of law als succesvol exportproduct van de westerse wereld blijkt een drijvende kracht te zijn achter de groei van de wereldeconomie elders eigenbelang zal de Chinese overheid niet tot enige nationalisatie overgaan en het vertrouwen daarin is voldoende. Zelfs een vermeende rule of law is voldoende. De rule of law als succesvol exportproduct van de westerse wereld blijkt een drijvende kracht te zijn achter de groei van de wereldeconomie elders. De westerse wereld zal aan zijn eigen succes ten onder gaan. Wij fungeren binnenkort als een tableau vivant in het openluchtmuseum dat West-Europa heet. Reageren? info@mr-magazine.nl door Rieme-Jan Tjittes Prof. mr. Rieme-Jan Tjittes is advocaat en partner cassatie bij BarentsKrans. nr

18 18 nr Niets is

19 Interview vanzelfsprekend MIREILLE HILDEBRANDT OVER RECHT IN DE GEDIGITALISEERDE WERELD Mogelijkheden scheppen én voorwaarden stellen. Dat is de rol die het recht moet spelen in onze gedigitaliseerde wereld, volgens rechtsfilosoof en hoogleraar ICT & rechtstaat Mireille Hildebrandt. Een gesprek over een complex onderzoeksgebied, waar Big Brother en Kafka regelmatig om de hoek komen kijken. door Miek Smilde foto s Chantal Ariëns In de hal van de faculteit voor natuurkunde, wiskunde en informatica van de Radboud Universiteit Nijmegen hangt een slinger van Foucault. Een gouden tol aan een meterslange draad slingert langzaam heen en weer en bewijst zo dat de aarde beweegt. Een opmerkelijke habitat voor een vrouw die ooit aan een studie antropologie begon, enige tijd in het verre buitenland verbleef, twee dochters grootbracht terwijl zij rechten studeerde en vervolgens rechtsfilosofisch promoveerde. Ik verbaas mij niet snel als mensen heel anders tegen bepaalde fenomenen aankijken, zegt Mireille Hildebrandt op haar werkkamer op de eerste verdieping van het moderne gebouw. Dat is wat je leert in de culturele antropologie. Niets is vanzelfsprekend. Minder rigide Hildebrandt voelt zich als jurist allerminst ontheemd tussen de whizzkids die hier rondlopen. Briljante studenten die zich bezighouden met het ontwerpen en controleren van ingewikkelde computersystemen. De professor noemt het een feest om deze jonge mensen les te geven. Computerwetenschappers zijn minder rigide dan mensen soms denken. Als je software ontwikkelt, moet je anticiperen op wat een machine allemaal kan, hoe die denkt. Dat impliceert dat je zelf heel helder in stappen moet kunnen redeneren. De studenten proberen mij vaak vijf stappen voor te zijn, wat enorm stimulerend is, ook al zijn het in eerste instantie meestal vijf stappen de verkeerde kant op. Ik geef hen eerst een introductie op het recht en probeer met hen in gesprek te komen: wat is het verschil tussen een regel voor een jurist en een regel voor een computer? Ik laat hen hoofdstuk vijf van The concept of law van de rechtsfilosoof Hart lezen om het verschil tussen regulatieve en constitutieve regels uit te leggen. En ik stel voortdurend vragen. Wat is privacy bijvoorbeeld? Dat heb ik van Hans Nieuwenhuis geleerd, de Leidse emeritus hoogleraar privaatrecht. Hij gaf op Socratische manier les en vroeg net zo lang door totdat studenten hun veronderstellingen onder ogen zagen. Dat is waar je als docent naar streeft, dat mensen met wat minder vanzelfsprekendheden een collegezaal verlaten. nr

20 EXPLORE OUR WORLD en notarissen werken bij Norton Rose Het kantoor van Norton Rose is zowel in Nederland als wereldwijd groeiende. Op dit moment zijn wij ter uitbreiding van ons kantoor op zoek naar nieuwe medewerkers die graag een goede opleiding willen, verantwoordelijkheid durven te nemen en over grenzen heen durven te kijken. Norton Rose is een internationaal kantoor met een sterk netwerk. Wij geven juridische adviezen aan toonaangevende internationale ondernemingen, Je kunt ook direct contact met ons opnemen via Norton Rose LLP Rembrandt Toren Amstelplein 1 Interesse? Kijk voor meer informatie en onze vacatures op werkenbijnortonrose.nl NR13392