Functioneel ontwerp TIGRIS XL

Transcriptie

1 November 2003 Project 03107

2 Functioneel ontwerp TIGRIS XL door, en Contactadres: Newtonweg CP Leiden Tel.: + 31-(0) Fax: +31-0(71) PROJECT november 2003

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Lijst met figuren en tabellen... 3 Lijst met variabelen Inleiding Doel van dit rapport Doel en afbakening van TIGRIS XL Architectuur TIGRIS XL Basisjaar en zonering Architectuur grondgebruik model Interactie modules in de tijd Submodules, onderverdeling naar kleine functionele eenheden Koppeling grondgebruik module en LMS Demografie Doel en afbakening Ontwerp en specificatie Databronnen en data-invoer Validatie Grondmarkt en vastgoedmarkt Doel en afbakening Ontwerp en specificatie Databronnen Validatie module Woningmarktmodule Doel en afbakening Ontwerp en specificatie Databronnen Pagina 1 PROJECT 03107

4 5.4 Validatie Arbeidsmarktmodule Doel en afbakening Ontwerp en specificatie Data Calibratie en validatie Koppeling transportmodel Doel en afbakening Koppeling grondgebruik naar transport Koppeling transport naar grondgebruik (bereikbaarheidsmaten) Software architectuur en data management Inleiding Globaal overzicht TIGRIS XL rekenvolgorde en datastromen Data management Referenties Pagina 2 PROJECT 03107

5 Lijst met figuren en tabellen Lijst met Figuren Figuur 1: TIGRIS XL... 9 Figuur 2: Overzicht modules in TIGRIS XL (in kleur) naar ruimtelijk schaalniveau Figuur 3: Stroomdiagram met de relaties tussen de modules in de tijd... 0 Figuur 4: Positie van de demografische module binnen TIGRIS XL Figuur 5: Positie van de grondmarkt en vastgoedmarkt module binnen TIGRIS XL Figuur 6: Schematische weergave levenscyclus woningen Figuur 7: Schematische weergave overheidsingrepen bedrijfsterreinen en kantoorpanden Figuur 8: Schematische weergaven overheidsingrepen woonlocaties Figuur 9: Schematische weergave bedrijfsterreinen en kantoorpanden Figuur 10: Schematische weergave marktwerking woonlocaties Figuur 11: Positie van de woningmarkt module binnen TIGRIS XL Figuur 12: Positie van het arbeidsmarkt model binnen TIGRIS XL Figuur 13: Schematische weergave van de TIGRIS XL modelsysteem Lijst met Tabellen Tabel 1: Matrix met verhouding tussen persoonstype en huishoudtype Tabel 2: Overzicht beleidsmaatregelen binnen grond- en vastgoedmarkt Tabel 3: Databronnen noodzakelijk voor de grond- en vastgoedmarkt module Tabel 4: Verband tussen TIGRIS XL- sectoren, BLM-sectoren en LMS-sectoren Tabel 5: Verband locatiefactoren en TIGRIS XL-sectoren (indicatief) Tabel 6: Verklarende variabelen arbeidsmarktmodule Tabel 7: Beleidsmaatregelen die met het LMS geëvalueerd kunnen worden Tabel 8: Overzicht huishoudcategorieën Tabel 9: Verklaring samenstelling Tabel 10: Volgorde en interacties (invoer en uitvoer) tussen modules Pagina 3 PROJECT 03107

6 Lijst met variabelen A AT B BB BT D EH G H HO HW IH INK L LF Lhh M N OP OW P Q R RPG V VA VH VW W WP Z Arbeidsplaatsen Totaal aantal tours Bevolking, personen Beroepsbevolking Uitgeefbare en uitgegeven bedrijventerreinen Aandeel Emigratie huishoudens Grondgebruik Huishoudens Huishoudengrootte Huishouden/woning factor Immigratie huishoudens Inkomenscategorie huihouden Logsum Locatiefactoren Leeftijd hoofd huishouden Woonmilieu categorie Nieuwbouw woningen Overheidsprojecten Ontrokken woningen Kans QUAD ophoogfactoren voor huishoudcategorie Reizen Regio specifieke participatiegraad Vacante woningen Vraag/aanbod indicator woningmarkt Binnenlands vehuizende huishoudens Vraagoverschot woningen Woningen woningprijs indicator Zonering c f g h j l m nl bevolkingscohort gemiddelde reisfrequentie geslacht huishoudtype combinatie herkomstzone en vervoerwijze leeftijdsjaar motief Nederland Pagina 4 PROJECT 03107

7 p w z zw persoonstype woonfunctie zone collectie van zones met bouwgrond beschikbaar, volgens contourbeleid voor woningen α 1 elasticiteitseffect werkgelegenheidsontwikkeling op ontwikkeling participatiegraad β Geschatte reistijdcoefficient voor autorijder/passagier γ Vraag/aanbod indicator woningen δ sterftekans per leeftijd en geslacht voor Nederland θ geboortekans per leeftijd en geslacht voor Nederland ρ arbeidsplaatsen gedeeld door ha bedrijventerrein φ ontwikkeling ruimtebeslag per arbeidsplaats per jaar ψ fractie persoonstype naar huishoudtype Ψ Potentiaalscore Pagina 5 PROJECT 03107

8 1 Inleiding 1.1 Doel van dit rapport Dit is het eerste rapport in het kader van het project TIGRIS XL 1. Het TIGRIS XL model wordt ontwikkeld om de wederzijdes invloed van grondgebruik en transport op elkaar door de tijd te kunnen analyseren. Doel van dit rapport is het vastleggen van de functionele specificaties van het te ontwikkelen prototype grondgebruikmodel, het te gebruiken transportmodel wordt in deze niet ontwikkeld en op termijn is een koppeling aan het bestaand landelijke model systeem voorzien. Daar bij gaat het primair om een beschrijving van de volgende vier elementen van het Grondgebruik deelmodel: Het submodel Demografie Het submodel Grondmarkt en vastgoedmarkt Het submodel Woningmarkt Het submodel Arbeidsmarkt Binnen elk van de elementen dienen te volgende vragen te worden beantwoord: Wat is het doel van het submodel? Hoe werkt het submodel, welke functionele relaties zijn opgenomen, wat is de inen uitvoer, en hoe hangt deze samen met de andere submodellen en (sub)modules? Welke databronnen worden gebruikt, welke gegevens zijn benodigd? Hoe kan de validatie worden uitgevoerd? Naast bovengenoemde vier elementen is het uiteraard van belang om de hoofdstructuur van het TIGRIS XL model te specificeren, en vast te leggen hoe de onderlinge relaties tussen de submodellen en de interacties met het Transport deelmodel verlopen. Ook dient de opzet van de software implementatie te worden geschetst. Zodoende dient tevens expliciet te worden ingegaan op de specificatie van: De architectuur van het TIGRIS XL model De koppeling tussen Grondgebruik deelmodel en Transport deelmodel De software architectuur In de volgende hoofdstukken komen deze onderdelen en bovengenoemde vier elementen elk uitgebreid aan de orde. In de volgende paragraaf van dit hoofdstuk wordt echter eerst nog ingegaan op het doel van TIGRIS XL en de door de opdrachtgever aangegeven randvoorwaarden. 1 Transport Infrastructuur GRondgebruik Interactie Systeem Pagina 6 PROJECT 03107

9 1.2 Doel en afbakening van TIGRIS XL Doel van dit project is het ontwikkelen van een prototype Ruimtelijk Allocatiemodel TIGRIS XL voor heel Nederland. Dit model is bedoeld voor beleidsondersteuning voor de lange termijn (20-25 jaar in de toekomst). Het TIGRIS XL model dient in staat te zijn de effecten van (combinaties van) ruimtelijke en infrastructurele beleidsmaatregelen door te rekenen, waarbij de wisselwerking tussen grondgebruik en mobiliteit expliciet dient te worden gerepresenteerd: Veranderingen in het ruimtelijk patroon leiden tot veranderingen in de verkeersstromen; Veranderingen in de infrastructuur leiden tot veranderingen in het ruimtelijk patroon. De voorstudie Gebruikerswensen TIGRIS XL (, 2003) heeft geleid tot een overzicht van welke gebruikersdoelen er zijn bij de verschillende klanten van AVV. De belangrijkste wensen van de gebruikers zijn: Meer variatie in de ruimtelijke projecties. Het verschaffen van inzicht in de gevolgen van meer en minder overheidssturing in de ruimtelijke ontwikkeling; Het verkrijgen van meer toekomstvaste projecties en het verbeteren van de huidige wijze van opstellen van sociaal-economische gegevens voor de transportmodellen (LMS, NRM) door het expliciet modelleren van het gedrag van de relevante actoren (inwoners, huishoudens en bedrijven). Welke locaties zijn aantrekkelijk en zullen waarschijnlijk ontwikkeld en bewoond worden in de toekomst?; Inzicht in de structurerende werking van transportbeleid. De analyse verloopt via de invloed van het transportsysteem (bereikbaarheid) op het vestigingsgedrag van huishoudens en bedrijven; Inzicht in de lange termijn verbanden tussen ruimtelijke ontwikkeling en transport. Een verbeterde infrastructuur (bijv. het verhelpen van het congestieprobleem) leidt tot een betere bereikbaarheid voor bewoners en bedrijven. Deze verhoogde aantrekkelijkheid kan leiden tot extra vestiging, en vervolgens weer een grotere transportvraag. De grotere transportvraag kan tenslotte resulteren in nieuwe congestieproblemen. Belangrijk voor de klanten binnen V&W (Hoofddirectie, Regionale Directies) is dat het model in staat is de ontwikkeling van een eigen visie op de ruimtelijke ontwikkelingen, en een meer pro-actieve opstelling, te ondersteunen. Beleidsmaatregelen gericht op het ruimtelijke patroon (ruimtelijk beleid) worden verwerkt in het grondgebruik model. Daarbij wordt bijvoorbeeld uitgegaan van landelijke of regionale projecties, die vervolgens naar zonaal 2 niveau worden vertaald. 2 Met zonaal niveau wordt de indeling naar 1308 LMS-subzones bedoeld, tenzij anders vermeld. Pagina 7 PROJECT 03107

10 Daarbij dient de mate van regulering door de overheid te kunnen worden ingesteld. Beleidsmaatregelen gericht op het verkeers- en vervoersysteem worden verwerkt in het verkeersmodel. De communicatie tussen beide modellen zorgt voor de gewenste aanpassingseffecten en consistentie. Het grondgebruik model dient modulair opgezet te zijn en deelmodellen te bevatten met betrekking tot: Demografie; Grondmarkt/vastgoedmarkt; Woningmarkt; Arbeidsmarkt. Het ontwerp van het grondgebruik model is afgestemd, en voorbereid, op een koppeling met het landelijk verkeersmodel LMS, zodat het in samenhang daarmee een LUTI model kan vormen. Andere belangrijke uitgangspunten zoals geformuleerd door AVV zijn: In het modelsysteem dient een benadering gericht op verklaring van het keuzegedrag door de actoren (personen, huishoudens, directies van bedrijven) centraal te staan; Het modelsysteem dient consultant onafhankelijk te zijn, dit houdt in dat op termijn meerdere adviesbureaus met het instrument kunnen werken; Het modelsysteem dient zoveel mogelijk gecalibreerd en gevalideerd te zijn op gedragswaarnemingen, waarbij van bestaande data dient te worden uitgegaan; De rekentijd van het complete LUTI model (grondgebruikmodel en verkeersmodel samen) dient maximaal 24 uur te bedragen voor een simulatie van 20 jaar; Het model zal primair gebruikt worden voor regionale studies. Daarnaast moet het ook op nationale schaal kunnen functioneren. Het te ontwikkelen TIGRIS XL dient een degelijk LUTI model te worden dat binnen de geschetste randvoorwaarden zo goed mogelijk gevalideerd wordt, en waarbij de verdelingseffecten van ruimtelijke functies (primair wonen en werken) voor de lange termijn centraal staan. De gewenste diepgang voor de verschillende modelcomponenten is: Vooral verdelingseffecten en mobiliteit (via LMS/OGM) sterk ontwikkeld; Demografie, woningmarkt, arbeidsmarkt, en grondmarkt gefaciliteerd; Economie beperkt gefaciliteerd; Productiviteitseffecten (nog) niet van toepassing in dit stadium. Pagina 8 PROJECT 03107

11 2 Architectuur TIGRIS XL De belangrijkste eisen aan de architectuur staan geformuleerd in de projectbeschrijving van de AVV. De verrichte voorstudies voor TIGRIS XL hebben een belangrijke rol gespeeld in het formuleren van deze uitgangspunten en richtlijnen. De belangrijkste uitgangspunten voor de architectuur van het te ontwikkelen LUTI model zijn: De wens van AVV om afzonderlijke deelmodellen te hebben voor grondgebruik en mobiliteit, waarbij LMS/OGM het mobiliteitsgedeelte voor zijn rekening neemt (zie figuur 1); De wens van AVV om een koppeling tussen grondgebruik model en LMS/OGM te leggen via logsums en socio-economische data (zie fig. 1); De wens van AVV om de mogelijkheid te hebben om in het LUTI model desgewenst het complete LMS te vervangen door (een nader te definiëren) lightmobiliteitsmodel; De wens van AVV om binnen het grondgebruik model een modulaire opbouw te hanteren, met afzonderlijke modules voor demografie, grondmarkt/vastgoedmarkt, woningmarkt en arbeidsmarkt; De wens van AVV om de functionaliteit binnen het grondgebruik model in eerste instantie te beperken tot ruimtelijke effecten (verdelen); De wens van AVV om het grondgebruikmodel later uit te kunnen breiden met productiviteitseffecten (groei). Socio-econ. data Logsums Mobiliteits deelmodel (LMS) Grondgebruik deelmodel Figuur 1: TIGRIS XL Het model wordt opgezet als een incrementeel werkend grondgebruikmodel, waarbinnen geen terugkoppelingen binnen een tijdstap bestaan tussen de verschillende modules. Alleen het mobiliteitsmodel berekent binnen een tijdstap een evenwicht (binnen tijdsperiode wel terugkoppeling). Voorlopig is het uitgangspunt een grondgebruikmodel dat werkt in stappen van één jaar, en een mobiliteitsmodel dat werkt eens in de vijf jaar (conform, 2001). Pagina 9 PROJECT 03107

12 2.1 Basisjaar en zonering Basisjaar De keuze van het basisjaar bevat de afweging tussen beschikbare data en de wens voor een zo recent mogelijk basisjaar. Voor TIGRIS XL lijkt het jaar 2000 het meest geschikte basisjaar, het grondgebruik model kan hierbij aansluiten bij het bestaande LMS referentiejaar Verder is de verwachting dat een nieuwe LMS versie het jaar 2000 als basisjaar zal gaan gebruiken. Voor de woningmarktschattingen gaat het WBO 2002 gebruikt worden. Aangenomen wordt dat het verhuisgedrag relatief constant is. Voor de arbeidsmarktmodule betekent de keuze van het jaar 2000 dat het model op gegevens betreffende de periode kan worden geschat, en er is data beschikbaar om het model toe te passen voor het jaar Ruimtelijke zonering Binnen TIGRIS XL worden drie ruimtelijke schaalniveaus gehanteerd: het nationale niveau, het COROP-niveau en het LMS subzone niveau. Op het nationale niveau worden exogeen aangeleverde scenario ontwikkelingen meegenomen, maar binnen TIGRIS XL worden geen effecten op dit niveau berekend. De arbeidsmarkt wordt gemodelleerd op het niveau van COROP zones. De verdeeleffecten (zoals arbeidsplaatsen, bewoners) worden berekend op het huidige LMS subzone niveau van 1308 zones. En hetzelfde geldt natuurlijk voor het mobiliteitsmodel LMS. In het vervolg van de rapportage wordt het LMS subzonale niveau bedoelt als er gesproken wordt over het zonale niveau. 2.2 Architectuur grondgebruik model Figuur 2 geeft een illustratie van de architectuur van het gehele modelsysteem en de samenhang tussen de verschillende submodules. De gekleurde kaders illustreren de opdeling van de componenten naar de verschillende modules, zoals vereist in de modeluitgangspunten. De pijlen geven de interacties in het model weer. TIGRIS XL heeft een losse modulaire structuur waarbij per submodule voor de meest geschikte methode is gekozen. De keuze van methode en diepgang per submodule zijn gemaakt op basis van het belang van de module om de primaire beleidsvragen gesteld aan TIGRIS XL goed te kunnen beantwoorden, ervaringen en literatuur over de methoden en de beschikbaarheid van data (mede gezien de eis tot calibratie van verhuisgedrag en arbeidsmarktontwikkelingen). Uiteraard zal het instrument ook in zijn geheel op een valide werking worden gecontroleerd. 3 Het LMS is geschat op 1995, de hier genoemde LMS referentie 2000 verwijst naar de LMS toepassing voor Pagina 10 PROJECT 03107

13 Economie Inter-regionaal economisch model COROP zone Regionale arbeidsmarkt Arbeidsmarkt Regionale beroeps-bevolking Bedrijven, arbeidsplaatsen Transport markt Huishoudens/ personen Demografie LMS subzone Vastgoed markt Woningmarkt Kantoorruimte Bedrijven-terrein Grondmarkt Woningen Regionaal economisch module (niet in prototype) Arbeidsmarktmodule (regionale en zonale dimensie), hoofdstuk 6 Demografie, hoofdstuk 3 Grondmarkt en vastgoedmarkt, hoofdstuk 4 Woningmarkt, hoofdstuk 5 Transportmarkt, hoofdstuk 7 Figuur 2: Overzicht modules in TIGRIS XL (in kleur) naar ruimtelijk schaalniveau Pagina 11 PROJECT 03107

14 De werking, specificatie, schatting en benodigde data voor alle modules uit TIGRIS XL worden per module beschreven in de volgende hoofdstukken. De volgorde van rekenen van de modules binnen een tijdstap en data uitwisseling tussen de modules wordt beschreven in de volgende paragraf. De afstemming tussen het functionele model en de implementatie in de software en databeheer wordt beschreven in hoofdstuk 8 van dit rapport. Een paar van de belangrijkste ontwerpkeuzen worden hieronder kort toegelicht Incrementele aanpak versus evenwichtberekening Behalve het transportmodel, dat een kortstondig evenwicht berekent, zijn alle modules in het TIGRS XL model incrementeel van opzet. De belangrijkste argumenten hiervoor zijn: Voor kalibreren van een evenwichtsmodel wordt een evenwicht in het basisjaar verondersteld; Binnen de prognose termijn van het model is er geen evenwichtssituatie binnen het grondgebruik en transport systeem. De twee belangrijkste redenen hiervoor zijn de lange reactie tijd van het aanbod bij veranderingen in de vraag, dit komt o.a. door hoge investeringskosten van infrastructuur en gebouwen en de lange termijn tussen planfase en bouwklaar zijn, en het continue veranderen van de vraag door processen zoals demografie of economische groei. Een voorbeeld van een niet bereikt evenwicht zijn al decennia lang bestaande regionale tekorten en overschotten op de woningmarkt (bijv. in Zeeuws Vlaanderen). Zeker als een onderscheid naar woningtypen hierin wordt meegenomen is het duidelijk welke rol de veranderende vraag speelt. Een prijsevenwicht bestaat op de woningmarkt maar in delen van de markt, de sociale woningbouw met zeker in de steden een groot marktaandeel volgt vaak andere allocatiemethoden. Om een goed evenwichtsmodel te kunnen maken moet er in principe evenwicht bestaan binnen elke tijdstap; De veranderingen door de tijd zijn relatief klein en de focus ligt op deze veranderingen. De beste informatie om mee te beginnen is het aantal inwoners en arbeidsplaatsen van het jaar ervoor. Het voordel van een incrementeel model is dat dit type model deze informatie vast houdt en alleen de verandering modelleert. Bij een evenwichtsmodel worden alle arbeidsplaatsen en inwoners opnieuw verdeeld Loskoppeling woningmarkt en arbeidsmarkt In de modelarchitectuur wordt geen hiërarchische koppeling gemaakt tussen de arbeidsmarkt en de woningmarkt. De wederzijdse invloed van wonen op werken en werken op wonen wordt gemodelleerd door het opnemen van verklarende variabelen in de locatiekeuze modules. De traditionele hiërarchische relatie tussen eerst vestiging van primaire werkgelegenheid, daarna bewoners en later de voorzienende sector (Lowry 1964 of Meplan model) voldoet steeds minder door de huidige dominante positie van de service sector, het groeiende aandeel van de inactieve bevolking en een sterkere positie van de werknemer. De wederzijdse invloed van arbeidsaanbod op de locatiekeuze van arbeidsplaatsen en de invloed van de arbeidsplaatsen op de locatie Pagina 12 PROJECT 03107

15 keuze van de huishoudens wordt in dit voorstel gecalibreerd in respectievelijk de arbeidsmarktmodule en de woningmarktmodule. Het gevaar dat deze losse koppeling (weinig controle op de processen) leidt tot ongewenste patronen (bijv. klontering van alle bewoners en arbeidsplaatsen binnen specifieke gebieden in Nederland) wordt verwaarloosbaar geacht. Belangrijkste redenen hiervoor is dat het aanbod aan beroepsbevolking of arbeidsplaatsen slechts één van de verklarende variabelen is, zowel in de locatiekeuze van bewoners als die van bedrijven. Daarnaast heeft het gereguleerde grondbeleid van de Nederlandse overheid een dominante invloed op het ruimtelijke patroon van de ontwikkelingen Grondmarkt en aanbodzijde vastgoedmarkt en woningmarkt In het prototype TIGRIS XL wordt de interactie tussen de grondmarkt en het aanbod aan woningen en kantoorruimte/bedrijfsruimte vereenvoudigd door de rol van de projectontwikkelaar niet mee te nemen in de modellering. In TIGRIS XL is de locatie waarop huizen of kantoren/bedrijfsruimten worden ontwikkeld afhankelijk van het grondbeleid van de overheid en de vraag. De invloed van de projectontwikkelaars op de ruimtelijke ontwikkeling is in Nederland aanzienlijk maar kleiner dan in veel andere landen, door de sterke sturing van de overheid. Het eventueel modelleren van de rol van de projectontwikkelaar in toekomstige versies stelt met name hoge detail eisen aan de gebruikte data. Gedetailleerde informatie (bijv. huistype, lokale locatie kenmerken, huur/koopprijzen per type, etc) is nodig om de rentabiliteit van een locatie te kunnen berekenen. 2.3 Interactie modules in de tijd In figuur 2, paragraaf 2.2, zijn de verschillende markten weergegeven en de interacties tussen de markten. In deze paragraaf worden in figuur 3 de interacties tussen de modules in de tijd weergegeven op basis van 1 tijdstap als uitgangspunt. Voor het jaar t worden de interacties binnen het jaar beschreven en de interacties aangegeven met modules in het jaar t-1 en het jaar t+1. Pagina 13 PROJECT 03107

16 Scenario t-1 t t+1 Binnen tijdstap In de tijd Transport model Demografie Demografie Demografie Grond en vastgoedmarkt Grond en vastgoedmarkt Grond en vastgoedmarkt Woningmarkt Woningmarkt Woningmarkt Arbeidsmarkt Arbeidsmarkt Arbeidsmarkt Transport model Figuur 3: Stroomdiagram met de relaties tussen de modules in de tijd.

17 2.4 Submodules, onderverdeling naar kleine functionele eenheden De modules van het TIGRIS XL model zijn indien relevant en mogelijk verder onderverdeeld naar kleinere functionele eenheden (submodules). Het doel van de onderverdeling is het model te structuren op basis van zo klein mogelijke functionele eenheden, hoofdstuk acht gaat verder op de meest logische volgorde om deze submodules te bereken binnen een simulatieperiode. De modules in TIGRIS XL, namelijk demografie, grondmarkt en vastgoed, arbeidsmarkt en woningmarkt zijn als volgt onderverdeeld in kleinere eenheden: Modules Demografie Grondmarkt/vastgoed Arbeidsmarkt Woningmarkt Submodules Demografische module Woning voorraad Overheidsprojecten bedrijventerreinen en kantoorruimte Overheidsprojecten woningbouw Markt bedrijventerreinen en kantoorruimte Markt woningbouw Nationaal niveau, werkgelegenheid bij sector (exogeen) COROP, werkgelegenheid bij sector LMS-zone, werkgelegenheid bij sector Verhuizingen Woningprijs De submodules demografie en woningvoorraad kunnen worden gezien als een soort verjaringsprocessen waarbij de voorraden (mensen, woningen) veranderen door de jaren heen. De submodules overheidsprojecten en marktwerking op de grondmarkt en vastgoedmarkt, zowel voor woningen als bedrijventerreinen, maken het mogelijk om zowel de effecten van vaststaand overheidsbeleid te testen als de gevolgen van verschillende gradaties van marktwerking in de ruimtelijke ontwikkeling. De volgorde van deze modules is eerst het vaststaande overheidsbeleid, bijvoorbeeld projecten die al in ontwikkeling zijn of grote interventies opgelegd door de overheid. Verder wordt er aangenomen dat het bedrijfsleven voor gaat bij de huishoudens als beide vormen van grondgebruik zijn toegestaan. De arbeidsmarkt module volgt een drie lagen benadering. Op nationaal niveau zijn de veranderingen in werkgelegenheid per sector afhankelijk van (exogene) scenario ontwikkelingen. Op het COROP niveau wordt een verklarend model gemaakt en de resultaten op COROP- niveau worden via rekenregels onderverdeeld naar het LMS- zone niveau. 2.5 Koppeling grondgebruik module en LMS Voor de koppeling tussen het LMS en het grondgebruikmodel zijn verschillende varianten denkbaar, waarbij een afweging gemaakt dient te worden tussen detail en accuraatheid in de transportberekeningen, en rekentijd. De volgende drie opties behoren tot de mogelijkheden:

18 1. De eerste optie is een koppeling met het bestaande LMS. In specifieke gevallen kan er, waar de rekentijd van ondergeschikt belang is, gekozen worden voor een koppeling met het volledige LMS. De koppeling met het volledige LMS kan in principe ook gebruikt worden om het model te testen. 2. Een tweede optie is een koppeling met een versimpeld LMS. Deze optie is beschreven in het rapport Literature review of Land Use models ( 2001) deel C. Hier wordt uitgegaan van de tijdslimiet van 1 berekening voor een volledige TIGRIS-run (grondgebruik- en transportmodel) binnen 24 uur. Er wordt hierbij uitgegaan van een versimpelde LMS- run eens in de vijf jaar. Een uitzondering op deze regel valt door de gebruiker in te stellen (bijv. doorrekenen van nieuwe infrastructuur in een specifiek jaar). 3. De derde optie bestaat uit de interactie tussen het grondgebruikmodel en een sketchmatig transportmodel. Een mogelijke optie voor een Quick transport model is het ontwikkelen van een meta-model, afgeleid van het LMS. Het Europese metamodel EXPEDITE (5 de kaderprogramma project DGTREN, coordinator ) zou hiervoor als basis kunnen dienen. In dit stadium, het ontwikkelen van een prototype TIGRIS XL, wordt uitgegaan van optie 1, een koppeling aan het bestaande LMS, waardoor de rekenmodules van het LMS onveranderd gebruikt kunnen worden. De door het grondgebruikmodel gegenereerde uitkomsten zijn direct inleesbaar in het LMS (dezelfde segmenten), of worden via een eenvoudige conversiemodule omgezet in het LMS format (bijv. arbeidsplaatsen, conversie van BLM definitie naar LMS). Bij de doorontwikkeling van het prototype zullen veranderingen aan het LMS onvermijdelijk zijn om de gewenste rekentijd, het dynamische karakter van het model en de juiste balans tussen grondgebruik en transportmodel te realiseren. Het genereren van de bereikbaarheidsmaten, voor de terugkoppeling van het transportmodel naar het grondgebruikmodel, op basis van de voorgestelde logsum methode (zie hoofdstuk 7), betekent eveneens geen inhoudelijke verandering aan het LMS: de rekenresultaten van het LMS met of zonder logsum berekening zijn identiek. Wel houdt de uitbreiding in dat er informatie, welke al aanwezig is in het LMS, wordt weggeschreven naar een bestand, dat door het grondgebruikmodel kan worden ingelezen. Pagina 15 PROJECT 03107

19 3 Demografie 3.1 Doel en afbakening Demografie en demografische ontwikkelingen vormen de uitgangspunten van een LUTI-model. Bevolkingsomvang en samenstelling bepalen het grondgebruik en de ontwikkeling in transport. Voor elk afzonderlijke module in TIGRIS XL is de demografische samenstelling binnen een zone het uitgangspunt. Voor de arbeidsmarkt speelt de omvang van de beroepsbevolking een belangrijke rol. Verhuizingen in de woningmarkt worden mede geïnitieerd door verandering in huishoudens samenstelling en de groei in de bevolking. De vraag naar infrastructuur en vervoersmogelijkheden hangt samen met de groei in bevolking, maar ook de spreiding van de bevolking. Binnen TIGRIS XL zal de demografie op een pragmatische wijze worden gemodelleerd. De achterliggende processen van veranderingen in het aantal personen naar leeftijdscohort, zoals geboorte, sterfte en verjaring, zullen worden gemodelleerd, de processen achter huishoudenveranderingen, zoals o.a. trouwen, samenwonen, zelfstandig gaan wonen, zullen niet expliciet gemodelleerd worden. De demografische module berekent het aantal personen en huishoudens per zone, waarbij voor personen een onderscheid wordt gemaakt naar leeftijd, geslacht en werkstatus. Voor huishoudens is een onderverdeling gemaakt naar grootte, leeftijd van het hoofd, inkomen en aantal werkers. Een belangrijk onderdeel van de demografische module is bijhouden uit welke personen een huishouden bestaat. De demografische module sluit aan op de gehanteerde indelingen naar persoonstype en huishoudtypen binnen het LMS. De gehanteerde verdeling van personen over de huishoudtypen wordt gemaakt op basis van de voor de LMS schattingen gebruikte prototype steekproef uit Pagina 16 PROJECT 03107

20 t-1 t Demografie Personen naar type Huishouden naar type Scenario: Sterfte en geboortecijfers per leeftijdsjaar Immigratie en emigratiecijfers Inkomensontwikkeling Gemiddelde omvang huishouden Woningmarkt Verhuizende huishoudens tussen zones Demografie (zone) Personen naar type Huishoudens naar type Arbeidsmarkt Participatiegraad Woningmarkt Arbeidsmarkt Transportmodel Figuur 4: Positie van de demografische module binnen TIGRIS XL 3.2 Ontwerp en specificatie In figuur 4 wordt de invoer en uitvoer data van de demografische module in de tijd weergegeven. Er kan in deze figuur worden gezien met welke modules in TIGRIS XL de demografisch module data uitwisselt in de tijd. Om de benodigde data te berekenen zijn de de volgende berekeningen in de demografische module nodig: 1. het berekenen van veranderingen in bevolkingsgroei, bevolkingssamenstelling en verandering in huishoudens naar huishoudengrootte 2. de verschuivingen van huishoudens (en bevolking) bij te houden als gevolg van migratie zowel nationaal als internationaal 3. consistentie te bereiken tussen huishoudtypen en persoonstypen onderlinge afstemming dient plaats te vinden tussen de divers huishoudcategorieën en persoonscategorieën. Pagina 17 PROJECT 03107

21 3.2.1 Verandering personen Basisjaar Het aantal personen wordt per leeftijdscategorie en geslacht opgehoogd met geboorte en sterfte per jaar. Een beginverdeling voor het basisjaar wordt gebaseerd op de huidige LMS 2000 subzonale gegevens. TIGRIS XL zal op zone niveau berekeningen uitvoeren. Voor een consistent uitgangspunt is het noodzakelijk zoveel mogelijk bij het LMS aan te sluiten, De subzonale gegevens voor het basisjaar (2000) worden per leeftijds- en geslachtscohort op basis van landelijke cijfers voor iedere categorie naar leeftijdsjaar en geslacht uitgebreid. Deze uitbreiding van leeftijdcohort naar leeftijdsjaar wordt gemaakt om gebruik te kunnen maken van leeftijd specifieke geboorte- en sterftecijfers. Formule 3.1 wordt gebuikt om de LMS bevolkingscohorten onder te verdelen naar leeftijdsjaar specifieke bevolkingsaantallen voor de mannelijke en vrouwelijke bevolking per zone. Formule 3.1: B NL,l,g,2000 B z,l,g,2000 = *Bz,c BNL,c LMS,2000 lms,2000 waarbij: B = Bevolking, personen z = LMS zone l = leeftijdsjaar 1,2, 98,99+ g = geslacht (man/vrouw) c = leeftijds en geslacht cohort volgens de LMS definitie (0-14, 15-34, 35-64, 65+) Toekomstjaren Aan de hand van de cijfers van het CBS worden voor de toekomstjaren overgangskansen, geboortekansen en sterftekansen per leeftijds- en geslachtscategorie op landelijk niveau bepaald. De sterftecijfers en geboortecijfers zijn afkomstig van het CBS voor de jaren Voorlopig worden de sterfte- en geboortecijfers per leeftijd en geslacht voor 2000 constant verondersteld. De beginverdeling wordt vervolgens opgehoogd met bovengenoemde kansen. Na deze ophoging worden de categorieën geaggregeerd naar de 8 leeftijds- en geslachtcohorten die invoer zijn voor QUAD-T (3.2.3.), namelijk onderverdeling naar man/vrouw en 0-14 jaar, jaar, jaar en boven 65 jaar. Pagina 18 PROJECT 03107

22 Participatiegraad (fulltime en parttime) De participatiegraad komt uit de arbeidsmarktmodule. Deze participatiegraad bepaalt het werkzame deel van de mannelijke en vrouwelijke beroepsbevolking. De mannelijke en vrouwelijke beroepsbevolking zal verder worden onderverdeeld naar fulltimers en parttimers, waarbij de basisjaarverhouding tussen full- en parttime werkenden in het prototype constant wordt verondersteld. De mogelijkheid bestaat om deze verhouding voor de toekomstjaren handmatig aan te passen. In QUAD-T vormen mannelijke en vrouwelijke full- en parttime werkenden targets. Het aantal huishoudens voor de categorie 0, 1, 2+ werkenden worden dan met behulp van QUAD-T vastgesteld. Het programma QUAD-T berekent, op basis van een aantal randvoorwaarden (bijv. personen, etc) voor een toekomstjaar en een beginpatroon (aantal huishoudens type 1,2,3, etc), een nieuwe verdeling van het aantal huishoudens per type uit voor een zone Verandering huishoudens Basisjaar De huishoudverdeling voor het basisjaar zal uit het LMS worden overgenomen, gelijk aan de persoonstypeverdeling, zodat consistentie tussen personen en huishoudens in het basisjaar gewaarborgd is. Het aantal huishoudcategorieën zal in de demografische module gelijk zijn aan het LMS. Dit om een eenvoudige koppeling te bewerkstelligen en desaggregatieproblemen te voorkomen. Enerzijds zal dit extra dataprocessing (en rekentijd) met zich mee brengen, anderszijds is een groot voordeel dat wanneer een vervoersprognose met het LMS moet worden gemaakt, dit geen desaggregatie met zich meebrengt. Afhankelijk van de modelschattingen in de woningmarktmodule zal voor en na de woningmarktmodule een conversiemodule worden gemaakt die huishoudcategorieën kan (des-)aggregeren Toekomstjaar Binnen de demografische module zal gerekend worden met de 335 LMShuishoudcategorieën. Deze huishoudcategorieën onderscheiden zich naar: de huishoudgrootte de leeftijd van het hoofd van het huishouden het aantal werkers (zie particpatie graad, hfst arbeidsmarktmodule) mannelijke/vrouwelijke fulltime/parttime werker inkomen Pagina 19 PROJECT 03107

23 De bulletpoints huishoudgrootte en inkomen worden hieronder nader toegelicht. Veranderingen in het aantal werkers onstaant door demografische veranderingen van de potentiele beroepsbevolking en de participatie graad. Leeftijd van het hoofd huishouden hangt ook samen met de in beschreven demografische ontwikkeling van personen. De verhouding fulltime/parttime werkers wordt overgenomen uit het LMS. Huishoudgrootte De ontwikkeling in huishoudengrootte per subzone hangt af van drie componenten, de veranderingen in huishoudsamenstelling (trend naar kleinere huishoudens), het saldo van internationale migratie en binnenlandse migratie. Binnen LUTI-modellen is het wenselijk om de nieuw gevormde en ontbonden huishoudens specifiek te identificeren. Op deze wijze kan de woningvraag, waar nieuwe huishoudens een belangrijke drijvende kracht zijn, en het woningaanbod, waar ontbonden huishoudens een belangrijke drijvende kracht zijn, met meer precisie bepaald worden. Het werken met dit onderscheid in de schattingen was helaas niet mogelijk doordat het WBO 2002 dit onderscheid niet maakt voor de niet verhuizende huishoudens. De veranderingen in de huishoudensituatie zijn alleen te traceren voor de verhuizende huishoudens. De trends in huishoudsamenstelling, verkleining huishoudens, wordt meegenomen op basis van CBS projecties voor het aantal huishoudens tussen 2000 en De CBScijfers bevatten op nationaal niveau naast de veranderingen in huishoudsamenstelling ook de resultante van het aantal internationale migranten. De internationale migranten worden in TIGRIS XL op basis van nationale projecties (CBS) over de zones verdeeld hiermee wordt recht gedaan aan de verschillen tussen de zones. De CBS-cijfers in huishoudenontwikkeling worden hiervoor gecorrigeerd en bevatten alleen nog de binnenlandse huishoudenontwikkeling. Deze nationale ontwikkeling wordt constant verondersteld over de zones, zone specifieke veranderingen treden op door verhuizingen. Zo kan, naar verwachting, de gemiddelde huishoudgrootte in een zone met een interessante nieuwbouwlocatie voor gezinnen stijgen. Inkomen TIGRIS XL zal werken met netto besteedbaar huishoudinkomen conform het LMS. De inkomensgroei zal exogeen op een landelijk niveau worden vastgesteld, afhankelijk van het gekozen CPB-scenario. Voor het basisjaar is de inkomensverdeling over de vijf LMS-categorieën bekend per zone. Wanneer het netto besteedbaar huishoudinkomen stijgt, zal de verdeling over de vijf categorieën worden aangepast, d.w.z. er vindt een verschuiving naar hogere inkomenscategorieën plaats. De methode van inkomensverschuiving gebeurt conform de programmatuur die hiervoor beschikbaar is binnen het LMS Consistentie tussen huishoudtypen en persoonstypen Kern van de demografische berekening is de matrix met de verhouding tussen de personen en huishoudens naar cohorten en categorieën. Uitgaande van een huishoudverdeling naar inkomen, werkzame personen en omvang, bestaat de matrix uit vier Pagina 20 PROJECT 03107

24 dimensies. Hieronder wordt ingezoomd op de verhouding persoonstypen/huishoudtypen waarbij de verdeling naar inkomen en werkzame personen vaste fracties zullen zijn naar huishoudcategorie respectievelijk persoonscategorie. HH1 is eenpersoonshuiden, HH2 tweepersoonshuishouden, etc. V1: <15jr V2: 15 34jr V3: 35 65jr V4: >65jr M1: < 15jr M2: 15-34jr M3: 35 65jr M4: > 65jr HH1 HH2 HH3 HH4 HH4+ Tabel 1: Matrix met verhouding tussen persoonstype en huishoudtype. Binnen het LMS wordt gebruik gemaakt van QUAD, een procedure die voor dit model de fracties tussen personen en huishoudens berekent verdeelt over de zones. Een zelfde procedure is noodzakelijk om bovenstaande matrix te vullen. In het vervolg zal de procedure QUAD-T worden genoemd, d.i. QUAD aangepast voor TIGRIS XL. De a-priori verdeling van bovenstaande matrix zal uit het LMS (basisjaar 2000 segmentatie) worden gehaald. Middels fracties, aandeel bepaald persoontype in huishoudtype, uit QUAD-T zal een onderverdeling over de 5 huishoudcategorieën worden gemaakt. De volgende formule zal hierbij toegepast worden. [Formule 3.3] waarbij B = H ψ p,z,t h,z,t p,h h B = personen H = huishoudens Ψ = fractie p = persoonstype, persoonskenmerken naar leeftijd en geslacht z = zone t = jaar h = huishoudens H wordt voor elk jaar middels QUAD-T bepaald. Het aantal huishoudens binnen een categorie verandert jaarlijks. De samenstelling van een huishoudcategorie naar persoonscategorie wordt constant verondersteld. Deze samenstelling is voor het LMS in 1995 bepaald op basis van het OVG 1995, en zal binnen dit project overgenomen worden. Pagina 21 PROJECT 03107

25 De verdeling uit QUAD-T van aantal huishoudens per huishoudcategorie per zone kan worden gebruikt als input voor het LMS (Internationale) migratie Immigratie- en emigratiecijfers zullen extern worden aangeleverd. Het detailniveau, onderverdeling naar huishoudtype en persoonstype, zal beperkt zijn en met name afhangen van de beschikbare data. Voor onderverdeling van zowel internationale immigratie als emigratie naar de zones zal gebruik gemaakt worden van het bestaande patroon van ruimtelijke vestiging van immigranten en emigranten. De internationale migratie wordt onderverdeeld binnen de demografische module waar het saldo van de internationaal gemigreerde huishoudens wordt aangepast en onderverdeeld over de persoonstypen en huishoudtypen Vervolgstappen in de demografische module (koppeling met woningmarktmodule) Stap 1. De woningmarktmodule (als het jaar later is dan het basisjaar, anders geen) levert per zone nieuwe aantallen voor de 335 categorieen. Middels de fracties van jaar t worden de personen voor jaar t+1 afgeleid. Stap 2. De bevolking wordt per leeftijdsjaar en geslacht opgehoogd met transitie, sterfte en geboortecijfers volgens de volgende formule: [Formule 3.4] θ l ( δ ) B = B z,0,g,t l,g,t z,l,fem,t B = 1- B z,l,g,t l,g,t z,l-1,g,t-1 waarbij B = bevolking, personen θ = geboortekans per leeftijd en geslacht voor Nederland δ = sterftekans per leeftijd en geslacht voor Nederland z = zone l = leeftijdsjaar 1,2, 98,99+ g = geslacht (man/vrouw) fem = vrouwelijk 0 = 0 jaar t = jaartal Stap 3. De huishoudens worden per huishoudgrootte herverdeeld volgens de volgende formule: H c,t+1 = θc Hc,t Hc,t, migratie waarbij Pagina 22 PROJECT 03107

26 H c = aantal huishoudens in categorie c Θ = groeifactor voor huishoudcategorie c c = huishoudcategorie naar huishoudgrootte H c,migratie = migratiesaldo in huishoudcategorie c Stap 4. Met QUAD-T worden per jaar per zone de huishoudens en bevolking afgestemd. De matrix zoals aangegeven in Tabel 1 wordt per zone gevuld, uitgebreid met de dimensies inkomen en participatiegraad. Deze zonale vullingen worden elk jaar aangepast volgens landelijke targets die jaarlijks bepaald worden (zie ): 1. aantal werkende mannen 2. aantal werkende vrouwen 3. aantal mannen 0-14 jaar 4. aantal mannen jaar 5. aantal mannen jaar 6. aantal mannen 65- jaar 7. aantal vrouwen 0-14 jaar 8. aantal vrouwen jaar 9. aantal vrouwen jaar 10. aantal vrouwen 65- jaar 11. aantal huishoudens 12. aantal mensen 13. aantal mannelijke parttimers 14. aantal vrouwelijke parttimers Deze targets komen overeen met de targets die in het LMS worden gebruikt. 3.3 Databronnen en data-invoer Variabele Benodigd Endogeen/exogeen Tijd Bron Man Sterfte (100 leeftijden) Exogeen CBS Statline Vrouw Geboorte/sterfte (100 Exogeen CBS Statline leeftijden) Huishoudens Nationaal, correctie Exogeen CBS Statline voor migratie M werkzame Participatiegraad Arbeidsmarktmodule TIGRIS XL beroepsbevolking V werkzame Participatiegraad Arbeidsmarktmodule TIGRIS XL beroepsbevolking Binnenlandse Huishoudens/ personen woningmarktmodule TIGRIS XL verhuizingen per zone Immigratie/emigratie patroon Personen Exogeen 2000 CBS Statline Huishoudverdeling per Inkomensstijging voor Exogeen Afhankelijk inkomenscategorie het netto besteedbaar van het huishoudinkomen gekozen scenario Fracties personen over huishoudens (CPB) Uit vorige tijdstap (t-1) Demografische module 2000 TIGRIS XL, voor het basisjaar LMS Pagina 23 PROJECT 03107

27 3.4 Validatie De gebruikte statistieken zijn voornamelijk gebaseerd op CBS-cijfers. In de module worden echter alleen maar relatieve cijfers gebruikt. Voor de validatie van deze module zal gebruik worden gemaakt van de absolute cijfers van het CBS voor De resultaten van de demografische module zullen hiermee getoetst worden. Met name zal gekeken worden naar totale bevolking, opbouw over leeftijdscategorieën (vergrijzing), man/vrouw verhouding, huishoudens, huishoudgrootte en internationale migratie. Pagina 24 PROJECT 03107

28 4 Grondmarkt en vastgoedmarkt 4.1 Doel en afbakening De grondmarkt en vastgoedmarkt module berekent de veranderingen in het grondgebruik, kantooraanbod en woningaanbod in de tijd. Zowel de veranderingen in het grondgebruik als veranderingen in het kantooraanbod en woningaanbod worden beïnvloed door een combinatie van overheidsplannen en marktwerking. De module kent met name voor de woningmarkt veel vrijheid in het kiezen van de verschillende marktvormen: van (bijna) volledig vrije marktwerking naar volledig gestuurde markt. Het modelleren van een marktwerking op de commerciële vastgoedmarkt met terugkoppelingen tussen vraag en aanbod is door een gebrek aan data bestanden met daarin het volledige aanbod niet haalbaar in het kader van dit prototype. Een belangrijke afbakening voor de woningmarkt is het nog niet meenemen van het onderscheid naar verschillende woningtypen en een onderscheid naar huur en koop. Alhoewel we het belang van deze onderverdeling onderkennen, o.a. het verschil in marktwerking op de koopmarkt en sociale huurmarkt, vergt het teveel detail om dit mee te nemen binnen de randvoorwaarden van het prototype. Tabel 2 geeft een overzicht welke verschillende vormen van ruimtelijk beleid er met de module getest kunnen worden. Beleid Maatregel Omschrijving Ruimtelijk beleid Vrije markt ontwikkeling Ruimtelijke ontwikkeling afhankelijk van voorkeuren bedrijven/huishoudens, alleen beperking door bijv. natuurgebieden. Invoer grondmarktmodule Toewijzingsbeleid Strikte uitvoer overheidsplannen, kan voor een type grondgebruik (bijvoorbeeld natuur) of voor alle grondgebruiktypen gebruikt worden. Bij toewijzingsbeleid voor alle typen ligt de ruimtelijke ontwikkeling vast, TIGRIS XL berekent dan welke typen huishoudens waar gaan wonen. Invoer grondmarktmodule Contourbeleid Ontwikkeling binnen rode en groene contouren, vrije vestiging binnen de grenzen. Invoer grondmarktmodule Plannen voor woonlocatie-ontwikkeling Basis is de Nieuwe Kaart van Nederland. Handmatig kunnen hier veranderingen in aangebracht worden. Daadwerkelijke implementatie van de plannen hangt mede af van voorkeuren huishoudens. Invoer grondmarktmodule. Pagina 25 PROJECT 03107

29 Plannen voor bedrijventerrein- en kantoorlocatie-ontwikkeling Basis is de Nieuwe Kaart van Nederland. Handmatig kunnen hier veranderingen in aangebracht worden. Invoer grondmarktmodule Beleid op de woningmarkt Nationale bouwprojectie Dichtheden Tabel 2: Overzicht beleidsmaatregelen binnen grond- en vastgoedmarkt. In principe scenariowaarde, gebruiker kan het totaal aantal nieuw te bouwen woningen veranderen. Invoer vastgoedmarktmodule In aantal huizen per hectare voor verschillende typen locaties (stedelijk, landelijk, etc). Invoer vastgoedmarktmodule Figuur 5 geeft de relatie tussen de grond- en vastgoedmarkt en andere modules binnen TIGRIS XL weer. De ontwikkelingen binnen de grond en vastgoedmarkt zijn afhankelijk van overheidsbeleid, scenario-aannamen en de ontwikkelingen in de woningmarkt. De relatie met de arbeidsmarkt is door beperkte databeschikbaarheid, zie paragraaf 4.2.4, niet meegenomen in het schema. t-1 t Grondmarkt vastgoed Grondgebruik Woningen Kantooropp. Woningmarkt Vraag/aanbod verhouding zone en per Scenario: Bouwprojectie woningen (nationaal) Woning onttrekkingen (zone) Ruimtelijk ordeningsbeleid (zone) Woningdichtheid (zone) Grond- en vastgoedmarkt (zone) Woningen Grondgebruik Kantooroppervlak Woningmarkt Arbeidsmarkt Figuur 5: Positie van de grondmarkt en vastgoedmarkt module binnen TIGRIS XL. 4.2 Ontwerp en specificatie De grondmarkt en de aanbodzijde van de vastgoedmarkt module worden onderverdeeld in vijf kleinere functionele modules. Dit zijn: levenscyclus woningen, Pagina 26 PROJECT 03107

30 overheidsingrepen bedrijfsterreinen en kantoren, overheidsingrepen woonlocaties, marktwerking bedrijfslocaties en marktwerking woningen. De hieronder gepresenteerde volgorde van de submodules komt overeen met de rekenvolgorde van de modules binnen een simulatieperiode Module 1: levenscyclus woningen Woningen (t) Onttrekkingen (t, t+1) Levenscyclus woningen Woningen (t+1) Figuur 6: Schematische weergave levenscyclus woningen. Het prototype TIGRIS XL volgt een geaggregeerde aanpak om de levenscyclus van de woningen mee te nemen in het model. De onttrekkingen van de huizen, door verjaring met name van de functionaliteit (bijv. galerijflats), zal in het prototype geaggregeerd meegenomen worden met een onttrekkingpercentage voor de zone. Dit onttrekkingpercentage is gebaseerd op de onttrekkingen in het laatste decennium en zonetype (woonmilieu classificatie) specifiek. Een gedetailleerdere modellering is niet mogelijk in het prototype doordat de leeftijd van het huizenbestand, alsmede onderscheid naar woningtype en het proces van verjaring niet meegenomen worden. De woonmilieutypologie bevat indirect informatie over het type woningen en meer en minder populaire woonmilieus. In het prototype worden de onttrekkingpercentages per zone voor de toekomst gebaseerd op de onttrekkingen uit het verleden. De gebruiker kan het bestand met onttrekkingpercentage per zone handmatig aanpassen. [Formule 4.1] W = + OW W z, t 1 z, t z, t W OW z t woningvoorraad, woningen onttrokken woningen, percentage onttrekkingen zone tijdstip Module 2: Overheidsingrepen bedrijfsterreinen en kantoorpanden Kantooropp. (t) Grondgebruik (t) Projecten (t,t+1) Overheidsingrepen bedrijfsterrein kantoorpanden Kantooropp. (t+1) Grondgebruik (t+1) Figuur 7: Schematische weergave overheidsingrepen bedrijfsterreinen en kantoorpanden. Deze module bevat twee typen maatregelen, namelijk: De al in ontwikkeling zijnde en niet meer terug te draaien plannen; Pagina 27 PROJECT 03107

31 Grote niet marktgestuurde ingrepen, locatie ministeries, nationale onderzoekscentra, etc. In beide gevallen gaat het om hard opgelegde plannen welke de omvang van de bedrijfsruimten en het beschikbare oppervlak aan kantoorpanden per zone beïnvloeden. Deze overheidsplannen worden geadministreerd per tijdstap en per zone in het databestand overheidsbeleid. De gebruiker kan in dit bestand (bijv. via Excel) veranderingen aanbrengen om verschillende overheidsplannen te testen. Bij de plannen in dit bestand wordt er vanuit gegaan dat de plannen doorgaan ongeacht de marktsituatie. De module voert op basis van het databestand per tijdstap en zone de correcties door, de aanname is dat landbouwareaal verdwijnt ten gunste van bedrijventerreinen en kantoorpanden. Kantoorpanden (in vierkante meters) en bedrijfsterreinen (hectares) worden gescheiden opgegeven Module 3: Overheidsingrepen woonlocaties Woningen (t) Grondgebruik (t) Projecten (t,t+1) Dichtheid (z,t) Overheidsingrepen woonlocaties Woningen (t+1) Grondgebruik (t+1) Figuur 8: Schematische weergaven overheidsingrepen woonlocaties. Deze module bevat net als de vorige module twee typen maatregelen, namelijk: De al in ontwikkeling zijnde en niet meer terug te draaien plannen; Grote niet marktgestuurde woningbouwlocaties, etc. In beide gevallen gaat het om hard opgelegde plannen welke de omvang van grondgebruik wonen en het aantal woningen per zone beïnvloeden. Deze overheidsplannen worden geadministreerd per tijdstap en per zone in het databestand overheidsbeleid. De gebruiker kan in dit bestand veranderingen aanbrengen om verschillende overheidsplannen te testen. Bij de plannen in dit bestand wordt er vanuit gegaan dat de plannen door gaan ongeacht de marktsituatie. De gebruiker kan in het prototype bijvoorbeeld testen wat er gebeurt als de plannen (of een selectie van de plannen) uit De Nieuwe kaart van Nederland doorgaan. Nieuwe woonlocaties De module voert op basis van het databestand per tijdstap en zone de correcties door, de aanname is dat landbouwareaal verdwijnt ten gunste van de woonlocaties. De benodigde invoer per zone bestaat uit huidig aantal woningen, grondgebruik, projecten (in dat jaar) en woningdichtheid. De woningdichtheid koppelt het oppervlakte wonen en aantal huizen aan elkaar. De huidige woningdichtheid van de LMS zones kan eenvoudig worden berekend. De woningdichtheid per zone en tijdstap zijn nodig als invoer, voor de nieuwe locaties varieert per locatietype, de indeling naar woonmilieutype kan gebruikt worden als classificatie voor de verschillende typen Pagina 28 PROJECT 03107