DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN ARBEID EN MILIEU VZW JAARGANG 2011 NR 2 APRIL - MEI - JUNI

Transcriptie

1 DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN ARBEID EN MILIEU VZW JAARGANG 2011 NR 2 APRIL - MEI - JUNI België-Belgique PB Brussel 5 P magazine ArbeidÊ&ÊMilieu Dossier energie Een sociaal-rechtvaardige transitie naar 100% hernieuwbare energie Wie windmolens bouwt, krijgt de wind vanvoren Is meer klimaatambitie een bedreiging voor jobs en economie? Afgiftekantoor: 1050 Brussel 5 Afzender: A&M, Edinburgstraat 26, 1050 Brussel

2 INHOUD Inhoud MAGAZINE 2 is een driemaandelijkse uitgave van Arbeid & Milieu vzw Edinburgstraat Brussel Tel. (02) secretariaat@a-m.be Het secretariaat van Arbeid & Milieu vzw is op alle gewone werkdagen, van 9u tot 17u bereikbaar. Redactie: Edinburgstraat Brussel Druk: De Wrikker Lay-out: Foto cover: Thijs Calu Arbeid & Milieu Magazine is een initiatief van Arbeid & Milieu vzw. Arbeid & Milieu vzw is een samenwerkingsverband waarin de arbeidersbeweging en de milieubeweging paritair vertegenwoordigd zijn. De arbeidersbeweging is momenteel vertegenwoordigd door het ABVV, ACV en ACLVB. De milieubeweging wordt vertegenwoordigd door de Bond Beter Leefmilieu. A&M Magazine biedt, aan de hand van reportages, interviews, achtergrondartikels, columns en praktische tips, informatie over thema s die zich situeren op het raakvlak tussen arbeid en milieu. Om de band tussen arbeid en milieu aan te tonen en te bevorderen. Want wij denken dat het absoluut noodzakelijk is om sociaal en ecologisch welzijn met elkaar te verzoenen. Zonder dat geen duurzame ontwikkeling. Een jaarabonnement op A&M Magazine kost e 17,50. U kunt zich abonneren door dit bedrag te storten op het rek.nr. Fortis , met vermelding Abonnement Geef ons ook je exacte adres en contactgegevens door via mail of telefoon en laat weten of je een factuur wenst. Geïnteresseerd in een proefnummer van A&M Magazine? Contacteer ons op tel: 02/ of secretariaat@a-m.be Arbeid & Milieu vzw bestaat sinds 1988 en bracht voorheen Arbeid en Milieu Nieuws uit. Redactieraad: Thijs Calu, Bert De Wel, Dominique Kiekens, Suzanne Kwanten, Sara Neirynck, Joris Van Damme, Sara Van Dyck, Kris Van Eyck, Pieter Verbeek en Timothy Wyffels. VU: Joris Van Damme Edinburgstraat Brussel Arbeid & Milieu Magazine is gedrukt op kringlooppapier. Het binnenwerk wordt gedrukt met vegetale inkt. De redactie is niet gebonden door de inhoud van de opgenomen advertenties. Mits voorafgaande toestemming mogen artikels overgenomen worden. Dit kan alleen maar de betere verspreiding van milieu-informatie in al zijn facetten ten goede komen. 3Redactioneel Hoe de strijd voor een beter leefmilieu en die voor meer sociale rechtvaardigheid steeds meer één worden 4Verslag info- en debatavond biodiversiteit werkt?! Natuurpunt bracht onlangs de publicatie Biodiversiteit@Bedrijven 1 uit, een handleiding rond biodiversiteit in en rond het bedrijf, een project van Natuurpunt. De handleiding werd in het vorige magazine reeds voorgesteld. Op 15 maart kwam Benno Geertsma (beleidsmedewerker Natuurpunt) de handleiding toelichten. 9Een sociaal-rechtvaardige transitie naar 100% hernieuwbare energie Indien we voortdoen zoals we nu bezig zijn, dreigen we af te stevenen op een opwarming met 4 C. Willen we de klimaatopwarming beperken tot 2ºC, dan ligt er nog gigantisch veel werk op de plank. Sara Van Dyck (beleidsmedewerker BBL) legt uit hoe we op een sociaal rechtvaardige manier kunnen werken aan een toekomst met 100% hernieuwbare energie. windturbines bouwt, krijgt de wind vanvoren Tom Willems (Ecopower) geeft een beeld van de moeilijkheden waar windenergie 13Wie in Vlaanderen mee te kampen heeft. Geen wonder dat Vlaanderen mijlen ver achterop loopt in de ontwikkeling van windenergie ten opzichte van Wallonië... ja, maar hoe zit dat nu met die groenestroomcertificaten? De voorbije maanden stonden de kranten bol van het nieuws over de kost van zonneenergie. De slogan we betalen te veel voor de zonnepanelen van onze buurman is 18Zonnepanelen ondertussen al hét begrip van Met dit artikel, dat het standpunt van de BBL hierover samenvattend weergeeft, willen we het debat over de ondersteuning van zon 22 Naar een slim elektriciteitsnetwerk? Over de uitbouw van een Smart Grid en slimme meters De laatste tijd duikt de term Smart Grid steeds vaker op in het energiedebat. Maar wat houdt zo n intelligent elektriciteitsnetwerk nu juist in? Wat zijn de voordelen? En wat is de rol van slimme meters in dit verhaal? nepanelen kaderen. 24 Is meer klimaatambitie een bedreiging voor jobs en economie? Waar staat Vlaanderen als het erop aankomt klimaat en economie te verzoenen? Greenpeace, WWF, BBL en brachten op 14 juni vijf experts samen in het Vlaamse Parlement om een antwoord te vinden op de vraag of een reductie van 30% uitstoot van broeikasgassen tegen 2020 een haalbare kaart is. Is dit een doodsteek voor onze welvaart? Of is het net het begin van een nieuw economisch project waar we beter uitkomen? 28 Ecobouwers opendeur Ecobouwers Opendeur zijn opendeurdagen in energievriendelijke woningen. Dat gaat van lage-energiewoningen die half zoveel energie verbruiken als een gemiddelde nieuwbouwwoning in Vlaanderen, tot passiefhuizen die het energieverbruik tot een tiende beperken. Dit jaar gaat het evenement door op 5 & 6 en 11, 12 & 13 november.

3 REDACTIONEEL Hoe de strijd voor een beter leefmilieu en die voor meer sociale rechtvaardigheid steeds meer één worden AArbeid & Milieu vond de tijd rijp om het onderwerp duurzame energie nog eens grondig uit te spitten. Het onderwerp blijft immers zeer actueel en er is de laatste maanden heel wat rond te doen geweest. Er is natuurlijk het aanslepende nucleaire drama in Fukushima. Er was Duitsland, dat besliste om niet langer de nucleaire risico s te tolereren en met de radicale keuze voor een pad naar 100% duurzame energie het enorme economische potentieel en tienduizenden bijbehorende extra jobs gaat benutten. De discussie over de groenestroomcertificaten voor de zonnepanelen van de buurman laaide hoog op in ons aller Vlaanderen. Terwijl 72 multinationals de besluiteloze EU smeken om méér klimaatambitie te tonen - omdat dat goed blijkt voor onze economie - bereikte de wereldwijde CO 2 uitstoot in 2010 een nieuwe recordhoogte. Omdat het afgelopen winter een beetje frisser was dan anders en onze verwarming overuren moest draaien, moet Vlaanderen plots tot 281 miljoen euro ophoesten om de resulterende extra uitstootkredieten mee te financieren. Nog maar enkele dagen voordien stond het bericht in alle kranten dat de 200 miljoen euro die Vlaanderen veil heeft voor het Vlaams Energiebedrijf veel te weinig is om de eigen Vlaamse ambities waar te maken. Bijzonder cynisch eigenlijk, want één van die gefnuikte ambities is net om onze energieverslindende huizen energiezuiniger te maken, waardoor we minder zouden moeten stoken en minder uitstootrechten zouden moeten kopen. En dan was er natuurlijk Luc Coene, gouverneur van de Nationale Bank (NB), die waarschuwde dat de index onze groei bedreigt. We moeten hier iets aan doen vindt Coene, want het is echt onverantwoord dat de lonen in ons land sneller stijgen dan het gemiddelde van de buurlanden. En dat is dan weer slecht voor onze concurrentiekracht. Daarom is de NB een studie begonnen, om te kijken of we die index niet wat kunnen aanpassen, lees: snoeien in de koopkracht van de loontrekkenden. En wat heeft dit nu weer met energie te maken, vraagt u zich nu af? Wel, dat heeft alles met energie te maken. Even googelen levert al snel het niet oninteressant werkstukje op van de Nationale Bank zelf, getiteld Inflatieverschil tussen België en de drie voornaamste buurlanden en mogelijke gevolgen daarvan voor het concurrentievermogen. En wat staat daar in? Dat onze inflatie zo hoog is omdat we veel meer dan onze buurlanden gevoelig zijn voor prijsstijgingen van energie. Dat komt omdat we er meer van gebruiken dan in onze buurlanden (bv. voor onze slecht geïsoleerde huizen te verwarmen en een aantal inefficiënte productieprocessen in onze industrie te laten draaien), en omdat we er meer aan betalen dan onze buurlanden (omdat bv. prijzen van elektriciteit en gas veel meer en veel sneller dan in de buurlanden de prijzen van de olie volgen). Dat zorgt op zijn beurt voor een prijsstijging van zowat alle producten. En om de koopkracht te vrijwaren, is er gelukkig nog de indexering van de lonen die volgt op een stijging van de zogenaamde gezondheidsindex. In die gezondheidsindex, een groep van producten en diensten die belangrijk zijn in een gezinsbudget, zit geen benzine of diesel, maar wel gas, stookolie en elektriciteit. En dus stijgen onze lonen en daalt onze concurrentiekracht. Reactie van de gouverneur? Snoei in die stijging van de lonen door de index te herbekijken. Zou het economisch, sociaal en ecologisch niet veel logischer zijn om eindelijk eens werk te maken van een ambitieus beleid dat ons bevrijdt van die verslaving aan geïmporteerde, onduurzame energie en dure elektriciteit van een monopolist? Dan hoeven die prijzen niet te stijgen, wordt onze koopkracht gevrijwaard, onze concurrentiepositie veilig gesteld en de natuur gespaard. Jorre Van Damme coördinator A&M 3

4 4 Handleiding Cover

5 INTERVIEW Verslag info-en debatavond Biodiversiteit Werkt?! Natuurpunt bracht onlangs de publicatie 1 uit, een handleiding rond biodiversiteit in en rond het bedrijf, een project van Natuurpunt. De handleiding werd in het vorige magazine reeds voorgesteld. Op 15 maart kwam Benno Geertsma (beleidsmedewerker Natuurpunt) de handleiding toelichten. 1 De handleiding kun je downloaden op bedrijven T Teloorgang biodiversiteit en economische activiteit: hand in hand? We laten echter eerst Kristof Debrabandere (beleidsmedewerker BBL) aan het woord, die vanuit de milieubeweging extra wil benadrukken waarom biodiversiteit ook voor het voortbestaan van sommige economische activiteiten belangrijk kan zijn. De laatste jaren is de bio-economie in opmars, denk maar aan het verwerken van biomassa voor het opwekken van energie. Dergelijke activiteiten hebben nood aan een zekere biodiversiteit. Voor veel bedrijven is duurzaam ondernemen in zijn meest simpele vorm het beheren van risico s op lange termijn. Eén van die risicofactoren is biodiversiteit. Bepaalde diensten komen in het gedrang als de biodiversiteit vermindert. Zo zorgt de overbevissing wat een groot biodiversiteitsverlies betekent - voor strenge quota voor de visserijsector. Deze maatregelen hebben een reële impact op de sector, maar zijn nodig, want niets doen zou de hele sector onderuit halen. Een ander voorbeeld zijn de grote theeplantages, die tegenwoordig zwaar inzetten op een duurzaam waterbeheer met de nodige aandacht voor het behoud van biodiversiteit, net om hun producten te kunnen blijven produceren. Handleiding biodiversiteit@ bedrijven Benno legt ons uit dat het horen van de term biodiversiteit bij vele bedrijven de reactie ja, en dan? oproept. Men wil wel aandacht besteden aan zaken als energiebesparing, omdat dit ook een direct financieel voordeel oplevert, maar bij het investeren in biodiversiteit is die link minder direct en minder zichtbaar aanwezig. Het is dus van belang de nodige argumenten voor bedrijven op te lijsten, en goede praktijkvoorbeelden aan te halen, om ondernemingen aan te zetten om hierop in te zetten. De hand- leiding toont aan dat een verscheidenheid aan kleine acties bedrijven kan helpen om het verhaal concreet te maken. Benno s ervaring is bovendien dat veel projecten rond biodiversiteit bij ondernemingen, starten bij individuele werknemers. Hij stelt biodiversiteit voor als een blokkentoren: als er enkele elementen (soorten) verdwijnen stort de blokkentoren (ecosysteem) in. Vele bedrijventerreinen die tijdelijk niet benut worden, worden niet ecologisch beheerd, terwijl deze echter als groene stapstenen kunnen functioneren in het zeer versnipperde Vlaanderen. Door bv. een maaibeheer toe te passen die de biodiversiteit doet toenemen, kun je tot zeer waardevolle tijdelijke natuur komen. Greenwashing Benno is zich bewust van dé valkuil bij deze thematiek, namelijk het greenwashen van een bedrijf door een kleine actie rond biodiversiteit, en de communicatie hierrond die het bedrijf groener kan doen lijken dan het werkelijk is. Daarom probeert Natuurpunt naast de acties rond biodiversiteit, bedrijven ook zover te krijgen dat ze de ganse keten aanpakken. Ook zaken als het gebruik van duurzame grondstoffen (denk bv. aan FSC-gelabeld hout) en groene energie worden gestimuleerd. Het blijkt echter moeilijk om bedrijven dergelijke zaken op te leggen, wat het verhaal er niet makkelijker op maakt. Ook de activiteit van een bedrijf op zich kan voor de nodige ethische dilemma s zorgen. Een concreet voorbeeld: moet Natuurpunt ook bedrijven als FN Herstal, een wapenproducent, meenemen in dit verhaal? Ook bij de deelnemers van de info-avond komt de nodige bezorgdheid naar boven rond deze moeilijke evenwichtsoefening. Wetgeving Een ander pijnpunt in deze thematiek is de wetgeving. De huidige wetgeving stimuleert bedrijven op geen enkele manier om aandacht te hebben voor biodiversiteit. Integendeel, wanneer bedrijven hun terreinen wel op een ecologisch waardevolle manier inrichten, riskeren ze het ontstaan van zeldzame soorten op hun terrein, waardoor ze in de nodige compensatiemaatregelen moeten voorzien als ze met die terreinen nog iets willen aanvangen. Dit vormt voor bedrijven uiteraard een extra kost, wat hen tegenhoudt om te investeren in biodiversiteit. En zo wint niemand bij een ecologisch waardevolle inrichting. Binnen dit project wil Natuurpunt bedrijven niks opleggen, buiten het project lobbyet Natuurpunt uiteraard wel voor een duidelijke, correcte en biodiversiteitsstimulerende wetgeving bij de beleidsmakers. Een andere manier om dit probleem te onderscheppen is het inrichten van een ecologische structuur binnen een groter gebied (dus niet op het beperkte niveau van één bedrijf), waarbinnen gecompenseerd kan worden. In het havengebied 5

6 INTERVIEW Biodiversiteit is een risicofactor op lange termijn. Hierin investeren is een vorm van duurzame beleidsvoering, aldus Kristof Debrabandere (beleidsmedewerker BBL). 6 van Antwerpen werd deze techniek succesvol geïmplementeerd, door een samenwerking tussen bedrijven en Natuurpunt. Dit geeft aan de bedrijven een juridische rechtszekerheid. Waarom moet een bedrijf inzetten op biodiversiteit? Voorgaande zou kunnen laten uitschijnen dat er voor bedrijven maar weinig argumenten zijn om voor een biodiversiteitsbeleid te kiezen. Toch kunnen bedrijven hier op verschillende manieren voordeel uit halen. Vooreerst zijn bedrijven tegenwoordig sterk bezig met hun imago, en als dat vergroend kan worden, is dat mooi meegenomen. Uiteraard moeten we hierbij de valkuil van greenwashing in het oog houden. Een andere belangrijke motivatie voor ondernemingen is het uitsparen van kosten. Een grasveld dat wekelijks gemaaid en onderhouden moet worden kost immers pakken meer dan een bloemenweide die 2x per jaar gemaaid moet worden. Ook door het vermijden van pesticiden kan een bedrijf kosten besparen. Investeren in een groendak, in combinatie met zonnepanelen brengt niets dan financiële en ecologische voordelen met zich mee. Zo zorgt een groendak voor een extra isolatielaag op het dak, wat energiekosten bespaart. Bovendien houden dergelijke daken het regenwater vast, wat voorkomt dat dit water versneld in de riolen terechtkomt, wat problemen oplevert voor waterzuiveringsinstallaties (door een te sterke verdunning van het afvalwater). De combinatie met zonnepanelen zorgt voor een dubbel voordeel. Studies wezen uit dat werknemers die in een groene omgeving werken gelukkiger zijn, minder stress hebben en minder ziek zijn. Een voordeel voor zowel de werkgever als de werknemer dus! In Nederland wordt de visie van Robert Snep alvast zeer goed onthaald. Deze landschapsecoloog helpt bedrijven bij het duurzaam inrichten van hun terreinen en wordt tegenwoordig door heel wat bedrijven gecontacteerd. Het thema zit dus in Nederland alvast in de lift. Deze, en nog vele andere argumenten vind je ook terug in de handleiding. De vraag wordt gesteld of bijvoorbeeld ook een bedrijf als de NMBS iets met dit thema kan doen. Benno antwoordt dat ze Natuurpunt nu reeds in samenwerking met de NMBW enkele spoorwegbermen natuurlijk beheert. Momenteel brengt de NMBS voor heel Vlaanderen in kaart waar dergelijke projecten mogelijk zijn. Wel is het zo dat nog steeds veel spoorwegbermen (overmatig) gesproeid worden. Hierbij speelt voor de NMBS het argument van de veiligheid. In elk geval worden reeds stappen in

7 INTERVIEW Pia Zanetti, Green Roof Competence Centre ZHAW Investeren in een groendak in combinatie met zonnepanelen, brengt niets dan financiële en ecologische voordelen met zich mee. de goede richting gezet. Meer info over projecten rond biodiversiteit (en andere aspecten van duurzaamheid) bij de spoorwegen vind je op En de vakbonden? Welke rol spelen de vakbonden in dit verhaal? Dat krijgen we te horen van Bert De Wel, adviseur bij de studiedienst van het ACV. Bert toont ons een slide met 3 cirkels (natuur, milieu en ecologie), die de blik van verschillende organisaties weerspiegelt. De vakbonden sluiten meestal aan bij de traditionele werking rond milieu, maar tegenwoordig wordt ook erkend dat natuur een sociaal thema is. Bert merkt op dat er in deze thematiek een onderscheid gemaakt kan worden tussen de macro-aanpak en de micro-aanpak. De macrovisie vinden we bijvoorbeeld terug in het UNEP rapport over groene economie, waarin ecosystemen centraal staan. Deze zorgen immers voor klimaatbescherming, ze leveren essentiële diensten (voedselproductie, watervoorziening, bescherming tegen natuurrampen, ), en dragen bij tot welzijn en armoedebestrijding. Het UNEP wil ecosystemen beter beschermen door een prijs te plakken op ecosysteemdiensten en de kost van biodiversiteitsverlies en degradatie te meten. Deze gegevens moeten meegenomen worden in ons economisch model (berekening BBP, heffingen, subsidies,...). Deze macro-aanpak vinden we ook terug in de congresteksten van het ACV (2010). Zo ijvert men voor maatregelen die de uitputting van de grondstofvoorraden en de natuurlijke rijkdommen voorkomen, met het oog op een zware beperking van de ecologische voetafdruk. Verder pleit men op macro-vlak voor andere maatstaven dan het BBP om welvaart, groei en vooruitgang te meten, met ook aandacht voor de kwaliteit van het leven, voor het milieu en voor de verdeling van de welvaart. De microvisie komt minder aan bod in de congresteksten, maar wordt niet achterwege gelaten: er wordt gepleit voor aandacht voor verschillende duurzaamheidscriteria bij de inrichting van nieuwe bedrijventerreinen. Waar mogelijk zou een groene buffer voorzien moeten worden tussen het bedrijventerrein en de omgeving. Bert benadrukt ook nog eens dat we op onze hoede moeten zijn voor greenwashing en vraagt aandacht voor een aanpak van structurele oorzaken die een vergroening van de economie verhinderen, via een rechtvaardige transitie (just transition). Bert besluit met het feit dat elke positieve stap die gezet kan worden het verdient om ondersteund te worden. Er is immers nog veel werk aan de winkel op het vlak van bewustmaking rond milieu en natuur. Thijs Calu educatief medewerker Arbeid & Milieu 7

8 beleid Dossier energie Een sociaal-rechtvaardige transitie naar 100% hernieuwbare energie Wie windturbines bouwt, krijgt de wind vanvoren Zonnepanelen ja maar hoe zit dat nu met die groenestroomcertificaten? Twicepix 8

9 DOSSIER energie opinie Een sociaal-rechtvaardige transitie naar 100% hernieuwbare energie Uit cijfers van het Internationaal Energie Agentschap blijkt dat de energiegerelateerde CO 2 -emissies in 2010 een triest record kenden. De CO 2 -emissies stegen vorig jaar spectaculair in vergelijking met het crisis-jaar 2009 en lagen zelfs 5% hoger dan het vorige record uit Indien we voortdoen zoals we nu bezig zijn, dreigen we af te stevenen op een opwarming met 4 C. Willen we de klimaatopwarming beperken tot 2ºC, dan ligt er nog gigantisch veel werk op de plank. Fatih Birol, hoofdeconoom van de IEA waarschuwt dat een regelrechte klimaatramp enkel is te vermijden als overheden nu erg snel moedige en beslissende acties ondernemen. IIn de eerste plaats is er nood aan een wereldwijd ambitieus en bindend klimaatakkoord dat afspraken maakt voor het terugdringen van onze CO 2 emissies. Het is dan ook uitkijken naar de volgende klimaattop eind dit jaar in Zuid-Afrika. Het voorlopig- uitblijven van een globaal klimaatakkoord mag echter geen reden zijn om bij de pakken te blijven zitten. Willen we de klimaatverandering binnen de perken houden, moet de uitstoot van broeikasgassen in Europa met 80 tot 95% dalen tegen Op een tijdsspanne van amper 40 jaar moeten we met andere woorden evolueren naar een maatschappij die zo goed als geen CO 2 meer uitstoot. Geen eenvoudige opdracht. Maar wel haalbaar. Europa moet, om ook deze langetermijndoelstelling binnen bereik te houden, haar eigen doelstelling voor de reductie van CO 2 uitstoot tegen 2020 te verhogen naar minstens 30%, als opstap naar de noodzakelijke 40%. Dit speelt enkel in onze eigen voordeel: een recente studie van het Potsdam Institute for Climate Protection, Oxford University en de Sorbonne universiteit 1 toont aan dat in België bij een verlaging van de CO 2 uitstoot met 30%, in plaats van de geplande 20% het BBP zal stijgen tot 476 miljard dollar in plaats van 449 miljard dollar, de werkloosheid zal dalen van 7,8% naar 5,3% en het investeringsniveau zal stijgen tot 127,7 miljard in plaats van 101,1 miljard. Naast het engagement voor stevige doelstellingen op het vlak van de reductie van de CO 2 uitstoot, speelt de decarbonisatie van onze energiesector in de transitie naar een koolstofarme econonomie een essentiële rol. Willen we tegen 2050 quasi geen CO 2 meer uitstoten, zal ons energiesysteem drastisch moeten omgevormd worden tot een systeem dat volledig draait op hernieuwbare energie. Hiervoor moeten we nu al de juiste keuzes maken. Vandaag bouwen we immers aan de energievoorziening van de toekomst. IPCC trekt kaart van hernieuwbare energie Het belang van hernieuwbare energie wordt onderschreven door de klimaatwetenschappers van het IPCC. Het IPCC bevestigt met een nieuw speciaal rapport dat hernieuwbare energie een sleutelrol speelt in het terugdringen van de klimaatopwarming. Volgens het IPCC kan hernieuwbare energie tegen 2050 voor ongeveer 80% van onze energie instaan. Bovendien, zo stelt het IPCC, is hernieuwbare energie een drijvende kracht voor basistoegang tot elektriciteit voor de hele wereldbevolking. Maar om het volle potentieel te benutten, moet ook het beleid volgen. En daar zit nog een groot knelpunt. Liefst 120 onderzoekers - waaronder ook de Belgische professor Aviel Verbruggen - werkten mee aan het IPCC rapport dat 160 energiescenario s analyseerde. Volgens het IPCC rapport is er wereldwijd tot 20 keer meer potentieel aan hernieuwbare energie dan wat er nodig is om aan de globale energievraag te voldoen. Volgens het meest ambitieuze scenario van het IPCC kan hernieuwbare energie tegen 2050 aan 77% van de wereldwijde behoefte voldoen. Hiermee kunnen we op 40 jaar tijd maar liefst 560 miljard ton CO 2 besparen. Dit is meer dan een derde van de verwachte uitstoot over de periode Bovendien speelt hernieuwbare energie een sleutelrol in een duurzame economische ontwikkeling. Zo kunnen hernieuwbare bronnen volgens het rapport ook zorgen voor een gegarandeerde basistoegang tot energie en bevoorradingszekerheid. Momenteel hebben twee miljard mensen geen toegang tot een basisvoorziening van energie. Met hernieuwbare energie kunnen ze sneller en kostenefficiënter toegang krijgen tot energie dan met conventionele bronnen. Het gigantische potentieel aan hernieuwbare energie kan volgens het IPCC alleen ten volle benut 1 9

10 DOSSIER energie opinie nj-aerial photography Verschillende recente studies tonen aan dat een transitie naar 100% hernieuwbare energie zowel technisch als economisch haalbaar is. worden als politieke leiders over de hele wereld het beleid daarop afstemmen. En daar knelt momenteel het schoentje. Het rapport moet onze politici uitnodigen om hun energiebeleid grondig te herzien en voluit te gaan voor de inzet op hernieuwbare energie. Enkel zo kunnen we het klimaatprobleem ten gronde aanpakken en iedereen wereldwijd voorzien van betaalbare, zekere en duurzame energie. 100% hernieuwbare energie is mogelijk Dat het zelfs perfect mogelijk is om onze samenleving te laten draaien op 100% hernieuwbare energie, wordt aangetoond door verschillende studies. Uit een studie van het energieconsultancy-bureau Ecofys in opdracht van WWF 2 blijkt dat we tegen 2050 zo goed als al onze energie uit hernieuwbare energiebronnen kunnen halen. Hiervoor zullen we in de eerste plaats minder en veel efficiënter energie moeten gebruiken, daarnaast is de maximale ontwikkeling van hernieuwbare energie een sleutelelement. Op basis van de analyse van Ecofys formuleerde WWF tien aanbevelingen. Zo stelt WWF dat de overheden moeten investeren in maatregelen voor energie-efficiëntie en de uitbouw van hernieuwbare energie en en elektriciteitsnetwerken. Opmerkelijk is dat WWF ook pleit voor een verminderde vleesconsumptie in de OESO landen, zodat iedereen op efficiënte en volwaardige manier kan genieten van voldoende proteïnerijk voedsel. Te veel vleesconsumptie is immers zeer belastend voor het klimaat. De studie van WWF vervolledigt een steeds langer wordend lijstje van studies die aantonen dat een 100% hernieuwbare energie tegen 2050 mogelijk is. Eerder verscheen er al studiewerk van oa. Price Water house Coopers 3, die aangeeft dat onze elektriciteitsproductie volledig hernieuwbaar kan zijn tegen Ook de studie Battle of the grids 4 van Greenpeace toont aan dat grootschalige integratie van hernieuwbare elektriciteit in het Europese netwerk - tot 100% tegen zowel technisch als economisch haalbaar is. Greenpeace toont aan dat, mits een doordachte uitbouw van het Europese elektriciteitsnetwerk, zelfs in de meest extreme klimaatomstandigheden met weinig wind en lage zonnestraling de levering van elektriciteit zal verzekerd zijn. Maar, om dit mogelijk te maken, moeten belangrijke politieke keuzes gemaakt worden. Onflexibele kerncentrales en windenergie zijn namelijk niet compatibel. Momenteel worden, in Spanje bijvoorbeeld, windturbines al regelmatig

11 DOSSIER energie opinie uitgeschakeld tijdens periodes waarin veel elektriciteit wordt geleverd om voorrang te geven aan nucleaire of steenkoolcentrales omdat deze centrales zeer moeilijk kunnen afgeschakeld worden. Kiezen we voor hernieuwbare energie? Dan moeten we kernenergie en steenkoolcentrales afbouwen, stelt de studie. Gascentrales zullen aanvankelijk het grootste deel van de niet-hernieuwbare elektriciteit leveren en dienen als een flexibele reserve voor wind- en zonne-energie. Tussen 2030 en 2050 zal aardgas als brandstof dan geleidelijk worden afgebouwd en vervangen door regelbare hernieuwbare energie zoals hydro-, geothermische, geconcentreerde zonne-energie en biomassa. Voor een transitie naar 100% hernieuwbare energie in België Dit najaar spreekt Europa zich uit over haar energievisie voor Bovenstaande studies zouden dan ook verplicht leesvoer moeten zijn voor onze beleidsmakers. Vanuit de milieubeweging pleiten we ervoor dat onze beleidsmakers volop de kaart trekken van de hernieuwbare energie. Belangrijk daabij is dat, naast de huidige hernieuwbare energiedoelstellingen voor 2020, nu ook voor 2030 worden vastgelegd om in 2050 uiteindelijk aan honderd procent te komen. En, niet alleen op Europees niveau moeten er keuzes gemaakt worden. Opdat België zich zou kunnen inschrijven in deze zuivere energietoekomst, hebben we ook dringend nood aan een langetermijn visie voor het Belgische energie- en klimaatbeleid. We bevinden ons immers op een sleutelmoment op het vlak van onze energievoorziening. Om, in het licht van de klimaatverandering en de uitputting van de fossiele brandstoffen, de omslag te maken naar een hernieuwbare energievoorziening moeten vandaag al de juiste keuzes gemaakt worden. Momenteel laten de vier Belgische energieministers een studie uitvoeren die onderzoekt hoe ook ons land volledig op hernieuwbare energie kan draaien tegen Deze studie zou het kader moeten vormen van een dergelijk ambitieus langetermijn energiebeleid. Zo moeten nieuwe gebouwen veel energiezuiniger gebouwd worden en bestaande gebouwen hebben nood aan een verregaande energierenovatie. Maar ook onze ruimtelijke ordening moet slimmer georganiseerd worden zodat we met zijn allen minder autokilometers moeten afleggen. Tot slot heeft ook onze industrie nog heel wat energiebesparingspotentieel. Daarnaast moet ons land, wil het echt kiezen voor een duurzame energietoekomst, voluit de kaart trekken van hernieuwbare energie en de wet op de kernuitstap uitvoeren. Enkel door een stapsgewijze afbouw van kernenergie, creëren we de broodnodige ruimte voor nieuwe en duurzame energiespelers op onze energiemarkt. Onze onflexibele, verouderde kernenergiecentrales die constant stroom produceren zijn niet compatibel met de verdere uitbouw van hernieuwbare energie. Willen we hernieuwbare energie nog stevig laten groeien, dan staat kernenergie dus letterlijk in de weg. Tot slot moet werk gemaakt worden van een doordachte uitbouw van het Belgische elektriciteitsnet met het oog op een realisatie van 100% hernieuwbare energie tegen 2050 binnen Europa. In eerste instantie is voor het transportnet afstemming met het Europese niveau essentieel. Daarbij is de uitbouw van een offshore netwerk dat de windturbines op de Noordzee verbindt, essentieel. Zo kunnen regio s die een teveel aan stroom produceren, hun elektriciteit exporteren naar regio s waar er op dat moment vraag is voor elektriciteit. Het waait immers niet altijd overal, maar het waait altijd wel ergens. Duitsland als voorbeeld Ons land kan voor het uitwerken van een langetermijnvisie voor het energiebeleid, het voorbeeld nemen aan onze oosterburen. Duitsland, dat na de gebeurtenissen in Fukushima, besliste om haar kerncentrales stapsgewijs te sluiten, zet vandaag in op een echte energietransitie. Studiewerk van het Duitse Hoe moet zo n beleid er dan uitzien volgens de milieubeweging? In de eerste plaats zal werk moeten gemaakt worden van een doorgedreven energiebesparingsbeleid. Vlaanderen is momenteel de meest energie-intensieve regio in Europa. Daar ligt dus nog heel wat werk op de plank. Willen we een gegarandeerde, duurzame en betaalbare energievoorziening op de lange termijn garanderen, dan kan dat enkel indien werk gemaakt wordt van een veel stevigere inzet op energiebesparing in alle sectoren. Enkel zo kunnen we een echt sociaal rechtvaardig energiebeleid vorm geven. Fatih Birol, hoofdeconoom IEA: een regelrechte klimaatramp is enkel is te vermijden als de overheden nu erg snel moedige en beslissende acties ondernemen. 11

12 DOSSIER energie opinie Ons land kan voor het uitwerken van een langetermijnvisie voor het energiebeleid, het voorbeeld nemen aan onze oosterburen. Duitsland, dat na de gebeurtenissen in Fukushima, besliste om haar kerncentrales stapsgewijs te sluiten, zet vandaag in op een echte energietransitie. Fraunhofer instituut toont aan dat Duitsland tegen 2050 volledig op hernieuwbare energie kan draaien. Bovendien zal het land er ook economisch wel bij varen. In de Visie voor een 100% hernieuwbare energievoorziening 5 toont het onderzoeksinstituut, waar 2000 wetenschappers werken rond hernieuwbare energie, wordt aangetoond hoe Duitsland tegen 2050 volledig op hernieuwbare energie kan draaien. Dit is mogelijk door in de eerste plaats sterk in te zetten op energiebesparing, daarnaast moeten wind- en zonne-energie verder uitgebouwd worden en moet voorzien worden in voldoende opslagcapaciteit en de ontwikkeling van een slim elektriciteitsnet. Uit het studiewerk blijkt ook dat de inzet op hernieuwbare energie economisch een verstandige keuze is, het zorgt ervoor dat elektriciteit, verwarming en transport ook in de toekomst betaalbaar blijven. Hernieuwbare energiebronnen zullen volgens de studie vanaf 2025 economisch rendabeler zijn dan fossiele brandstoffen. De inzet op hernieuwbare energie zal aanvankelijk een meerkost met zich meebrengen, maar na 2015 zullen de kosten snel dalen. Zo zal de elektriciteitskost aanvankelijk stijgen van 11,5 eurocent per kilowattuur vandaag tot 13,1 eurocent in 2015, maar daarna zal de prijs continu dalen tot 7,6 cent per kilowattuur in 2030 en 6,3 eurocent in In de periode zal in de elektriciteits- en verwarmingssector 730 miljard euro bespaard worden. Bovendien zal de werkgelegenheid wel varen bij de inzet op hernieuwbare energie. Volgens de onderzoekers van Fraunhofer zullen tegen 2020 in Europa 2,8 miljoen mensen een job hebben in de hernieuwbare energiesector. De Duitse studie toont aan dat de transitie naar een 100% hernieuwbare energie dus ook een sociaal rechtvaardige transitie kan zijn. We hopen dan ook dat ons land uit deze Duitse studie de nodige inspiratie put voor de aangekondigde Belgische studie over 100% hernieuwbare energie. Sara Van Dyck Bond Beter Leefmilieu

13 DOSSIER energie opinie Wie windturbines bouwt, krijgt de wind van voren Over NIMBY en marktfalen bij de ontwikkeling van windenergie O Ons energie systeem is niet duurzaam Het einde van het fossiele tijdperk kondigt zich aan. Maar zelfs voordat de eindige voorraden steenkool, olie en aardgas zijn opgebrand, wordt de wereld al geconfronteerd met gevaarlijke klimaatverandering. Ook de nucleaire energieopwekking is niet onbesproken. Al bij al blijft het potentieel voor kernenergie beperkt en het risico op onherstelbare schade reëel. De technologie is afgestemd op een centralistisch elektriciteitssysteem dat afhankelijkheid creëert van een aantal grote energiebedrijven. Deze bedrijven hebben de middelen om grootschalige campagnes te voeren en zijn in staat om regeringen onder druk te zetten. Ze worden gestuurd door aandeelhouders die in de eerste plaats uit zijn op meer winst. Ze exploiteren publieke goederen (natuurlijke rijkdommen) zonder daar veel verantwoording voor te moeten afleggen. Maar ze zullen ook investeren in hernieuwbare energie indien daar voldoende winst mee te maken valt. De problematiek van klimaatverandering kan hen onvoldoende overtuigen om uit eigen beweging het investeringsbeleid te wijzigen. De harde realiteit van eindige grondstoffen en stijgende energieprijzen misschien wel. Maar tegen dan is het te laat. Indien er de komende decennia geen ommeslag komt in het huidige energiesysteem, dan zijn de gevolgen op sociaal-economisch vlak niet te overzien. Daarover bestaat een sterke wetenschappelijke consensus. Ons energieverbruik zal veel efficiënter moeten gebeuren. Aan burgers wordt gevraagd het dagelijks handelen meer af te stemmen op een een hoger algemeen belang. Helaas roept dit bij veel mensen weerstand op. Men ziet dit als een aantasting van een aantal particuliere belangen: Ik, hier en nu, vindt Tom Willems (Ecopower). Ook over de mogelijke oplossingen groeit de wetenschappelijke eensgezindheid. Wanneer het energiegebruik gerationaliseerd wordt, is 100 % hernieuwbare energie op termijn haalbaar. Zon, geothermie, wind, waterkracht en biomassa vormen de onuitputbare bronnen. Ze moeten meer gedecentraliseerd ingezet worden, dichter bij de afname en beter op elkaar afgestemd. Deze hernieuwbare energiebronnen creëren kansen voor meer onafhankelijkheid, bevoorradingszekerheid en democratische controle op het energiesysteem. Tegelijk zal het energiegebruik veel efficiënter moeten gebeuren, zodat in de totaliteit minder energie verbruikt wordt. De nodige investeringen creëren bovendien heel wat kansen voor de werkgelegenheid. Het leitbild van de energietransitie lijkt duidelijk en is uiteindelijk een positief verhaal. Weerstand tegen verandering Toch speelt dit veranderingsproces niet in ieders belang. Gevestigde bedrijven moeten een deel van hun invloed afstaan, zullen op korte termijn misschien minder winst kunnen maken. Aan burgers wordt gevraagd het dagelijks handelen meer af te stemmen op een hoger algemeen belang. Vaak vraagt dit een aanpassing van het wereldbeeld. Dit roept weerstand op. Mensen voelen zich aangetast in hun individuele vrijheid. Er treedt zelfs een verdringingseffect op waardoor de sterke wetenschappelijke consensus over het klimaat- en energieprobleem zelf in vraag wordt gesteld of sterk wordt geminimaliseerd. De focus wordt dan snel verlegd op de aantasting van een aantal particuliere belangen: ik, hier en nu. Vooral de ontwikkeling van windprojecten wordt hiermee geconfronteerd. Vlaanderen is gunstig gelegen voor windenergie. Verwacht wordt dat windenergie op land binnen 10 à 20 jaar zelfs rendabel wordt zonder ondersteuning. Het is een schone wijze van elektriciteitsproductie die geen milieuvervuiling veroorzaakt. Het is een groeiende sector die het potentieel heeft enkele duizenden mensen te werk te stellen in Vlaanderen. De maatschappelijke voordelen zijn misschien niet direct zichtbaar (nu) voor het individu (ik) in zijn onmiddellijke omgeving/leefwereld (hier) maar zijn wel reëel voor de maatschappij in zijn geheel. De gepercipieerde nadelen van een windturbine zijn echter wel direct waarneembaar: windturbines zijn bij sommige weersomstandigheden hoorbaar boven het heersende achtergrondgeluid, kunnen enkele uren per jaar slagschaduw veroorzaken op een gebouw en zijn zichtbaar in het landschap. Niet in mijn achtertuin Een aantal mensen vindt windturbines mooi en passend in het landschap, anderen zien hierin echter een aantasting van hun uitzicht. Het Vlaamse landschap wordt echter al ernstig verstoord door 13

14 DOSSIER energie opinie C-power, Bram Souffreau de typische lintbebouwing. Het straatbeeld bestaat vaak uit een patchwork van bouwstijlen, maar heel wat inwoners willen wel dat het zicht vanaf hun achtergevel gaaf blijft. Eigenlijk wordt via de lintbebouwing het publieke goed landschap een stukje geprivatiseerd. Als een projectontwikkelaar dit visueel territorium (dat zich uitstrekt aan de achterzijde van de lintbebouwing) durft te betreden, roept dit reactie op. Er wordt al vlug gevreesd voor de waardevermindering van de woning. Een aantal ontevreden burgers verenigt zich in een tijdelijk actiecomité en lanceert een website tegen het project. Alle mogelijke argumenten tegen het plaatsen van de windturbines zijn dan welkom. Actiecomités kopiëren klakkeloos elkaars informatie via het internet, zonder enige controle van de aangehaalde bronnen. Hinderproblemen van specifieke projecten (waarvoor uiteindelijke toch een oplossing werd gevonden) worden sterk uitvergroot en veralgemeend. Vaak worden foutieve vergelijkingen gemaakt met regelgeving in andere landen, waar voor bepaalde aspecten strengere normen zouden gelden (voor andere aspecten dan weer niet). Dergelijke vormen van uiterst selectieve informatieverstrekking zijn een kwaal van onze internetmaatschappij. Ook heel wat journalisten bezondigen zich hieraan: het streeknieuws is vaak meer geïnteresseerd in het rapporteren van lokale conflictsituaties, dan het verstrekken van volledige informatie op basis van objectiveerbare elementen. Het middenveld Gelukkig komt er vanuit het georganiseerde middenveld hiertegen enige reactie. Vakbonden, milieuen natuurverenigingen doen inspanningen om hun leden te sensibiliseren voor hernieuwbare energie in het algemeen en windenergie in het bijzonder. Hun professionele medewerkers staan open voor de bredere context en zijn bereid om een globale afweging te maken in het kader van het algemeen belang. De doorstroming van de standpunten (globaal referentiekader) naar lokale vertegenwoordigers in de gemeentelijke adviesraden kan misschien beter. Hun afgevaardigden zijn soms onvoldoende gewapend om het op te nemen tegen een aantal plaatselijke brulboeien. Ook de coöperatieve vorm van ondernemen is een organisatievorm die mensen kan verenigen rond projecten rond hernieuwbare energie. In de coöperatie wordt de maatschappelijke meerwaarde centraal geplaatst, niet de winstgevendheid. Bij een (echt) coöperatief windproject blijven de productieinstallaties eigendom van de vele gebruikers die erin geïnvesteerd hebben. De elektriciteitslevering wordt dan een dienstverlening waarop geen extra winst wordt gemaakt. De meerwaarde van de productie blijft volledig binnen de coöperatie en wordt geïnvesteerd in nieuwe energieprojecten. Er kan hierbij samengewerkt worden met sociale organisaties om kansengroepen die te kampen hebben met energiearmoede ook te bereiken, bijvoorbeeld door te investeren in de energierenovatie van de woning. Via participatie in de coöperatie wordt de bevolking nauwer betrokken bij de projectontwikkeling en wordt aan bewustmaking gedaan. Er wordt vastgesteld dat mensen die direct betrokken zijn bij een project hernieuwbare energie ook spaarzamer omgaan met hun energieverbruik. Bovendien noopt de democratische besluitvorming tot volkomen transparantie in het beleid van de coöperatie: geen ingewikkelde constructies met verschillende soorten van aandelen of deelparticipaties via achtergestelde leningen. De coöperatie staat in principe open voor iedereen, maar houdt wel een zeker engagement in: een positieve houding t.o.v. hernieuwbare energie, ook in de achtertuin: YIMBY (Yes In My Back Yard!) 14 De windenergiesector is een groeiende sector die het potentieel heeft enkele duizenden mensen te werk te stellen in Vlaanderen, volgens Tom. Windrush Het draagvlak voor hernieuwbare energie wordt ook ondergraven door de situatie op het terrein. Sinds de aanpassing van het decreet ruimtelijke ordening is het mogelijk om windturbines vergund te krijgen in landbouwgebied. Het royale ondersteuningsmechanisme voor windenergie in

15 DOSSIER energie opinie Vlaanderen lokt heel wat projectontwikkelaars die enkel geïnteresseerd zijn in de eigen portemonnee. Gecombineerd met de schaarste aan geschikte projectzones, leidt dit tot een rush op potentieel geschikte gronden in het buitengebied. Sommige projectontwikkelaars proberen binnen een zone zoveel mogelijk grondeigenaars onder contract te brengen, om te verhinderen dat een concurrerende partij er zich tussen wringt. Het gaat vaak om (loze) beloften die onmogelijk allen te samen waargemaakt kunnen worden. Windturbines moeten immers voldoende afstand houden van elkaar. Bovendien leidt de concurrentie op het terrein vaker tot onethisch hoge bedragen voor de rechten van opstal. De vergoedingen lopen op tot meer dan het twintigvoud van de effectief geleden schade. De eigenaar van een naastliggend perceel kan echter op zijn kin kloppen. Gevolg is dat de ondersteuning voor windenergie - via het systeem van de groene stroomcertificaten, en betaald door de elektriciteitsverbruiker - voor een te groot deel terecht komt bij enkele grondeigenaars. Deze ongelijke verdeling van de inkomsten van de exploitatie van het publiek goed de wind boven een bepaald gebied wordt (terecht) als onrechtvaardig aangevoeld. Op basis van welke criteria geeft men iemand het recht om op een perceel van minder dan 1 ha het windpotentieel te exploiteren dat zich uitstrekt over een twintigtal ha? De windconcessie De huidige situatie komt neer op het principe eerst komt, eerst maalt, zelfs indien de ruimtelijke invulling van de projectzone niet optimaal is, bijvoorbeeld omdat een andere partij ook contracten heeft op tussenliggende percelen. Soms worden gelijktijdig meerdere vergunningsaanvragen ingediend binnen dezelfde zone. Het gaat dan om concurrerende projecten op aangrenzende percelen die elkaar uitsluiten. Deze strijd om de gronden, gevoed door de sterk ongelijke verdeling van de inkomsten uit de windexploitatie, komt het draagvlak van de windsector niet ten goede. Maatschappelijk wordt niet altijd de beste oplossing gehaald. Mensen worden tegen elkaar opgezet, terwijl windenergie eigenlijk een mooi project van duurzame ontwikkeling voor de hele omgeving zou moeten zijn. De markt faalt. Waar de markt faalt is bijsturing door de overheid nodig. De oplossing bestaat erin om naast de bouw- en milieuvergunning ook en liefst geïntegreerd - een windconcessie toe te kennen. Het windrecht mag daarbij niet afhankelijk zijn van het al dan niet kunnen afkopen van een opstalrecht bij een aantal grondeigenaars. Het windrecht moet toegekend worden aan de projectontwikkelaar die vanuit maatschappelijk oogpunt het beste project kan ontwikkelen. De grondeigenaar heeft daarbij recht op een billijke vergoeding voor de geleden schade. Desnoods moet een instrument van exploitatiemachtiging worden ingevoerd, waardoor windexploitatie op een bepaald perceel, mits een billijke vergoeding, kan afgedwongen worden. Eigenlijk zou elk nieuw Tom Willems: Een kwaal van onze internetmaatschappij is dat de actiecomités elkaars informatie vaak klakkeloos kopïeren via het internet, zonder enige controle van de aangehaalde bronnen. Dit leidt tot de verspreiding van heel wat foutieve informatie. windproject op land opengesteld moeten worden voor effectieve participatie (mede-eigenaarschap, inspraak, dienstverlening) van de bevolking. Territoriumafbakening NIMBY (Not in My Back Yard) is niet alleen een fenomeen van geïndividualiseerde burgers. Spijtig genoeg moeten we vaststellen dat ook verschillende overheidsinstanties vanuit een enge sectorale visie hun territorium aan het afbakenen zijn. Een ministeriële omzendbrief geeft immers een aantal richtlijnen mee voor de ontwikkeling van windprojecten, die door de betrokken administraties zeer defensief wordt ingevuld. De sector heeft echter nood aan een duidelijk kader, dat enerzijds de impact van windturbines op de omgeving beperkt tot een aanvaardbaar niveau (projecten die geen effect hebben op de omgeving bestaan niet) en anderzijds toelaat om voldoende nieuwe projecten te ontwikkelen teneinde de doelstellingen voor hernieuwbare energie te halen. Administraties zouden meer moeten samenwerken om deze hogere doelstelling van duurzame ontwikkeling te halen: het klimaatbeleid is geen apart beleidsdomein, maar moet geïntegreerd worden in alle andere beleidsdomeinen. Dit vraagt een open geest van de bevoegde ambtenaren die elk op hun domein bezig zijn, of bij ontstentenis, een politiek niveau waar de nodige afwegingen worden gemaakt. Momenteel zitten we in een situatie waarin niemand deze eindverantwoordelijkheid op zich neemt. Iedereen kan zich achter strikte regels of achter iemand anders wegsteken om een project negatief te beoordelen. Windenergie versus leefmilieu? Een mooi voorbeeld van territoriumafbakening vinden we in de recent voorgestelde wijziging van de Vlaamse milieureglementering (opgesteld door de administratie leefmilieu). Elk nieuw projectvoorstel zou vergezeld moeten worden van een achtergrondgeluidsmeting. Wanneer dit zou resulteren in een waarde lager dan 40 db(a) s nachts, dan wordt de zone bestempeld als geluidsarm en zijn strengere normen van toepassing voor windturbines. Het geluid van de wind doorheen de draaiende turbines 15

16 DOSSIER energie opinie Danie van der Merwe 16 In geluidsarme zones moet het brongeluid van de windmolens zodanig gereduceerd worden dat de windturbines nooit hoorbaar zijn. Dergelijke maatregel spruit niet meer voort uit de bekommernis om het leefmilieu te beschermen, maar is eerder een vorm van onverdraagzaamheid tegenover windenergie, volgens Tom. zou dus niet beperkt moeten worden tot een wetenschappelijk bepaald niveau waaronder geen significante hinder optreedt. Neen, het brongeluid moet zodanig gereduceerd worden dat de windturbines nooit hoorbaar zijn. Dergelijke maatregel spruit niet meer voort uit de bekommernis om het leefmilieu te beschermen, maar is eerder te beschouwen als een vorm van onverdraagzaamheid t.o.v. windenergie. De Vlaamse milieureglementering wordt hier eigenlijk misbruikt om geluidsarme gebieden af te bakenen. Stel je voor dat een dergelijke aanpak ook zou gelden voor de aanleg van nieuwe wegen of bedrijventerreinen, dat hun geluidsimpact altijd beperkt moet blijven tot onder het oorspronkelijke achtergrondgeluid, gemeten onder windstille omstandigheden. De impact van dergelijke maatregel op de ontwikkeling van nieuwe windprojecten en op de exploitatie van bestaande projecten (waar nauwelijks tot klachten met de omwonenden zijn) kan niet onderschat worden. Ergerlijk is dat hier eigenlijk gesuggereerd wordt dat er een tegenstelling zou bestaan tussen de ontwikkeling van windenergie en het halen van doelstellingen voor het leefmilieu. Het tegendeel is echter waar, windenergie is een schone vorm van elektriciteitsopwekking die juist bijdraagt tot een gezonder leefmilieu. Windenergie en natuur De beoordeling of een project een significante impact kan hebben op huidige of toekomstige (nog te ontwikkelen) natuurwaarden is niet altijd objectief in te schatten. Windturbines mogen immers niet gebouwd worden in natuur- of bosgebied en zorgen dus niet voor de vernietiging van het natuurgebied of bos op zich. Ze kunnen op een (grote) afstand wel een potentiële verstoring betekenen voor de vogel- en vleermuispopulaties die het gebied zouden kunnen aandoen. Het Agentschap Natuur en Bos kan op die manier terugvallen op een zeer brede interpretatie van het voorzorgsprincipe om een project (voorlopig) negatief te beoordelen. Zelfs als er nauwelijks aanwijzingen zijn van mogelijke effecten, kan het ontbreken van informatie ingeroepen worden om een project te blokkeren. Zo zijn er voorbeelden van zones die op het gewestplan staan ingekleurd als industriegebied, maar waar momenteel nog bos staat die negatief beoordeeld worden door het agentschap. Waar veel bomen staan, kunnen immers bepaalde diersoorten voorkomen die potentieel verstoord zouden kunnen worden door de windturbines. Pas wanneer het gebied volgens de bestemmingswijziging effectief ontwikkeld wordt als industriegebied - en het bos dus volledig verdwenen is - zouden windturbines eventueel wel toegestaan kunnen worden. Onder de toevloed van vergunningsaanvragen stelt het Agentschap Natuur en Bos zich steeds defensiever op. Binnen de administratie Natuur wordt momenteel gewerkt aan nieuwe richtlijnen ter beoordeling van windprojecten. Het betreft een kaart met ruime buffers rond natuurgebieden en mogelijke corridors: hier zijn windturbines eigenlijk niet gewenst of slechts toelaatbaar na een lang traject van onderzoek dat aantoont dat de effecten niet significant zijn. Nochtans liggen meerdere bestaande windprojecten in deze buffers en wordt daar geen relevante impact op de natuurwaarden vastgesteld. Windturbines en landschap Zijn windturbines per definitie landschapsverstorende objecten of maken ze deel uit van het landschap van de 21 e eeuw? De beoordeling i.v.m. de visuele verstoring van het landschap is moeilijk objectiveerbaar en lijkt veelal subjectief. Aan de Katholieke Universiteit van Leuven heeft professor Anton Van Rompaey onderzoek gedaan naar de mate waarin windturbines al dan niet een degradatie of opwaardering van het landschap betekenen. Het onderzoek gaat uit van de subjectieve perceptie van een representatief staal van de bevolking aan de hand van simulaties die voorgelegd worden. Deze benadering staat soms haaks op de expertenbenadering die vertrekt vanuit elementen in het landschap die omwille van een cultuurhistorische of ecologische waarde een zekere mate van bescherming genieten. Het onderzoek komt tot de conclusie dat attractieve landschappen (open landschappen zonder verstoring) minder attractief worden door de aanwezigheid van windturbines en dat minder attractieve landschappen (reeds verstoring aanwe-