Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Evaluatie van de Wet stedelijke vernieuwing Nr. 2 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN Vastgesteld 20 oktober 2006 De commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 1 heeft een aantal vragen voorgelegd aan de regering inzake de Evaluatie van de Wet stedelijke vernieuwing (Kamerstuk , nr. 1). De regering heeft deze vragen beantwoord bij brief van 19 oktober Vragen en antwoorden zijn hierna afgedrukt. De voorzitter van de commissie, Buijs De griffier van de commissie, Van der Leeden 1 Samenstelling: Leden: Hofstra (VVD), Buijs (CDA), voorzitter, Schreijer-Pierik (CDA), Van Gent (GL), Snijder- Hazelhoff (VVD), Depla (PvdA), Van Oerle-van der Horst (CDA), Van den Brink (LPF), Van Bochove (CDA), Duyvendak (GL), Huizinga- Heringa (CU), Koopmans (CDA), Gerkens (SP), Spies (CDA), Van Lith (CDA), Van der Ham (D66), Van Velzen (SP), Fierens (PvdA), ondervoorzitter, Timmer (PvdA), De Krom (VVD), Verdaas (PvdA), Kruijsen (PvdA), Samsom (PvdA), Hermans (LPF), Veenendaal (VVD), Lenards (VVD), Krähe (PvdA) en Vacature (algemeen). Plv. leden: Dezentjé Hamming (VVD), Mastwijk (CDA), Ormel (CDA), Halsema (GL), Örgü (VVD), Dubbelboer (PvdA), Hessels (CDA), Vacature (LPF), Knops (CDA), Vendrik (GL), Van der Staaij (SGP), Vietsch (CDA), Vergeer (SP), Sterk (CDA), Haverkamp (CDA), Koşer Kaya (D66), Vacature (SP), Boelhouwer (PvdA), Verbeet (PvdA), Balemans (VVD), Waalkens (PvdA), Van Heteren (PvdA), Roefs (PvdA), Varela (LPF), Oplaat (VVD), Van der Sande (VVD) en Crone (PvdA). KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2006 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 2 1

2 1 Waaruit volgt dat in alle gevallen de bewoners profiteren? Bewoners hebben positieve effecten ervaren van het ISV/GSB-beleid. De leefbaarheid in de steden is de afgelopen jaren verbeterd. Dit blijkt duidelijk uit een hoger rapportcijfer voor de woonomgeving en een grotere tevredenheid over de groenvoorzieningen in de G30. Een lagere score voor de perceptie van verloedering past eveneens in dit beeld. Niet alleen de fysieke, ook de sociale kwaliteit van de leefomgeving krijgt een hogere waardering (Jaarboek Grotestedenbeleid 2004; TK vergaderjaar bijlage bij , nr. 7). Zowel de zittende bewoners van de wijken die zijn aangepakt hebben geprofiteerd, als de bewoners die er zijn komen wonen en zij die er zijn weggegaan. In de evaluatie van de Wet stedelijke vernieuwing heb ik het promotieonderzoek van Kleinhans aangehaald die daarover de conclusie trekt, dat de sociale implicaties van herstructurering na enkele jaren gunstig zijn voor de meeste bewoners: «Heel veel bewoners zijn er in hun woonsituatie op vooruit gegaan, zowel degenen die al in de buurt woonden als bewoners die er tijdens of na de herstructurering zijn komen wonen. Het aanzien van de buurten is verbeterd. Ook de vertrekkers zijn er meestal op vooruit gegaan met hun woonsituatie, al wordt de gedwongen verhuizing zelf bijna altijd als negatief ervaren. De negatieve impact op hun sociale netwerken is beperkt. Het verlies van de vertrouwde omgeving weegt zwaarder dan dit aspect. Voorts blijkt dat de sloop tot verdunning en verplaatsing van sociale problemen heeft geleid, omdat bewoners die met problemen te kampen hadden of voor overlast zorgden, vertrokken zijn uit de buurt. De huidige buurtbewoners zien dat als een oplossing, dan wel een gunstig effect van herstructurering.» (R.J. Kleinhans, Sociale implicaties van herstructurering en herhuisvesting, 2005). 2 Hoe was het gesteld met de bewonersparticipatie in de ISV-I periode? Uit de Monitor ISV-1 blijkt dat in de eerste helft van de ISV-1 periode (de beschikbare cijfers hebben betrekking op 1998 en 2002) de maatschappelijke betrokkenheid van inwoners bij hun buurt in het algemeen gelijk is gebleven. Grofweg twee derde geeft aan zich betrokken te voelen. De grote steden bleven daarbij wat achter ten opzichte van de overige steden, met name die in het noorden en het zuiden, waar de betrokkenheid licht is toegenomen. 3 Kan de regering een toelichting geven op de stelling dat de negatieve impact van gedwongen verhuizingen op de sociale netwerken beperkt is? In uw vraag wijst u op een passage die ontleent is aan het promotieonderzoek van Kleinhans, dat zich expliciet richt op de sociale implicaties van herstructurering. Daarin staat «dat de sociale implicatie van de herstructurering [...] gunstig zijn voor de meeste bewoners». Dat geldt niet alleen voor de nieuwe bewoners (die tijdens of na de herstructurering op basis van een vrijwillige keuze in de wijk zijn gaan wonen), of voor de bewoners die binnen de wijk verhuisden, maar óók voor hen die naar omliggende buurten verhuisden. De studie concludeert dat hoewel de gedwongen verhuizing op zichzelf meestal als negatief wordt ervaren, «de negatieve effecten van herhuisvesting op de sociale contacten en netwerken zeer beperkt blijken». Allereerst vinden de meesten de sociale contacten met andere buurtbewoners een relatief onbetekenend deel van hun sociale netwerk, terwijl zij bovendien veelal over zo n korte afstand Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 2 2

3 verhuizen dat het voortzetten van de betekenisvolle contacten niet zo moeilijk is. De volgende vragen gaan over de toekomst van de stedelijke vernieuwing. Om die reden worden deze vragen met één antwoord beantwoord: 4, 5 en 6, 13, 15, 16 en 17 Is de regering voornemens de stedelijke vernieuwing in de toekomst hoog op de agenda te houden, en wellicht zelfs hoger op de agenda te zetten? Is de regering voornemens de stedelijke vernieuwing na 2010 minstens even hoog of hoger op de agenda te zetten, en met welke budgetten? Hoe oordeelt de regering over de mogelijkheid om een volgende ISV-ronde te baseren op de principes van de Social Exclusion Unit, een door het kabinet Blair gebruikte methode om te identificeren welke wijken het minst gunstig scoren op basis van een set objectieve verloederingsindicatoren? Kan de regering een indicatie geven van de omvang van de «forse investeringsimpuls in stedelijke vernieuwing» waar volgens de recent gepubliceerde visie op de woningmarkt «Ruimte Geven, Bescherming Bieden» rekening mee gehouden moet worden? Wat is de visie van de regering op een scherpere selectie van wijken, om op die manier het beschikbare budget meer toegespitst te kunnen inzetten voor de gebieden met de meest complexe opgave? Hoe oordeelt de regering over het (her)formuleren van het kerndoel van de stedelijke vernieuwing als het versterken van de sociaal economische positie van de bewoners in achterstandswijken zodat verdere sociale uitsluiting wordt voorkomen? Wat betekent het voor het rijksbeleid indien de informele economische krachten centraal worden gesteld? In de brief over de evaluatie van de Wet stedelijke vernieuwing (TK vergaderjaar nr. 1) en in de Visie op de woningmarkt (TK vergaderjaar nr. 1) heeft de minister van VROM aangekondigd de Kamer in het najaar van 2006 haar visie te geven op de toekomst van de stedelijke vernieuwing. Op korte termijn zult u hierover nader worden geïnformeerd. De brief zal agenderend van aard zijn. Aan de hand van diverse scenario s wordt inzicht gegeven in de aard en omvang van de problematiek. Het is aan het volgend Kabinet om mede op basis hiervan het gewenste ambitieniveau te bepalen. Het Kabinet is van oordeel dat de problematiek van de stedelijke vernieuwing een zo urgent vraagstuk is, dat deze ook in de toekomst prominent op s Rijks agenda moet blijven staan. 7 Hoe oordeelt de regering over de sociale koopwoning als belangrijke pijler onder de stedelijke vernieuwing? Stedelijke vernieuwing kan uit verschillende ingrepen bestaan om probleembuurten of -wijken uit het slop te halen. Een van de ingrepen kan zijn het aanbrengen van meer differentiatie in de woningvoorraad, waarmee een ongewenste concentratie van problemen en probleemgroepen kan worden doorbroken. Differentiatie kan worden vormgegeven via de prijs van woningen, in casu het toevoegen van middeldure en dure woningen aan een eenzijdig goedkope woningvoorraad. Differentiatie kan ook worden vormgegeven via wijzigingen in de verhouding huur- en koopwoningen. Dit kan door verkoop van sociale huurwoningen, dan wel het bouwen van sociale koopwoningen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 2 3

4 8 Hoe oordeelt de regering over fiscale aftrekbaarheid van onderhoudsfondsen van VVE s in achterstandswijken om te voorkomen dat er een nieuwe stadsvernieuwingsopgaven ontstaat? De individuele leden van een Vereniging van Eigenaren (VvE) kunnen als eigenaar-bewoner elk afzonderlijk gebruik maken van fiscale faciliteiten, waaronder hypotheekrenteaftrek voor leningen die zijn aangegaan voor onderhoud en/of verbetering van de eigen woning. De in de Wet inkomstenbelasting 2001 opgenomen fiscale faciliteit is immers uitsluitend van toepassing op natuurlijke personen (eigenaar-bewoners). 9 Welke dwarsverbanden zijn te leggen tussen het ISV en het ILG, het Investeringsbudget Landelijk Gebied? Zijn hier win-winsituaties te behalen? Kan de regering hierbij in het bijzonder aandacht schenken aan de procesmatige, sociale en financiële aspecten? De dwarsverbanden tussen het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing en het Investeringsbudget Landelijk Gebied betreffen onder meer de werkwijze. In beide gevallen wordt gekozen voor het maken van meerjarige afspraken tussen het rijk en de andere overheden over de uitvoering van rijksdoelen, waartoe ontschot rijksgeld beschikbaar wordt gesteld en gemeenten en provincies daarmee de nodige zekerheid en flexibiliteit krijgen om de afspraken te kunnen realiseren. Win-winsituaties zijn te behalen doordat kan worden geprofiteerd van de inmiddels opgedane ISV-ervaringen bij de nadere uitwerking van het ILG, en dan met name bij de uitvoering, bijvoorbeeld als het gaat om de procesmatige aanpak en de wijze waarop partijen betrokken kunnen worden bij de inrichting van een concreet gebied. Meer concreet kan de samenhang tussen ISV en ILG aan de orde zijn bij de nadere uitwerking van het thema «groen in en om de stad». Een gebundelde (financiële) aanpak van zowel ILG als ISV bevordert dan het realiseren van de gewenste omvang en kwaliteit van groenvoorzieningen. 10 en 11 Welke (directe) relatie bestaat er tussen de (met name kwantitatieve) resultaten die uit de evaluatie blijken en de daadwerkelijke verbetering van de leefbaarheid in de betreffende wijken? Zijn midden- en hogere inkomensgroepen daadwerkelijk meer in de stad gebleven, dan zonder het ISV was gebeurd? De problemen in achterstandswijken zijn meervoudig van aard. Het gaat veelal om een combinatie van fysieke, sociale en economische problematiek. De fysieke aanpak heeft zich bewezen als belangrijke katalysator voor het opwaarderen van buurten en wijken, zowel in fysieke als sociale zin. Atlas voor Gemeenten heeft in dit kader onderzoek gedaan naar «De effectiviteit van het Grotestedenbeleid» (TK vergaderjaar bijlage bij , nr. 9). Daarin stond de vraag centraal of er een causale relatie bestaat tussen de maatregelen die in het kader van het grotestedenbeleid (inclusief ISV) zijn genomen en de ontwikkeling van de woningprijzen in die steden (die als indicator kunnen worden gezien voor leefbaarheid). De woningprijzen zijn in de steden van het Grotestedenbeleid gemiddeld sterker gestegen dan in de omliggende gemeenten. Hieraan zouden tal van factoren ten grondslag kunnen liggen. In het onderzoek is de relatie tussen die factoren en de woningprijs gelegd. Via de weg van eliminatie van de invloed van die andere factoren op de woningprijzen heeft Atlas vervolgens het effect van GSB/ISV-beleid kunnen vaststellen. Atlas constateert dat er een significant verband bestaat tussen het GSB/ISV-beleid en Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 2 4

5 de ontwikkeling van de woningprijzen in de gemeenten. Ook uit de uitgevoerde maatschappelijke kosten baten analyse blijkt dat deze prijsstijgingen mede terug zijn te voeren op de kwaliteitsverbeteringen in de woonomgeving die in de wijken tot stand zijn gebracht. Atlas heeft een vergelijkende excercitie gedaan voor de effecten van het grotestedenbeleid (inclusies ISV) op de bevolkingssamenstelling. De resultaten van de effectmeting van GSB/ISV op de verbetering van het stedelijke woonmilieu leren dat het grotestedenbeleid in de periode meetbaar heeft bijgedragen aan een gunstiger bevolkingssamenstelling in de grote steden. 12 Is er meer bedrijvigheid in de steden, dan wanneer de ISV-acties waren uitgebleven? De resultaten van de effectmeting van GSB-II op de economische bedrijvigheid in de grote steden leren dat het grotestedenbeleid in de periode heeft bijgedragen aan een verhoging van de economische bedrijvigheid. Economisch stimuleringsbeleid, in de vorm van het verbeteren van de dienstverlening aan het bedrijfsleven, de acquisitie van nieuwe bedrijven of de aanleg van bedrijventerreinen heeft, volgens de studie van Atlas voor Gemeenten, de totale werkgelegenheid in de GSB-steden niet aantoonbaar vergroot. Wel heeft het grotestedenbeleid de werkgelegenheid in de detailhandel gestimuleerd. Niet alleen dankzij een gunstiger bevolkingssamenstelling, maar waarschijnlijk ook door de bestedingen van het toegenomen aantal bezoekers in de GSB-steden als gevolg van het opknappen van binnensteden en winkelstraten, aldus de studie van Atlas. 14 Op welke wijze kan de administratieve last voor betrokken lagere overheden worden verminderd, waarbij uiteraard wel inzicht dient te blijven bestaan in de rechtmatigheid en effectiviteit van het bestede budget? Inmiddels is een wetswijziging van de wet stedelijke vernieuwing in gang gezet waarbij aangesloten wordt op het kabinetsstandpunt over het rapport «Anders gestuurd, beter gestuurd: de specifieke uitkeringen doorgelicht» van de commissie Brinkman (Kamerstukken II 2004/05, B, nr. 16) en de implementatie van de door de regering uit dat rapport overgenomen aanbevelingen. Conform deze aanbevelingen wordt gekozen voor een systeem van verantwoording op basis van het uitgangspunt single information en single audit. Voor de verantwoording over stedelijke vernieuwing zal in de toekomst gebruik worden gemaakt van de reguliere jaarstukken van medeoverheden en wordt afgezien van een apart voorgeschreven verantwoording (met een aparte accountantsverklaring). 18 Welke lessen trekt de regering uit de constatering dat er weinig draagvlak is onder de bewoners voor herstructurering en dat de duurdere koopwoningen weinig afzet kennen? Welke bijstellingen in beleid betekent dit voor het stedelijke vernieuwingsbeleid? De, in z n algemeenheid gestelde, constatering dat er weinig draagvlak onder de bewoners is voor herstructurering deel ik niet. Ook uit de onderzoeken die in het kader van de evaluatie van ISV-I zijn gehouden, komt dit niet naar voren. Ook de, eveneens in z n algemeenheid gestelde, constatering dat duurdere koopwoningen in herstructureringsgebieden weinig afzet kennen, deel ik niet. Uit de evaluatie blijkt dat ondanks de minder gunstige econo- Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 2 5

6 mische conjunctuur het aandeel duurdere koopwoningen in de steden, en in de herstructureringsgebieden, is toegenomen. 19 Wat wordt precies bedoeld met de constatering dat het ISV-instrumentarium nog onvoldoende bijdraagt aan de samenwerking tussen gemeenten, marktpartijen en corporaties? Gemeenten zijn regievoerder als het gaat om stedelijke vernieuwing. Uit de evaluatie blijkt dat er door de introductie van het ISV-instrumentarium in zijn algemeenheid betere voorwaarden zijn ontstaan voor structurele samenwerking tussen gemeenten en corporaties, dan in de periode daarvoor. Echter, niet in alle gevallen heeft dit geleid tot een grote vooruitgang. De samenwerking tussen gemeenten en corporaties, en in het bijzonder «passieve corporaties», blijft in voorkomende gevallen een moeizaam proces. Gemeenten zouden graag meer sturingsmogelijkheden ten opzichte van corporaties willen hebben. In dit kader heeft mijn voorganger in december van het vorig jaar in een brief uiteengezet op welke wijze het corportiestelsel zal worden ingericht, opdat prestatiecontracten tussen corporaties en gemeenten over de opgaven en de aanpak inzake woningbouw en herstructurering sneller totstandkomen (TK vergaderjaar nr. 30). In tegenstelling tot corporaties hebben marktpartijen, cq. projectontwikkelaars weinig of geen bezits- en grondposities in herstructureringsgebieden. De aandacht van projectontwikkelaars voor binnenstedelijke herstructurering is dan ook tot nu toe relatief gering. Ik bestudeer thans op welke wijze ik een grotere rol van marktpartijen bij stedelijke herstructurering kan stimuleren. 20 Welke redenen zijn er, naast de aanzienlijker bezits- en grondposities van de corporaties, aan te geven waarom de deelname van ontwikkelaars beperkt is? Er zijn verschillende redenen aan te wijzen. Zo betreft een aanzienlijk deel van de bebouwing, zowel voor als na de herstructurering, woningbouw in de sociale sector, alsook bebouwing met een (semi-)publieke bestemming. De meest aangewezen samenwerking is dan die tussen de gemeente en de betrokken woningcorporatie(s). De veelheid van betrokken belangen en de lange periode van voorbereiding voordat tot daadwerkelijke realisering kan worden overgegaan zijn eveneens redenen dat marktpartijen minder betrokken zijn bij ontwikkelingsplannen in het bestaande stedelijke gebied. Projectontwikkelaars hebben niet de financiële ruimte om gedurende langere tijd te investeren in een voorbereidingsproces voor de herstructurering van een buurt of wijk. 21 Wat is de reden dat de niet-rechtstreekse gemeenten een hoger multiplier van factor tien hebben gehaald in vergelijking met de rechtstreekse gemeenten? De muliplier betreft de verhouding tussen de bijdrage van het Rijk aan de ene kant en de bijdrage van andere partijen, zijnde marktpartijen, corporaties, eigen gemeentelijke of eigen provinciale middelen aan de andere kant. De reden van de hogere multiplier bij de niet-rechtstreekse gemeenten ligt in het feit dat veel provincies extra geld uit eigen middelen hebben toegevoegd. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 2 6

7 22 Wat is de multiplier die is gerealiseerd? In de rechtstreekse ISV-gemeenten is een multiplier gerealiseerd van gemiddeld 8. In de niet-rechtstreekse gemeenten van gemiddeld Wat is de multiplier die is gerealiseerd uitgesplitst naar de verschillende prestatievelden? Een dergelijke uitsplitsing kan ik niet geven. Het is niet onderzocht. 24 Wat zijn de redenen dat de economische doelstellingen binnen het ISV gemiddeld achter zijn gebleven? De meerjarenontwikkelingsplannen (MOP s) voor het eerste ISV-tijdvak zijn opgesteld in de periode dat het Nederland economisch nog voor de wind ging (jaarlijkse groei van het bruto binnenlands product (BBP) van 4%). Dat heeft logischerwijs de hoogte van het ambitieniveau in de MOP s beïnvloed. Vervolgens kende de conjunctuur vanaf 2001 een enorme dip (0% groei van het BBP in 2001 tot zelfs een daling in 2003). Deze dip heeft zich sterk doen voelen bij de economische doelstellingen. Private investeringen bleven waarschijnlijk nog meer dan in de woningsector achter bij de verwachtingen. Daarnaast zijn juridisch-planologische procedures en vertraagde planvorming van invloed geweest. 25 Hoe oordeelt de regering over de twee concurrerende plannen voor Nieuw Crooswijk in Rotterdam, één ontwikkelaarsplan en één bewonersplan? De regering oordeelt niet over individuele plannen maar laat dit over aan de locale politieke besluitvorming. De Rotterdamse gemeenteraad heeft met een ruime meerderheid ingestemd met het bestemmingsplan voor Nieuw Crooswijk, op basis van het «Masterplan» (ontwikkelaarsplan). Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 2 7