Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Handhaving milieuwetgeving Nr. 74 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 8 januari 2003 De vaste commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 1 heeft op 5 december 2002 overleg gevoerd met staatssecretaris Van Geel van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer over: de brief van de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer d.d. 16 april 2002 inzake stand van zaken gesprekken met Akzo Nobel over de beëindiging van de structurele chloortransporten (VROM ); de brief van de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer d.d. 5 juli 2002 over het principeakkoord met Akzo Nobel over chloortransporten (VROM ). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie 1 Samenstelling: Leden: Te Veldhuis (VVD), Van Heemst (PvdA), Verbugt (VVD), Duivesteijn (PvdA), Giskes (D66), Crone (PvdA), Klein Molekamp (VVD), Buijs (CDA), voorzitter, Schreijer-Pierik (CDA), Van Gent (GroenLinks), Oplaat (VVD), Slob (ChristenUnie), Van As (LPF), ondervoorzitter, Van Oerle-van der Horst (CDA), Alblas (LPF), Van den Brink (LPF), Jense (Leefbaar Nederland), Van Bochove (CDA), De Ruiter (SP), Duyvendak (GroenLinks), Smolders (LPF), Koopmans (CDA), Spies (CDA), Van Lith (CDA) en Van Heteren (PvdA). Plv. leden: Geluk (VVD), Verbeet (PvdA), Van Hoof (VVD), Wolfsen (PvdA), Van der Ham (D66), Tichelaar (PvdA), Luchtenveld (VVD), Meijer (CDA), Rietkerk (CDA), Van den Brand (GroenLinks), Cornielje (VVD), Van der Staaij (SGP), Schonewille (LPF), Ormel (CDA), De Jong (LPF), Groenink (LPF), Teeven (Leefbaar Nederland), Van Loon-Koomen (CDA), Van Velzen (SP), Vos (GroenLinks), Wiersma (LPF), Vietsch (CDA), Ten Hoopen (CDA), Mastwijk (CDA) en Adelmund (PvdA). Mevrouw Schreijer-Pierik (CDA) is verheugd over het principeakkoord met Akzo Nobel, waardoor binnen afzienbare tijd een einde kan komen aan de structurele chloortransporten. Deze vormen een veiligheidsrisico en zorgen voor veel maatschappelijke onrust. Op welke gronden kan de overheid een schadevergoeding geven aan Akzo Nobel voor het stoppen van de chloortransporten? Volgens de regels zou zo n vergoeding slechts mogen worden verstrekt bij het intrekken van een vergunning, waarvan in dit geval geen sprake is. Het Rijk draagt in totaal ongeveer 57 mln euro bij, enerzijds in de vorm van een schadevergoeding en anderzijds op basis van het Milieusteunkader. Voor dit laatste is toestemming van de Europese Commissie vereist. Is het in dat licht wel zeker dat het totale bedrag van 57 mln euro beschikbaar mag worden gesteld? Wat zouden de gevolgen kunnen zijn voor de uitvoering van het akkoord? Akzo Nobel maakt het voorbehoud van een deelneming door derden voor zo n 30 mln euro in de nieuw te bouwen chloorfabriek in Delfzijl. Hoe reëel is het dat deze deelneming er komt? Vormt dit geen risico voor de uitvoering van het akkoord? In het principeakkoord is weinig terug te vinden over de voorgenomen sluiting van de fabriek van Akzo Nobel in Hengelo. De OR van deze vesti- KST66236 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2003 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 74 1

2 ging heeft een alternatief plan gemaakt om sluiting te voorkomen. Daardoor zouden de totale kosten en de rijksbijdrage lager uitvallen, zou de werkgelegenheid in Hengelo worden behouden, zou de werkgelegenheid in Delfzijl licht toenemen en zou een duur sociaal plan overbodig worden. Waarom is niet gekozen voor deze optie? Sluiting van de Hengelose vestiging zal aanzienlijke negatieve sociale en economische gevolgen hebben voor de regio; er gaan 270 directe en 400 indirecte arbeidsplaatsen verloren. Sluiting van de fabriek schept weliswaar meer mogelijkheden voor het project Hart van Zuid, maar het is de vraag of dit werkgelegenheid oplevert voor de mensen die nu hun baan verliezen. De rijksoverheid zou zich, in samenwerking met onder andere Akzo Nobel en de regionale ontwikkelingsmaatschappij, moeten inspannen om passende vervangende werkgelegenheid te creëren en te komen tot een volwaardig sociaal plan. Overeenstemming met de vakbonden over het laatste is een formele voorwaarde voor de inwerkingtreding van het akkoord. Verder wordt Hengelo op de vrijkomende grond geconfronteerd met een milieuprobleem; er zullen kosten moeten worden gemaakt om de lokatie geschikt te maken voor nieuwe bedrijven. Wil de staatssecretaris in overleg treden met de minister van Economische Zaken en Akzo Nobel om dit probleem goed af te wikkelen? De heer Klein Molekamp (VVD) geeft aan dat de politiek in haar streven naar een zo veilig mogelijk Nederland heeft besloten, de chloortransporten in Nederland te beëindigen of in ieder geval het aantal terug te dringen. Dit is samengevallen met de wens van Akzo Nobel om de chloorproductie te concentreren en te moderniseren. In het licht van de afgesproken rijksbijdrage van 57 mln euro lijkt het erop dat Akzo Nobel handig heeft geprofiteerd van de haast die minister Pronk had om het te regelen. Dit is natuurlijk plezierig voor het bedrijf, maar de overheid moet wel zorgvuldig omgaan met middelen. Welke ministeries leggen de rijksbijdrage van 57 mln euro op tafel? Uit welke begrotingskosten wordt het gedekt? De Kamer kan het principeakkoord eigenlijk niet meer afkeuren, omdat daardoor nog jarenlang chloortransporten zouden plaatsvinden. Verder is het proces nu al zover gevorderd dat dit zou kunnen leiden tot financiële claims, bijvoorbeeld doordat binnenkort de bouw van de nieuwe fabriek in Rotterdam al begint. Welke mogelijkheden heeft het Rijk nog, bijvoorbeeld om de rijksbijdrage te beperken? De Kamer heeft weliswaar weinig keus, maar het is van belang dat de staatssecretaris een duidelijk antwoord geeft op alle vragen. In economisch opzicht is de regio Twente de grote verliezer van het principeakkoord. Het is in dat verband begrijpelijk dat de OR van de Hengelose vestiging met een eigen plan is gekomen. Is het juist dat dit financieel niet kon worden gesteund door het Rijk op grond van Europese regelgeving? Blijkbaar mag op basis daarvan een herstructurering niet, maar een sluiting en verplaatsing wel worden gesteund. Brussel zou geen regels moeten maken die in financieel en sociaal opzicht efficiëntere oplossingen van een probleem in de weg staan. De goedkeuring van de OR van Akzo Nobel is een van de ontbindende voorwaarden van het principeakkoord. Is deze er inmiddels? Is er al een sociaal plan? Levert dit nog extra kosten op voor het Rijk? Heeft Akzo Nobel ondertussen een medefinancier gevonden van de 30 mln euro voor de fabriek in Delfzijl? Hengelo heeft nauwelijks geprotesteerd tegen de sluiting van de Akzo- Nobelvestiging, terwijl dat in dit soort gevallen wel gebruikelijk is. Wellicht kwam het de gemeente wel goed uit, omdat er nu meer mogelijkheden komen om nieuwe woningbouwlokaties te ontwikkelen. Mevrouw Gerkens (SP) is er verheugd over dat met het principeakkoord een einde lijkt te komen aan de chloortransporten die nu twee keer per Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 74 2

3 week van Delfzijl en Hengelo naar Rotterdam rijden; haar partij heeft mede het initiatief genomen voor het comité Rood sein voor de chloortrein. Er moet echter een hoge prijs worden betaald, met het belastinggeld van burgers. Akzo Nobel heeft omwonenden jarenlang blootgesteld aan risico s en heeft de samenleving met hoge kosten opgezadeld door de noodzaak van rampenbestrijdingsplannen en de beperkingen aan het grondgebruik. Het bedrijf wordt daarvoor nu beloond met een rijksbijdrage van 57 mln euro, waarmee de noodzakelijke aanpassingen in de chloorfabriek in Delfzijl worden betaald, zodat de activiteiten uit Hengelo daarheen kunnen worden verplaatst. Beide fabrieken waren echter al toe aan modernisering; Akzo Nobel had dit dan ook zelf moeten betalen, mede in het licht van de profilering van het bedrijf met «maatschappelijk verantwoord ondernemen». Het principeakkoord is pas een begin; er wordt nog geen definitief einde gemaakt aan de chloortransporten. De inspanningen zijn voorlopig nog daarop gericht, maar het uiteindelijke doel moet de volledige stopzetting van chloorproductie zijn; voor dit product zijn vele goede alternatieven. Akzo Nobel heeft bedongen om ook na 2006 jaarlijks ongeveer ton chloor te mogen blijven transporteren. Dit incidentele transport is bedoeld om onderhoud in bestaande fabrieken te kunnen uitvoeren. Waaraan moet daarbij worden gedacht en hoe wordt gecontroleerd of die ton niet wordt overschreden? Volgen er sancties als dit toch gebeurt? De Europese Commissie moet toestemming geven voor het akkoord. Wat zijn de alternatieven als zij dit niet doet? Het is belangrijk om daarover nu al na te denken. Hoe groot is verder de kans dat Akzo Nobel geen partij vindt die voor 30 mln euro wil deelnemen in de fabriek in Delfzijl? Wat zijn in dat geval de mogelijkheden van de overheid? Voor de uitvoering van het principeakkoord is het van belang dat de milieuvergunningen voor alle lokaties op 1 juli 2004 zijn verleend; anders moet er opnieuw worden overlegd. Welke redenen zouden ervoor kunnen bestaan dat vergunningen op dat moment nog niet zijn afgegeven? De overheid zou hierop moeten anticiperen en in ieder geval alles juridisch moeten afdekken. Het lijkt erop dat het plan van de OR van de fabriek in Hengelo niet serieus is genomen, terwijl het veel voordelen heeft. Waarom is niet gekozen voor dit plan? Het principeakkoord betekent een verlies van werkgelegenheid in de regio. Wat zijn de mogelijkheden van de overheid om de vestiging van bedrijven daar te stimuleren? Mevrouw Van Heteren (PvdA) stelt vast dat alle belangrijke vragen die zij had willen stellen, al zijn gesteld door de andere woordvoerders. Bij dit onderwerp moet het ook niet gaan om partijpolitiek, maar om een zorgvuldige afweging van moeilijke dilemma s. Dit is lastig in het licht van alle onzekerheden en de soms tegengestelde belangen. Minister Pronk heeft het principeakkoord gesloten in het kader van de brede en grote maatschappelijke druk om de chloortransporten te beëindigen of te beperken. Daarbij zijn verschillende scenario s besproken, die de Kamer overigens nooit officieel hebben bereikt. Het OR-scenario was een van de twee die uiteindelijk overbleven. Akzo Nobel heeft aangegeven dat dit op verschillende punten een aantrekkelijk scenario is en dat het bovendien een goedkopere oplossing oplevert. De nadelen zijn echter dat hieraan geen rijksbijdrage kan worden toegekend en dat de investering in Delfzijl op termijn waarschijnlijk niet rendabel is. De Kamer zit nu met een aantal lastige dilemma s. Als zij dit principeakkoord afwijst, zullen de chloortransporten waarschijnlijk gewoon doorgaan. Verder bestaan in Hengelo verschillende meningen in verband met het project Hart van Zuid, dat mogelijkheden voor ontwikkeling zou kunnen bieden. Mevrouw Van Heteren is zeer gevoelig voor het werkgelegenheidsargument; het gaat om een regio die het al moeilijk heeft. De overheveling van werkgelegenheid naar Delfzijl zal in dat Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 74 3

4 verband niet veel baten. Wat betekent het vertrek van Akzo uit Hengelo voor de veiligheidscontouren? Zal een bodemsanering nodig zijn? Mevrouw Van Heteren sluit zich aan bij alle eerdere vragen over de onzekerheid rond de ontbindingsclausules. In de begeleidende brief van de staatssecretaris staat dat in het kader van het sociaal plan nog zal worden gesproken met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Zal dit leiden tot extra kosten voor de overheid of draagt Akzo Nobel deze zelf? Bestaat het gevaar dat Akzo Nobel als gevolg van nieuwe milieuregelgeving alsnog afziet van het akkoord en dan vertrekt uit Delfzijl? Het antwoord van de staatssecretaris De staatssecretaris constateert dat gezien de maatschappelijke en politieke druk om een einde te maken aan de chloortransporten en de vigerende wet- en regelgeving, de overheid heeft moeten optreden als de vragende partij, wat uiteindelijk heeft geresulteerd in het bedrag van circa 57 mln euro. Daarbij gold wel de beperking dat het bedrag moest passen binnen de reguliere kaders. Het bevoegd gezag voor het intrekken van de vergunningen is de provincie Overijssel. In het convenant zullen hierover afspraken worden gemaakt. Op het moment van intrekking van een vergunning treden de procedures in het kader van de Wet milieubeheer en de circulaire schadevergoedingen in werking, op grond waarvan een extern bureau het bedrag aan vermogens- en bedrijfsschade bepaalt. In dit geval heeft dat al plaatsgevonden, wat resulteerde in een bedrag van 31,68 mln euro. Daarnaast mag de overheid op grond van het Milieusteunkader een bijdrage leveren van maximaal 30% van het investeringsbedrag; dit komt neer op ongeveer 25 mln euro. De 57 mln euro is de som van deze twee bedragen. Er is informeel overlegd met de Europese Commissie, maar deze heeft nog geen besluit genomen over de bijdrage van de Nederlandse overheid in dit verband. Een afwijzing zou een volledig nieuwe situatie opleveren; in tegenstelling tot de 31,68 mln euro kan de 25 mln euro dan niet worden uitgekeerd. Na enige discussie is met de vakbonden overeenstemming bereikt over een sociaal plan, waarvan de kosten worden gedragen door Akzo Nobel. Een volgend onzeker punt is het overleg van Akzo Nobel met de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij (NOM) en de provincie Groningen over deelname in de fabriek in Delfzijl. De rijksoverheid kan hierop geen invloed uitoefenen, mede omdat de participatie op basis van Europese regels marktconform moet plaatsvinden. Een andere onzekerheid wordt gevormd door de te volgen procedures. Als er bijvoorbeeld massaal verzet zou komen tegen een chloorfabriek in Delfzijl, staan er vele beroepsprocedures open en wordt de termijn van 1 januari 2004 niet gehaald. Er moet dus hard worden gewerkt om alle onzekerheden te overwinnen. Overigens wordt de circa 25 mln euro pas betaald als aan alle essentiële voorwaarden is voldaan; de belangen van de Staat moeten worden gewaarborgd. Dit behelst ook een terugbetalingsregeling van reeds uitgekeerde gelden. Het ministerie van Economische Zaken betaalt 5 mln euro van het totale bedrag; de rest drukt op de begroting van het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Daarvan wordt ongeveer 25 mln euro betaald uit de reguliere begroting. Circa 27 mln euro wordt betaald uit het Budget Investeringen Ruimtelijke Kwaliteit (BIRK). Het OR-alternatief is serieus bekeken, omdat er veel positieve elementen in zitten, zoals behoud van werkgelegenheid en lagere kosten. In dit scenario zou er echter een te kleine, onrendabele fabriek komen in Delfzijl, waarvan Akzo Nobel de kosten niet wil dragen. Een rijksbijdrage is daarbij niet mogelijk, omdat dit volgens de Europese regels onacceptabele staatssteun is. Zoals vaker leidt Europese regelgeving ook in dit geval tot een suboptimale oplossing. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 74 4

5 Door de sluiting van de fabriek in Hengelo dreigt verlies van werkgelegenheid, wat niet moet worden gebagatelliseerd. Het zou echter te ver gaan om naar aanleiding van deze sluiting specifieke regelingen te treffen om de komst van bedrijven naar de regio te bevorderen; dat is regionaal beleid. Wel wordt gepoogd door Akzo Nobel, de Ontwikkelings- en Investeringsmaatschappij voor Overijssel (OOM), de gemeente en de provincie een werkgelegenheidsconvenant af te sluiten voor het behoud van arbeidsplaatsen in de regio. De gemeente Hengelo is overigens na alles te hebben afgewogen, positief over de plannen. De sluiting van de fabriek geeft de gemeente door het wegvallen van milieu- en externe veiligheidscirkels meer mogelijkheden voor verdere ontwikkeling van het stedelijk centrum. Het incidentele chloortransport dat mogelijk blijft, mag alleen plaatsvinden in het kader van noodzakelijk onderhoud. Akzo Nobel zal daarover elk jaar verantwoording afleggen aan de verantwoordelijke bewindspersoon van VROM. Daarnaast wordt het transport beperkt door de maximale loscapaciteit in Rotterdam van ton per jaar. Verder zijn met Akzo Nobel op basis van vrijwilligheid extra regels afgesproken om de veiligheid van het transport te verhogen, zoals een lagere snelheid. De staatssecretaris is bereid, in overleg met het bedrijf te komen tot een onafhankelijke beoordeling van de incidentele transporten. De staatssecretaris spreekt de hoop uit dat dit overleg een van de vele onzekerheden bij dit principeakkoord wegneemt, namelijk de instemming van de Tweede Kamer. Nadere gedachtewisseling Mevrouw Schreijer-Pierik (CDA) geeft aan dat bij intrekking van een vergunning in een sociaal plan moeten worden gezorgd voor vervangende werkgelegenheid. Dat lijkt in dit geval nog niet goed te zijn geregeld. Wil de staatssecretaris nog eens in een brief uiteenzetten hoe hieraan uitvoering wordt gegeven? Mevrouw Schreijer-Pierik gaat akkoord met het verloop van het proces en gaat ervan uit dat de staatssecretaris de Kamer op de hoogte houdt van nieuwe ontwikkelingen. Akzo Nobel gaat een zoutzuurfabriek bouwen in Duitsland. Hiervoor wordt toch geen Nederlands overheidsgeld gebruikt? De heer Klein Molekamp (VVD) stemt, ondanks zijn kritische kanttekeningen en twijfels over het onderhandelingsresultaat, in met het principeakkoord omdat hij groot belang hecht aan stopzetting van de chloortransporten. In het verleden heeft de overheid bedrijven gesteund die vervolgens binnen enkele jaren een andere afweging maakten, in strijd met gemaakte afspraken. Zijn er voldoende waarborgen dat Akzo Nobel dit niet zal doen? Het bedrijf zou bijvoorbeeld de fabriek in Delfzijl kunnen sluiten? Mevrouw Gerkens (SP) heeft zorgen over het verdere verloop van het proces. Het uiteindelijke doel moet totale stopzetting van de chloortransporten zijn. Het principeakkoord is daarbij een zeer belangrijke stap. Mevrouw Van Heteren (PvdA) stemt ondanks een aantal bedenkingen in met de voortgang van het proces op basis van het principeakkoord. Er zijn nog veel onzekerheden. Hoe hard zijn de investeringen van Akzo Nobel in Delfzijl? Wat gebeurt er als het convenant niet doorgaat, bijvoorbeeld omdat het wordt afgewezen door de Europese Commissie? De staatssecretaris is er verheugd over dat de Kamer instemt met het sluiten van het convenant. Hierdoor kan op korte termijn worden begonnen aan de invulling van een aantal terreinen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 74 5

6 Los van dit convenant loopt er een ketenstudie waarbij de maatschappelijke voor- en nadelen van chloor worden beoordeeld. De resultaten hiervan komen volgend jaar beschikbaar. Op basis hiervan moet een afweging worden gemaakt. Het bedrag van 57 mln euro is in de loop van het proces niet dramatisch gestegen. Akzo Nobel wilde uiteraard aanvankelijk meer, maar al vrij vroeg kwam men uit op een bedrag in deze orde van grootte. De staatssecretaris kan niet precies beoordelen welke invloed de sluiting van de fabriek in Hengelo heeft op de mogelijkheden voor ontwikkeling van het Hart van Zuid, maar het lijkt hem logisch dat deze worden vergroot. Wellicht levert dit extra werkgelegenheid op, hoewel daarover natuurlijk geen zekerheid kan worden gegeven. Het principeakkoord bevat een kettingbeding over de chloorfabriek in Delfzijl. Dit houdt in dat bijvoorbeeld bij fusie of verkoop de rechten en verplichtingen mee overgaan. Hiermee is er voldoende zekerheid, hoewel natuurlijk niet alle mogelijke scenario s kunnen worden gedekt. Er lijkt geen financiële relatie te zijn tussen het convenant en de bouw van een nieuwe zoutzuurfabriek in Duitsland. Het afsluiten van een sociaal plan is iets anders dan de discussie over het verlies van arbeidsplaatsen. De betrokken ministeries zijn niet verantwoordelijk voor het scheppen van vervangende werkgelegenheid; Akzo Nobel en de regio moeten daarover afspraken maken. De staatssecretaris zegt wel toe, nog eens naar dit punt te kijken en de Kamer via een brief op de hoogte te stellen van zijn bevindingen. Verder weet hij niet zeker of de OR van Akzo Nobel al heeft ingestemd met het principeakkoord. Ook op dit punt zegt hij toe, de Kamer zo snel mogelijk te informeren. De voorzitter van de vaste commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Buijs De griffier van de vaste commissie voor Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Van der Leeden Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 74 6