1 Potentieel van aanbod van duurzame energie

Transcriptie

1 Van: H. de Gooijer (Ecofys), J. Verschelling (Ecofys), M. Scholtens (K+V) Voor: Gemeente Borsele Onlangs onderzochten Ecofys en K+V de mogelijkheden van duurzame energie in Zeeuwse gemeenten. Per gemeente werden de mogelijkheden geïnventariseerd. Deze inventarisatie bestond uit twee delen: 1. Inventarisatie van het potentieel van duurzame energie binnen de gemeentegrenzen. 2. Inventarisatie van een aantal interessante projectmogelijkheden voor het vervolgtraject. Het eerste deel heeft een potentieel met onderverdeling over sectoren en technieken opgeleverd (zie 1), zowel voor Borsele als omliggende gemeenten. Daarnaast heeft een brainstorm een lijst van mogelijke projecten opgeleverd (zie 2). 1 Potentieel van aanbod van duurzame energie 1.1 Borsele Met behulp van de gestandaardiseerde DE-scan 1 is het potentieel aan duurzame energie (behalve windenergie) ingeschat. Uit deze scan is naar voren gekomen dat in Borsele ca Gigajoule 2 duurzame energie jaarlijks kan worden opgewekt. Hiermee kan het energiegebruik van ruim huishoudens (37% van de huishoudens in Borsele) volledig duurzaam worden gecompenseerd. Het potentieel kan worden verdeeld in: 1. Duurzame energie dat in en op gebouwen (woningen, boerderijen, kantoorgebouwen, andere bedrijfsgebouwen) wordt opgewekt. Hierbij dient met name te worden gedacht aan toepassingen van zonne-energie en warmtepompen. Dit deel bedraagt in Borsele 51%. 2. Duurzame energie dat uit biologische afvalproducten wordt opgewekt, met name uit organisch afbreekbare reststoffen, zoals mest, snoeihout en GFT-afval. Het potentieel van deze bioenergie bedraagt in Borsele 49%. Exacte resultaten staan vermeld in bijlage 1. 1 Er is gebruik gemaakt van software van Novem, aangepast naar eigen inzichten van Ecofys. Deze software gaat uit van aannamen om het zogenaamde praktische potentieel van duurzame energie te bepalen. Hieronder wordt verstaan dat bewezen technologie wordt toegepast die (eventueel door subsidie) rendabel is of anderszins toegevoegde waarde voor de doelgroep biedt. Er wordt bijvoorbeeld aangenomen dat 50% van de bestaande woningen met een zonneboiler en vier zonnepanelen kunnen worden uitgerust, en evenzo 90% van de nieuw te bouwen woningen. 2 Een gigajoule (GJ) is 1 miljard Joule, dit is de eenheid van energie. Statistisch gebruikt een gemiddeld Nederlands huishouden op jaarbasis 89 GJ, verdeeld over elektriciteit, warmte en gas. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 1/10

2 De volgende figuur geeft een indruk van de gebouwgebonden opties, verdeeld over de sectoren. 29% 37% Volkshuisvesting Gemeente Vastgoed Sport & recreatie Onderwijs Infrastructuur Zorg 16% 13% 1% 3% 0% 1% Bedrijven Agrarisch Figuur 1 Het potentieel van gebouwgebonden duurzame energie opties verdeeld over verschillende sectoren. De technieken die het mogelijk maken om het duurzame energie potentieel nuttig te gebruiken, worden toegelicht in de bijlage 2. Een onderverdeling van het potentieel over deze technieken biedt de volgende figuur. 39% 26% Zonnepanelen Zonnewarmte actief Zonnewarmte passief Omgevingswarmte 11% 3% 1% 9% 11% Energie-opslag Vergisting natte biomassa Verbranding droge biomassa Figuur 2 Het potentieel van duurzame energie in de gemeente Borsele over de verschillende technieken. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 2/10

3 Mede op basis van deze figuren trekken wij de volgende vier conclusies: 1. Met het praktische potentieel aan duurzame energie in Borsele is het mogelijk om 25% van het huishoudelijke energiegebruik duurzaam te compenseren. 2. Het potentieel van bio-energie is relatief groot (37%). Hiervan wordt 41% ingevuld door natte biomassa stromen uit de agrarische sector (met name varkensmest) en gemeentelijk beheer (met name GFT-afval en bermgras). De overige 59% bestaat uit droge biomassa uit de agrarische sector (met name stapelbare mest uit de pluimveesector 3 ) en snoeihout van plantsoenen, recreatiegebieden, bos e.d. 3. Met 23% van het totaal (incl. bio) biedt volkshuisvesting goede mogelijkheden om duurzame energie toe te passen. Denk hierbij vooral aan mogelijkheden van zonnepanelen en zonnewarmte in de bestaande bouw en nieuwbouw. 4. De agrarische sector en bedrijven leveren volgens de figuur tevens interessante mogelijkheden voor andere duurzame energie (niet bio-energie). Dit komt met name door de dakvlakken van boerderijen en bedrijfspanden die voor zonnepanelen kunnen worden benut. Het is echter de vraag of dit potentieel ook in de praktijk kan worden ingezet. Bovenstaande resultaten zijn gebaseerd op het praktisch potentieel van de gemeente. Hiermee wordt bedoeld het toepassen van bewezen technologie, dat (eventueel door subsidie) rendabel is of anderszins een toegevoegde waarde voor de doelgroep biedt. De volgende, voor Borsele relevante, duurzame energiebronnen zijn buiten beschouwing gelaten: 1. Getijdenenergie: Het is technisch mogelijk om de stromingsenergie van de in- en uitgaande eben vloedstroom van de Westerschelde te benutten. Deze optie wordt momenteel in opdracht van de Provincie Zeeland onderzocht. 2. Energie uit osmose. Mogelijk dat in de toekomst (termijn ca. tien jaar) de potentiële energie uit het grensvlak tussen zoet en zout benut kan worden. Bij het spuien van overtollig polderwater in de Westerschelde kan deze energie worden gewonnen. De provincie Zeeland laat de mogelijkheden momenteel onderzoeken. 3. Bio-energie uit energieteelt: Vanwege het enorme areaal aan landbouwgrond in de gemeente biedt energieteelt in de toekomst wellicht goede mogelijkheden. Het areaal aan akkerbouwgrond bijvoorbeeld (ca ha in gemeente Borsele) biedt een potentieel van GJ duurzame energie, waarmee ruim huishoudens duurzaam gecompenseerd kunnen worden. Energieteelt is echter economisch nog niet haalbaar, vanwege de vaak negatieve prijs van bijvoorbeeld snoeihout afval. De vraag naar brandstof voor bio-energiecentrales zou veel groter moeten zijn om energieteelt te overwegen. 3 Gedroogde kippenmest van de circa leghennen kan worden verbrand of vergast. Er is slechts een klein aantal bedrijven hiermee actief. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 3/10

4 1.2 Borsele en de regio Het onderzoek voor de gemeente Borsele vond in dezelfde periode plaats als het onderzoek voor de overige Zeeuwse gemeenten. Onderstaande figuren geven de resultaten van Borsele weer in vergelijking met deze naburige gemeenten. DE-potentieel (GJ/jaar) 500, , , , ,000 Bio: buitengebied Bio: gem. beheer Bio: agrarisch Agrarisch Bedrijven Zorg Infrastructuur Onderwijs Sport & recreatie Gemeente Vastgoed Volkshuisvesting 0 Vlissingen Middelburg Veere Schouwen-Duiveland Goes Reimerswaal Tholen Noord Beveland Kapelle Borsele Terneuzen Hulst Sluis Ter vergelijking: Een gemiddeld huishouden gebruikt 89 GJ Figuur 3 Borsele in vergelijking met het potentieel van duurzame energie in naburige gemeenten 2 Projectmogelijkheden Borsele Onderstaande tabel biedt een overzicht van projecten die tijdens de startbijeenkomst en in een telefoongesprek met een medewerkster van de gemeente naar voren zijn gebracht. De interviewdag bij de gemeente Borsele heeft niet plaatsgevonden. Omdat er wegens capaciteitsgebrek niemand van de gemeente Borsele aanwezig was op de werkbijeenkomst in Goes, zijn er naast een project sheet over gemeentelijke biomassa, geen plannen van aanpak opgenomen in de bijlage. Tabel 1 (zie volgende pagina) Projectmogelijkheden in de gemeente Borsele. Het toepassen van duurzame energie gaat meestal gepaard met het maximaal benutten van energiebesparingsmogelijkheden, met name bij toepassingen in de gebouwde omgeving. Dit is aangegeven in de toelichting in de middelste kolom. In de laatste drie kolommen staat een indicatie van een drietal aspecten waarop deze projecten kunnen worden beoordeeld om een vervolgtraject in te zetten, waarvoor een plan van aanpak in de volgende fase wordt uitgewerkt. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 4/10

5 Nr. Titel Toelichting Realisme korte termijn Potentieel CO2 besparing Uitstraling 1 Uitbreiding Er zijn plannen voor PV op dak van het +/- + gemeentehuis nieuwe gemeentehuis (maximaal beschikbaar dakoppervlak ca m 2 ) 2 Voorbereiding Bedrijventerrein Sloepoort, gaat richting Ca /- +/- bedrijfsterrein duurzaam bedrijventerrein (park management, etc) 3 Uitbreiding Lewedorp Milieu-uitgangspunten moeten worden +/- ++ West gehanteerd, grond is van de gemeente, woningen. 4 School in Borsele Nieuwbouw basisschool +/- + 5 Renovaties scholen Gemeente Borsele heeft 15 kernen. +/- + Sommige basisscholen moeten gerenoveerd worden. 6 Nieuwe Gemeente heeft besloten dat duurzame Over enkele +/- - brandweerkazerne Borsele materialen moeten worden gebruikt voor de bouw van de nieuwe brandweerkazerne, mits budgetneutraal. Is rapportje over. jaren 9 Biomassa Regionale aanpak van biomassa onbekend + - (snoeihout, GFT). 10 Zorg Woonzorgcomplex Heinkeszand (ca eenheden) + +/- Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 5/10

6 3 Conclusie Als het volledige potentieel in Borsele wordt benut dan wordt 37% van het energieverbruik van de huishoudens gedekt. Om verdergaande energie en CO 2 -doelstellingen te kunnen halen (bijvoorbeeld 100% van het energieverbruik door huishoudens is afkomstig van uit duurzame energie) dienen ook andere mogelijkheden te worden benut om CO 2 -uitstoot te vermijden. Daarnaast zijn er in de toekomst mogelijk kansen voor getijdenenergie, energieteelt en energie uit osmosecentrales. Indien volledig benut, zal het potentieel van deze bronnen een mogelijke veelvoud van het huidige praktische potentieel bieden. Praktische en economische bezwaren verhinderen op korte termijn het inzetten van een vervolgtraject. In vergelijking met de gemeenten in de regio biedt Borsele een gemiddeld duurzame energie potentieel. Dit heeft te maken met het relatief kleine aantal huishoudens, relatief weinig veeteelt in het uitgestrekte buitengebied. Uitschieter is bio-enerige uit snoeihout van de fruitteelt. Een longlist met tien projecten is opgesteld. In lijn met de goede mogelijkheden in de gebouwde omgeving, zijn de meeste projecten hieraan gerelateerd. Uit de lijst dient een aantal projecten voor nadere uitwerking te worden geselecteerd. Tijdens de werkbijeenkomst in Goes zijn de meest kansrijke projecten geselecteerd. Helaas was wegens capaciteitsgebrek van de gemeente Borsele niemand aanwezig. In de bijlage is een projectsheet geformuleerd over gemeentelijke biomassa. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 6/10

7 Bijlage 1 Overzicht praktisch potentieel Borsele Zonnepanelen Zonnewarmte actief Zonnewarmte passief Omgevingswarmte Energie-opslag Vergisting natte biomassa Verbranding droge biomassa Totaal Volkshuisvesting Gemeente Vastgoed Sport & recreatie Onderwijs Infrastructuur Zorg Bedrijven Agrarisch Bio: agrarisch Bio: gem. beheer Bio: buitengebied Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 7/10

8 Bijlage 2 Duurzame energie technieken Zonne-energie Zonnewarmte actief Zonnewarmte passief Zonnepanelen Omgevingswarmte (warmtepompen) Energie-opslag (aquifers) Bio-energie Vergisting van natte biomassa Verbranding van droge biomassa Zonlicht wordt met behulp van collectoren omgezet in warm water. De systemen worden meestal ingezet voor de warmwatervoorziening (zonneboilers), maar kunnen ook voor ruimteverwarmingsdoeleinden worden gebruikt. Zonne-energie zonder gebruik van apparaten. De warmtevraag bij ruimteverwarming en de elektriciteitsvraag voor verlichting (daglicht) wordt verlaagd door zonlichtinstraling. Maximale benutting van passieve zonnewarmte vraagt om een optimaal gebouwontwerp. Zonnepanelen zetten (zon)licht om in elektriciteit. De panelen zijn gekoppeld aan het elektriciteitsnet, zodat elektriciteit die niet wordt verbruikt teruggeleverd kan worden aan het net. Warmtepompen brengen met behulp van mechanische energie de gratis warmte/energie die in de omgeving aanwezig is in grond- of oppervlaktewater of de buitenlucht (relatief lage temperatuur) op een hoger en bruikbaar temperatuurniveau. Deze techniek is te vergelijken met een omgekeerde koelkast. In de zomer wordt overtollige warmte opgeslagen in ondergrondse watervoerende lagen (zogenaamde aquifers ). Diezelfde warmte wordt er in de winter uitgehaald en gebruikt voor verwarming. Omgekeerd kan in de winter koude worden opgeslagen die in de zomer voor koelingsdoeleinden kan worden gebruikt. Alleen toepassingen van seizoensopslag van warmte, die met niet-fossiele energiedragers (zoals zonne-energie en warmtepompen) is opgewekt, worden meegeteld. Door biologische afbraak van natte biomassastromen (varkensmest, GFT, berm- en slootmaaisel). Door bacteriën onder uitsluiting van lucht ontstaat biogas dat direct kan worden omgezet in elektriciteit en warmte. Minimaal ton per jaar nodig voor een unit. Snoei- en dunningshout, gedroogde kippenmest en ander droog bio-afval wordt verbrand of vergast. Hiermee wordt warmte en/of elektriciteit opgewekt. Meestal wordt voor de energie-omzetting gebruik gemaakt van een warmte/krachtinstallatie (minimaal ton per jaar nodig), maar ook alleen warmte opwekken is mogelijk (minimaal ton per jaar nodig). Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 8/10

9 Bijlage 3 Project sheets Wat kunnen de Zeeuwse gemeentes met biomassa? Achtergrond: Biomassa in Zeeland 4 : ton bermgras ton GFT-afval ton houtafval (waaronder ook geverfd en geïmpregneerd hout dat een speciale verwerking vergt) ton snoeihout uit de openbare ruimte ton grof tuinafval Rooi- en snoeihout uit de fruitsector (7.5 ton/ha/jr) Mest Sommige van deze stromen kunnen gemeenten alleen tegen betaling kwijt (zoals GFT, bermgras, verontreinigd hout). De meeste gemeenten hebben meerjarige contracten afgesloten voor de afvoer van GFT. Niet alle bovenstaande gemeentelijke biomassa is beschikbaar. GFT wordt bijvoorbeeld middels compostering verwerkt tot compost en hiervoor hebben de gemeenten langlopende contracten afgesloten. Soms wordt het gemeentelijke snoeihout gebruikt voor voetpaden in de vorm van houtsnippers of wordt via een gedoogbeleid verbrand in de openlucht. Daarnaast is een bepaalde hoeveelheid snoeihout ook noodzakelijk als structuurmateriaal bij groencompostering. Iepenhoutafval wordt bijvoorbeeld verwerkt in de spaanplaatindustrie. Afhankelijk van het soort biomassa, de marktwaarde, de hoeveelheid en de lokale kansen en regionale verwerkende instanties zijn verschillende Duurzame Energie-trajecten mogelijk. Enkele voorbeelden: vergisten van GFT-afval met opwekking van elektriciteit en warmte grootschalig thermische verwerking van houtachtige biomassa met de opwekking van elektriciteit en/of warmte (b.v. bij industriele partijen) kleinschalig thermische verwerking van houtachtige biomassa met de opwekking van warmte (b.v. bij kassen, woonblokken, zwembaden) mestvergisting met eventuele toevoegingen van bijvoorbeeld bermgras of vetten (er loopt op dit moment een initiatief voor mestvergisting in de gemeente Sluis en in de gemeente Hulst) co-vergisting van bijvoorbeeld bermgras of vetten bij RWZI s (bij het waterschap de Zeeuwse Eilanden is ruimte voor vergisting van extra biomassa i.v.m. een verbeterd procédé van rioolslibvergisting). productie van koolzaad/suikerbieten/graan voor de productie van biobrandstoffen. 4 Op basis van (bewerkte) CBS gegevens en opgaves van gemeenten. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 9/10

10 Betrokken partijen: Gemeente, ondernemers, energiebedrijf, afvalverwerkende partijen (Olaz/Delta milieu), agrariërs, waterschappen, projectontwikkelaars, staatsbosbeheer, Zeeuws landschap. Omvang van het project: Aangenomen dat het afvoeren van bermgras en GFT 35 euro per ton kost zijn de kosten voor de gezamenlijke Zeeuwse gemeenten: 2,275,000 Euro. Dit zijn de huidige verwerkingskosten. Voor een DE optie zal meer moeten worden betaald, maar daar staan mogelijk ook weer opbrengsten tegenover. Aangenomen dat snoeihout en 25% van het houtafval kan worden verkocht voor een prijs van Euro 25 per ton t.b.v. het opwekken van schone biomassa, dan zijn de opbrengsten voor de Zeeuwse gemeenten: 200,000 Euro. Echter, de biomassa moet dan wel op specificatie worden aangeleverd. Met het op specificatie maken is al snel een zelfde bedrag (25 Euro/ton) gemoeid. De gemeente verdient er dus niet aan. Combinatie met andere projecten mogelijk? Bouwprojecten waar constante warmtevraag is (nieuwbouwwoningen met hoge warmtevraag per ha, zwembaden, verzorgingstehuizen, glastuinbouw). Bedrijvigheid in de gemeente. Financiering: gemeente, bedrijven, provincie Kansenstudie biomassa voor een gemeente kost Euro. Te nemen stappen (uitvoeringsstrategie): Vaststellen van biomassa stromen: hoeveelheden, wat gebeurt er nu mee, contractduur, wat zijn de kosten en wat zijn de baten? Bepalen van mogelijke bestemmingen: Aanwezigheid van warmtevraag: zwembad, koelhuizen, zorgcentra, glastuinbouw, bedrijven, etc Bestaande of nieuw te bouwen vergistingsinstallaties (bijvoorbeeld mest- of slibvergistingsinstallaties). Vaststellen mogelijkheid van regionale aanpak samen met naburige gemeenten. Vaststellen mogelijkheid van aanvoer van biomassa Overleg met de partij die de warmtevraag heeft, evt met energiebedrijven. Verder: gemeenten moeten zich aktief opstellen naar bedrijven die veel energie gebruiken. Voor deze bedrijven kan het opzetten van bijvoorbeeld biomassa WKK interessant zijn. Resultaat: Optimaal gebruik van biomassa voor het opwekken van DE. Wijk of bedrijventerrein met hogere EPL. Eindrapportage DE scan Zeeuwse gemeenten 10/10