Het vak dient de toekomst
|
|
- Lennert Sanders
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Het vak dient de toekomst ERIC LUIJTEN EN JOS DE PATER In deze bijdrage formuleren wij onze uitgangspunten van het vak godsdienst/levensbeschouwing. Vervolgens leggen wij uit waarom wij vinden dat theologie het meest geschikt is als legitimerende vakdiscipline. Aansluitend formuleren wij enkele kernbegrippen en metaconcepten ontleend aan de theologie die wat ons betreft centraal staan in GL. Het zijn volgens ons begrippen en metaconcepten die leerlingen helpen het hedendaagse levensbeschouwelijke landschap te begrijpen en daar hun weg in te vinden. Wij besluiten met het onderstrepen van de waarde van het vak GL voor de toekomst. Achtergrond van deze bijdrage is het betoog van Paul Vermeer in zijn Narthex-artikel (2013) en tijdens de VDLG-studiedag 2014 over de legitimatie van het vak GL. Vermeer betoogt daar dat het probleem van het vak GL is dat er geen academische discipline is die het vak legitimeert, zoals dat wel het geval is bij schoolvakken als aardrijkskunde, geschiedenis en wiskunde. GL is geen echt vak, omdat het onduidelijk is wat er wordt geleerd en op welke academische discipline de inhoud terug gaat. Als gevolg daarvan staan de lesuren voor het vak GL voortdurend onder druk. Wij delen de zorg van Vermeer. Anders dan hij kiezen wij echter niet voor godsdienstwetenschap, maar voor de theologie als academische discipline die het vak GL zou moeten legitimeren. Uitgangspunten Het vertrekpunt voor het vak GL ligt voor ons bij de ervaring: zowel gestolde als actuele ervaring, zowel bereflecteerde als niet-bereflecteerde ervaring. Het leerproces in lessen GL omschrijven we daarom in drie uitgangspunten: 1. Bewustmaking van het feit dat ervaringen door een levensbeschouwelijke bril gezien kunnen worden en dat opvattingen een levensbeschouwelijke laag kunnen hebben. 2. Voorwaarden scheppen waardoor leerlingen in staat gesteld worden om levensbeschouwelijke zienswijzen en opvattingen te herkennen, zodat het voor hen mogelijk wordt om die te koppelen aan ervaringen van henzelf en van anderen. 3. Zorg dragen voor een leerproces, waarin leerlingen de betekenis van levensbeschouwing kunnen aangeven voor de persoon: van zichzelf en/of van de ander. Omgang met verhalen als voorbeeld Een mooi voorbeeld van het verschil tussen het vak GL met andere vakken is hoe een docent GL met verhalen omgaat. Als hij/zij een verhaal gebruikt in de lessen, dan gaat het niet om een analyse zoals bij het vak Nederlands, waarbij opbouw, grammatica, stijl enzovoorts een rol spelen. Een docent GL maakt wel gebruik van de technieken die leerlingen leren bij Nederlands, maar gaat tegelijk anders om met een zelfde tekst. Er worden andere vragen bij gesteld. Als teksten over schuld, genade en verlossing gaan, zullen docenten Nederlands deze thema s ook aan de orde stellen, maar een docent GL zal deze koppelen aan de eigen ervaringen van mensen en een vertaalslag maken naar het leven nu. De betekenis van het verhaal wordt als het ware vertaald naar de hedendaagse werkelijkheid. Het vak GL biedt aan leerlingen een conceptueel kader, van waaruit zij op ervaringen van zichzelf en van anderen kunnen reflecteren. Vanzelfsprekend wordt het verhaal ook gezet in de context van de tijd waarin het verteld of geschreven is, zodat de koppeling naar de betekenis voor personen uit die tijd wordt verhelderd. Waarom zet dit verhaal
2 mensen in beweging? Waarom inspireert dit verhaal mensen? Is die inspiratie herkenbaar? Zou het ook nu mensen in beweging kunnen zetten? Wat verheldert het verhaal over de mens en diens samenleving? Wat betekent dat voor jezelf en voor je positie in de huidige samenleving? Het vak GL biedt zo aan leerlingen een conceptueel kader, van waaruit zij op ervaringen van zichzelf en van anderen kunnen reflecteren. Wat via de ene verhaaltraditie wordt aangeleerd, kan op een vergelijkbare manier worden toegepast op andere tradities, zowel seculier als religieus. En wat hier is uiteengezet ten aanzien van verhalen, kan eveneens gezegd worden over bijvoorbeeld rituelen en symbolen; elementen die vaak dienen om ervaringen door te geven en overdraagbaar te maken. Theologie als vakdiscipline Het zal duidelijk zijn, dat wat ons betreft de theologie de discipline bij uitstek is om de basis te leggen voor het vak GL. Meer dan bijvoorbeeld godsdienstwetenschappen legt theologie een fundament waarmee de eigen en andermans ervaringen op een levensbeschouwelijke manier verstaan kunnen worden. Theologie biedt de kaders voor een hermeneutische vertaalslag. Waar godsdienstwetenschappen leerlingen gereedschap aanreiken om al dan niet religieuze levensbeschouwingen van buitenaf te kunnen beschrijven en beoordelen, biedt theologie door middel van het werken met reflectie handvatten om de levensbeschouwelijke aspecten ook nog te verbinden met de ervaring en de persoon. Omdat persoonsontwikkeling, ervaring en reflectie vanzelfsprekende en noodzakelijke onderdelen vormen in de toerusting tot het beroep, is een theoloog goed in staat om leerlingen de hermeneutische vertaalslag te laten maken. Hij is verder ook toegerust om spiritualiteit te benoemen en aan het licht te brengen. En hij is filosofisch onderlegd en ingevoerd in historisch denken, waardoor levensbeschouwingen in de context van het denken over levensbeschouwelijke thema s en de geschiedenis ervan geplaatst kunnen worden. Ten slotte is hij toegerust om uitingsvormen te herkennen als meer dan alleen maar hun uiterlijke verschijningsvorm. Hij is in staat om de levensbeschouwelijke betekenis te laten zien en de wijze waarop deze mensen inspireert en verheldering van het bestaan geeft. Omdat persoonsontwikkeling, ervaring en reflectie onderdelen vormen in de toerusting tot het beroep, is een theoloog goed in staat om leerlingen de hermeneutische vertaalslag te laten maken. Kernbegrippen en metaconcepten GL Volgens Vermeer dient onderwijs de cognitieve ontwikkeling van leerlingen te stimuleren door hun een cognitief instrumentarium aan te reiken dat een algemene waarde heeft. Het voorbeeld dat Vermeer geeft onder verwijzing naar Van Parreren (1988) is ontleend aan het modern geschiedenisonderwijs, maar geldt voor hem ook voor het huidige vak GL, dat gericht zou moeten zijn op het levensbeschouwelijk leren denken. Leerlingen moeten niet zozeer feiten leren als wel algemene concepten en principes die in verschillende situaties toepasbaar zijn, waardoor zij hun handelingsmogelijkheden vergroten. (Vermeer, 2013) Binnen het geschiedenisonderwijs gaat het dan om begrippen als tijdvak, feodalisme, revolutie enzovoorts en metaconcepten als oorzaak en gevolg, continuïteit en verandering. Welke begrippen en metaconcepten zouden nu genoemd kunnen worden voor het vak GL uitgaande van de theologie als onderliggende academische discipline? Los van wat er landelijk wordt gehanteerd 1 lijkt het ons zinvol om die kernbegrippen en concepten te noemen die wij van belang achten en waar bij onze opleidingen het accent ligt. Zonder uitputtend te zijn noemen wij: mens/persoon, relatie, spiritualiteit, lichamelijkheid, ervaring/beleving, gebrokenheid/eindigheid, heil/verlossing en hoop/perspectief. Dit zijn stuk voor stuk begrippen die wortelen in de christelijke traditie en vanuit de christelijke theologie worden aangereikt, maar tegelijkertijd zo universeel zijn dat zij - al of niet met andere woorden - ook in andere godsdiensten, religieuze 1 Vergelijk onder meer de kennisbasis GL voor hbo bachelor en master
3 stromingen of levensbeschouwingen aangetroffen worden. Deze begrippen geven in hun samenhang reliëf aan het begrip godsdienst/levensbeschouwing en daarmee inhoud aan het bijvoeglijk naamwoord levensbeschouwelijk, zoals we dat in veelgebruikte formuleringen als levensbeschouwelijke bril en levensbeschouwelijke opvattingen aantreffen. Deze begrippen geven in hun samenhang reliëf aan het begrip godsdienst/ levensbeschouwing: mens/persoon, relatie, spiritualiteit, lichamelijkheid, ervaring/ beleving, gebrokenheid/eindigheid, heil/verlossing en hoop/perspectief. Uitwerking van enkele begrippen Centraal in iedere levensbeschouwing staat de menselijke persoon, onmiddellijk gevolgd door het begrip relatie, omdat binnen relaties (al of niet binnen een gemeenschap beleefd en geleefd) het leven betekenis krijgt. Relatie is een sleutelbegrip in de theologie, waarmee veel andere theologische begrippen als genade, schuld, verlossing, heil enzovoorts worden ontsloten. Het is niet alleen een sleutelbegrip, maar ook een van de criteria aan de hand waarvan je kunt vaststellen of je te maken hebt met een levensbeschouwelijke opvatting of niet. Levensbeschouwing veronderstelt immers een visie op hoe in het leven zaken al of niet met elkaar samenhangen en wat de aard van die relaties is. Nauw verbonden met het begrip relatie is het begrip spiritualiteit als de concrete invulling van relaties ( handen en voeten geven aan ), met de ander (al of niet met een hoofdletter), met jezelf en met de wereld om je heen. Een ander kernbegrip dat de theologie aanreikt, is het begrip lichamelijkheid. Mensen leven niet als zuiver geestelijke wezens los van tijd en plaats, maar zijn door hun lichaam altijd op een bepaald moment op een bepaalde plaats. De manier waarop mensen in de wereld zijn, wordt gekenmerkt door lichamelijkheid. Tegelijkertijd zijn mensen niet tot hun lichamelijkheid beperkt en drukken begrippen als relatie, persoon en ervaring/beleving uit dat zij hun lichamelijkheid overstijgen. Het is een kernbegrip, omdat andere begrippen uit de theologie, zoals ervaring/beleving, identiteit en eindigheid, begrepen worden vanuit de lichamelijkheid van mens en wereld,. Een volgend begrip dat wat ons betreft niet mag ontbreken in het lijstje kernbegrippen van het vak GL is het begrip gebrokenheid. De gedachte is dat alle levensbeschouwingen op de een of andere manier een antwoord proberen te geven op de ervaring dat het leven niet is zoals het zou moeten zijn, of althans niet altijd vanzelf goed gaat (zonder daarmee overigens in pessimisme te vervallen). Maar dat het menselijk leven onvolkomen of gebroken is, lijkt ons een grondervaring die de meeste zo niet alle levensbeschouwingen met elkaar delen. Gebrokenheid is een kernbegrip waarmee andere begrippen zijn verbonden, zoals goed en kwaad. Vaardigheden als het kunnen verstaan van levensbeschouwelijke tradities en het kunnen plaatsen van de ervaring en de persoon binnen levensbeschouwelijke verhalen bieden leerlingen de mogelijkheid om zich tot een volledig mens te ontwikkelen. Uitwerking van enkele metaconcepten Wij verstaan metaconcepten als die concepten die inzichtelijk maken hoe de kernbegrippen zoals deze hierboven zijn geformuleerd, zich tot elkaar verhouden. Als belangrijkste metaconcepten noemen wij traditie, ritueel, hermeneutiek en reflectie. Traditie verwijst hier niet naar een specifieke traditie (bijvoorbeeld christelijk of boeddhistisch), maar naar het gegeven dat als het gaat om levensbeschouwing de generaties met elkaar in gesprek zijn over waar het in het leven in de kern van de zaak om draait. Deze overlevering van generatie op generatie van wat de moeite waard is om te door te geven als van waarde en wat ruime en tijd overstijgt, is een universeel gebeuren. Nauw verwant hieraan is het ritueel dat zowel verwijst naar de vorm waarin de overlevering
4 veelal wordt doorgegeven, als een van de manieren is waarop een mens zich persoonlijk verbindt met datgene wat door een traditie wordt overgeleverd. Hermeneutiek is een metaconcept dat noodzakelijk is, omdat de generaties met elkaar in gesprek zijn over een zekere afstand in tijd en in ruimte. De bronnen die het mogelijk maken met vorige generaties in gesprek te gaan kunnen alleen op een correcte manier ontsloten worden, als men zich bewust is dat deze afstand alleen overbrugd kan worden door interpretatie, dat wil zeggen door de ervaringen daar en toen opgedaan te vertalen naar de situatie van hier en nu, waarbij recht wordt gedaan aan beide zijden van de zogenaamde hermeneutische kloof. Reflectie kan je verbinden met het vermogen van mensen om hun persoon in te brengen in het gesprek met andere generaties en hun vermogen om op een zodanige wijze de traditie, de levensbeschouwelijke opvattingen en theorieën in te zetten, dat de eigen ervaringen daarmee kritisch bekeken kunnen worden en vice versa. Zodanig dat er verandering en nieuwe perspectieven zichtbaar worden. Met godsdienstwetenschap als onderliggend vak zal GL in grotere mate een van buitenaf beschrijvende, analyserende en ordenende invalshoek hanteren, met theologie wordt die beschrijving, analyse en ordening vertaald naar de ervaring en de persoon. Gericht op de persoonsontwikkeling Vanzelfsprekend kan het vak GL ook gegeven worden vanuit andere disciplines, maar het zal daardoor een wezenlijk ander karakter krijgen. Met godsdienstwetenschap als onderliggend vak zal GL in grotere mate een van buitenaf beschrijvende, analyserende en ordenende invalshoek hanteren, met theologie wordt die beschrijving, analyse en ordening vertaald naar de ervaring en de persoon. Wij delen Vermeers bezorgdheid dat het vak mettertijd dreigt te verdwijnen als we niet nu de handen ineenslaan om als docenten en opleiders GL voor dit prachtige beroep een duidelijk omschreven vak te bieden met duidelijk omschreven leergebieden en leerdoelen die toetsbaar en beoordeelbaar zijn. Wij weten dat de bereidheid daartoe onder de docenten zelf en onder de opleiders gelukkig alleen maar is toegenomen. Waar in het verleden de verschillen tussen de vakgenoten nog wel eens teveel nadruk kregen, staat nu het vak zelf centraal. GL biedt leerlingen een wezenlijk ander vakgebied dan andere vakken op school. Dat is van groot belang voor hun persoonsontwikkeling nu en in de toekomst. Vaardigheden als het kunnen verstaan van levensbeschouwelijke tradities en het kunnen plaatsen van de ervaring en de persoon binnen levensbeschouwelijke verhalen bieden leerlingen de mogelijkheid om zich tot een volledig mens te ontwikkelen. Die ontwikkeling vormt een onmisbaar onderdeel van het bestaan in tijd en ruimte. Dat is wat een ieder die het vak geeft of ertoe opleidt, mag uitdragen. We moeten het belang van ons vak benadrukken waar mogelijk, zodat het de plek die het nu heeft, verder kan uitbouwen. Hopelijk zal dan over enige tijd iedere zichzelf respecterende school ongeacht de denominatie het vak op de lesurentabel hebben staan. En hopelijk zal er dan een volwaardig eindexamenvak tot stand gebracht zijn, waar momenteel al vele scholen GL als schoolexamen aanbieden. Literatuur Vermeer, P. (2013). Leren denken in levensbeschouwing. Of hoe godsdienst/levensbeschouwing weer een vak kan worden. In: Narthex 13 (2013) 3, Personalia Drs. Jos de Pater is docent GL aan Alberdingk Thijm College, te Hilversum, en docent (vak)didactiek en onderwijsmedia aan Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing, te Utrecht.
5 Dr. Eric Luijten is docent systematische theologie en adjunct-directeur van Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing, te Utrecht.
GODSDIENSTWETENSCHAPPEN
GODSDIENSTWETENSCHAPPEN Het programma Godsdienstwetenschappen omvat drie onderdelen en is als volgt verdeeld over de jaren 1 en 2: Jaar1: - Nieuwe spiritualiteit grensverkeer tussen Oosterse en Westerse
Nadere informatieGids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst
Gids voor de leraar rooms-katholieke godsdienst 1 1 Waarom heet dit vak Rooms-katholieke Godsdienst? Niet neutraal Specifiek mensbeeld Stevige vorming vereist Kennis van de Spreken vanuit eigen levensbeschouwing,
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatieIdentiteitsdocument Met de Bijbel op weg de wereld in
Identiteitsdocument Met de Bijbel op weg de wereld in 1. We willen gereformeerd zijn 2. We geloven in genade 3. We zijn samen op reis Gereformeerd onderwijs voor christenen Met de Bijbel op weg de wereld
Nadere informatieVerslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam
Verslag van het Symposium 'Nut en Nadeel van Geschiedenisonderwijs: aanzetten voor een nieuw curriculum' 8 juni 2018 in Amsterdam Aanleiding voor het symposium Onder de vlag van Curriculum.nu buigen in
Nadere informatie' Dit is de tijd die niet verloren gaat: iedre minuut zet zich in toekomst om.' M. Vasalis
IDENTITEITS- BEWIJS ' Dit is de tijd die niet verloren gaat: iedre minuut zet zich in toekomst om.' M. Vasalis 2 Onderwijs draait om mensen Als wij in onze onderwijsinstelling iets willen bereiken, dan
Nadere informatiebeheerst de volgende vaardigheden, kan deze onderwijzen en vaardigheden
Checklist vakdidactisch Kennisbasis Biologie Voor het begin van de 3 e jaars stage vullen de studenten deze checklist in. De studenten formuleren leerdoelen die aansluiten op de uitkomst van deze list.
Nadere informatieWAARDEGOED. betekenisvol leren en werken WIE? WAT? WAARDE! Methode voor waardengericht leren in bestaande lessen. HANDLEIDING voor docenten
WAARDEGOED betekenisvol leren en werken WIE? WAT? WAARDE! Methode voor waardengericht leren in bestaande lessen. HANDLEIDING voor docenten 1 HET DOEL VAN ONDERWIJS Jongeren kennis en vaardigheden aanreiken
Nadere informatieASO - studierichtingen in VIA-TIENEN
ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN De onderwijsvorm ASO is een breed algemeen vormende doorstroomrichting waarin de leerlingen zich voorbereiden op een academische of professionele bacheloropleiding.
Nadere informatieHoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur
Hoe ontwikkel ik Ineke Strouken een ijzersterk volkscultuurproject? Geachte dames en heren, Welkom op deze studiedag Hoe ontwikkel ik een ijzersterk volkscultuurproject. Sinds een tweetal jaren staat volkscultuur
Nadere informatieCKV Festival 2012. CKV festival 2012
C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van
Nadere informatieFaculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015
Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING FFTR 2014-2015 Deel 2 Opleidingsspecifiek deel: Master Theologie Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt
Nadere informatiekennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer
kennisbasis vakdidactiek biologie auteurs Teresa Maria Dias Pedro Gomes, Stefan Bosmans en Marnix van Meer Domein B1.1 Biologie leren Begripsontwikkeling en jargon Leren van biologische vaardigheden Verschillen
Nadere informatieJuist in het openbaar onderwijs
Juist in het openbaar onderwijs Over de aandacht voor levensbeschouwing op de openbare school Legitimatie MARLEEN LAMMERS Wie denkt dat het openbaar onderwijs geen aandacht mag besteden aan levensbeschouwing,
Nadere informatieOnderwijsvisie FHTL Versie 2.2. Vastgesteld door directie op 3 oktober 2018
Onderwijsvisie FHTL 2018-2024 Versie 2.2. Vastgesteld door directie op 3 oktober 2018 INLEIDING... 2 1 VISIE OP OPLEIDEN... 2 1.1 IDENTITEIT... 2 1.2 OPENHEID... 3 1.3 PERSOONLIJKE ONTWIKKELING... 4 1.4
Nadere informatieLevensbeschouwing: weg ermee!?
Lezing Paul Vermeer studiedag VDLG Woerden13 februari 2014 Levensbeschouwing: weg ermee!? Inleiding: de status van het vak De titel van mijn voordracht Levensbeschouwing: weg ermee!? klinkt natuurlijk
Nadere informatieVisie pastoraal in Monsheide
Visietekst pastoraal in Monsheide I. Inleiding Onze christelijke levensbeschouwing, ontleend aan de stichtende Congregatie Sint-Vincentius à Paulo, trachten wij een eigentijdse invulling te geven. Vanuit
Nadere informatieIdentiteit. Roelofsbrink CK Den Ham (0546)
Identiteit Roelofsbrink 6 7683 CK Den Ham (0546) 672542 juni 2017 Voor u ligt het identiteitsdocument van GBS Domino in Den Ham. In dit document beschrijven we aan de hand van vier bouwstenen wie we zijn
Nadere informatie. De school uitgangspunten en visie. 1.1. Naam en logo. De naam Rehoboth komt uit de Bijbel (Genesis 26:22).
. De school uitgangspunten en visie 1.1. Naam en logo De naam Rehoboth komt uit de Bijbel (Genesis 26:22). Het betekent: de Heer heeft ons ruimte gemaakt. De Heer geeft ruimte om in vrede en liefde met
Nadere informatieGODSDIENST/LEVENSBESCHOUWING IN DE TWEEDE FASE Uitgangspunten en hoofdlijnen van een nieuw raamleerplan
GODSDIENST/LEVENSBESCHOUWING IN DE TWEEDE FASE Uitgangspunten en hoofdlijnen van een nieuw raamleerplan In het najaar 1996 riep de NKSR een breed samengestelde commissie in het leven om een raamleerplan
Nadere informatieRAAMPLAN GODSDIENST/LEVENSBESCHOUWING KATHOLIEKE PABO'S korte samenvatting, basiskenmerken en eindtermen
RAAMPLAN GODSDIENST/LEVENSBESCHOUWING KATHOLIEKE PABO'S korte samenvatting, basiskenmerken en eindtermen Op 2 november 1995 werd aan de NKSR het 'Raamplan godsdienst/levensbeschouwing voor de opleiding
Nadere informatieBeste ouder(s)/ verzorger(s) van leerlingen in de groepen 3 t/m 6 voor het komend schooljaar,
de kunst van het leren Nieuwveen, 19 maart 2015 Aan : Ouder(s)/verzorger(s) met kinderen in de groepen 3 t/m 6 voor het komend schooljaar Betreft : Informatie en aanmeldingsformulier, schooljaar 2015-2016;
Nadere informatie14.6. De Dienst Geestelijke Verzorging. Drs W.v.d.Wouw. Samenvatting
696 14.6. De Dienst Geestelijke Verzorging Drs W.v.d.Wouw Samenvatting De wijze, waarop de Dienst Geestelijke Verzorging is geprofileerd, is sterk afhankelijk van de eigen aard van dit werkveld. Mensen
Nadere informatieHandleiding Perspectief 3 e editie: Introductie
Handleiding Perspectief 3 e editie: Introductie Bekijk het leven Ter introductie van het nieuwe vak is er een korte terugblik op eerder ervaringen met het vak godsdienst/levensbeschouwing. De leerlingen
Nadere informatieHet leven leren. De theorie en visie achter het levo lesmateriaal
Het leven leren De theorie en visie achter het levo lesmateriaal Waar gaat kaderdocument Het leven leren (2003) over? De levensbeschouwelijke ontwikkeling èn beroepsethische vorming van onderwijsdeelnemers
Nadere informatieExamenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015
Examenprogramma NLT vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen en technologie
Nadere informatieRapportage van de werkgroep identiteit en eigenheid
Rapportage van de werkgroep identiteit en eigenheid De rapportage van de werkgroep identiteit, samengesteld uit twee directeuren en twee GMR-leden (ouder en leerkracht) per bestuur, is door de stuurgroep
Nadere informatieKerndoelen Godsdienstige / Levensbeschouwelijke vorming (GL) Uitgewerkt voor protestants-christelijk basisonderwijs
Besturenraad heet sinds 21 mei 2014 Verus. Deze publicatie is geschreven voor deze datum. Het kan zijn dat verwijzingen niet kloppen. Heeft u vragen? Neem gerust contact met ons op. Kerndoelen Godsdienstige
Nadere informatieFeedback conceptvisie KUNST & CULTUUR
Feedback conceptvisie KUNST & CULTUUR Reactieformulier Curriculum.nu visie Negen ontwikkelteams, leraren en schoolleiders werken aan de actualisatie van het curriculum voor alle leerlingen in het primair
Nadere informatieLegitimatie. Leren denken in levensbeschouwing. Of hoe godsdienst/levensbeschouwing (weer) een vak kan worden
Legitimatie Leren denken in levensbeschouwing Of hoe godsdienst/levensbeschouwing (weer) een vak kan worden PAUL VERMEER Niet de confessionele schoolcontext legitimeert het vak GL, maar de wetenschappelijke
Nadere informatielevensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één
levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één De scholen van Catent - afzonderlijk en gezamenlijk - zijn als een
Nadere informatieMeer dan concepten. Levensbeschouwing als metaconcept
Meer dan concepten Levensbeschouwing als metaconcept WILLIBRORD VAN DEN BESSELAAR Graag reageer ik op het Narthex-artikel uit 2013 en de lezing van Paul Vermeer op de VDLG-studiedag 2014. Ik zal eerst
Nadere informatiePTO Aardrijkskunde
PTO ardrijkskunde 2016-2017 Vereniging voor Protestants-Christelijk Onderwijs te Curaçao Sectie aardrijkskunde r. lbert Schweitzer havo/vwo [meesteradmiraal@gmail.com] Vak: ardrijkskunde Leerjaar: H1 Schooljaar:
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Islamitische Theologie Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel 7.13
Nadere informatieDE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER
DE COMPETENTIES VAN DE PREDIKANT EN DE GEESTELIJK VERZORGER De PThU kent twee competentieprofielen, die voor de gemeentepredikant en die voor de geestelijk verzorger. Ze verschillen in onderdelen, maar
Nadere informatieNatuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden (bètaprofielniveau)
BIJLAGE 1 Examenprogramma NLT havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen
Nadere informatieLeergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018)
Leergebied Overstijgend Onderwijs in de VMBO stroom (versie juni 2018) In de VMBO stroom van het ACL wordt sinds het schooljaar 2016-2017 expliciet aandacht besteed aan de leergebied overstijgende (LGO)
Nadere informatieExamenprograma filosofie havo/vwo
Examenprograma filosofie havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieFeedback. KunstEnCultuur
Feedback visie KunstEnCultuur Reactieformulier Curriculum.nu visie Ontwikkelteam heeft de eerste ontwikkelsessie achter de rug (14-16 maart) en heeft daarin een conceptvisie opgesteld voor het leergebied.
Nadere informatieJeugdbeleidsplan 2015
Jeugdbeleidsplan 2015 Beleidsuitgangspunten: Dit beleidsplan sluit aan bij het beleidsplan van de PGV, waarnaar hier kortheidshalve verwezen wordt. Kernwoorden zijn: Verwelkomen, delen, voeden en vieren.
Nadere informatieModule Wereldgodsdiensten, sekten & stromingen en bewegingen basisprogramma leerjaar 1 drs. J.J. Grandia
Module Wereldgodsdiensten, sekten & stromingen en bewegingen basisprogramma leerjaar 1 drs. J.J. Grandia ORIËNTATIE 1. Titel van de module Judaïca 2. Introductie In deze module gaat het over de basishouding
Nadere informatieA. LEER EN TOETSPLAN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 3 Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en 2) Kerndoel(en):
A. LEER EN TOETSPLAN Vak: Geschiedenis Leerjaar: Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en ) Kerndoel(en): 7. De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen
Nadere informatieIn de praktijk (en later in projectgroepen) leer je op een andere manier dan op school.
Handleiding leerverslag. Inleiding In de praktijk (en later in projectgroepen) leer je op een andere manier dan op school. Binnen de HBO-V opleiding neemt bovengenoemde vorm van leren veel tijd in beslag
Nadere informatieInleiding. In dit boekje vertellen we daarom over: Waar staan we voor? Wat doen we? En waarom doen we het op de voor de school kenmerkende manier?
Inleiding Waar staan we voor? Wat doen we? En waarom doen we het op de voor de school kenmerkende manier? Het zijn legitieme vragen die ouders, docenten en ook leerlingen regelmatig stellen. Het zijn vragen
Nadere informatieDe toekomst van het vakgebied religie en levensbeschouwing
De toekomst van het vakgebied religie en levensbeschouwing Onderzoek onder schoolleiders van openbaar en bijzonder voortgezet onderwijs GERDIEN BERTRAM-TROOST, MARLEEN LAMMERS, ELINE BAKKER, TACO VISSER
Nadere informatieWaar bouw je een moskee?
Waar bouw je een moskee? Een lesproject aan de hand van het vakdidactisch model van Clive Erricker SANDRA WEMER Steeds meer godsdienstpedagogen trachten theorieën over goed onderwijs te vertalen naar praktische
Nadere informatieTeamtrainingen & ouderavond
Teamtrainingen & ouderavond Een teamtraining is een bijeenkomst van 1,5 tot 2 uur voor een heel schoolteam. Op actieve en enthousiasmerende wijze verdiep je je samen in een onderwerp. Er zijn verschillende
Nadere informatieVlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL. Deel 1 Opvoedingsproject
Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs Guimardstraat 1, 1040 BRUSSEL Deel 1 Opvoedingsproject 1 ONS OPVOEDINGSPROJECT Wij verwachten van alle ouders dat ze loyaal achter de identiteit en het opvoedingsproject
Nadere informatieVisiedocument. Actief Burgerschap. Januari 2010
Visiedocument Actief Burgerschap Januari 2010 Gereformeerde scholen voor speciaal basisonderwijs Het Baken en De Drieluik Inleiding Actief Burgerschap U staat op het punt ons visiestuk actief burgerschap
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatieCultuur in de Spiegel
Cultuur in de Spiegel Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media 14 september 2011 Aanleiding Vragen vanuit het werkveld over: Inhoud cultuureducatie
Nadere informatieCompetentieprofiel. Instituut voor Interactieve Media. Competentieprofiel studenten Instituut voor Interactieve Media vastgesteld juni 2006
Competentieprofiel Instituut voor Interactieve Media Competentieprofiel studenten Instituut voor Interactieve Media vastgesteld juni 2006 Aangepast in maart 2009 Inleiding De opleiding Interactieve Media
Nadere informatieEerste graad A-stroom
EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Vijverbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde Het natuurlijk milieu Reliëf 16* De leerlingen leren respect opbrengen voor de waarde van
Nadere informatieWerkopdracht vijfde ontwikkelsessie. Opbrengsten ontwikkelsessie 5. Wat zijn bouwstenen?
Werkopdracht vijfde ontwikkelsessie Wat hebben onze leerlingen nodig om uit te groeien tot volwassenen die bijdragen aan de samenleving, economisch zelfstandig zijn én met zelfvertrouwen in het leven staan?
Nadere informatieSpeelruimte van betekenis
Uitnodiging: Speelruimte van betekenis Conferentie voor opleiders levensbeschouwelijke, godsdienstige en morele vorming over de paradigmawisseling in hun vak Op 31 oktober en 1 november 2011 vindt de conferentie
Nadere informatieImam / islamitisch geestelijk werker
Imam / islamitisch geestelijk werker Rimke van der Veer Rasit Bal 10 april 2008 1 Inhoudsopgave 1.Wat ging er aan vooraf 2.Intentieverklaring 3.Projectgroep en stuurgroep 4.Resultaten 2006 / Speerpunten
Nadere informatie' Zijn wie je bent. Dat is geluk.'
identiteitsbewijs ' Zijn wie je bent. Dat is geluk.' Erasmus 4 Onderwijs draait om mensen Onderwijs draait om mensen. Als we met elkaar in het onderwijs iets willen bereiken, dan draait alles om passie,
Nadere informatieWie ben jij? HANDLEIDING
HANDLEIDING Wie ben jij? Korte omschrijving lesactiviteit Iedereen legt vijf vingers op tafel. Om de beurt vertel je iets over jezelf, waarvan je denkt dat het uniek is. Als het inderdaad uniek is, dan
Nadere informatieDe DOELSTELLING van de kunstbv-opdrachten & De BEOORDELING:
beeldende vorming De DOELSTELLING van de -opdrachten & De BEOORDELING: Doelstellingen van de opdrachten. Leren: Thematisch + procesmatig te werken Bestuderen van het thema: met een open houding Verzamelen
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9161 26 mei 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 27 april 2011, nr. VO/289008, houdende
Nadere informatieIdentiteitsbegeleiding basisonderwijs In Goede Handen
Identiteitsbegeleiding basisonderwijs In Goede Handen StichtingEchelon.nl Identiteitstraject In Goede Handen is een deugdelijk concept waarop de scholen kunnen inschrijven voor begeleiding door deskundigen
Nadere informatieHet NHL InnovationLab : Learning outcomes, Design Thinking, UDL en Blended Learning in samenhangend perspectief. (draft version)
Het NHL InnovationLab : Learning outcomes, Design Thinking, UDL en Blended Learning in samenhangend perspectief. (draft version) Roelien Wierda & Ron Barendsen NHL Hogeschool Inhoud Inleiding... 1 Firm
Nadere informatieEen voorlopige balans (Periode 1)
Een voorlopige balans (Periode 1) Omschrijving van deze periode We hebben tijdens dit schooljaar al heel wat gediscussieerd, besproken, nagedacht, Je hebt in deze gesprekken, maar ook in de logboekopdrachten
Nadere informatieReligiestudies/Godsdienstwetenschap Voorstel voor een cursus Religiestudies als deel van het kerncurriculum van de Faculteit der Geesteswetenschappen
Religiestudies/Godsdienstwetenschap Voorstel voor een cursus Religiestudies als deel van het kerncurriculum van de Faculteit der Geesteswetenschappen Commissie Religiestudies Faculteit der Geesteswetenschappen
Nadere informatieKunst en cultuur (PO-havo/vwo)
Kunst en cultuur (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo/vwo onderbouw exameneenheden havo/vwo bovenbouw exameneenheden Vakkernen 1. Produceren en presenteren 54:
Nadere informatie10 Masteropleiding Filosofie & Maatschappij
10 Masteropleiding Filosofie & Maatschappij 10.1 Inleiding Dit hoofdstuk bevat gedetailleerde informatie over de doelstellingen, eindkwalificaties en opbouw van de Masteropleiding Filosofie & Maatschappij.
Nadere informatieExamenprogramma kunst (algemeen) (voorheen ckv2)
Examenprogramma kunst (algemeen) (voorheen ckv2) Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden
Nadere informatiePersoonlijk meesterschap
Persoonlijk meesterschap Het creëren van je eigen toekomst "A learner learns when a learner wants to learn" (Peter Senge) Jan Jutten www.natuurlijkleren.org 1. Inleiding De drijvende kracht in de school
Nadere informatieMissie. Waar komen we vandaan?
Groen moet je doen! Waar komen we vandaan? Missie In 1938 is te Gouda de christelijke lagere land- en tuinbouwschool opgericht door de Christelijke Boeren- en Tuindersbond. In het begin was dit een school
Nadere informatieROC FRIESE POORT. Kernwaarden van ROC Friese Poort. Hoe de kernwaarden te meten? Kwaliteitszorg 21-9-2010
ROC FRIESE POORT Kernwaarden van ROC Friese Poort Hoe de kernwaarden te meten? Kwaliteitszorg 21-9-2010 Inhoud Inleiding... 3 1. Wat zijn kernwaarden van ROC Friese Poort?... 3 2. Meten is weten: Hoe kan
Nadere informatieTWEEDETAALVERWERVING EN NT2-DIDACTIEK
TWEEDETAALVERWERVING EN NT2-DIDACTIEK AZC Dronten 2016-2017 Bijeenkomst 1 Lies.Alons@itta.uva.nl 1 ONDERWERPEN Scholing 2016-2017 De context van tweedetaalverwerving Didactiek in de NT2-les De praktijkopdracht
Nadere informatieFeedback conceptvisie BEWEGEN & SPORT
Feedback conceptvisie BEWEGEN & SPORT Reactieformulier Curriculum.nu visie Negen ontwikkelteams, leraren en schoolleiders werken aan de actualisatie van het curriculum voor alle leerlingen in het primair
Nadere informatieSWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding
SWPBS en HGW in curriculum lerarenopleiding Inleiding Het LEOZ (Landelijk Expertisecentrum Onderwijs en Zorg) is een samenwerkingsproject van: Fontys Hogescholen, Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg,
Nadere informatieWelke bouwste(e)n(en) mist u in het raamwerk als uitwerking van de grote opdrachten? Licht uw antwoord toe.
Ontwikkelteam Kunst & Cultuur Ronde Vierde ronde (4) REFERENTIE KC001141 Naam Ronald Kox Organisatie LKCA E-mailadres ronaldkox@lkca.nl Namens wie geeft u reactie? Anders dan organisatie/netwerk Anders
Nadere informatie16/12/2014 VORMING VOOR DE TOEKOMST VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS
VORMING VOOR DE TOEKOMST VAN HET SECUNDAIR ONDERWIJS 1 TRAJECT VORMING 8 mei 12 september 14 december 14 Toekomst SO inkleuren Visietekst subgroepen Synthesetekst Inkleuring en concretisering - Terugkoppeling
Nadere informatieStaatsrecht. Course information. Commencement Period. Lecturer(s) RD Nederlands
Staatsrecht Course information C OURSE RD201 AC ADEMIC YEAR 2017-2018 EC 7.5 LANGUAGES Nederlands PROGRAMME bachelor 2 / Bachelor Rechtsgeleerdheid / Vrijdagmiddagonderwijs C ONT AC T mr. S Philipsen Commencement
Nadere informatieBBL-4, topklinisch traject RdGG Pagina 1 van 7 Persoonlijke ontwikkeling Studievaardigheden
BBL-4, topklinisch traject RdGG Pagina 1 van 7 Inleiding en leerdoelen Leren en studeren is een belangrijk onderdeel in je opleiding tot verpleegkundige. Om beter te leren studeren is het belangrijk niet
Nadere informatieBIJGESTELDE VISIE REKENEN & WISKUNDE
BIJGESTELDE VISIE REKENEN & WISKUNDE Het project Curriculum.nu Doelstelling van het project Curriculum.nu is ontwikkeling van de curricula in negen leergebieden (uit: werkopdracht aan de ontwikkelteams):
Nadere informatieMeerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT
Meerwaarde voor onderwijs De Pijlers en de Plus van FLOT De vijf Pijlers: Cruciale factoren voor goed leraarschap Wat maakt een leraar tot een goede leraar? Het antwoord op deze vraag is niet objectief
Nadere informatieFaculteit Geesteswetenschappen BASISGEGEVENS STAGE. onvoldoende voldoende. goed. goed. Eindoordeel (cijfer): Toelichting: ONDERTEKENING STAGEDOCENT
Faculteit Geesteswetenschappen FEEDBACK & BEOORDELINGSFORMULIER ONDERWIJSSTAGES (BA & MA) De beoordeling van de onderwijsstages op Bachelor 3 en masterniveau bestaat uit twee onderdelen: het functioneren
Nadere informatieMISSIE - VISIE - MOTTO
MISSIE - VISIE - MOTTO Mei 2015 Versie 4.0 Inhoudsopgave INLEIDING 3 WAAR KOMT DIT VANDAAN? 3 MISSIE: WAAR STAAN WE VOOR? 4 VISIE: WAT DOEN WE EN WAAROM? 4 MOTTO, KORT EN KRACHTIG 5 2 INLEIDING Elke organisatie,
Nadere informatieBekwaamheidseisen leraar primair onderwijs
Bekwaamheidseisen leraar primair onderwijs Uit: Besluit van 16 maart 2017 tot wijziging van het Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel en het Besluit bekwaamheidseisen onderwijspersoneel BES in verband
Nadere informatieNaam leerlingen. Groep BBL1 Mens & Maatschappij. Verdiepend arrangement. Basisarrange ment
Groep BBL1 Mens & Maatschappij Leertijd; 3 keer per week 45 minuten werken aan de basisdoelen. - 3 keer per week 45 minuten basisdoelen toepassen in verdiepende contexten. Verdieping op de basisdoelen
Nadere informatiex x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
Jaarplan GESCHIEDENIS Algemene doelstellingen Eerder gericht op kennis en inzicht 6 A1 A2 A3 A4 A5 Kunnen hanteren van een vakspecifiek begrippenkader en concepten, nodig om zich van het verleden een wetenschappelijk
Nadere informatieHet belang van regionaal erfgoed
Het belang van regionaal erfgoed Slotmanifestatie Landschapscanon Het Groene Woud Prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld Oirschot, 15 juni 2015 Inhoud Wat is erfgoed ook al weer? Culturele duurzaamheid Soorten
Nadere informatieLESONDERWERP IN CONTEXT
CENTRUM VOOR ACADEMISCHE LERARENOPLEIDING Faculteit der Godgeleerdheid St.-Michielsstraat 4 3000 Leuven Tel. : 016/32.38.82 Fax : 016/32.37.98 E-mail : Didier.Pollefeyt@theo.kuleuven.be Katholieke Universiteit
Nadere informatieDatum: Les in reeks (nr1): Beginsituatie: wat is de aanpak van de kandidaten bij het beantwoorden van examenvragen
LESPLANNEN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN EXAMENTRAINING2 HAVO/VWO Leerdoelen les 1: Kandidaten reflecteren op: o welke strategie ze gebruiken om een examenvraag te kunnen beantwoorden o hoe ze met bronnen
Nadere informatieDe 5 D s: handvat voor diversiteit in praktijk
De 5 D s: handvat voor diversiteit in praktijk Inleiding Het voormalige Centrum voor Interculturele Studies (CIS), inmiddels opgenomen in het expertisecentrum Educatie van HKU, streefde naar een inclusieve
Nadere informatieIntroductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.
Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van
Nadere informatieGrieks ( vwo ) K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv
Tussendoelen Grieks ( vwo ) Grieks havo/vwo K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv Taalsysteem Alfabet Het Grieks
Nadere informatieWie ben jij & wie ben ik?
Docentenhandleiding Wie ben jij & wie ben ik? Groep 6 t/m 8 Beste docent, Wat leuk dat u met uw groep binnenkort naar Museum Catharijneconvent komt om deel te nemen aan het programma Wie ben jij & wie
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieHet CCE biedt scholing voor zorgprofessionals
Scholing en training 2016 Het CCE biedt scholing voor zorgprofessionals die werken met cliënten met ernstig en aanhoudend probleemgedrag. De cliënten bij wie wij betrokken zijn, hebben een stoornis of
Nadere informatie2. Profiel van onze school
2. Profiel van onze school Bij ons op school voelen kinderen zich gerespecteerd en gewaardeerd binnen een WARM pedagogisch klimaat, zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen op zowel: COGNITIEF, CREATIEF,
Nadere informatieOnderdeel: Grammatica -- RKW Algemene informatie: Wat moet je kennen: Wat moet je kunnen: Toetsing:
PIT IG3 2017-2018 Trimester 2 Vak: Nederlands Onderdeel: Grammatica -- RKW Woordsoorten Week 13 t/m 24 Aantal lessen per week: 3 Nieuw Nederlands 5 e editie 1, 2 en 3 De leerling kent de onderstaande woordsoorten:
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2011 Opleidingsspecifiek deel Masteropleiding: Nederlandkunde/ Dutch Studies Deze Onderwijs- en examenregeling is opgesteld overeenkomstig artikel
Nadere informatieexamenprogramma s vo AANVULLING BEROEPSGERICHTE VAKKEN VOORTGEZET ONDERWIJS vmbo
en mma s examenprogramma s vo AANVULLING BEROEPSGERICHTE VAKKEN VOORTGEZET ONDERWIJS vmbo 0. Inhoud 1. Preambule 2 2. Examenprogramma per vak. 4 2.0 Leeswijzer. 4 2.1 Techniek-breed *) 2.2 ICT-route *)
Nadere informatieDe Taxonomie van Bloom Toelichting
De Taxonomie van Bloom Toelichting Een van de meest gebruikte manier om verschillende kennisniveaus in te delen, is op basis van de taxonomie van Bloom. Deze is tussen 1948 en 1956 ontwikkeld door de onderwijspsycholoog
Nadere informatie