3C Project WERKBOEK 45+

Transcriptie

1 Economisch Welzijn voor Ouderen 3C Project WERKBOEK 45+ Learning for capability, capacity and citizenship Grundtvig Multilateral Project LLP PL-GRUNTVIG-GMP 1

2 Dankwoord De 3C transnationale projectpartners willen de volgende personen en organisaties bedanken: Het Programma Leven Lang Leren, Grundtvig, van de Europese Unie De beroepskrachten en deelnemers die betrokken zijn geweest bij de pilots en de consultatiegroepen binnen de vijf partnerlanden Verschillende auteurs en personen van wie hun materialen direct of indirect bijgedragen hebben aan de ontwikkeling van deze materialen. Deze omvatten onder meer: Stephen McNair (2011); Stephen Covey (1996); Kees Penninx (2002). Copyright Het copyright berust bij het EU Gruntvig Programma, de bij het 3C Project betrokken organisaties en de auteurs van de hoofdstukken en materialen. Organisaties CMT Prooptiki ltd (GR) Confederación de Empresarios de Aragón (ES) INTEVAL Limited (UK) Life Academy (UK) The Elephant, Learning in Diversity(NL) Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie - project coördinator (PL) Authors Jorge Alonso Anthony Chiva Grzegorz Karpiuk Jumbo Klercq Inés Domínguez López Tasos Mastroyiannakis Saskia Reijnen Nicholas Walters 2

3 INHOUDSOPGAVE INTRODUCTIE...7 SAMENVATTING..8 Hoofdstuk 1 DE BALANS OPMAKEN Hoe dit hoofdstuk te gebruiken? Inventarisatie van uw huidige prioriteiten Overzicht opdrachten in hoofdstuk Wat is voor u belangrijk en schenkt u plezier en voldoening? Wat zijn uw dromen, verlangens en verwachtingen? Het visualiseren en verbeelden van de toekomst zoals u die zou willen creëren Motivatie Inzet en betrokkenheid Inventarisatie van uw vaardigheden en kwalificaties Wat denkt u dat uw volgende stap is? Samenvatting van dit hoofdstuk en wat nu? Verder lezen..23 Hoofdstuk 2 WERK IN CONTEXT Hoe dit hoofdstuk te gebruiken De economische situatie in Europa De Nederlandse economische situatie De gevolgen van de economische situatie voor u...32 Hoofdstuk 3 MOGELIJKHEDEN VOOR WERK Mogelijkheden voor werk: betaald, onbetaald en vrijwillig Continuering van betaald werk Zelfstandig ondernemerschap Maatschappelijk ondernemerschap (social enterprise) Maatschappelijke participatie, vrijwilligerswerk en zelfhulp Jobrotatie en loopbaankansen Stage..75 3

4 3.2. Vormen van zelfstandig ondernemerschap en professionele dienstverlening Outsourcing Consultancy Portfolio werk In partnerschap werken In deeltijd werken...85 Hoofdstuk 4 VAARDIGHEDEN VERDER ONTWIKKELEN Hoe dit hoofdstuk te gebruiken Kerncompetenties Kerncompetenties in uw huidige en toekomstige leven Het verbeteren van de communicatie in uw moedertaal Uw communicatie in vreemde talen verbeteren Het verbeteren van uw wiskundige competentie en competenties in het omgaan met wetenschappelijke en technologische kennis Verbetering van uw digitale competentie Het verbeteren van uw vermogen om te leren leren Het verbeteren van uw sociale en burgerschapscompetenties Het verbeteren van uw zin voor initiatief en ondernemerschap Het verbeteren van uw cultureel bewustzijn en culturele expressie Het maken van een plan voor verder leren Samenvatting module kerncompetenties Zelfbewustzijn en eigenwaarde Uw veerkracht ontdekken Het bewuste en het onbewuste: veranderende patronen van denken Zelfbewustzijn het bijhouden van een dagboek Uw zelfbewustzijn uitbreiden: denken en voelen Werkwijze voor het hanteren van uw gedachten Wat is holistische gezondheid? Manieren van omdenken : het hanteren van uw gedachten Uw gedachten hanteren door analyse Uw gedachten hanteren door ze te herdefiniëren Uw gedachten hanteren door ze af te zwakken of juist groter te maken Omgaan met moeilijke gevoelens Omgaan met kwaadheid Omgaan met positieve gevoelens 136 4

5 Positiviteit, rationalisering en pessimisme: een case study aanpak Eigenwaarde en zelfvertrouwen Wat is uw gevoel van eigenwaarde en hoeveel zelfvertrouwen heeft u? Wat te doen om meer eigenwaarde en zelfvertrouwen op te bouwen? Heb u zelf lief Het ontwikkelen van een strategie van positieve bevestiging Assertiviteit Regels voor effectief onderhandelen In de spiegel kijken Omgaan met zelfkritiek In control zijn Manieren van naar uw status kijken Wie bepaalt uw status? Samenvatting module veerkracht en eigenwaarde Omgaan met verandering Leren van veranderingen in het verleden Het managen van veranderingen Het werken met de gevoelenscurve Het management change model toepassen.159 Samenvatting omgaan met verandering Kennisoverdracht Kennisoverdracht en ervaringsleren vroeger en nu Kennisoverdracht tussen generaties Hoe wordt u een mentor? Verschillende manieren van mentoring Moeilijkheden bij kennisoverdracht 168 Samenvatting module kennistransfer Tijd- en stressmanagement Tijdmanagement: het identificeren van tijdvreters Wat is stress? Stress op het werk Omgaan met stress: stijlen en beheersing Omgaan met stress: rationeel denken Risicomanagement..180 Samenvatting module tijd-en stressmanagement.177 Hoofdstuk 5 EEN GEZONDE LEEFSTIJL Gezondheid en welzijn

6 5.1.1 Gezondheid en welzijn: kunt u uw gezondheid verbeteren? Gezondheid en welzijn onderhouden Het beheren van een kritisch gezondheidsprobleem.189 Samenvatting module gezondheid en welzijn Spiritualiteit Energiebalans; inleiding in het energiesysteem Energiebalans: interacties tussen uw energie, emoties en hart Reiniging van uw energiesysteem Bescherming van uw energiesysteem Verbinding met het Hogere, intuïtie, begeleid worden, innerlijk weten Het bereiken van innerlijke vrede Samenvatting module spiritualiteit.191 Hoofdstuk 6 PLAN VAN AANPAK Een plan van aanpak maken.194 6

7 Introductie Het werkboek neemt de sociale en economische situatie in Europa en in het bijzonder van de landen die betrokken zijn bij dit project in ogenschouw. Het vermogen van een individu om een succesvolle toekomst te creëren hangt af van vele factoren, waaronder de economische situatie van het land van de regio. De wegwijzers in dit werkboek bieden hierbij een aantal behulpzame strategieën. Deze gebruikershandleiding is bedoeld om vast te stellen: Waar u zich bevindt in uw leven en wat uw doelen zijn? Wat u kunt doen om uw situatie te verbeteren? Wat de nationale contexten zijn en de levensomstandigheden die van invloed zijn op uw keuzes? (De gebruikershandleiding heeft betrekking op vijf landen: Griekenland, Nederland, Polen, Spanje en het Verenigd Koninkrijk). Welke mogelijkheden er voor u zijn? Welke extra vaardigheden u nodig heeft om uw doelen te bereiken? Het werkmateriaal is geschreven in een prettige stijl en zal het u mogelijk maken om gedachten over uw verdere leven te ontwikkelen en mogelijkheden voor de toekomst in kaart te brengen. De voordelen van het gebruik van dit werkboek zijn: U kunt met gebruik van de oefeningen in dit boek uw vaardigheden, sterke punten, kwaliteiten en ervaring op een rij zetten. U zult in staat zijn de uitdagingen in uw leven op een positieve en constructieve manier tegemoet te treden. U kunt de mogelijkheden verkennen om uw betrokkenheid op zinvolle en waardevolle activiteiten te vergroten, bijvoorbeeld op werk (betaald of onbetaald) en/of maatschappelijke activiteiten. U kunt manieren onderzoeken om uw doelen te bereiken. U kunt uw leven plaatsen in een context voor toekomstplanning Hoe lang duurt het om door al het materiaal heen te gaan? Dit is afhankelijk van welke delen van het werkboek u wilt gaan gebruiken. AANBEVELING: U kunt per hoofdstuk de activiteiten kiezen die u wilt gaan doen en deze noteren in het actieplan dat u in hoofdstuk 6 aantreft. 7

8 Samenvatting van de verschillende hoofstukken Hoofdstuk 1 DE BALANS OPMAKEN, helpt u te bepalen waar u zich nu bevindt en een duidelijker beeld te krijgen van wie u bent, wat belangrijk voor u is, wat uw dromen en verwachtingen zijn. In hoofdstuk 2 WERK IN CONTEXT wordt aandacht besteed aan de context van het werk: uw werk- en leefsituatie die mede bepaald wordt door de economische situatie in de Europese Unie. Het is belangrijk de externe factoren te kennen die invloed hebben op uw mogelijkheden, zoals de nationale economie, de politiek en de situatie op arbeidsmarkt. Hoofdstuk 3 MOGELIJKHEDEN VOOR WERK. In het eerste deel van dit hoofdstuk worden verschillende soorten en mogelijkheden op een rij gezet: betaalde en onbetaalde arbeid, en maatschappelijke participatie. Het tweede deel beschrijft vormen van actief zijn als ZZP-er, zoals outsourcing, consultancy, portfolio werken en partnerships. Hoofdstuk 4 - VAARDIGHEDEN VERDER ONTWIKKELEN, is bedoeld om u in staat te stellen om met behulp van oefeningen uw vaardigheden verder te ontwikkelen. Per onderdeel wordt een lijst van alle activiteiten getoond om vaardigheden, die u van cruciaal belang vindt te selecteren. Of als u wilt het hele vaardighedenhoofdstuk door te nemen. Elk onderdeel begint tevens met een zelfbeoordeling om vast te stellen hoe goed u deze vaardigheid al beheerst. Deze test geeft ook aan in hoeverre u deze vaardigheden verder kunt ontwikkelen. Hoofdstuk 5 EEN GEZONDE LEEFSTIJL. In dit hoofdstuk zijn oefeningen opgenomen met betrekking tot gezondheid, welzijn en spiritualiteit. Hoofdstuk 6 PLAN VAN AANPAK, stelt u in staat om uw voornemens in daden om te zetten. De tekening hieronder toont hoe mensen worden beïnvloed door de factoren om hen heen gedurende hun leven. Het laat zien dat er sprake is van een voortdurende wisselwerking tussen individu en sociale omgeving. Dit beeld komt ook steeds terug in de oefeningen in dit boek, terugkijken en vooruitkijken en van daaruit opnieuw je koers bepalen. 8

9 De Levensloop Cilinder toont de relatie tussen het individu en de factoren die van invloed op hem/haar zijn vanuit de directe familie tot aan de brede samenleving toe. 4 Periferie veranderingen in omgeving en sociale omstandigheden 3 Sectoren veranderingen in werk, school, verenigingsleven TIJD 2 Buurt veranderingen binnen lokale gemeenschap 1 Centrum veranderingen in familie en vriendschapsrelaties Individuele kenmerken LEEFTIJD SLEUTEL Overgangen Weergave van onderlinge invloeden 9

10 Hoofdstuk 1 DE BALANS OPMAKEN 1.1. Hoe dit hoofdstuk te gebruiken? In dit hoofdstuk gaat u vaststellen wat op dit moment belangrijk is in uw leven en wat u motiveert. Door de volgende opdrachten krijgt u meer inzicht in de manier waarop u uw leven wilt inrichten. De opdrachten zullen u duidelijkheid geven over waar uw prioriteiten komen te liggen, en waar u het beste uw energie op in kunt zetten en in kunt gaan investeren. Het heroverwegen van uw antwoorden zal u helpen deze handleiding optimaal te gebruiken. Zelfs wanneer u geconfronteerd wordt met bijzondere uitdagingen in uw leven, en de opdrachten zelf mogen triviaal daarbij lijken, blijven uw antwoorden belangrijk en zullen u helpen om een basis te scheppen waar u in de toekomst op kunt bouwen. Doel: Dit hoofdstuk zal mij in staat stellen mijn persoonlijke prioriteiten te bepalen door inzicht te krijgen in de beste aanwijzingen voor mijn toekomst. Benodigde tijd voor dit hoofdstuk: 2 uur 10

11 1.2. Inventarisatie van uw huidige prioriteiten U kunt deze zelfevaluatie gebruiken om na te gaan hoe u zich verhoudt tot de prioriteiten in uw leven, qua houding en qua vaardigheden. U kunt deze test nogmaals doen nadat u alle opdrachten uit dit hoofdstuk gedaan heeft. 1. Bepaal bij iedere vraag waar u momenteel staat met behulp van de schaal 1-5- waarbij 1 = een beetje en 5 = heel veel 1. Weet u wat u wilt in uw leven? Kent u uw prioriteiten en weet u wat u voldoening en plezier schenkt? 3. Kent u uw dromen, levensverwachtingen en ambities? 4. Kunt u uw wensen visualiseren? 5. Hoe gemotiveerd bent u hiervoor? 6. Hoe is het met uw fysieke welzijn gesteld? 7. Hoeveel inlevingsvermogen heeft u ten opzichte van uw collega s? 8. Hoeveel waardering en vertrouwen ontvangt u? 9. Hoe groot is uw prestatievermogen? 10. Hoeveel waarde hecht u aan uw persoonlijke groei? 11. In hoeverre bent met hart en ziel aan uw werk verknocht? 12. In hoeverre geeft u betekenis aan dingen in uw leven? Tel de scores in elke kolom Totale score Uitslag Tussen 45-60: u heeft een goed inzicht in uw persoonlijke waarden en uw achterliggende motieven. U kunt ervoor kiezen om dit onderdeel alleen te doen om u daar nog verder in te verbeteren en uw kennis van uw prioriteiten verder uit te diepen. Tussen 30-44: u heeft een redelijk gevoel van waar uw persoonlijke waarden liggen en u kunt door de opdrachten in dit hoofdstuk meer inzicht hierin krijgen en uzelf beter leren begrijpen. 11

12 Tussen laat zien dat u enig begrip heeft van wat voor u belangrijk is en wat u wilt in het leven; u kunt van de opdrachten uit dit hoofdstuk profiteren door hierover meer duidelijkheid te krijgen. Tussen 0-14 heeft u de meeste kans om meer inzicht te krijgen in uw persoonlijke waarden en wat u wilt in het leven door de opdrachten in dit hoofdstuk te doen Overzicht opdrachten in hoofdstuk 1 Samenvatting: Opdracht 1.1 Wat is voor u belangrijk en schenkt u plezier en voldoening? Opdracht 1.2 Wat zijn uw dromen, verwachtingen en ambities? Opdracht 1.3 Het visualiseren en verbeelden van de toekomst zoals u die zou willen Creëren Opdracht Motivatie Opdracht Inzet en betrokkenheid Opdracht 1.6 Inventarisatie van uw vaardigheden en kwalificaties Opdracht Wat denkt u dat uw volgende stap is Opdracht Wat is voor u belangrijk en schenkt u plezier en voldoening? Doel: Deze opdracht helpt u om te inventariseren welke zaken u belangrijk vindt en wat u plezier en voldoening geeft. Duur van de opdracht: 20 minuten Benodigde middelen: papier en pen om mee te schrijven Opdracht 1. U denkt na over wat voor u belangrijk is en wat u plezier en voldoening schenkt op de volgende levensgebieden: Werk Familie en relaties Vrije tijd/hobbies Persoonlijke overtuiging of filosofie over het leven, de gemeenschap en de sociale omgeving 2. U gaat nu de zaken die belangrijk voor u zijn en die u plezier en voldoening geven hieronder opschrijven. Met andere woorden de zaken waar u tijd en energie aan wilt besteden. 12

13 3. Hieronder vindt u een tabel met een checklist en een scorelijst. U kunt nu de onderwerpen in de tabel aanklikken en de waarde eraan toevoegen die u eraan wilt toekennen. Waardevol Totaal Niet erg Redelijk Zeer niet Partner Familie Vrienden Overige relaties Reizen Vrijheid Gezondheid Carriëre, baan Financiële positive, geld Prestaties Gemeenschap Leven Natuur Schoonheid Training, oefening Liefde Hobby/vrije tijd/persoonlijke interesses Religie/geloof/spiritualiteit Iets voor anderen betekenen Macht Plezier Humeur Routine Iemand vertrouwen Anderen onderwijzen of begeleiden Wijsheid Verantwoordelijkheid Creativiteit Uitdaging 13

14 Communicatie Balans tussen werk en privé Respect krijgen van anderen Inzetbaarheid in stand houden? Voeg andere onderwerpen toe: 4 Hoe kunt u de factoren, die van invloed zijn op wat u belangrijk vindt en wat u plezier en voldoening geeft, versterken? - In verband met de werkomgeving - In uw persoonlijke relaties - Met betrekking tot uzelf - Met betrekking tot uw huis - Met betrekking tot de gemeenschap waar u bij hoort Samenvatting: Bij het invullen van deze oefening heeft u in kaart gebracht wat u positief waardeert in de verschillende levensgebieden in termen van belangrijkheid, plezier en voldoening. Tevens heeft u een begin gemaakt voor gelegenheden te zoeken om deze positieve gevoelens te ervaren. Opdracht Wat zijn uw dromen, verlangens en verwachtingen? Doel: Deze opdracht helpt u uw dromen, verlangens en verwachtingen in kaart te brengen. Duur van de opdracht:15 minuten Benodigde middelen: Papier en pen Opdracht 1. In deze activiteit laat u uw gedachten, herinneringen of ideeën de vrije loop, zonder ze te bewerken of te onderbreken. 2. U denkt terug aan de tijd dat u een kind of tiener was: Welke dromen of ideeën had u toen voor uw leven? Noteer deze. 3. Is één van deze dromen nog steeds van toepassing? 4. Wat heeft u in de loop van uw leven voor idealen gehad? Noteer deze. 5. Welke verlangens of ambities heeft u nog steeds in uw leven? Noteer deze. 6. Welke van deze dromen, verlangens en verwachtingen spelen nog steeds een rol in uw leven nu? 14

15 Samenvatting: Door de antwoorden op deze vragen op te schrijven en ter herlezen krijgt u een duidelijk beeld van uw dromen, verlangens en verwachtingen. Opdracht Het visualiseren en verbeelden van de toekomst zoals u die zou willen creëren Sommige mensen vinden het visualiseren van hun toekomst gemakkelijker als ze gebruik maken van technieken zoals het maken van een tekening, het denken aan een metafoor, of het schrijven van een gedicht of verhaal voor zichzelf over de toekomst. De dromen en hoop die we als kind hadden kan hierbij soms aanwijzingen geven. Doel: In deze opdracht gaat u beelden over uw toekomst gebruiken om meer zicht te krijgen op wat u wilt bereiken Duur van de opdracht: 20 minuten Benodigde middelen: een rustige plaats Opdracht 1. U zoekt een rustige plek om te mediteren en deze visualisatieoefening te doen. U start met het hardop lezen van de volgende tekst: Stel u voor dat uw toekomst u in een andere richting wijst dan waar u nu bent in uw leven. U ziet uzelf in de toekomst lopen naar een tijd waar het positief en plezierig voelt. Zodra u daar aangekomen bent, draait u zich om en kijkt u terug naar het nu en een stem stelt u de volgende vragen: Wat is er met u gebeurd? Wat heeft u geleerd? Hoe bent u veranderd? Als u werkt - wat doet u en waar? Sla wat u ontdekt hebt op in uw geheugen en loop in gedachten te rug naar de huidige tijd. U houdt wat u te weten bent gekomen in gedachten. Als u dat gedaan heeft, begint u te mediteren: u laat uw gedachten de vrije loop om een voorstelling van uzelf in de toekomst te maken, tot rust te komen en u op uw gemak te voelen met uw gedachten. 2. Na afloop van de meditatie gaat u bij u zelf na hoe u zich voelt, wat u denkt en wat u geleerd heb. Noteer dit. 3. Wat betekent dit voor de volgende door u te ondernemen stappen? Samenvatting: In deze opdracht heeft u verder nagedacht over wat u in de toekomst wilt realiseren. 15

16 Aantekeningen: Meditaties of visualisaties vereisen meestal enige ervaring, maar kunnen zeer krachtig instrumenten zijn om tot meer inzicht en een hoger bewustzijn te komen. Opdracht Motivatie Motivatie is de passie, het verlangen en het streven om je persoonlijke doelstelling en wensen te realiseren. Onder motivatie in de psychologie wordt verstaan; het totaal van beweegredenen dat op een bepaald moment werkzaam is. In deze definitie wordt geeft de beschrijving van iemands motivatie een antwoordt op de vraag wat hem tot een bepaald gedrag brengt. Zoeken naar motieven van mensen is zoeken naar het antwoord op de vraag: wat zet mensen in beweging? Doel: Deze opdracht stelt u in staat uw motivatie nader te beschouwen om positieve resultaten in uw leven te creëren. Duur van de opdracht: 30 minuten Benodigde middelen: Paper/pennen Opdracht Om gemotiveerd te blijven moet men gedurende een lange periode een sterk verlangen en bereidheid te creëren. Dit kan men doen door te werken aan wensen, behoeften, verwachtingen, verlangens en dromen. Als u zelf niet gemotiveerd bent, kunt ook anderen niet motiveren. Iemand die vanuit zichzelf gemotiveerd is, is in staat anderen te motiveren en is in control. Als u iets graag wil, en uw energie of bereidheid is te klein, dan is elk obstakel dat u tegenkomt een struikelblok.. Deel 1 - Wensen Om gemotiveerd te worden moet u precies weten wat u wilt, over een sterk verlangen beschikken en bereid zijn om te doen wat nodig is om uw doel te bereiken. 1. Wat maakt dat u een eerste stap zet om in beweging te komen, wat motiveert u? Wat heeft u nodig om uw wensen te realiseren? Wat u nodig hebt, is een wens. Een eigen persoonlijke wens, een wens die u ergens in uzelf gevonden hebt. Neem voordat u verder leest een wens in gedachte. Dat kan een grote of een kleine wens zijn. Een wens waar u wellicht jaren aan moet werken of één die zich zomaar kan realiseren. Iets materieels of immaterieels. Iets wat u wilt hebben of een levenswens. Als het maar een wens is waar u enige passie bij voelt en waar u 16

17 echt iets voor over wilt hebben. Creëer voor uzelf een beeld van het eindresultaat van uw wensdroom. Richt u alleen op wat u in uw leven wil verwezenlijken. Deel 2 Onderzoeken hoe u uw droom gaat realiseren? 1. Nadat u een duidelijk beeld hebt wat het eindresultaat moet zijn is de volgende stap het kenbaar maken naar anderen wat uw wensdroom is. 2. Door uw droom aan anderen te vertellen, versterkt dat tevens uw motivatie om stappen te zetten om deze droom te gaan realiseren. U gaat namelijk de anderen duidelijk maken dat u gemotiveerd bent om uw wensen ook te gaan realiseren. 3. Als u uw wens met overtuiging uitdraagt, gaan anderen een bijdrage leveren aan het verwezenlijken van uw droom. 4. U start met het uiten van uw wensdroom aan iedereen die het maar wil horen. U gaat op zoek naar mensen, ideeën en allerlei informatie die jou kunnen helpen. Denk hierbij aan familie, vrienden, (oud) collega s etc. Zij worden uw supporters om u wensen echt te realiseren en om het vuur van uw motivatie brandend te houden. 5. U ordent alle reacties en informatie die u gekregen hebt en vraag om suggesties en handreikingen. Zo bereidt u uw volgende stappen voor om daadwerkelijk echt aan de slag te gaan. Deel 3 Uw wensdroom realiseren Nu u genoeg ideeën, kennis en informatie verzameld hebt, is het tijd om aan de slag te gaan. Neem de stap van fantasie naar werkelijkheid. De uitvoeringsfase is eigenlijk heel eenvoudig. U besluit om echt aan de slag te gaan; u gaat ook daadwerkelijk aan de slag en dat houdt u gewoon alsmaar vol! Samenvatting: In deze opdracht heeft u een beter begrip gekregen van uw motivatie, manieren om uw dromen en wensen in kaart te brengen en een begin te maken deze te realiseren. Opdracht Inzet en betrokkenheid Inzet plus betrokkenheid creëert engagement. Betrokkenheid is niet iets dat zomaar ontstaat. Het gaat om een verbinding tussen geven en nemen. Wat u persoonlijk nodig heeft om op te bloeien en wat u wilt bijdragen aan de organisatie waarvoor u werkt. Wat iemand betrokken maakt, heeft te maken met persoonlijke ervaring en wat de praktijk aan voldoening en tevredenheid schenkt. Doel: Deze opdracht zal mij in staat stellen mijn houding, inzet en betrokkenheid binnen een positieve werksetting te verkennen. Duur van de opdracht: 20 minuten. 17

18 Benodigde middelen: Papier/pennen. Opdracht De volgende innerlijke bronnen en houdingen zijn belangrijke manieren om te bezien wie we zijn en hoe we denken. 1. In hoeverre zijn deze innerlijke bronnen werkzaam in uw leven en hoe kunt u ze bevorderen? Geef aan op een schaal van 1-5 in welke mate deze bronnen in uw leven werkzaam zijn. Innerlijke bronnen Fysiek welzijn U voelt u veilig en gezond en u bent verzekerd van een goed basisinkomen. Empathie met collega s U voelt zich op uw gemak en verbonden met de mensen die u op uw werk ontmoet. Er is sprake van en goede samenwerking en de zaken gaan beter als mensen zich met elkaar verbonden voelen. Waardering en vertrouwen Als u het vertrouwen van anderen heeft, bent u instaat uw ideeën in uw werk te realiseren, vooral wanneer u het gevoel heeft in zekere mate zelfstandig te kunnen werken. Goede prestaties U creëert zichtbare resultaten op uw werk en bent daarover tevreden. U krijgt positieve feedback en uw resultaten worden gevierd. Persoonlijke groei U kunt uw talenten en kwaliteiten ontwikkelen. Schaal 1-5 Hoe kunt u ze effectiever maken in uw leven? Met hart en ziel werken U voelt zich vrij om uzelf te zijn. U kunt doen wat u werkelijk wilt doen en waar u goed in bent. Zingeving Uw werk doet ertoe! Uw werk geeft u een diepere (sociale) betekenis en uw zelfwaardering groeit. (Uit: Kees Kouwenhoven: 7 bronnen voor plezier in het werk) 18

19 2. Wat heeft u nodig om persoonlijk betrokken en geëngageerd te blijven in uw werkomgeving? Samenvatting: In deze activiteit heeft u meer begrip gekregen hoe u gebruik kunt maken van uw innerlijke bronnen om uw gewenste doelen te bereiken in een positieve werksituatie. Opmerking: In sommige werksituaties, waar een manager harde competitie tussen medewerkers stimuleert, is het moeilijk en zelfs inadequaat om empathie te scheppen. In dergelijke situatie is innerlijke integriteit een beter alternatief. Opdracht Inventarisatie van uw vaardigheden en kwalificaties Doel: Deze opdracht helpt u uw vaardigheden, ervaring en kwalificaties in kaart te brengen. Duur van de opdracht: 30 minuten Benodigde middelen: Pen en papier Opdracht Welke vaardigheden, ervaring en kwalificaties heeft u? Schrijf deze in de linkerkolom. Vul daarna de twee kolommen in die laten zien wanneer u deze de laatste keer gebruikt heeft en hoe lang geleden. (Zie de korte lijst van vaardigheden hieronder als hulpmiddel). Vaardighedenoverzicht Vaardigheden en expertise Wanneer heeft u deze vaardigheid gebruikt? Hoe lang geleden? Sommige vaardigheden Practische vaardigheden 19

20 Problemen oplossen Tijdmanagement Om kunnen gaan met electronica en electriciteit Schriftelijke communicatie Met oog voor details Metaalbewerking Mondelinge communicatie Analytisch vermogen Met verschillende technieken om kunnen gaan Onderhandelen Delegeren Timmervaardigheden Leiderschap Bouwvaardigheden Creativiteit Schoonmaakvaardigheden Strategisch denken Tuinieren Organisatorisch Doelgericht Multi-tasking Samenvatting: In deze opdrachten heeft u uw belangrijkste vaardigheden op een rij gezet. Noot: Vaardigheden, ervaringen en kwalificaties, met inbegrip van het vermogen deze over te dragen, zijn de factoren die u waarschijnlijk het meest zullen helpen om u toegang te verschaffen tot de door u gewenste toekomstwerkzaamheden. Daarom is het een belangrijk onderdeel van het proces van nieuw werk zoeken om deze zorgvuldig en bedachtzaam te identificeren. Het kan bovendien nuttig zijn om te zien hoe u uw vaardigheden kunt vergelijken met de kerncompetenties in hoofdstuk 4.1. Opdracht Wat denkt u dat uw volgende stap is? Doel: Deze opdracht helpt u de beste mogelijkheden te selecteren om verder te gaan. Duur van de opdracht: 10 minuten Benodigde middelen: Pen en papier Opdracht Kijk naar de tekening op de volgende pagina om vast te stellen wat voor u de beste overgang is? - Van huidig betaald werk naar nieuw betaald werk - Van betaald werk naar andere (niet-betaalde) werkzaamheden - Van betaald werk naar ondernemerschap - Van werkeloosheid naar ondernemerschap - Van werkeloosheid naar betaald werk 20

21 - Van werkeloosheid naar andere (niet-betaalde) werkzaamheden Meer informatie over deze overgangssituaties vindt u in hoofdstuk 3. 21

22 Overgangssituaties Overgang van huid werk naar nieuw betaald werk Hoe wilt u uw tijd, energie, vaardigheden en geestelijke eigenschappen nu en in de toekomst gebruiken? Overgang van betaald werk naarandere (niet-betaalde) werkzaamheden Kent u de baan waar het om gaat? Ja Welke kernvaardigheden zijn essentieel en vereist? Ja Beschikt u over deze vaardigheden? Ja Solliciteer op de baan Nee Ontwikkel of verbeter uw vaardigheden (hoofdstuk 4) Nee Zoek uit wat voor banen er beschikbaar zijn? Nee Lees hoofdstuk 3 om te zien welke mogelijkheden er voor u zijn. Kent u het soort gemeenschapsactiviteit of vrijwilligerswerk waar het om gaat? Ja Waar kunt u dat vinden? Ja Beschikt u over de vereiste vaardigheden? Ja Raak betrokken Nee Ontwikkel of verbeter uw vaardigheden (hoofdstuk 4) Nee Lees hoofdstuk 3 om te zien welke mogelijkheden er voor u zijn. Overgang van betaald werk naar ondernemerschap Van werkeloosheid naar ondernemerschap Kent u het soort ondernemerschap dat u wilt? Ja Waar kunt u dat werk vinden? Heeft u de vereiste vaardigheden? Ja Ontwikkel dat werk, start uw eigen bedrijf Nee Ontwikkel of verbeter uw vaardigheden (hoofdstuk 4) Nee Zoek uit wat u wilt gaan doen Nee Oriënteer u zelf ga naar de Kamer van Koophandel of de organisaties voor het Midden-m en Kleinbedrijf Van werkeloosheid naar betaald werk Van werkeloosheid naar andere (niet-betaalde) activiteiten Kent u de baan waar het om gaat? Ja Welke kernvaardigheden zijn essentieel en vereist? Ja Beschikt u over deze vaardigheden? Ja Solliciteer op de baan Nee Ontwikkel of verbeter uw vaardigheden (hoofdstuk 4) Nee Zoek uit wat voor banen er beschikbaar zijn? Nee Lees hoofdstuk 3 om te zien welke mogelijkheden er voor u zijn. Kent u het soort gemeenschapsactiviteit of vrijwilligerswerk waar het om gaat? Ja Waar kunt u dat vinden? Ja Beschikt u over de vereiste vaardigheden? Ja Raak betrokken Nee Ontwikkel of verbeter uw vaardigheden (hoofdstuk 4) Nee Lees hoofdstuk 3 om te zien welke mogelijkheden er voor u zijn. 22

23 1.4. Samenvatting van dit hoofdstuk en wat nu? In dit hoofdstuk heeft u de balans opgemaakt van waar u zich in uw leven bevindt. U heeft een overzicht gekregen van wat voor u belangrijk is, uw verlangens en aspiraties en hoe u zich daar tegenover verhoudt. Verder bent u nagegaan hoe u uw innerlijke bronnen inzet om uw doelen in een werksituatie te bereiken. Vervolgens heeft u de vaardigheden en ervaring waarover u beschikt weergegeven in uw vaardighedenoverzicht. Tenslotte heeft u bekeken welke de meest door u gewenste overgangssituatie is. U kunt nu nogmaals de zelfbeoordeling in 1.2. invullen om te zien wat u dit heeft opgeleverd of u kunt naar andere delen van dit werkboek gaan. Sommige deelnemers aan de pilots hebben opgemerkt dat het verkrijgen van meer kennis en inzicht van persoonlijkheidskenmerken helpen kan bij het begrijpen van de meest geschikte werkstijlen (zie 1.6. persoonlijkheidstests). Er zijn vier belangrijke overgangssituaties waar u mee rekening kunt houden met betrekking tot werk zoeken. Deze zijn: van huidig betaald werk naar nieuw werk; van werkeloosheid naar betaald werk of ondernemerschap; van betaald werk naar andere (niet-betaalde) werkzaamheden, en van werkeloosheid naar andere (niet-betaalde) activiteiten. Hoe uw huidige werk of niet-werk situatie er ook uitziet, in dit werkboek vindt u ideeën om uw kansen te verbeteren Verder lezen Covey, S.R., Merrill, A.R. and Merrill, R.R. (2011) Prioriteiten. Effectieve keuzes in leven en werk. Business Contact. Informatie over het ontwikkelen van vaardigheden Vaardigheden, skills, competenties kkeling.html 23

24 ethoden_ontwikkelen_van_competenties_en_talenten/default.htm competen/_attachments/rolgerichte_competentieontwikkeling_- _gertjan_schuiling_red_.pdf Persoonlijkheidstests

25 Hoofdstuk 2 WERK IN CONTEXT In dit hoofdstuk nodigen we u uit om de economische situatie in Europa en de specifieke omstandigheden in uw eigen land in overweging te nemen Hoe dit hoofdstuk te gebruiken Het eerste deel van dit hoofdstuk beschrijft de economische situatie in Europa. Het tweede deel van het hoofdstuk bevat een beschrijving van de situatie in Nederland. Het nationale rapport bevat: - Gegevens over werkende bevolking naar mannen en vrouwen - Werkeloosheidscijfers voor mannen en vrouwen - Gegevens over fulltime- en deeltijdarbeid onder mannen en vrouwen - Gegevens over in welke sectoren de werkgelegenheid nog groeit De economische situatie in Europa Werkgelegenheid In de EU was de arbeidsmarkt zich langzaam aan het herstellen, maar in de afgelopen jaren werd dit herstel abrupt onderbroken toen de werkloosheid medio 2011 begon te stijgen. De totale werkloosheid in de EU is op dit moment bijna 10,5%, in de eurozone is dat ongeveer 11%, het hoogste percentage sinds de start van de Europese Monetaire Unie. Sinds het begin van de financiële crisis in 2008, gingen in totaal in totaal ongeveer 5 miljoen banen in de EU verloren, waarvan 3 miljoen in de eurozone. De EU is de enige wereldregio waar de werkloosheid niet daalt. De huidige verzwakking van de arbeidsmarkt is vooral het gevolg van de verslechtering van de economische activiteit, gekoppeld aan een toename van de schuldencrisis. In sommige landen vereist het aanpakken van de schuldencrisis een vastberaden beleid van fiscale aanpassingen, die van invloed zijn op de productie en de werkgelegenheid. De impact van de schuldencrisis werd verergerd door de aanscherping van de financiële voorwaarden in verband met het voortdurende proces van afbouw van schulden (een proces uitgevoerd door een organisatie in een poging om haar financiële kosten te verlagen). De duale uitkomsten van de werkloosheid binnen de EU zijn deels het gevolg van verschillen in de ontwikkelingen van de economische activiteit en deels het resultaat van de verschillende reacties op de groei van de werkloosheid. In 2011 was het effect van de slechtere economische activiteit op de werkgelegenheid veel sterker dan verwacht. 25

26 Landen met aanhoudende of verergerende schuldencrisis zijn met name Griekenland, Spanje en Portugal. EU prognose BBP-groei - 4,3% 1,9% 14% -00,3% 1,3% Werkloosheidspercentage 9,6% 10,1% 10,1% 10,1% 10% Inflatie 0,3% 1,6% 2,7% 2,1% 1,6% Volwasseneneducatie Het DG Educatie en Cultuur van de Europese Unie heeft het Programma voor een Leven Lang Leren ontwikkeld, zodat mensen van alle leeftijden deel kunnen nemen aan leerervaringen en helpen bij de ontwikkeling van de onderwijs-en opleidingssector in Europa. Het deel van het programma gewijd aan oudere leerlingen wordt Grundtvig genoemd. De doelstellingen van Grundtvig zijn om: te reageren op de uitdaging die de vergrijzing in Europa aan educatie stelt hulp te bieden aan volwassenen met leerwegen waardoor zij hun kennis en competenties kunnen verbeteren. Multilaterale projecten ter verbetering van de volwasseneneducatie door ontwikkeling en overdracht van innovatie en goede praktijken zijn activiteiten die ondersteund worden door het Grundtvig-programma. 3C Economic Welbeing for Older Peole is zo n project en heeft als doel om mensen van 45 jaar+ ofwel actief te laten blijven of weer te reintegreren in de arbeidsmarkt, en tegelijkertijd in staat te stellen ook inkomsten te genereren. (De 45 + jarigen vormen een zeer brede en diverse groep van werknemers, met verschillende behoeften en mogelijke kansen, obstakels en uitdagingen).. EU prognose BBP-groei -4,3% 1,9% 14% -0,3% 1,3% Percentage werkeloosheid 9,6% 10,1% 10,1% 10,1% 10% Inflatie 0,3% 1,6% 2,7 % 2,1% 1,6% Dit werkboek is een van de uitkomsten van het project en heeft ten doel passende kennis over nieuwe vormen van werkgelegenheid te verschaffen, zoals sociale ondernemingen, coöperaties, adviesbureaus en andere vormen van maatschappelijke participatie, zoals vrijwilligerswerk en sociale activering. Samen met deze nieuwe vormen van werkgelegenheid moeten oudere werknemers leren omgaan met financiële problemen rond hun pensioen en spaargeld, dat onvoldoende is om hen in de toekomst te kunnen blijven ondersteunen. Verkenning van en toegang tot nieuwe vaardigheden en werkmogelijkheden zal helpen de financiële situatie van ouderen te verbeteren De Nederlandse economische situatie 26

27 In Nederland wonen mensen tegenwoordig: 49,5% is man en 50.5% vrouw. 23,5% van de bevolking is jonger dan 20 jaar, 32,8% is tussen de 21 en 45, en 43,7% is ouder dan 45 jaar. De levensverwachting is gestegen: gemiddeld 78,5 jaar voor mannen en 82,8 jaar voor vrouwen. De potentiële beroepsbevolking bevolking 1 1 (actieve bevolking) bestaat uit 2/3 van de totale bevolking, bijna mensen: mensen werken 12 uur of meer in een week personen willen 12 uur of meer werken in een week, maar doen dat (nog) niet mensen zijn niet bereid om 12 uur of meer werken in een week Volgens de Nederlandse statistieken is het totaal van de actieve bevolking op basis van de de internationale definitie personen in Daarvan hebben er werk ft, terwijl mensen werkloos zijn. Dus, in lijn met de internationale definitie was het Nederlandse werkloosheidspercentage in ,4%. De werkloosheid in verschillende leeftijdsklassen wordt weergegeven in de onderstaande tabel: Tabel 1 Werkloosheid in %(2011) Leeftijd Totaal Mannen Vrouwen jaar 9,8% 9,5% 10,2% jaar 4,9% 5,1% 4,6% jaar 4,7% 4,2% 5,4% Volgens Eurostat is 2,5% van de totale werkende bevolking werkzaam in de landbouwsector, 16% in de industrie en 81,6% in de dienstensector. De groei van de werkgelegenheid in de dienstensector was positief (0,9%), terwijl zowel in de landbouw als in de industrie de werkgelegenheid afnam, respectievelijk 6,5 en 1,4%. Tabel 2 Totaal aantal werkenden (2011) EU NL EU NL EU NL jaar jaar jaar jaar Zoals in de volgende tabel te zien is zijn is de arbeidsparticipatie van jarigen groter in de productiesector en de gezondheidszorg. Daarentegen is de arbeidsparticipatie van jarigen lager in de mijnbouw en in de elektriciteits-en watervoorziening. Tabel 3 Economische activiteiten jaar in % (2011) Land- en bosbouw en 2,77 visserij Mijnbouw De Nederlandse definitie van de beroepsbevolking wijkt af van de internationale definitie volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), en er zijn dus verschillende uitkomsten. Ten eerste komen, volgens de Nederlandse definitie, alleen personen die bereid zijn om ten minste twaalf uur per week werken in aanmerking. Ten tweede variëren de definities van de beroepsbevolking variëren. De internationale definitie vereist prompt (binnen twee weken) de beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt. Volgens de Nederlandse definitie een periode van drie maanden. 27

28 Industrie 10,13 Electriciteit en 0,47 gasvoorziening Watervoorziening 0,47 Bouwnijverheid 5,17 Groot-en detailhandel 8,76 Transport en opslag 5,51 Hotel en restaurantwezen 2,13 Informatie en 2,18 communicatie Financiele en 2,46 assurantiesector Vastgoedsector 0,88 Wetenschap en 5,10 technologie Administratieve sector 2,68 Overheid en defensie 8,80 Onderwijs 9,25 Gezondheidszorg en 18,96 welzijn Kunst, vermaak en 1,87 recreatie Overige diensten 1,87 In Nederland wordt de arbeidsparticipatie vooral bepaald door mate waarin onderwijs gevolgd is. Volgens Eurostat is de arbeidsparticipatie van werknemers tussen 50 en 64 jaar 51,6% wanneer de werknemer niveaus 0-2 heeft (kleuter-, lager en lager secundair onderwijs), 67,8% in het geval van niveau 3-4 (hoger secundair en post-secundair, niet tertiair onderwijs) en 77,8% wanneer de werknemer niveaus 5-6 (eerste en tweede fase van het tertiair onderwijs) bereikt. Deze cijfers tonen aan hoe belangrijk onderwijs is om ouderen aan het werk te houden. In Nederland is 54,6% van de werkloze werknemers tussen 50 en 64 jaar zijn langdurig werkloos (12 maanden of meer). Hoewel dit percentage is toegenomen sinds 2008, is de huidige situatie niet zo slecht als het was 1992, toen bijna 70% van de totale arbeidsparticipatie van werknemers tussen 50 en 64 jaar langdurig werkeloos was (Eurostat 2011). Tabel 4 Werkeloosheidspercentages per leeftijdscategorie en opleidingsniveaus Niveau 0-2 Niveau 3-4 Niveau jaar 4,7% 3,3% 2,9% jaar 4,4% 4,3% 3,5% Bron: Eurostat De persoonlijke kenmerken van de groep werkloze oudere werknemers zijn anders dan die van de totale groep ouderen in Nederland. Hoewel de verdeling van de werkloosheid tussen mannen en vrouwen gelijk is, is bij de 60-plussers het aantal mannen veel hoger. Werkloosheid onder oudere werknemers is veel hoger dan CBS-statistieken zijn vermoeden. Oudere werknemers hebben niet geprofiteerd van de daling van de werkgelegenheid in De werkloosheid onder oudere werknemers is niet gedaald. Er 28

29 zijn veel misverstanden te wijten aan de verschillende manieren waarop werkloosheid door diverse officiële instanties gedefinieerd wordt. Elke figuur toont een ander deel van werkelijkheid in de samenleving. Omdat veel oudere mensen die hun baan hebben verloren niet meer actief werkzoekend zijn, worden ze niet meegenomen in de CBSstatistieken. Ze worden echter wel weer opgenomen in de berekening van het UWV. Tabel 5 Deelname aan opleiding en training in 2011 (%) T M V T M V T M V T M V EU27 15,1 14,5 15,6 8,9 8 9,8 7,1 6,2 8 4,3 3,7 4,8 NL 27,5 28,4 26,6 17,5 17,2 17,5 14, ,2 8,4 8 8,8 Bron: Eurostat Werknemers ouder dan 45 jaar nemen minder deel aan onderwijs en opleidingen dan jongere werknemers. 14,6% van de werknemers tussen 45 en 54 jaar zijn deelnemer aan een opleidings-en trainingsprogramma en dit percentage is voor de werknemers tussen 55 en 65 jaar nog lager, 8,4%. Tabel 6 Deelname aan opleiding en training naar arbeidssituatie in 2011 (%) Actieve bevolking Werkend Werkloos Inactief EU27 9,5 9,5 9,1 6,9 NL 18,3 18,3 17,3 10,3 Bron: Eurostat De hogere deelname niveaus treft men aan bij de werkenden en de werklozen. zijn voor degenen die in dienst zijn (18,3%) en werklozen (17,3%). De inactieve mensen nemen in mindere mate deel(10,3%) Werknemers die al een hoger opleidingsniveau hebben nemen ook vaker deel aan een leven lang leren. 19,3% van degenen die niveaus 5-6 bereikt hebben deelgenomen aan onderwijs, terwijl het percentage slechts 4,6 voor degenen die niveau 0-2 hebben bereikt. Toegang tot de arbeidsmarkt In de periode van is de leeftijdsgroep van het werkende deel van de beroepsbevolking bijna verdubbeld en het aantal oudere werknemers zou in de toekomst ook nog eens kunnen verdubbelen. Dit betekent dat op dit moment meer dan 49% van de leeftijdsgroep nog oudere werknemers zijn. Het aantal jarigen daalt sinds 2000 en omvat momenteel 0,7%. De afgelopen jaren is het aantal jarigen evenredig gestegen, maar stabiliseert nu als gevolg van de financiële en economische crisis. Bovendien is de groei onder vrouwen hoger dan onder mannen. Het aantal jarigen nam toe van 22,7 naar 26,3% en het aantal jarigen is gestegen van 7,3% naar 14,4%. De vergrijzende samenleving wordt weerspiegeld in de werkgelegenheid en de werkloosheid. Oudere werknemers vullen minder vacatures in. Toch is het aantal vacatures ingevuld door oudere werknemers toegenomen. De arbeidsmarktpositie van 29

30 oudere werknemers is tegenwoordig weer wat slechter dan 10 jaar geleden. Terwijl steeds meer mensen zeggen dat ze willen blijven werken en ook daartoe in staat zijn, is slechts 34% van de jarigen ook echt actief op de arbeidsmarkt. Het bruto percentage ouderen dat nog werkt neemt toe. In 2010 behoort 45% van de mannen onder de groep en de 22% van de vrouwen tot de werkende bevolking. Specifieke barrières voor oudere werken De volgende tabel toont het aantal (voormalige) werkzoekende ervaren van de volgende hindernissen en obstakels in%. Volgens deze gegevens denkt een hoog percentage van de oudere werknemers, zowel werkenden als werklozen, dat leeftijd een obstakel kan zijn. De op de tweede plaats meest genoemde belemmering is de beschikbaarheid van afwijkende werktijden. Tabel 7 Aantal (voormalige0 werkzoekend dat een van de volgende belemmeringen ondervindt ( in %) jaar 55+ Werkeloos Werkend Werkeloos Werkend Lichamelijke gezondheidsproblemen Psychische gezondheidsproblemen Beschikbaarheid door afwijkende werktijden Financiële problemen Gebrek aan betaalbare kinderopvang Zorg voor familieleden Problemen met de Nederlandse taal Buitenlandse nationaliteit Leeftijd Bron: Arbeidsmarkt Ouderen SZW 2011 In het Nederlandse Nationale Rapport wordt gesteld, dat het beleid om oudere werknemers op een latere leeftijd te laten uittreden gebaseerd is op drie soorten strategieën: a) Vergroten van het potentieel van oudere werknemers o Afschaffing van ontzie-maatregelen (vervroegde uittreding, seniorenverlof) o Het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd. Volgens Van Dalen et al.. (2010), heeft de overheid een aantal publiciteitscampagnes in de afgelopen decennia gelanceerd om de pensioenleeftijd te verhogen evenredig te verhogen met het toenemen van de levensverwachting. 30

31 b) Toename van de vraag naar oudere werknemers o Ervaring o Salarissubsidie o Premiereductie o Het wegnemen van werkgeversrisico's c) Arbeidsmarktprikkels o Advisering en begeleiding o Opleiding en bijscholing De combinatie van deze drie strategieën is zeer effectief in de praktijk. CEDEFOP, het Europees Centrum voor de ontwikkeling van beroepsopleiding wijst erop dat het publieke debat in Europa over de vergrijzing een fundamentele verschuiving in de visie op oudere werknemers impliceert. Nieuw beleid moet flexibeler, meer preventief en meer activerend. Volgens de van Dalen et al.. (2010) worden de werkgevers in vergrijzende samenlevingen onvermijdelijk geconfronteerd met de economische uitdagingen van een vergrijzende beroepsbevolking. Het ontwerpen van beleid om de inzetbaarheid en productiviteit van oudere werknemers te verbeteren is één van de uitdagingen waar personeelsmanagers in de nabije toekomst mee worden geconfronteerd. Ook wordt vermeld hoe werkgevers momenteel bezig zijn hun beleid vorm te geven om de productiviteit en de arbeidsparticipatie van oudere werknemers in Nederland te bevorderen. Generieke beleidsmaatregelen die erop gericht zijn oudere werknemers tegemoet te komen - bijvoorbeeld door ze extra verlof of vermindering van hun werklast te geven komen veelvuldig voor onder het motto van 'leeftijdsbewust' personeelsbeleid. De paradox van dit soort leeftijdsbewustzijn is dat deze maatregelen de kansen van oudere werknemers eerder lijken te beperken op de Nederlandse arbeidsmarkt (Euwals, De Mooij en Van Vuuren, 2009). Werkgevers zijn vooral sceptisch over de toepassing van overheidsmaatregelen of sector-brede arbeidsovereenkomsten (cao s) waar deze maatregelen de inzetbaarheid van ouderen verminderen en de kosten verhogen. Slechts zeer weinig organisaties hebben personeelsbeleid die gericht zijn op het verkleinen van de groeiende productiviteit-loonkloof. Slechts zes procent van de organisaties heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheid van demotie en slechts 13 procent had speciale opleidingsprogramma's voor oudere werknemers. Het ontbreken van een helder leeftijdsbewust personeelsbeleid wordt het meest duidelijk wanneer we stilstaan bij situaties waarin werknemers minder presteren. Als oudere werknemers niet meer voldoen aan de productienorm wordt dat meestal getolereerd en worden er geen corrigerende maatregelen genomen om hun inzetbaarheid te verbeteren. Van minder 31

32 presterende jongere collega s wordt dit niet getolereerd en dit is reden voor ontslag. Werkgevers die een leeftijdsbewust personeelsbeleid willen ontwikkelen moet maatregelen op maat snijden om de individuele werknemers te stimuleren in langer actief te blijven op de arbeidsmarkt en een duurzame inzetbaarheid te bevorderen. Bronnen: Dalen, H.P. van, K. Henkens en J.J. Schippers, 2010, Productivity of the Older Worker: Perceptions of Employers and Employees, Population and Development Review, vol. 36(2): Euwals R., R. de Mooij en D. van Vuuren (2009a), Rethinking retirement, CPB speciale publicatie nr. 80, Den Haag: Centraal Planbureau Contactinformatie voor loopbaanbegeleiding en advies: De gevolgen van de economische situatie voor u Persoonlijke omstandigheden hebben sterke invloed op het vermogen een inkomen te verdienen. De vraag is wat is realistisch en mogelijk binnen de gegeven omstandigheden. In hoofdstuk 3 worden manieren van werken nader bekeken. Sommige bieden aanvullende ideeën, die kunnen leiden tot kansen op werk. Het hoofdstuk bevat suggesties om op verschillende manieren in werksituaties betrokken te zijn. 32

33 Hoofdstuk 3 MOGELIJKHEDEN VOOR WERK Dit hoofdstuk zal u helpen te bepalen wat de beste opties voor soorten werk voor u zijn. Het hoofdstuk is verdeeld in twee secties: 3.1 brengt verschillende kansen op werk in kaart, betaald, onbetaald of vrijwillige werkzaamheden zet vormen van zelfstandige arbeid en professionele dienstverlening een rij Elke sectie schetst de mogelijkheden voor werk, een beschrijving van het soort werk, de voordelen en de vaardigheden die daarvoor nodig zijn Mogelijkheden voor werk: betaald, onbetaald en vrijwillig. In veel Europese landen is betaald werk schaars en moeten er alternatieve manieren worden gevonden om een inkomen te genereren. De kansen en mogelijkheden voor werk die we in dit hoofdstuk bespreken zijn: Het continueren van betaald werk Voortzetting van betaald werk betekend blijven werken na de tijd waarop men met pensioen gaat Zelfstandig ondernemerschap Een zelfstandige is iemand die werkt in een eigen bedrijf, boerderij of beroepspraktijk Maatschappelijk ondernemerschap Maatschappelijk ondernemerschap omvat bedrijfsactiviteiten die primair gericht zijn op sociale behoeften. Er zijn veel verschillende ondernemingsvormen die inkomsten genereren, waarbij men wel of geen winst kan maken Maatschappelijke participatie, vrijwilligerswerk en zelfhulp Vrijwilligerswerk wordt beschouwd als het dienen van de samenleving door middel van de eigen interesses, persoonlijke vaardigheden of leren. In ruil daarvoor levert dat een gevoel van eigenwaarde en respect op in plaats van geld. Vrijwilligerswerk maakt persoonlijke en professionele ontwikkeling van vaardigheden mogelijk. Bovendien is men onder de mensen en levert het plezier op. Een zelfhulpgroep is in handen van de deelnemers zelf. Dat zijn vaak vrijwilligers die zelf persoonlijke ervaringen met het groepsthema hebben. Een zelfhulpgroep is een kleine groep mensen die dezelfde behoefte hebben of in dezelfde situatie verkeren en als ondersteuningsgroep samenwerken om elkaar hierbij te helpen Stage 33

34 Een stage is een werkgerelateerde leerervaring voor mensen die werkervaring willen ontwikkelen in een bepaald beroepsveld. De meeste stages zijn tijdelijke opdrachten die ongeveer drie maanden tot een jaar duren. Oudere volwassenen moeten soms veel moeite doen om deel te kunnen nemen aan een stage trainee- of uitwisselingsprogramma omdat die vooral op jongeren gericht zijn Uitwisselingsprogramma's (job-rotatie) Er zijn verschillende strategieën die gebruikt kunnen worden om beroepsmobiliteit te bevorderen. Eén daarvan is job-rotatie. Bij job-rotatie verandert een medewerker tijdelijk van baan, taak, functie of werkplek. Dit kan binnen en buiten de organisatie. Het biedt zowel de werknemer als de organisatie kansen en mogelijkheden voor beweging en ontwikkeling Continuering van betaald werk Wat is dit? Voortzetting van betaald werk betekend blijven werken na de tijd waarop men met pensioen gaat. De belangrijkste uitdaging van continuering van betaalde arbeid is te ontkomen aan tal van vormen van ouderendiscriminatie in de samenleving. Ook werkgevers bezondigen zich daar nog wel eens aan. Dus, hoe kunnen oudere werknemers op een bevredigende manier een voortzetting van hun dienstverband realiseren? Vragen in verband met het continueren van betaald werk kunnen worden onderverdeeld in vier categorieën: 1. Hoe kunt u de afbouw van uw carrière op een comfortabele manier faseren? 2. Hoe kunt u ontwikkeling van/in uw huidige baan bewerkstellingen? 3. Hoe kunt u uw functie in de huidige organisatie verbeteren? 4. Hoe kunt u een betere baan in een soortgelijke of een andere organisatie vinden? Betaald werk - een keuze of een essentiële behoefte? Wie een betaalde baan heeft, wordt geconfronteerd met de vraag: hoe lang moet ik werken voordat ik met pensioen kan gaan? In veel landen wordt de pensioenleeftijd verhoogd en worden pensioenuitkeringen steeds minder gegarandeerd dan verwacht. Dit resulteert in een voortdurende onzekerheid, vooral voor oudere werknemers. Dat leidt tot verdere vragen, zoals: - Wat betekent dit voor mij? - Zal ik langer moeten werken? - Zal de optie vrijwillige uittreding helemaal verdwijnen, of blijft er nog een mogelijkheid om eerder te vertrekken? - Wat betekent dit voor mijn gezondheid? - Wat betekent dit voor mijn gezin? - Wat betekent dit voor mijn financiële situatie? - Heb ik echt een keuze of ben ik gedwongen om slechts één beslissing te nemen? Oudere werknemers worden in hun latere loopbaan gedwongen om hun opties te onderzoeken voor de voortzetting van betaald werk. 34

35 Welke ondersteuning zou u nodig hebt om dit bereiken en van wie: Uw werkgever? Uw familie? Anderen? Uzelf? Als oudere betaald blijven werken wordt dit meestal gezien als een individueel probleem of een individuele keuze. In werkelijkheid is dit de uitkomst van collectieve politieke, sociale en economische processen, waarbij de werkgever primair betrokken is. Echter, er is vaak een gebrek aan mensen van wie men ondersteuning en begeleiding kan krijgen. Hoe kunt u uw situatie nader bepalen? Als u werkloos bent kunt u nu kijken naar andere secties voor een meer geschikt werkpatroon. Als u een betaalde baan heeft kunt u de quick scan doen en zien waar u uitkomt. 35

36 QUICK SCAN Indien: Ja=2 Weet niet/niet zeker =1 Nee=0 1. Heeft u betaald werk? Ja/Nee Indien Ja ga verder, indien Nee stop hier en ga verder kijken naar de andere werkpatronen. 2. Weet u wanneer u met pensioen kunt gaan? Ja/Nee/Niet zeker 3. Vindt u uw huidige baan bevredigend en zou u die baan willen houden tot aan uw pensionering? Ja/Nee Moet u iets veranderen aan uw huidige baan als u die wilt behouden tot aan uw pensionering? 4. Moet u iets veranderen aan uw huidige baan als u die wilt behouden tot aan uw pensionering? Ja/Weet niet/nee 5. Is er iets speciaals dat u nog zou willen doen in uw baan? Ja/Weet niet/nee 6. Wilt zich nog verder ontwikkelen of uzelf verbeteren in uw baan? Ja/Misschien/Weet niet/nee 7. Wilt u van baan veranderen in een complete nieuwe werksituatie en iets heel anders gaan doen? Ja/Misschien/Weet niet/nee 8. Wilt u uw baan gefaseerd afbouwen? Ja/Weet niet/nee Scores (met uitzondering van diegenen die geen betaald werk hebben) 0-3 Bouw uw carrière op een gemakkelijke en prettige manier af 3-7 Vindt een betere baan in een soortgelijk of andere organisaties 8-11 Stel uzelf in staat van rol te verwisselen binnen uw huidige organisatie Verbeter uw functioneren binnen de huidige organisatie 36

37 Hoe kunt u meer informatie over het vervolg van uw loopbaan krijgen? Als u uw carrière op een of andere manier voort wilt zetten, moet u: - Anticiperen op ontwikkelingen in uw huidige werksituatie - De kansen en mogelijkheden op een rij zetten - Het juiste moment bepalen om actie te ondernemen. Om betaald werk te blijven doen moet u uw wensen bespreken met uw leidinggevende en / of met de HR medewerker, en misschien met anderen binnen uw werkverband. Het is ook belangrijk om te overwegen wat u welen wat niet wilt delen met uw collega's over uw plannen. Daarom is strategische communicatie erg belangrijk Suggestie: het zou nuttig zijn om hoofdstuk 4 over kerncompetenties te lezen. Uw carrière en uw opties 1. Hoe kunt de afbouw van uw carrière op een comfortabele manier faseren? Als u uw werk geleidelijk aan wilt beëindigingen zou u zich kunnen afvragen: - Hoe kan ik dit willen doen? - Wat is belangrijk voor mij? - Wat is ook goed voor mijn werk? In de praktijk zijn er verschillende opties mogelijk: Verminder uw werktijden door een deeltijdpensioen of geleidelijke uittreding. Flexibel werken is een andere manier geleidelijk te minderen. Overweeg demotie naar een minder belastende functie. Vaak zal een dergelijke oplossing van invloed zijn op uw inkomen, dus is het goed om vooraf te berekenen of deze optie voor u zal werken. Later als u precies weet wat u wilt kan het nodig zijn om te onderhandelen met uw manager en kunt u gedwongen worden om tot een compromis te komen. VOORBEELD 1.a. Jeremy besloot om rond zijn 60e de mogelijkheid te bespreken om gefaseerd met pensioen te gaan. Dit kwam zijn werkgever goed uit die nu een andere werknemer geleidelijk aan zijn werkzaamheden kon overnemen. VOORBEELD 1.b. Marina had net een nieuw kleinkind en haar dochter vroeg of ze kon drie dagen per week 37

38 op kon passen. Marina onderhandelde om in deeltijd te gaan werken en maakte zo van de gelegenheid gebruik om zich te concentreren op die aspecten van haar werk die ze het liefste deed. 2. Hoe kunt u ontwikkeling van/in uw huidige baan bewerkstellingen? Als u uw huidige baan wilt behouden is het misschien goed om een sterkte-zwakteanalyse te maken van uzelf in deze baan. Wat zijn uw sterke en zwakke punten? Wat zijn de kansen en wat zijn de bedreigingen (risico's)? Wat kunt u doen om uzelf te verbeteren? Wat kunt u doen om uw eventuele zwakke punten te compenseren? Wat heeft u nodig om de kansen te benutten? En wat kunt u doen om eventuele risico's of bedreigingen voor uw baanzekerheid te verminderen? Bespreek deze problemen met uw manager en kijk of en tot wat voor soort overeenkomst u kunt komen. U kunt denken aan meer flexibiliteit, competentieontwikkeling door bijscholing en training, uitbreiding van +taken (bijvoorbeeld meer jongere collega's begeleiden) enzovoort. VOORBEELD 2.a. Angela had kinderen die studeerden en moest blijven werken vanwege de kosten die dat met zich meebracht. Na overleg met verschillende sectiehoofden en managers stemde ze er mee in om een specialistische rol op zich te nemen in het beheren van belangrijke bedrijfsgegevens. Ze verbeterde haar digitale vaardigheden om dit te bereiken. VOORBEELD 2.b. Arthur werkte in een klein ingenieursbureau. Hij wilde een kleine stacaravan kopen en onderhouden om door andere landen in Europa te toeren. Omdat dit financiële gevolgen voor hem had, vroeg hij om extra uren uit te betalen en ging hij in plaats van de gebruikelijke 40 uur 50 uur per week werken. 3. Hoe kunt u uw functie in de huidige organisatie verbeteren? Als u uw huidige positie binnen uw organisatie wilt verbeteren is het belangrijk om een analyse van belanghebbenden te maken van wie er binnen de organisatie belang hebben bij uw functie, bijvoorbeeld: Hoe belangrijk is uw functie? Voor wie? En waarom? Wat kunt u doen om uw functie belangrijker voor ze te maken? Hoe kunt u de manier waarop u uw huidige baan doet verder ontwikkelen en verbeteren? Hoe kunt u anderen ondersteunen vanuit uw positie? In de praktijk kan dit leiden tot promotie, of een uitbreiding van taken en verantwoordelijkheden, of om nieuwe uitdagingen, of te werken aan projecten. Wees u bewust van uw mogelijkheden. Pas op voor zelfoverschatting of overdrijving. Als u uw positie voor een langere periode wilt houden besteed dan aandacht aan de 38

39 omvang van de werklast en vermijd tijdsdruk en stress zo veel mogelijk. VOORBEELD 3.a. Joanne analyseerde het werk dat haar werkgever leverde en bedacht een nieuw product dat het bereik voor haar werkgever zou kunnen vergroten. Ze presenteerde haar idee bedachtzaam aan de Chief Executive in termen van nieuwe marktmogelijkheden en manieren om een nieuwe business zeker te stellen. Hij was onder de indruk en wees haar de nieuwe taak toe. VOORBEELD 3.b. Jerome had gewerkt voor een bedrijf 40 jaar gewerkt en voelde zich moe en verveeld in zijn werk. Hij sprak met een collega van een andere afdeling en realiseerde zich dat hij vaardigheden had om een nieuw initiatief te ondersteunen. Hij werd overgeplaatst binnen twee weken overgeplaatst naar een nieuwe taak en functie. 4. Hoe kunt u een betere baan in een soortgelijke of een andere organisatie vinden? Hiervoor moet u zich strategisch oriënteren en meer aandacht besteden aan sollicitatie vaardigheden, presentatievaardigheden en netwerken. - Wat denkt u dat een betere baan voor u is? - Bestaan deze banen ook echt? - Waar zijn deze banen te vinden? - Wat is er nodig om op zo n baan te solliciteren? - Waarom denkt u dat u de juiste persoon voor die baan bent? - Hoe kunt u anderen overtuigen dat u de juiste persoon voor die baan bent? Pas op! Aan een nieuwe baan beginnen brengt altijd een zeker risico met zich mee. Bespreek met uw huidige manager of u een terugkeergarantie kunt krijgen tijdens uw proeftijd in de nieuwe baan. VOORBEELD 4.a. Jenny stond op het punt te worden ontslagen. Ze sprak met een goede vriend, die haar aandacht vestigde op een vacature in een naburige stad. VOORBEELD 4.b. 39

40 André had zijn hele leven in hetzelfde dorp gewoond en gewerkt. Nu was er als gevolg van de migratie van jongere mensen minder werk beschikbaar voor hem. Voor de uren die uitvielen kreeg hij een aanvulling als conciërge / klusjesman op de basisschool in het naburige dorp Zelfstandig ondernemerschap Definities Een zelfstandige is iemand die werkt in hun eigen bedrijf, boerderij of beroepspraktijk (Eurostat, 'Europa in Cijfers'. Eurostat Jaarboek 2011). In Nederland gelden voor de verplichting tot inschrijving bij de Kamer van Koophandel en voor de omzetbelasting (btw) dezelfde criteria: Er worden goederen of diensten geleverd. De ondernemer vraagt meer dan een symbolische vergoeding voor de goederen of diensten. De ondernemer neemt deel aan het normale economische verkeer en doet dat ook geregeld (duurzaamheid). Er is een organisatie van arbeid en kapitaal. Er is meer dan één opdrachtgever/afnemer (zelfstandigheid) De ondernemer heeft de vrijheid om de werkzaamheden naar eigen inzicht te verrichten In twijfelgevallen neemt de KvK ook nog in aanmerking hoeveel tijd men in de onderneming steekt. Dat moet in principe minstens 15 uur per week zijn. Voor de Wet inkomstenbelasting 2001 is winst uit onderneming één van de soorten arbeidsinkomsten, te onderscheiden van loon en resultaat uit overige werkzaamheden. Er gelden de volgende eisen: Winst maken Het bedrijf moet op een zekere termijn winst maken. Dat hoeft niet meteen de eerste twee jaar maar is uiteindelijk wel een harde eis. Een ondernemingsplan kan helpen de winstkansen duidelijk te maken. Ondernemersrisico lopen De ondernemer moet het risico lopen dat hij geen omzet meer heeft. Openbaarheid en zichtbaarheid De onderneming moet zichtbaar zijn in het maatschappelijk verkeer door promotie en publiciteit. Minimaal drie opdrachtgevers of afnemers De verhouding tussen de opdrachten is daarbij voor freelancers van belang. Als 90% van de inkomsten van één opdrachtgever komt, en de rest van twee, is 40

41 mogelijk niet aan de eis voldaan. Het kan helpen als hiervoor ook andere mensen ingezet kunnen worden en/of de uren bijvoorbeeld wisselend zijn. In het kader van het starten als zelfstandige vanuit de WW gebruikt deze wet de formulering "werkzaamheden in de uitoefening van een bedrijf of in de zelfstandige uitoefening van een beroep". De minister heeft toegelicht dat bij de beoordeling of er sprake is van werkzaamheden als zelfstandige wordt gekeken of de persoon: een reëel economisch bedrijfsrisico loopt ingeschreven staat bij de Kamer van Koophandel voor meer opdrachtgevers werkt; over eigen bedrijfsmiddelen beschikt een zodanige organisatie heeft opgebouwd dat hij niet meer gezien kan worden als iemand die slechts zijn arbeidskracht productief maakt In de context van dit werkboek gaan we er van uit dat een zelfstandige voldoet aan tenminste één van de volgende criteria: U werkt met de intentie om winst te maken, en/of U besteed tijd aan het functioneren van zijn/haar bedrijf, en/of U bent momenteel bezig een bedrijf op te zetten. Voordelen Met het afnemen van de traditionele werkgelegenheid voor oudere werknemers op de arbeidsmarkt, kan zelfstandig ondernemerschap worden beschouwd als een goed werkpatroon om uw werkzaam leven of carrière voort te zetten. Vergeleken met andere werkpatronen in dit hoofdstuk, lijkt zelfstandig ondernemerschap het 'zwaarst'. Daarom vereist de beslissing om ZZP-er te worden: een grondige analyse van de voor-en nadelen, en een betrouwbaar en realistische planning. Wat zijn de voordelen en risico s van ZZP-er zijn? Belangrijkste voordelen (+) of pro s: Belangrijkste risicofactoren (-) or contra s: Bevredigend om op jezelf te werken, een gevoel van onafhankelijkheid en zelfontplooiing Moeilijkheden in de opstartfase, waaronder een deprimerende hoeveelheid bureaucratie en mogelijke problemen met de financiële liquiditeit Kans op winst Een aanzienlijke investering aan tijd Verhoogde sociale status Verstoorde balans tussen werk en privé Nieuwe contacten en interpersoonlijke relaties Risico op financiële schade en juridische aansprakelijkheid Verbeterd gevoel van actief burgerschap door inachtneming van de In sommige bedrijfstakken is een groot startkapitaal nodig om een potentieel 41

42 rol van een maatschappelijk succesvol bedrijf te starten verantwoord ondernemer EU of nationale overheidsfondsen Expertise nodig op het gebied van zakelijke kunnen ondersteuningsprogramma's belangen van het ondernemerschap bieden voor starters Juridische vormen van ondernemerschap Als startende ondernemer moet u voor uw bedrijf de juiste juridische vorm, ook wel rechtsvorm genaamd, kiezen. Dit heeft gevolgen voor uw aansprakelijkheid en uw belastingverplichtingen. Hoewel u niet per definitie vastzit aan de rechtsvorm die u kiest, is het aanpassen ervan een ingewikkeld en kostbaar proces. Deze checklist helpt u bij het bepalen van de rechtsvorm die het best bij uw onderneming past: 9 rechtsvormen voor ondernemers. 1.Eenmanszaak (ZZP-er) Veruit de meeste startende ondernemers en ZZP'ers beginnen als eenmanszaak. De naam zegt het eigenlijk al: van een dergelijk bedrijf is slechts één persoon de eigenaar. Er kunnen wel meerdere mensen werkzaam zijn in de onderneming. Gaat u in uw eentje beginnen maar verwacht u na verloop van tijd personeel te gaan aannemen, dan kunt u dus alsnog kiezen voor een eenmanszaak. Verder is het van belang om te weten dat er voor een eenmanszaak geen oprichtingseisen gelden, dat wil zeggen dat er geen akte hoeft te worden gemaakt. U bent daarentegen wel verplicht om uw onderneming in te schrijven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel (KvK). Per persoon kan er maximaal één eenmanszaak worden opgericht. 2. Maatschap In een maatschap werken twee of meer personen (in dit geval 'maten') samen, die onder een gemeenschappelijke naam een beroep uitoefenen. Deze rechtsvorm komt veel voor in de medische en juridische wereld. Denk bijvoorbeeld aan (tand)artsen, fysiotherapeuten, en advocaten. Maar ook in de architectenwereld bestaan veel maatschappen. Bij een maatschap is het zo dat iedere deelnemer iets inbrengt, zoals geld, goederen of arbeid, waarbij het uiteindelijke voordeel hieruit wordt verdeeld onder de maten. Daarnaast is iedere maat aansprakelijk voor gelijke delen. Sinds 2008 moeten ook alle maatschappen, afgezien van zogenaamde stille (externe) maatschappen, worden ingeschreven in het Handelsregister. Bij de oprichting hoeft, net als bij een eenmanszaak, geen akte te worden opgesteld. Probeer onderling echter wel duidelijke afspraken te maken over overige zaken en leg deze desnoods vast bij een notaris. Zo voorkomt u dat er in de toekomst mogelijk frictie ontstaat tussen een of meerdere leden uit de maatschap. 3. Vennootschap Onder Firma (VOF) De Vennootschap Onder Firma (VOF) is eigendom van meerdere betrokkenen, die vennoten of firmanten worden genoemd. Dit kunnen bestaande personen zijn, maar rechtspersonen zoals besloten vennootschappen (BV's) is ook een optie. De op te richten VOF moet worden ingeschreven in het Handelsregister. Het is niet verplicht om een firma- of vennootschapscontract te (laten) opmaken, maar net als bij een maatschap is 42

43 het wenselijk om de gemaakte afspraken over verantwoordelijkheden, bevoegdheden en de winstverdeling schriftelijk vast te leggen. 4. Besloten Vennootschap (BV) De Besloten Vennootschap, vaak afgekort naar simpelweg BV, is een veelgebruikte rechtspersoon, waarbij het kapitaal in aandelen is verdeeld en de risico's van hoofdelijke aansprakelijkheid worden beperkt. Deze aandelen zijn in het bezit van aandeelhouders, maar kunnen niet vrij worden verhandeld. Een belangrijk voordeel van de BV is dat het een rechtspersoon is. Dat houdt in dat in veel gevallen niet u, maar de BV aansprakelijk is voor eventuele schulden. Let op: als de schulden zijn ontstaan door wanbeleid kunt u hierop wél persoonlijk worden aangesproken. Als directeur bent u in dienst van de onderneming. Een BV kan door een of meerdere personen worden opgericht. Bij de oprichting moest de BV vroeger beschikking hebben over een kapitaal van achttienduizend euro (in de vorm van geld of natura, zoals onroerend goed). Dat is niet meer het geval. Sinds 1 oktober 2012 is namelijk het nieuwe BV-recht ingegaan. De wetgeving met betrekking tot de besloten vennootschap (BV) is sindsdien aanzienlijk veranderd. 5. Commanditaire Vennootschap (CV) De Commanditaire Vennootschap kan van pas komen indien u over te weinig kapitaal beschikt om een VOF op te richten. Een CV is een bijzondere samenwerkingsvorm tussen twee of meer personen (vennoten). Deze vennoten kunnen beherend of stil (commanditair) zijn. In de praktijk betekent dit dat de stille vennoten alleen financieel betrokken zijn bij de onderneming. Het is voor hen niet toegestaan om namens de CV te spreken of handelen. Voor de oprichting van een Commanditaire Vennootschap bestaan afgezien van de inschrijving in het Handelsregister geen formele eisen. Daarom is des te belangrijker om de gemaakte afspraken tussen de vennoten schriftelijk te laten vastleggen door een notaris. Mocht de vennootschap haar verplichtingen niet meer kunnen nakomen, dan zijn de beherende vennoten privé voor honderd procent hoofdelijk aansprakelijk. De commanditaire vennoten zijn daarentegen slechts aansprakelijk voor het bedrag dat zij hebben ingebracht. 6. Naamloze Vennootschap (NV) Deze rechtsvorm is voor starters over het algemeen niet echt relevant. Een NV is een vennootschap waarvan het kapitaal is verdeeld in aandelen, maar deze zijn in tegenstelling tot bij een BV overdraagbaar. De eisen bij het oprichten van een NV zijn vrijwel gelijk aan die bij het opzetten van een BV, maar hierbij moet u ten tijde van de oprichting nog wel beschikken over een minimumkapitaal: het gaat hierbij om een bedrag van euro. Namens de NV moeten jaarstukken worden opgeteld en ingeleverd bij de KvK. De wijze waarop dit moet gebeuren, hangt af van de grootte en omvang van het bedrijf. 7. Franchise Franchise is een vorm van samenwerking tussen bedrijven waar een ondernemer (franchisenemer) een licentie krijgt voor het business model dat ontwikkeld is door een andere entiteit (de franchisegever), meestal een bekend bedrijf; de licentie kan het recht 43

44 dekken om een merknaam te gebruiken, know-how, handelsmerken, business concept, operationele procedures, enz. De franchisenemer betaalt een vaste vergoeding aan de franchisegever. In ruil daarvoor kan de franchisegever ook hulp bieden in de vorm van opleidingen, recruitment diensten, en promotie. 8. Coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij Deze rechtsvorm komt nog maar weinig voor. De coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij zijn bijzondere verenigingen. Een coöperatie komt door middel van het afsluiten van overeenkomsten op voor de materiële belangen van haar leden. De winst mag worden uitgekeerd aan leden. Er zijn drie soorten: Bedrijfscoöperatie, Consumentencoöperatie en Producten- of dienstencoöperatie. Een coöperatie wordt opgezet door minimaal twee personen. De oprichting vindt plaats bij notariële akte. De coöperatie moet daarnaast worden ingeschreven in het Handelsregister en is verplicht om ieder jaar jaarstukken op te stellen en deze openbaar te maken. Routes naar zelfstandig ondernemerschap Bij de overgang naar zelfstandig ondernemerschap ontstaat meestal één van de volgende vormen: Een nieuw bedrijf starten u wordt ZZP-er of deel van een maatschap op basis van een goed onderbouwd idee voor de zakelijke bedrijfsvoering alsmede de nodige expertise en middelen (ondernemingsplan) Deelnemen aan een bestaand familiebedrijf een familielid nodigt u uit om deel te gaan nemen in zijn bedrijf; alleen mogelijk voor wie familie heft die al een bedrijf bezit. Deelnemen aan een bestaand bedrijf dat gerund wordt door een niet-familielid dit is mogelijk als u gevraagd wordt deel te gaan nemen er in een reeds bestaand bedrijf als partner, directeur of aandeelhouder op basis van specifieke expertise of opleiding. Een eigen bedrijf starten na in een ander bedrijf ervaring opgedaan te hebben ook als u een ervaren persoon bent, heeft u misschien behoefte om meer ervaring op te doen in een zakelijke omgeving, vooral als uw business idee iets anders is dan de gebieden waarmee u reeds bekend bent. Een eigen bedrijf starten zonder uw huidige baan op te zeggen - een goede optie als u niet zeker weet of uw bedrijf zal slagen en u uw huidige werk wilt houden als back-up. Echter, meestal is voltijds werken zo uitputtend en tijdrovend dat u niet genoeg tijd en mogelijkheden heeft om zich te concentreren op uw eigen bedrijf. Bovendien kan uw werkgever het mogelijk niet accepteren dat u aanvullend betrokken bent in uw eigen bedrijf vooral als er sprake is van concurrentie. Stappenplan Een stappenplan is een goed begin als u voor uzelf wilt beginnen. Met een stappenplan kunt u alles goed op een rijtje zetten. Hieronder bieden wij u een aanzet voor zo'n stappenplan. Er wordt kort uitgelegd wat met elke stap wordt bedoeld. 1 Oriëntatie/idee 44

45 Alles begint met een idee. In uw hoofd ontwikkelt zich dat razendsnel: u bent waarschijnlijk binnen enkele jaren directeur van een goed lopend bedrijf. In de praktijk gaat dit helaas niet zo snel en gemakkelijk. Het is dan ook een goed idee om uw ideeën te bespreken met familie, vrienden en bekenden. Natuurlijk kunt u ook een adviesbureau, dat zich richt op startende ondernemers, raadplegen. Zij kunnen u ook helpen om uw ideeën om te zetten in concrete stappen. Ga vooral niet overhaast van start. Wat nu een goed idee lijkt is dit over enkele weken/maanden nog steeds. Dit brengt ons bij stap 2. 2 Ondernemingsplan Om uw idee te toetsen op haalbaarheid schrijft u een ondernemingsplan. Dit plan schrijft u in eerste instantie voor uzelf om duidelijk te maken wat er allemaal komt kijken bij het starten van een eigen bedrijf. Met een ondernemingsplan is het gemakkelijker om in een later stadium anderen ervan te overtuigen dat u een goed idee heeft. Dit kan belangrijk zijn om bijvoorbeeld uw financiering rond te krijgen. In een ondernemingsplan komen de sterke en zwakke kanten van de ondernemer en de kansen en bedreigingen van de onderneming aan het licht. 3 Kamer van Koophandel en btw-nummer Voordat u daadwerkelijk kunt beginnen zult u zich waarschijnlijk moeten inschrijven bij de Kamer van Koophandel (KvK). Voor de inschrijving in het handelsregister dient u een geldig legitimatiebewijs mee te nemen. Eenmanszaken kunnen bij hun inschrijving bij de Kamer van Koophandel (KvK) meteen hun btw-identificatienummer meenemen. VOF's en CV's krijgen hem één week na hun inschrijving bij de KvK vanzelf door de Belastingdienst toegezonden. 4 Huisvesting U zult natuurlijk ook een plaats nodig hebben waar u gaat werken. Dat kan thuis zijn, of u gaat een pand huren of zelfs kopen. Waar u uiteindelijk ook voor kiest, u zult met een aantal zaken rekening moeten houden. Welke eisen stelt u aan de ruimte? Wat is het bestemmingsplan van die ruimte? Kunt u op die locatie eventueel uitbreiden? Welke regels gelden voor uw bedrijfsruimte, valt u onder winkel- of horecaruimte of onder kantoorruimte? Al deze zaken dienen goed te worden uitgezocht en doordacht voordat u uiteindelijk uw keuze bepaalt. 5 Kiezen van een rechtsvorm Als u een bedrijf start, dan zult u een rechtsvorm moeten kiezen voor uw bedrijf. Bij de keuze van een rechtsvorm spelen aspecten als kosten, fiscale en juridische gevolgen een grote rol. Allereerst speelt mee of u alleen gaat werken of gaat samenwerken met anderen. En wat brengen die anderen dan eventueel mee aan arbeid, goederen, goodwill of geld? Als u alle aspecten op een rijtje zet, dan kunt u kiezen uit rechtsvormen zonder rechtspersoonlijkheid (eenmanszaak, vof, CV, maatschap) en rechtsvormen met rechtspersoonlijkheid (BV, NV, coöperatie, vereniging, stichting). 6 Verzekeringen Als ondernemer loopt u risico's. Die risico 's kunt u afdekken door u te verzekeren. U moet zich natuurlijk persoonlijk verzekeren, maar ook voor uw bedrijf kan het handig zijn om bedrijfsverzekeringen af te sluiten. Te denken valt aan verzekeringen voor ziekte 45

46 en arbeidsongeschiktheid, pensioen, glasschade, de inboedel, aansprakelijkheid, rechtsbijstand, transport, inkomstenderving, diefstal en ga zo maar door. Het is aan u om te beoordelen welke verzekeringen u nodig acht. Als u uw financiering bij een bank heeft geregeld, dan kan deze eisen dat u de verzekeringen bij hun afsluit. (Let op: deze koppelverkoop is nu verboden) Is dit niet het geval, dan kunt u zich wenden tot onafhankelijke assurantieadviseurs. U kunt dan samen op zoek naar de juiste en goedkoopste verzekeringen. 7 Financiering Om uw bedrijf te kunnen starten heeft u geld nodig. Er zijn vele manieren waarop u aan geld kunt komen. Normaal gesproken zult u zelf een gedeelte van het startkapitaal moeten financieren. Daarnaast kunt u terecht bij banken, familie, leveranciers of particuliere investeerders. Om geld van deze personen of instanties los te krijgen zult u wel een goed onderbouwd financieel plan moeten hebben. Zo'n plan is ook onderdeel van het ondernemingsplan. 8 Personeel Als u bij de start van uw bedrijf direct personeel in dienst moet nemen dan brengt dat consequenties met zich mee. U zult allereerst goed personeel moeten vinden. U zult uw personeel moeten aansturen en motiveren. Daarbij moet u werk uit handen kunnen geven. Heeft u eenmaal goed personeel, dan zult u zich moeten melden bij uitvoeringsinstellingen om kenbaar te maken dat u werkgever bent, met de daarbij behorende verplichtingen (onder meer de inhoudingsplicht voor sociale verzekeringen). Daarnaast zult u per werknemer jaarlijks moeten opgeven welke bedragen er zijn ingehouden en uitbetaald aan de Belastingdienst. Ook kan de Arbeidsinspectie bij u langskomen om te kijken of u zich wel aan de regels houdt. Quick scan zelfstandig ondernemerschap Als u niet van plan bent om een eigen bedrijf te beginnen, is dit geen optie voor u. Stop hier en ga naar een ander werkpatroon in dit hoofdstuk. Als u wel nog steeds geïnteresseerd bent in zelfstandig ondernemerschap laat deze quick scan u zien waar u staat. 46

47 QUICK SCAN Indien: Ja=2 Weet niet/niet zeker =1 Nee=0 1. Heeft u er ooit over gedacht om uw eigen bedrijf op te richten Ja/Nee 2. Als u een baan heeft, denkt u dat u die kunt verlaten voor uw pensionering? Ja/Weet niet/nee 3. Als dat niet het geval is, bent u dan geïnteresseerd in het opzetten van een eigen bedrijf? Ja/Weet niet/nee 4. Heeft u ervaring in het leiding geven aan anderen in de afgelopen vijf jaar? Ja/Nee 5. Zijn er kennisgebieden waarop u een expert denkt te zijn? Kunt u zich bepaalde innovaties of succesvolle initiatieven herinneren die u heeft ondernomen in uw huidige situatie (werk, familie, lokale gemeenschap)? Ja/Weet niet/nee 6. Heeft u een voorkeur voor banen of functies met flexibele werktijden? Ja/Weet niet/nee 7. Zou u een bijzondere aantrekkelijke investering doen als daaraan een beduidend risico verbonden is? Ja/Weet niet/nee 8. Beschikt u over eigen financiële middelen om te gebruiken om uw eigen bedrijf op te starten? Ja/Weet niet/nee 9. Heeft u al een idee dat omgezet kan worden in een eigen bedrijf? Ja/Nee 10. Bent u bekend met de actuele ontwikkelingen in de economie? Bent u op de hoogte van de basisbeginselen waaraan een ondernemer zich moet houden? Ja/Nee Scores 0-7 Overweeg een ander werkpatroon 8-15 Herzie je motivatie en drijfveren kritisch Zelfstandig ondernemerschap is echt iets voor u 47

48 Voorbeelden van zelfstandig ondernemerschap Wendy werd ontslagen in haar kantoorbaan, maar voordat ze vertrok heeft ze een nieuw bedrijf opgezet voor huisdierverzorging. Ze gebruikte haar werkcontacten als haar eerste klantenbestand. Ze verzorgt het voeren van de huisdieren in hun eigen huizen en laat ze uit. Ze doet dit voor een heel weekend uit huis of in het eigen huis. Haar liefde voor dieren maakt haar werk tot een plezier. Gina werkt als receptioniste bij een universiteit. Ze heeft haar garage omgebouwd tot een lesruimte om voor het plezier de Franse taal te leren op twee avonden per week. Er is inmiddels en wachtlijst voor haar lessen en ze breidt het aantal lesgroepen uit. Als ze meer dan 4 avonden per week kan vullen, stopt ze met voor de universiteit werken en begint ze ook lesgroepen overdag. Ze geniet van de stimulerende werking die van het lesgeven uitgaat en ze krijgt nu tijd om haar partner meer zien als hij met pensioen is. Vaardigheden en competenties die nodig zijn voor het zelfstandig ondernemerschap De volgende vaardigheden en competenties worden doorgaans gezien als noodzakelijk voor zelfstandige ondernemers: Tijdmanagement Het vermogen om te gaan met stress Creativiteit Leiderschap Mogelijkheid om risico s te nemen en te beheersen Zelfbewustzijn en motivatie Interpersoonlijke communicatie waaronder onderhandelingsvaardigheden Maatschappelijk ondernemerschap (social enterprise) Maatschappelijk ondernemerschap - een alternatieve keuze? Veel mensen zijn geïnteresseerd in het idee van de sociale economie en erkennen dat er meer is aan waarden dan louter winst. In de komende fase van uw leven geeft u er wellicht de voorkeur aan waarden na te streven als: solidariteit, het creëren van nieuwe banen, het verstrekken van noodzakelijke goederen en diensten tegen redelijke prijzen; werken met anderen voor gemeenschappelijke doeleinden. Maatschappelijk ondernemerschap kan een kans op betaald werk of vrijwilligerswerk bieden. In deze tijd van economische crisis, waar noch de publieke noch de private sector voldoende banen creëren, kan een maatschappelijk of sociale onderneming een goede optie zijn. De EU en veel regeringen ondersteunen het oprichtings- en startproces van sociale ondernemingen, omdat het individu en de gemeenschap beide voordeel dienen te 48

49 genieten van wat sociale ondernemingen kunnen bieden. Wat is een maatschappelijke of sociale onderneming? De sociale economie betreft zakelijke activiteiten die primair gericht zijn op of reageren op maatschappelijke behoeften. Historisch gezien zijn er veel verschillende vormen van sociaal ondernemen,die enerzijds winst maakten en anderzijds bezig waren met de sociale aspecten van de activiteiten die zij verrichten, bijvoorbeeld: Stichtingen Verenigingen Coöperaties De kern van alle sociale ondernemingen is het concept waarmee ze werken: Voor het algemeen belang en sociale doeleinden Op basis van democratische beginselen Ten gunste van kwetsbare groepen Om de winst/inkomsten te herinvesteren in het bedrijf Niet gebaseerd op marktprincipes Om uit te breiden en veel banen te creëren Hoe kunt u meer leren over sociale ondernemingen in uw land? Landen verschillen in de mate waarin zij sociale ondernemingen hebben ontwikkeld. Italië is toonaangevend in sociale coöperaties, de werkgelegenheid is daar gestegen van banen in 1991 tot in 2001? Klopt dat wel?. Een door de EU gefinancierde EQUAL programma in 2005 hielp dit soort ondernemingen vooruit te duwen. In veel landen is er geen specifieke wetgeving met betrekking tot de werking van sociale ondernemingen. Het Verenigd Koninkrijk heeft een lange geschiedenis van sociale ondernemingen - er zijn community ondernemingen, kredietinstellingen, de handelsbanken van goede doelen, bedrijven-in-werknemersbestuur, coöperaties, de ontwikkeling van vrije trusts, woningcorporaties en maatschappelijke ondernemingen. In Nederland zijn er historisch gezien veel stichtingen, verenigingen en coöperaties. belangrijkste rechtsvormen zijn: 1. Vereniging Indien u een bepaald doel voor ogen heeft en met andere wilt samenwerken om dit te bereiken, kunt u de vereniging kiezen als rechtsvorm. Kort gezegd is een vereniging een samenwerkingsvorm tussen twee of meer personen (leden) met een gemeenschappelijk doel. Belangrijke voorwaarde is dat het maken van winst om onder de leden te verdelen, geen doel mag zijn. Er mag winst worden gemaakt, maar de opbrengsten moeten ten goede komen aan het gemeenschappelijke doel. Voorwaarden voor deze rechtsvorm zijn dat uw vereniging uit ten minste twee personen bestaat, de hoogte macht bij de ledenvergadering ligt, alle leden hierbij één stem hebben en het bestuur wordt benoemd namens de ledenvergadering. Alle verenigingen hebben rechtspersoonlijkheid, maar er wordt wel onderscheid gemaakt tussen verenigingen met beperkte rechtsbevoegdheid en verenigingen met volledige rechtsbevoegdheid. 2. Stichting 49

50 Een stichting heeft als doel om met behulp van vermogen een bepaald ideaal te realiseren. Deze doeleinden zijn vastgelegd in de statuten. Een stichting mag winst maken, maar net als bij een vereniging moet deze opbrengst wel ten goede komen aan een ideëel of sociaal doel. Een stichting wordt opgezet door een of meerdere personen (natuurlijk of rechtspersoon), heeft geen leden en wordt opgericht bij notariële akte of testament. Vergeet de stichting niet als zodanig in te schrijven in het Handelsregister van de KvK. In het geval van schulden worden de bestuurders van een stichting niet aansprakelijk gesteld. Als de stichting onder de heffing van de vennootschapsbelasting valt, zijn wel de anti-misbruikwetten van toepassing en kunnen bestuurders onder bepaalde omstandigheden alsnog aansprakelijk worden gehouden. 3. Coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij Deze rechtsvorm komt nog maar weinig voor. De coöperatie en onderlinge waarborgmaatschappij zijn bijzondere verenigingen. Een coöperatie komt door middel van het afsluiten van overeenkomsten op voor de materiële belangen van haar leden. De winst mag worden uitgekeerd aan leden. Er zijn drie soorten: Bedrijfscoöperatie, Consumentencoöperatie en Producten- of dienstencoöperatie. Een coöperatie wordt opgezet door minimaal twee personen. De oprichting vindt plaats bij notariële akte. De coöperatie moet daarnaast worden ingeschreven in het Handelsregister en is verplicht om ieder jaar jaarstukken op te stellen en deze openbaar te maken. Maatschappelijk (verantwoord) ondernemen (MVO) is volgens de Nederlandse regering zowel een bedrijfseconomische kans als een maatschappelijke verantwoordelijkheid. De OESO-richtlijnen vormen het inhoudelijke kader voor internationaal MVO. Dat betekent dat bedrijven zich bewust moeten zijn van het effect dat ze hebben op mens en milieu, rechtstreeks en via hun keten van toeleveranciers en afnemers. Bedrijven hebben de verantwoordelijkheid om risico s in kaart te brengen en dienen hun invloed te gebruiken om de situatie te verbeteren. De overheid gaat met werkgevers in verschillende sectoren om de tafel om verbeterplannen op te stellen. Hoe kunt u meedoen? De voor de hand liggende plek om te beginnen om meer te weten te komen over sociale ondernemingen is om informatie te zoeken bij de Kamer van Koophandel, advies bureaus, lokale overheden en via online zoekopdrachten. Meer informatie kunt u vinden op: Examples of social enterprises De daklozenkrant The Big Issue Een daklozenkrant (ook wel straatkrant) is een krant die in verschillende landen op straat wordt verkocht door personen zonder vaste woon- of verblijfplaats. Het doel van daklozenkranten is om daklozen en bijzonder arme mensen een manier te bieden om voor zichzelf te zorgen via een wettelijk toegestane inkomstenbron. Een deel van de opbrengst van de verkochte kranten mogen ze namelijk zelf houden. Op die manier vormt de verkoop ervan een alternatief voor illegale activiteiten of bedelen. De organisatie achter de uitgifte van daklozenkranten helpt zogezegd daklozen om zichzelf te helpen. De eerste daklozenkrant van Europa was The Big Issue in Londen. Deze werd 50

51 voor het eerst uitgegeven in 1991 en bleek al gauw een groot succes. In 1994 werd in Utrecht dan ook de eerste Nederlandse daklozenkrant, genaamd Straatnieuws, opgericht. Het doel achter de daklozenkranten is dat deelnemers langzaam steeds meer verantwoordelijkheid krijgen en nemen in hun werk. De begeleiding van de distributeurs wordt door de organisatie zelf ter hand genomen. De kranten worden betaald door middel van advertentieverkoop en de opbrengsten van de straatverkoop. De straatverkopers van daklozenkranten kunnen de kranten vaak inkopen voor een gereduceerd tarief, bijvoorbeeld de helft van de verkoopprijs. Wie geen geld heeft om de verkoop de eerste keer op te starten, wordt eerst op weg geholpen met een eenmalig klein krediet. Met het geld dat de verkoop van de krant oplevert, kunnen verkopers vervolgens weer nieuwe kranten kopen. Daklozenkranten voorzien daklozen niet alleen van een bescheiden inkomen en een zekere dosis zelfrespect. Het is daarnaast ook een middel om het grote publiek bekend te maken met dak- en thuislozen en de problemen waar zij dagelijks mee moeten omgaan. Kringloopbedrijven Kringloopbedrijven zijn vanaf de jaren 80 van de twintigste eeuw ontstaan om de afvalstroom van vaak nog goede zaken te beperken en hergebruik te bevorderen. Dit mede onder invloed van het inzicht dat hergebruik van producten of artikelen de meest hoogwaardige vorm van afvalverwerking is. Sommige kringloopwinkels zijn zo groot dat het complete warenhuizen zijn voor meubels, kleding, huisraad, boeken, elektronica, speelgoed en meer. In de grote steden zijn de kringloopbedrijven vaak zeer groot en gespecialiseerd. Zij hebben vaak diverse winkels voor bijvoorbeeld boeken, kleding, curiosa, elektronische apparatuur, meubels, huisraad en gebruikte fietsen. Een kringloopwinkel kan onder een stichting vallen maar ook onder een bedrijf. Het grote verschil is dat een stichting meestal een specifiek doel probeert te verwezenlijken en de gemaakte winst gebruikt voor een ideële of sociale doeleinden; een bedrijf mag de winst uitkeren aan zijn eigenaars, aandeelhouders of dergelijk. Een kringloopbedrijf zamelt spullen in die nog bruikbaar zijn. Het selecteert, sorteert en repareert de goederen vervolgens en verkoopt hetgeen daarvoor geschikt is in één of meer winkel(s). De opbrengst van de verkopen wordt gebruikt om kosten te bestrijden, werkgelegenheid te creëren en het milieu te verbeteren. Sommige kringloopcentra hebben zich bovendien ten doel gesteld om financieel bij te dragen aan maatschappelijke projecten dichtbij of verder weg. Kringloopcentra moeten niet verward worden met tweedehandswinkels. Tweedehandswinkels kopen hun goederen in, kringloopcentra bevoorraden zich met goederen die door mensen zijn afgedankt en die voor niets ter beschikking worden gesteld. Deze worden vaak aan huis opgehaald. In het kringloopcentrum worden ze vervolgens gesorteerd, gecontroleerd, zo nodig gerepareerd en schoongemaakt. Daarna worden ze in de kringloopwinkel weer aangeboden. Voor gebruikte zaken kan men ook terecht in een weggeefwinkel. 51

52 Sociale onderneming quick scan Quick Scan Indien: Ja=2 Weet niet =1 Nee=0 1. Heeft u werk nodig? Ja/Nee 2. Beschikt u over vrije tijd en wilt u uw inkomen uitbreiden? Ja/Nee 3. Zou u werken voor sociale doelen willen overwegen tegen een financiële vergoeding? Ja/Nee 4. Beschikt u over specifieke kennis of professionele expertise die andere mensen of de lokale gemeenschap kan helpen?? Ja/Nee 5. Vindt u het prettig om in teamverband te werken? Ja/Nee 6. Bent u bereid om initiatief als ondernemer te nemen? Ja/Nee 7. Beschikt u over specifieke kennis en vaardigheden of professionele expertise die u zou willen delen met anderen om een sociale onderneming op te zetten? Ja/Nee 8. Bent u bereid om zich te verbinden aaneen specifiek project? Ja/Nee Scores 0-7 Een ander werkpatroon past waarschijnlijk beter bij u 8-15 Onderzoek wat uw motivatie is om in een sociale onderneming actief te zijn Een sociale onderneming past mogelijk goed bij u Als u meer ja-antwoorden dan nee-antwoorden heft, kan een sociale onderneming aansluiten bij uw huidige behoefte aan ander werk. U wil mogelijk de mogelijkheden om een sociale onderneming op te zetten of te participeren in een reeds bestaande nader onderzoeken. 52

53 Vereiste vaardigheden voor een sociale onderneming De vaardigheden die nodig zijn voor betrokkenheid van en werken in sociale ondernemingen zijn afhankelijk van de rollen van de deelnemers en de goederen of diensten die er worden geproduceerd. De groep moet vaardigheden ontwikkelen zoals algemene veerkracht en eigenwaarde (zie hoofdstuk 4.2). Verschillende individuen in het team zal bieden verschillende vaardigheden. Er is een behoefte aan sterke motivatie en betrokkenheid (zie hoofdstuk 1.3). Als individu is plezier en sociaal engagement nodig om effectief samen te werken in een team. Daarom zijn de belangrijkste vaardigheden die nodig zijn voor sociale ondernemingen communiceren en goed kunnen luisteren naar anderen. Als u heel gericht bent op geld verdienen en winst maken is deze vorm van werkgelegenheid waarschijnlijk niet geschikt voor u Maatschappelijke participatie, vrijwilligerswerk en zelfhulp Deze paragraaf is verdeel in twee delen: Deel 1 Maatschappelijke participatie, vrijwilligerswerk en actief burgerschap, en Deel 2 - Zelfhelpgroepen Deel 1 Maatschappelijke participatie Maatschappelijke participatie omvat een breed scala van activiteiten waarbij een persoon zich actief uiteenzet met de lokale omgeving en de gemeenschap. Maatschappelijke participatie kan worden gedefinieerd als de betrokkenheid van mensen bij projecten om problemen op te lossen. Individuen, gezinnen en gemeenschappen worden verondersteld verantwoordelijk te zijn voor hun eigen welzijn en ontwikkeling van capaciteit om bij te dragen aan hun eigen en de ontwikkeling van de samenleving (Oakley en Marsden, ). Begunstigden beïnvloedden de richting en de uitvoering van ontwikkelingsprojecten in plaats van slechts dat ze een deel van de projectopbrengsten ontvangen (Paul, in Bamberger, ). Het merendeel van de sociale bewegingen, nietgouvernementele organisaties (NGOs) en maatschappelijke organisaties is is een uitdrukking van georganiseerde maatschappelijke participatie. Maatschappelijke participatie kan plaatsvinden tijdens een van de volgende activiteiten: Behoefteonderzoek - uiten van meningen over wenselijke verbeteringen, prioriteren doelen en onderhandelen met betrokken afdelingen. Planning - het formuleren van doelstellingen, het stellen van doelen, het bekritiseren van de plannen. Mobiliseren - bewustwording in een gemeenschap over de behoeften, het oprichten of ondersteunen van organisatiestructuren binnen de gemeenschap. Training - deelname aan formele of informele opleidingsactiviteiten om de communicatie-, opbouw-, onderhouds- en financiële managementvaardigheden te

54 verbeteren. Implementatie - het verrichten van managementactiviteiten; rechtstreeks met arbeid en materiaal bijdragen aan de opbouw, de exploitatie, het onderhoud; direct bijdragen aan de financiële kosten door het betalen van diensten en het lidmaatschap van een maatschappelijke organisatie. Monitoring en evaluatie - deelname aan de beoordeling van het verrichte werk, het erkennen van verbeteringen die kunnen worden aangebracht en het herdefiniëren behoeften. Maatschappelijke participatie - quick scan Scores QUICK SCAN 5-6 Maatschappelijke participatie past goed bij u 3-4 indien: Lees Ja=1 meer over Weet maatschappelijke niet =0 participatie Nee=0 0-2 Maatschappelijke participatie is niets voor u 1. Bent u geïnteresseerd in wat er in uw lokale gemeenschap gebeurt? Ja/Nee 2. Wilt u mensen die bij u inde buurt wonen helpen en ondersteunen? Ja/Weet niet/nee 3. Bent u bezorgd over uw lokale omgeving? Ja/Nee 4. Zijn er zaken waarin u van mening bent dat de samenleving echt zou moeten veranderen? Ja/Nee 5. Bent u erop voorbereid om tijd, energie, uw persoonlijke inzet en betrokkenheid te investeren in de samenleving? Ja/Weet niet/nee 6. Beschikt u over tijd, energie, persoonlijke inzet en betrokkenheid om die te investeren in de samenleving? Ja/Weet niet/nee Scores 5-6 Maatschappelijke participatie past goed bij u 3-4 Lees meer over maatschappelijke participatie 0-2 Maatschappelijke participatie is niets voor u Positieve en negatieve prikkels voor participatie Enkele van de belangrijkste redenen waarom mensen meestal bereid zijn om deel te nemen aan humanitaire en communautaire programma's zijn: maatschappelijke participatie motiveert mensen om samen werken mensen ervaren een gevoel van gemeenschap en erkennen de voordelen van hun betrokkenheid sociale, religieuze of traditionele verplichtingen voor wederzijdse hulp. 54

55 zuivere maatschappelijke participatie - mensen zien echt de kans om hun eigen leven en de kwaliteit van de samenleving te beloning in geld of in natura. Redenen waarom mensen terughoudend zijn om deel te nemen aan maatschappelijke participatie zijn: Een oneerlijke verdeling van werk of een uitkering onder de leden van de gemeenschap. Een sterk individualistische samenleving waar er weinig of geen gevoel van gemeenschap. Het gevoel dat de overheid of instelling moet zorgen voor de faciliteiten. het pamperen van mensen - als mensen behandeld worden alsof ze hulpeloos krijgen ze meer kans om te doen alsof ze zijn. Politiek activisme Politiek activisme op gemeenschapsniveau houdt zich vooral bezig met de lokale politiek. Dit kan interactie met de formele wettelijke instanties zoals lokale overheid inhouden, of lid worden van gevestigde lokale groepen die zich inzetten om het systeem of structuren in de omgeving te veranderen. Politiek actieve burgers zetten vaak bewustmakingscampagnes of zelfhulpgroepen op rond belangrijke kwesties, waarna ze stappen ondernemen bij de lokale organisaties in de private, publieke of vrijwillige sector. Deze strategie heeft een positief effect gehad en in veel gevallen tot succes geresulteerd, waarbij de lokale voorziening is veranderd.. De volgende voorbeelden tonen de mogelijke effectiviteit van politiek activisme: Bestrijding van het racisme in de Verenigde Staten met het succes van de zwarte beweging in de zestiger, zeventiger en tachtiger jaren van de vorige eeuw. Duurzaamheid en recycling omarmd door de plaatselijke autoriteiten in het Verenigd Koninkrijk. Verbeteringen van de gezondheid als gevolg van door lokale of nationale groepen gevoerde campagnes over een bepaald gezondheidsthema gezondheid zoals roken en alcoholgebruik. Politiek activisme kan lonend zijn op een aantal manieren, het kan een gevoel geven van voldoening over het neerzetten van een prestatie of het maken van een verschil, het systeem te veranderen of verbeteren en het kan anderen voordeel opleveren. Vaak is zijn uitgebreide inzet en toewijding nodig om een positief resultaat te bereiken. Er gaat vaak ook de nodige tijd in zitten om deze resultaten te bereiken.. Hieronder vindt u een test om uit te vinden hoe politiek actief u eigenlijk bent. 55

56 Test: wat voor vaardigheden en kenmerken heeft u nodig om politiek actief te zijn of te worden? Voor elk kenmerk, beoordeelt u zichzelf van +++ tot Organisatorische kwaliteiten Vermogen om anderen te motiveren In staat zijn om te focussen Effectieve mondelinge en schriftelijke communicatievaardigheden en iom kunnen gaan met digitale formulieren Charismatisch zijn Persoonlijke motivatie In staat zijn om kernpunten in of de kern van een boodschap te onderscheiden Vasthoudend Ogenschijnlijke mislukkingen kunnen negeren Ook onder sociale druk principieel kunnen blijven Graag gezien worden dat u dit doet zonder eigenbelang.score Als u plusjes scoorde beschikt u over het type vaardigheden en eigenschappen dat nodig is om politiek actief te worden. Een andere manier van politiek actief zijn is om actief betrokken te raken bij duurzame ecologische activiteiten, ook wel bekend als de milieubeweging. Momenteel is er in de 21 e eeuw groeiende bezorgdheid over hoe de westerse wereld gebruik maakt van de afnemende middelen. Activisten op dit gebied proberen de risico's en gevaren van het voortdurende beleid gericht op meer consumeren en meer groei te benadrukken. Milieuactivisme omvat een breed scala van belangen, perspectieven en standpunten, die kunnen bestaan uit acties met betrekking tot: Recycling, afvalbeheer, verpakkingen Landbouwpraktijken, het gebruik van kunstmest, genetische manipulatie Het gebruik van de grond en tuinen Consumentisme, levensstijl en voedingspatronen Kapitalisme, de globalisering en exploitatie van grondstoffen Het verkeer van goederen tussen landen en regio's 56

57 Het verbruik van middelen vooral brandstof De ontwikkeling van duurzame woningbouw. Geschiedenis van het vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk in West-Europa kent een vergelijkbare historische ontwikkeling. Vrijwilligerswerk is ontstaan bij de overgang van de familie (particuliere) zorg aan de gemeenschap (gemeentelijke) zorg. Zorg voor wezen, zieken en psychiatrische patiënten werd in de middeleeuwen eerst door christelijke organisaties (kloosters, parochies) als taak opgenomen en later door particulieren (christelijke ondernemers) en overheidsinstanties (gemeenten). Al deze groepen maakten gebruik van mensen die dat vrijwillig deden. Vrijwilligerswerk heeft lange tijd plaatsgevonden onder de paraplu van de verzuiling, die een enorme impuls gaf aan het ont- en bestaan van verenigingen. De sterkste groei van de verenigingen vond plaats in de tweede helft van de 19e eeuw en het eerste decennium van de 20e eeuw. Voor zover overheden werden betrokken, steeg de overheidsbemoeienis aan het begin van de 20e eeuw, en werd de sociale zekerheid verankerd in wet-en regelgeving. Dit leidde tot een algemene verbetering van de levensstandaard van veel mensen en dus raakten veel mensen betrokken bij vrijwilligerswerk. Vanaf dat moment was vrijwilligerzijn niet langer afhankelijk van de sociale klasse waarin men was geboren. In plaats daarvan, werd de betrokkenheid op basis van een vrijwillige verbintenis een nieuw principe. Tussen de jaren 1945 en 1966 werden modellen voor de welvaartsstaat ontwikkeld die de maatschappelijke voorhoede voorzieningen brachten. Overheden kapselden het initiatief, dat in de private sector ontstaan was, in door wet-en regelgeving, subsidies of regulering door nationale volksverzekeringen. Zorgaanbieders werden door middel van speciale trainingen zorgexperts. Deze trend naar professionalisering had grote gevolgen voor de traditionele rol van de vrijwilliger. Veel van de taken, oorspronkelijk door vrijwilligers uitgevoerd werden overgenomen door betaalde krachten. De gezondheidszorg werd professioneler en omvattender. Sinds 1965 zijn er nieuwe vormen van vrijwilligerswerk ontstaan. Deze ontwikkeling was gekoppeld aan de komst van nieuwe sociale bewegingen en de kritiek op de prestaties van het geïnstitutionaliseerdewelzijnswerk (bijv. vrijwilligerswerk bij van blijf-van-mijnlijfhuizen). De groei van deze "anti" beweging moedigde meer mensen aan om kritisch te kijken naar de prestaties van de betaalde deskundigen. Mensen wilden ook een grotere inspraak in zaken die hen persoonlijk raakten. De oprichting van ouderverenigingen in scholen, milieugroepen en buurtcomites zijn hiervan een goed voorbeeld. De laatste decennia van de 20e eeuw werd gekenmerkt door individualisering. Dit had invloed op de bereidheid van het publiek om vrijwilligerswerk te doen. De krapte op de arbeidsmarkt en het beleid van gelijke kansen waren belangrijke factoren die van invloed waren op de beschikbaarheid van vrijwilligers. In de periode gingen meer mensen met een uitkering vrijwilligerswerk doen. Echter, de latere verbeterende toestand van de economie verminderde hun beschikbaarheid.toen zij werk vonden, gaven velen het vrijwilligerswerk weer op. De vraag naar arbeid leidde er ook toe dat ouderen, middelbare scholieren en studenten voorrang aan betaald werk gaven. 57

58 Bovendien hebben meer vrouwen tegenwoordig een baan en dus minder tijd voor vrijwilligerswerk. De toegenomen welvaart betekent dat er meer met elkaar wedijverende vormen van vrije tijdsbesteding is, bijvoorbeeld televisie, surfen op het internet en vakantie. Bovendien heeft de ontzuiling, een trend zichtbaar sinds de tweede helft van de 20e eeuw, ook grote invloed op het vrijwilligerswerk omdat de kerk vaak een stimulerende kracht was om mensen als vrijwilliger te vragen. Andere maatschappelijke trends hebben ook bedreigingen en kansen gecreëerd voor het vrijwilligerswerk. Demografische ontwikkelingen, zoals vergrijzing en immigratie, zorgde voor deelname van nieuwe groepen aan het vrijwilligerswerk. Een nieuwe trend is dat bedrijven steeds meer bereid zijn om faciliteiten beschikbaar te stellen voor vrijwilligerswerk en hun werknemers stimuleren om tijdens werktijd of in eigen tijd vrijwilligerswerk te doen. Werknemersvrijwilligerswerk wordt steeds meer populair in grote bedrijven. De vraag naar vrijwilligerswerk is ook aan verandering onderhevig zoals bijvoorbeeld de toegenomen professionalisering in het vrijwilligerswerk en het groeiend ecologisch bewustzijn. De expansie in de zorgsector heeft echter ook geleid tot zieken, ouderen en gehandicapten mensen die meer thuishulp nodig hebben. Daarom vragen ze om informele hulp, waarvan een gedeelte door vrijwilligers geboden wordt. Huidige situatie in Nederland In recente beleidsnota's en de discussies rond de Wmo 1 is er een algemene tendens om te streven naar decentralisatie en persoonlijke verantwoordelijkheid en het stimuleren van zelfhulp. Het doel van de overheid is om vooruitgang te verwezenlijken op basis van initiatieven ingezet door burgers en hun organisaties binnen het Nederlandse maatschappelijk middenveld. Daarom is het idee een nieuw evenwicht te vinden tussen de overheid en maatschappelijk middenveld. De focus ligt daarbij op het lokale niveau, onder leiding van de gemeenten en ondersteund door het scheppen van een lokale infrastructuur. Eén van de belangrijke pijlers van dit beleid is het vrijwilligerswerk, dat gezien wordt als de manier voor burgers om verantwoordelijkheid te nemen in plaats van te verwachten dat alles voor hen gedaan wordt door anderen of de overheid. Hier is de intrinsieke waarde voor de vrijwilliger een belangrijke factor 2. Er wordt geschat dat in ,3 miljoen mensen als vrijwilligers werkzaam waren. Dit wil zeggen dat 42% van de Nederlandse bevolking als vrijwilliger werkzaam was. Verder gaf in ,2% informele steun aan zieken, buren, familie, vrienden en kennissen (ongeveer 3,5 miljoen mensen). Er zijn ongeveer evenveel vrouwelijke als mannelijke vrijwilligers over de periode van 2000 tot 2008, maar ze zijn wel actief in verschillende organisaties zijn. Mannen, bijvoorbeeld, zijn vaak actief in sportverenigingen, kerken of moskeeën, terwijl vrouwen eerder kiezen voor vrijwilligerswerk op school of bij welzijnsinstellingen. Er zijn vrijwilligers van alle leeftijden (vanaf 18 jaar). Het hoogste percentage vinden we tussen de groep van en het laagste percentage bij 75+ers. Uit de CBS cijfers voor 2008 blijkt de volgende leeftijdsverdeling : : 41,9% : 37,2% : 48,8% 1 Wet Maatschappelijke Ondersteuning from Paul Dekker, Joep de Hart, Laila Faulk, Toekomstverkenning vrijwillige inzet 2015, SCP, Den Haag, Juni

59 45-54 : 45,7% : 43,4% : 40,8% 75 + : 23,8% Hierbij moet opgemerkt worden dat mensen in de leeftijdscategorie jaar vaak kinderen in de schoolgaande leeftijd hebben en doet 75% van hen vrijwilligerswerk in het onderwijs. De opkomst van de nieuwe vrijwilliger Eerder al spraken we over de komst van een nieuw type vrijwilliger enkele jaren geleden. De motivatie om vrijwilligerswerk te doen is veranderd van collectieve plicht in individuele motivatie, waarbij een persoonlijk belang nu een even belangrijke rol speelt. Deze verandering is zichtbaar in de groei van vrijwilligerswerk in de vrijetijdssector en op scholen. Dit nieuwe type vrijwilliger is ook niet echt ideologisch georiënteerd zoals eerder vaak wel het geval was. De kwaliteit van het vrijwilligerswerk, de manier waarop het is georganiseerd, is aanzienlijk veranderd. Vrijwilligerswerk heeft minder van een 'totale toewijding aan een organisatie' en meer van een 'get-in, get-a-t-shirt, get-out', stijl. Vrijwilligerswerk is zappen geworden. In deze postmoderne tijd is vrijwilligerswerk meer gericht op de vrijwilliger die iets wil bereiken dat hem of haar ook voordeel brengt. Het moet passen in de levensstijl van dat moment 1. Maatschappelijke segmentatie in het algemeen, versnippering en een grotere flexibiliteit heeft ook zijn weerslag gevonden in het vrijwilligerswerk. Gelukkig zijn vrijwilligersorganisaties in staat geweest om hierop een antwoord te formuleren. In het algemeen is de strategie om vrijwilligerswerk mogelijk te maken op basis van de omstandigheden waarvoor vrijwilligers zelf ontvankelijk zijn in plaats van de bepalingen en voorwaarden van de vrijwilligersorganisatie. Het essentiële verschil tussen betaald werk en vrijwilligerswerk is dat in het eerste geval het individu zich moet aanpassen (vooral wanneer er geld op het spel staat), terwijl in het laatste geval het veel waarschijnlijker is dat de organisatie flexibel zal zijn. Variëteit aan organisaties Binnen de non-profit sector kunnen de volgende vier typen vrijwilligersorganisaties worden onderscheiden 2 : Vrijwilligerswerk in de welzijnssector Het belangrijkste kenmerk van dit soort organisaties is dat ze vrijwilligers inzetten om de doelstellingenvan hun organisatie te bereiken. Het betreft meestal onbetaald werk, hoewel er soms sprake is van betaling en beloning, en het heeft een exclusief karakter. Dus niet iedereen kan dit soort vrijwilligerswerk verrichten. De volgende activiteiten kunnen bij dit type worden ingedeeld: vrijwilligerswerk in de dienstverlening; 1 Hustinx, L., & Lammertyn, F. (2003). Collective and reflexive styles of volunteering: A sociological modernization perspective. Voluntas: International Journal of Voluntary and Nonprofit Organizations, 14 (2), pp

60 vrijwilligerswerk in de openbare diensten, zoals bij politie en brandweer, in verenigingen en NGO s. Vrijwilligerswerk binnen de democratische sfeer Het belangrijkste kenmerk van dit type vrijwilligersorganisatie is het feit dat vrijwilligers werken om een deel van de beleidsvorming te zijn en willen gehoord worden. Dit type heeft een inclusieve karakter, dat wil zeggen iedereen die iets te zeggen heeft kan deelnemen. Voorbeelden van dit type organisatie zijn actiegroepen, belangengroepen en politieke partijen. Vrijwilligerswerk in de gemeenschap Het belangrijkste kenmerk van dit type organisaties is wederzijdse ondersteuning. De vrijwilligers zijn er "met en voor elkaar". Dit type heeft een inclusief karakter. Voorbeelden zijn zelfhulpgroepen en verenigingen en clubs in de sport en cultuursector. Met de secularisering en individualisering in de samenleving is er een groeiende behoefte aan sociale cohesie en dus wordt de noodzaak voor dit soort organisaties steeds groter. De doelstellingen van dit soort organisaties zijn om eenzaamheid te voorkomen en om sociale netwerken te creëren. Vrijwilligerswerk in de economische sfeer Binnen dit type vrijwilligersorganisatie gebruikt de burger het vrijwilligerswerk voor zijn of haar persoonlijke ontwikkeling. Het is ongeveer 30 jaar geleden ontstaan ten tijde van de werkloosheid. Belangrijke kenmerken zijn integratie en de ervaring van vrijwilligerswerk Verder is er een sterke band met de arbeidsmarkt en het biedt een individu structuur in het leven. Voordelen van vrijwilligerswerk doen Aan vrijwilligerswerk doen kunnen verschillende voordelen zitten. Die doen zich voor op grofweg drie gebieden: Uw gevoel van eigenwaarde Uw toekomstige carrière De samenleving Uw gevoel van eigenwaarde Dit kan betekenen: Geïnteresseerd blijven Doorgaan om bestaande kennis en vaardigheden te gebruiken Nieuwe kennis, vaardigheden en ervaring ontwikkelen Om te voorzien in een doel in het leven Om nieuwe doelen te bereiken Om te worden gewaardeerd en erkend Om nuttig te zijn Uw toekomstige carrière Dit kan betekenen: Nieuwe kennis, vaardigheden en ervaring opbouwen en ontwikkelen Bestaande kennis, vaardigheden en ervaring toepassen en verbeteren 60

61 De mogelijkheid bieden om in teams en groepen individueel te werken De mogelijkheid bieden om regelmatig een werkplaats te bezoeken Om nieuwe kwaliteiten en informatie toe te voegen aan uw curriculum vitae (cv, persoonlijke verklaring of portfolio De samenleving Dit kan betekenen: o Kennis, ervaring en vaardigheden delen o Het gevoel 'iets terug te geven' o Anderen tot dingen in staat stellen o Actief burgerschap in de samenleving Contracten voor vrijwilligers In het 'formele' vrijwilligerswerk is het tegenwoordig gewoon om een vrijwilligersovereenkomst op te maken. Hierin staat wat de organisatie van de vrijwilliger verwacht en wat de vrijwilliger kan verwachten van de organisatie. Het omvat zaken als: Het aantal uren vrijwilligerswerk Plaats en locatie van het werk Soort van vrijwilligerswerk dat wordt gedaan Eventuele bijzondere voorwaarden, zoals inzage in strafregister Taak- en functiebeschrijving Hoe de aansturing geregeld is Klachtenregeling Problemen of uitdagingen in vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk kan zoals we gezien hebben vele voordelen bieden. Het kan echter ook uitdagingen of dilemma's voor vrijwilligers te creëren. We noemen er een aantal: De tijd die vrijwilligerswerk vraagt waarbij een vrijwilliger voorkeur kan hebben voor incidenteel of voor regelmaat? Belangenconflicten Stress of uitzonderlijke mentale eisen Uitdagende collega's of klanten Werkzaamheden buiten het gebied waar uw deskundigheid ligt Te veel verantwoordelijkheid Een te beperkte rol Te afgebakende grenzen Vrijwilligerswerk met zowel positieve als negatieve aspecten Druk om het vrijwilligerswerk voort te blijven zetten Waarom vrijwilligerswerk? Hiervoor kunnen verschillende motieven zijn: Verbreding van uw geest: u krijgt een breder perspectief op dingen, milder worden, eerder mededogen ervaren en zich bewust zijn van de problemen in de samenleving. Je goed voelen: u voelt zich beter wanneer u anderen helpt hun leven te verbeteren en iets te bereiken. Vrijwilligerswerk kan zelfs helpen om uw geestelijke en lichamelijke gezondheid te versterken en te beschermen. 61

62 Mensen ontmoeten: een platform voor gezelligheid en het ontwikkelen van vriendschappen. Het opdoen van ervaring: het kan u helpen bij het ontwikkelen en verbeteren van vaardigheden zoals teamwork, communicatie, organisatie, etc. Vrijwilligerswerk kan u ook helpen meer te leren over dingen waarin u geïnteresseerd bent. Bezig zijn: voor werklozen, mensen die te weinig werk hebben of die op zoek zijn naar ander werk helpt vrijwilligerswerk om de tijd door te komen. Opdracht: kijk naar uw vaardigheden 1. Kruis elke vaardigheid aan die u bezit of die u wilt leren Organisatorische vaardigheden Spontaan iets doen Zelfstandig werken Afspraken en verwachtingen realiseren Oplossingen bedenken Je aan de regels houden Sociale vaardigheden: contact met anderen Zeggen wat je denkt Een gesprek beginnen Afspraken maken Luisteren naar anderen Vragen durven stellen Sociale vaardigheden: samenwerken Kritikiek ontvangen Feedback geven Complimenten geven Complimenten ontvangen Om hulp vragen Met verschillende mensen omgaan Leiderschap accepteren Ik kan Ik kan Ik kan 62 Ik wil leren Ik wil leren Ik wil leren Specifieke vaardigheden Ik kan Ik wil leren In staat zijn om met computer te werken Handig met gereedschappen en apparatuur Maaltijden koken en drankjes bereiden Mensen verzorgen Dieren verzorgen

63 De omgeving schoonmaken en onderhouden omgeving (school, sportveld, kantine, straat) Artistieke vaardigheden Ik kan Ik wil leren Muziek maken Tekenen en schilderen Bezig zijn met foto en video Acteren Fantasie gebruiken 2. Markeer de drie vaardigheden die u het beste beheerst. 3. Markeer de drie vaardigheden die u zou willen leren. Algemene competenties van vrijwilligers Erkenning van eerder verworven competenties van vrijwilligers is een instrument om kwaliteiten die in verband gebracht worden met de rol van (zelfstandige) vrijwilliger op te waarderen, c.q. te valideren. De competenties zijn vergelijkbaar met algemene beroepsvaardigheden, ook wel bekend als werknemersvaardigheden. Afgezien van de algemene competenties zijn er functie specifieke competenties die verband houden met bepaalde rollen of functies in het vrijwilligerswerk en die erkend kunnen worden via EVCprocedures (Erkenning van Verworven Competenties) Voor de EVC-procedure zijn er 12 algemene standaard competenties geformuleerd voor vrijwilligers Deze competenties zijn: Systematische werken Betrouwbaarheid Omgaan met tijd en tempo Problemen oplossen Aandacht voor gezondheid en veiligheid Communiceren Presenteren Bijdragen aan geode werkrelaties Samenwerking Taal en rekenen Leren door te doen Deze competenties zijn ook belangrijk als algemene werknemersvaardigheden. Voorbeelden van vrijwilligerswerk Werken in een kringloopwinkel Carol werd ontslagen bij de brandweer. Ze wist dat ze actief wilde blijven, haar interesse in de samenleving niet verliezen en zo mogelijk anderen wilde helpen. Ze besloot om vrijwilligerswerk te gaan doen in een kringloopwinkel in haar woonplaats. Ze 63

64 kwam er achter dat ze genoot van het werken met andere vrijwilligers, en ze vindt de ontmoeting met de klanten interessant. Nieuwe vaardigheden ontwikkelen Mark (57) werkt als vrijwilliger in een streekmuseum waar tuinen bij zijn. Hij houdt van het buitenleven en heeft door het vrijwilligerswerk leren tuinieren. Hij overweegt nu zelf een bedrijf te beginnen om de tuinen van anderen mensen te verzorgen en te onderhouden. Actief burgerschap Actief burgerschap is een filosofie die momenteel bij de overheid en binnen maatschappelijke organisaties en educatieve instellingen populair is. Deze filosofie houdt in een pleidooi in voor een maatschappelijke situatie dat de burgers van natiestaten, hoewel zij geen specifieke bestuursrol hebben, wel bepaalde rollen en verantwoordelijkheden ten opzichte van de samenleving en het milieu hebben. Actief burgerschap kan worden gezien als een articulatie van het debat over rechten versus verantwoordelijkheden. Als een bestuurslichaam rechten geeft aan de mensen die onder haar bevoegdheid vallen, dan kunnen diezelfde mensen ook bepaalde verantwoordelijkheden te handhaven hebben. Dit zou het meest voor de hand liggend zijn op natiestaatniveau, maar kan ook nog breder, zoals wanneer we van wereldburgerschap spreken. Dit impliceert dat actieve burgers zowel hun rechten als hun verantwoordelijkheden op een evenwichtige manier vervullen. Een probleem met dit concept is dat, hoewel rechten vaak vastgelegd worden als onderdeel van de wet, de verantwoordelijkheden niet zo goed gedefinieerd zijn. Zo kan er onder burgers onenigheid ontstaan over wat de verantwoordelijkheden zijn. Bijvoorbeeld, in het Verenigd Koninkrijk hebben de burgers recht op gratis gezondheidszorg, maar is stemmen bij verkiezingen niet verplicht, hoewel veel mensen dit wel zouden omschrijven als een verantwoordelijkheid. Het is veel problematischer om een duidelijke afbakening van de verantwoordelijkheden voor actieve burgers te beschrijven dan een lijst van hun rechten. Hoewel bijvoorbeeld een stem uitbrengen door veel mensen als een fundamentele verantwoordelijkheid kan worden beschouwd, zijn er ook sommigen die vanwege een handicap of andere oorzaken niet in staat zijn om optimaal te participeren in het stemproces. De nieuwe trend is dat overheden burgers vragen om te participeren, zodat de overheid steun krijgt - dit brengt ons terug naar de klassieke definitie van maatschappelijke participatie in de gemeenschap. Deelname aan de gemeenschap betekent niet alleen betrokken zijn bij de bouw van faciliteiten, het betekent ook meedenken, het nemen van beslissingen en het nemen van verantwoordelijkheid. Mensen kunnen niet gedwongen worden om 'mee te doen' in projecten die hun leven beïnvloeden, maar ze moeten waar mogelijk wel daartoe in de gelegenheid worden gesteld. Dit wordt beschouwd als een fundamenteel mensenrecht gehouden dat een grondbeginsel van de democratie vormt. Actief burgerschap in Europa en in Nederland Wat heeft u nodig om een actieve burger te zijn? Heeft u meer informatie nodig? Heeft u training nodig? Heeft u het nodig om meer te weten te komen hoe u deel kunt nemen? Hieronder staan links die u zullen helpen om nuttige documenten, projecten en 64

65 organisaties te vinden met betrekking tot actief burgerschap. 2013: Europees Jaar van de burger Association of Voluntary Service Organisations Koepelorganisatie voor nationale en internationale non-profit organisaties, gericht op vrijwilligerswerk. Het bevat directe links naar de aangesloten organisaties op Europees en nationaal niveau. Education for Democratic Citizenship and Human Rights Deze Website van de Raad van Europa is een grote online bibliotheek van artikelen, documenten en projecten. Het geeft informatie over activiteiten uitgevoerd op Europees en nationaal niveau en bevat een aantal bestanden in verschillende Europese talen. Election processes in detail- Verkiezingsproces in detail Lees over elk aspect met betrekking tot de organisatie van verkiezingen in een land. Het omvat kiesstelsels, stemrecht, partijen en kandidaten, tellen van de stemmen, de media en verkiezingen. Het is een immense database met case studies uit verschillende landen en een grote bibliotheek op land gesorteerd met elk hun respectievelijke kieswetgeving. Euractiv Deze website geeft informatie over wat er gaande met betrekking tot actief burgerschap is op de Europese agenda. Up-to-date nieuws, monitoring, het uitdiepen van beleidssecties en landendossiers. Er is een gids voor de EU belangrijkste actoren en activisten. Europese Ombudsman De Europese Ombudsman behandelt klachten van burgers, bedrijven, organisaties en overheden tegen EU-instellingen of organen. Europees Parlement - burgervoorlichtingsdienst Heb je ooit gedacht om een verzoek aan het Europees Parlement te richten? Dit webportaal maakt communicatie tussen het Europees Parlement en de burgers mogelijk. U kunt toegang krijgen tot alle openbare documenten is, niet alleen van het parlement, maar ook van andere Europese instellingen. Europees Vrouwenforum Download rapporten en andere documenten over gendergelijkheid en vrouwenrechten. 65

66 Idealist.org: op zoek naar een non-profit organisatie? Deze site biedt een indrukwekkende doorzoekbare database van vrijwilligersorganisaties per land en per werkveld. Er zijn meer dan non - profit en maatschappelijke organisaties in opgenomen. Internationaal Instituut voor democratie en verkiezingsondersteuning Het instituut biedt artikelen, publicaties, analyses en case studies over de opbouw van democratische processen over de hele wereld. Afrika, Latijns-Amerika, de Kaukasus en andere regio's vallen onder dit instituut dat werkzaam is democratische instellingen wereldwijd te ontwikkelen. Office for Democratic Institutions and Human Rights Deze instelling (onderdeel van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa: OVSE) is actief om democratische verkiezingen te bevorderen en helpt om de democratische instellingen in Midden- en Oost-Europa te consolideren. Informatie over de verkiezingen, democratisering procedures, nieuwsbrieven, land - specifieke projecten en officiële documenten in pdf-formaat beschikbaar. Politeia Politeia is een virtueel Europees netwerk van personen en instellingen, actief op het gebied van burgerschap en politieke vorming. Algemene informatie over het netwerk, haar doelen, nieuwsbrieven en koppeling en links zijn beschikbaar. Wordt lid van het netwerk om in contact te komen met personen en instellingen die werken aan burgerschapsvorming en participatie. De Nederlandse infrastructuur Op nationaal niveau zijn de twee belangrijkste organen de NOV (Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk) en MOVISIE. NOV 1 De NOV is de organisatie die de belangen van de vrijwilligersorganisaties behartigt. De NOV heeft in het verleden tal van fusies doorstaan en vertegenwoordigt nog steeds de belangen van meer dan 4 miljoen vrijwilligers. De NOV is de toonaangevende organisatie binnen de Nederlandse vrijwilligerssector. De NOV heeft 350 lid organisaties die werken met of voor vrijwilligers. De NOV is uniek omdat het de enige organisatie in Nederland is die gericht is op het versterken van vrijwilligerswerk. Er zijn twee soorten leden: organisaties die vrijwilligerswerk doen en organisaties die een ondersteunende of coördinerende rol vervullen. De NOV heeft drie hoofdtaken: 1. De belangen te dienen van de vrijwilligerssector vrijwillige inspanning. De NOV is de woordvoerder en lobbyist voor het Nederlandse vrijwilligerswerk en is als zodanig een serieuze partner in discussies met politici, ambtenaren en andere beleid beïnvloedende partijen. 2. Als tussenpersoon voor haar leden te fungeren. De NOV geeft als een netwerkorganisatie haar leden de mogelijkheid om kennis en ervaringen uit te wisselen 1 Bron: NOV website, 66

67 en om gezamenlijke projecten te ontwikkelen. Via deze netwerken versterken de aangesloten organisaties elkaar onderling. 3. Om een krachtige impuls te geven aan vrijwillige inzetbaarheid. De NOV streeft naar meer publieke erkenning van vrijwillige inzetbaarheid, en verleent zijn naam ook aan innovatieve initiatieven. De NOV is gericht op de vrijwilligerssector als geheel. Ledenorganisaties van de vereniging ontvangen een voorkeursbehandeling. Gezamenlijk bepalen deze lid organisaties het toekomstig beleid van de vereniging, en ze worden uitgenodigd om maximaal gebruik van hun netwerkrol te maken. MOVISIE 1 MOVISIE richt zich op de infrastructuur en levert kennis en advies aan het vrijwilligerswerk in Nederland. De instelling dekt het hele gebied van sociale werk en welzijn. Zij geeft uitvoering aan het programma in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. MOVISIE wordt gefinancierd om kennis over alle aspecten van vrijwilligerswerk te verzamelen en verspreiden voor organisaties en adviesraden. Ze ontwikkelt instrumenten, biedt advies, ondersteuning en training, alsmede het verrichten van promotiewerkzaamheden, onderzoek en productontwikkeling. Regionaal en lokaal niveau Op regionaal niveau zijn er vrijwilligerscentrales, de centra voor maatschappelijke ontwikkeling (CMO's) en de steunpunten voor vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerksteunpunten zijn non-profit structuren waarin de financiering afhankelijk is van lokale en regionale overheidsinstellingen en zij bieden hun diensten gratis aan. Tegen het midden van de jaren 1970 steunde de regering de oprichting van 30 vrijwilligerswerksteunpunten op lokaal niveau en droeg bij aan de financiering van hun activiteiten. Momenteel zijn er ongeveer 200 geregistreerde centra. Op regionaal niveau zijn er regionale vrijwilligerssteunpunten en zij ondersteunen organisaties die betrokken zijn bij sportactiviteiten, scouting en de zorg voor ouderen. De twaalf Nederlandse provincies spelen een belangrijke rol. Zij ondersteunen de professionele ondersteuning op lokaal niveau en ze verspreiden ook kennis en informatie op verschillende niveaus. Op lokaal niveau zijn de gemeenten actief en de vrijwilligerscentrales die advies geven,bemiddelen tussen vraag en aanbod en het vrijwilligerswerk promoten. Het lokale niveau is het belangrijkste waar vrijwilligers publiek actief zijn, bijvoorbeeld bij de opvang voor daklozen, in buurt en clubhuizen en in de zorgsector. Lokale overheden zijn verantwoordelijk voor het uitvoerend niveau van welzijnsactiviteiten. Zij subsidiëren lokale organisaties en bieden faciliteiten zoals sportcentra. In sommige gevallen nemen lokale overheden deel aan de vrijwilligersplatforms..lokale overheden nemen het voortouw bij het ondersteunen van veranderingsprocessen op het lokale niveau. Ze krijgen steun van de provincies. 1 Gebaseerd op interviews met MOVISIE en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. 67

68 Deel 2 Zelfhulpgroepen Wat is een zelfhulpgroep? Een zelfhulpgroep (SHG) is een kleine groep mensen die eenzelfde behoefte of eenzelfde situatie delen en die als een ondersteuningsgroep samenwerken om zichzelf te helpen. De deelnemers vormen samen de groep en regelen alles in overleg. Mensen nemen deel op vrijwillige basis en hebben persoonlijke ervaring met het onderwerp waar de groep zich mee bezig houdt. Zelfhulpgroepen kunnen afzonderlijk of als onderdeel van een grotere organisatie bestaan. Zij kunnen op informele wijze of volgens een vaste agenda werken. De groepen meestal ontmoeten elkaar lokaal, bij de leden thuis of in gemeenschapsruimtes in scholen, kerken of andere centra. In zelfhulpgroepen komen verschillende specifieke vormen van sociale steun samen. Door middel van zelfonthulling delen de deelnemers hun verhalen, stress, gevoelens, problemen en ideeën. Ze leren dat ze er niet alleen voor staan en dat ze niet de enigen zijn die met een bijzonder probleem geconfronteerd wordt. Een andere vorm van zelfhulp, die voor veel ouderen relevant is, is zelfgestuurd leren; de deelnemers zijn allemaal vrijwillige of gedeeltelijk betaalde leerkrachten, zodat ze hun eigen interesses in hun eigen tijd en op eigen locaties kunnen nastreven. Zelfhulp maakt door het mobiliseren van de interne bron van de leden, de groep of de gemeenschap, zelfredzaamheid, eigen producties en zelfstandig ondernemerschap mogelijk. De samenleving is een systeem van interactie tussen individuen en groepen. Zelfhulpgroepen veranderen het patroon van sociale interactie waardoor een aanzienlijk aantal van haar deelnemers een nieuwe status aannemen en nieuwe rollen in de gemeenschap gaan spelen. De brede doelstellingen van een zelfhulpgroep zijn om te komen tot persoonlijke en / of sociaal-economische veranderingen voor haar leden. In de groepen wordt face-to-face contact tussen de deelnemers benadrukt en een ideologische set van waarden die de persoonlijke identiteit van een lid en haar of zijn gevoel van eigenwaarde vergroot. Zoals reeds is aangegeven, kan een zelfhulpgroep resulteren in een sociale en economische ontwikkeling voor de deelnemers en dat is tevens een proces dat kan leiden tot een verandering in de sociale, economische en/of politieke macht. De aanpak van zelfhulpgroepen leidt tot empowerment van individuen. NGO's en overheidsinstellingen kunnen processen die toename van zelfvertrouwen en het ontwikkelen van zelfredzaamheid stimuleren ondersteunen en mensen helpen hun eigen agenda op te stellen. Voordelen van zelfhulpgroepen De voordelen van deelname aan zelfhulpgroepen zijn onder andere: Het leren van nieuwe informatie en strategieën om problemen mee te lijf te gaan Gerustgesteld worden door en steun vinden van anderen met soortgelijke ervaringen Het ontwikkelen van persoonlijke inzichten en het realiseren van persoonlijke groei De mogelijkheid om nuttig te zijn voor anderen U minder geïsoleerd te voelen Leren om uw gevoelens beter te uiten en gevoeliger te worden voor de gevoelens van anderen U sterker te voelen en meer zelfvertrouwen te krijgen in het omgaan met uitdagingen 68

69 U zelf te verbinden met een gemeenschap en u persoonlijk te identificeren met een sociale groep Iets leren waarin u specifiek geïnteresseerd bent Regels voor zelfhulpgroep De zelfhulpgroep kan zelf bepalen wat beschouwd wordt als aanvaardbaar gedrag en daarvoor regels opstellen. Regels maken vergaderingen effectiever. Groepsregels werken alleen wanneer alle groepsleden het eens zijn over die regels en de deelnemers er op aan aanspreken. Nieuwe leden worden geïnformeerd over de regels en waar nodig worden ze opnieuw beoordeeld en herzien. Manieren om zelfhulpgroep vergaderingen structureren Bij veel zelfhulpgroepen worden de volgende manieren gebruikt om bijeenkomsten te structureren. Ze kunnen ook gebruikt worden als leidraad voor een vergadering. Begroeten van nieuwe deelnemers. Vaak wordt er in zelfhulpgroepen een vrijwilliger gevraagd die nieuwe leden aan de deur begroet en verwelkomt wanneer zij aankomen en die hen introduceert aan andere leden. Formele opening van de bijeenkomst. Op de afgesproken starttijd, moet de bijeenkomst geopend worden door de leider of lid verantwoordelijk voor de vergadering. Sommige groepen openen hun ontmoetingen met een formele verklaring van het doel van de groep of door een welkomstgroet van de deelnemers. Introductie van de leden. Rondje waarbij elk lid stelt zichzelf voorstelt en aangeeft waarom ze aan de groep deelneemt. Dit is vooral geschikt voor nieuwe groepen om leden te helpen elkaar te leren kennen en te ontdekken wat men gemeenschappelijk heeft. De leden krijgen de mogelijkheid om te passen, als ze liever niet zichzelf introduceren. Discussie, onderwijs en informatie-uitwisseling. Voor nieuw gevormde groepen, is het nuttig om regelmatig de leden naar suggesties over discussie onderwerpen die voor hen van belang te vragen. Groepen kunnen ook gastsprekers uitnodigen om specifieke onderwerpen aan te pakken. Geluidsopnames, boeken of artikelen kunnen worden beoordeeld en besproken. Er wordt tijd uitgetrokken en toegewezen voor het delen van persoonlijke ervaringen en elkaar helpen. Hier zijn enkele manieren om de discussie te structureren: Rondje. Stel een vraag of vraag de deelnemers om een zin af te maken en ga de groep rond waarbij iedere persoon reageert, zodat iedereen een kans krijgt. Brainstormen. Ideeën worden gedeeld op een spontane manier. Creatief denken wordt gestimuleerd zonder over een bepaald idee te oordelen. Vaak genoteerd op een flip-over of white board. Ideeën worden gedeeld op een spontane manier. Creatief denken wordt gestimuleerd zonder over een bepaald idee te oordelen. Vaak genoteerd op een flip-over of white board. 69

70 . Veranderoefening. Beschrijf een actuele situatie waarin je verandering wil, beschrijf wat je wilt dat het in de toekomst zal zijn. Zet zaken die je tegenhouden op een rij en zaken die zouden kunnen helpen om vooruit te komen. Overweeg/ wat zou worden beïnvloed door de verandering en welke stappen nodig zijn om tot de gewenste verandering te komen. Dit kan zowel worden gebruikt voor een persoonlijk dilemma als voor een algemene kwestie. Rollenspel. Een situatie uitspelen (bv. hoe effectief te communiceren met uw arts) kan nuttig en leuk zijn. Sommige deelnemers spelen het rollenspel, terwijl anderen observeren en reageren of commentaar geven. Zakelijke gedeelte. Deze tijd is gereserveerd voor elk agendapunt die de groep wil behandelen, zoals het plannen van projecten of activiteiten, het regelen van toekomstige vergaderingen (gespreksonderwerpen kiezen/ gastsprekers, enz.), het doen van mededelingen, etc. Formele afsluiting. Het is belangrijk dat er een signaal gegeven wordt om aan te geven dat de bijeenkomst formeel afgelopen is. De leden worden herinnerd aan de tijd en plaats van de volgende bijeenkomst. Vaak wordt er na afloop een drankje geserveerd, dat biedt een tijd voor informele ontmoeting en gesprek. Zelfhulpgroep quick scan Quick Scan Ja = 1, Nee= 0 1. Heeft u werk nodig? Ja/Nee 2. Heeft u vrije tijd en wilt u uw inkomen verhogen? Ja/Nee 3. Geeft u er de voorkeur aan om voor u zelf te werken? Ja/Nee 4. Vindt u het niet prettig om uw specifieke kennis of professionele ervaring te delen met andere mensen of met de lokale gemeenschap? Ja/Nee 5. Geeft u er de voorkeur aan dat anderen u aansturen? Ja/Nee 6. Geeft u er de voorkeur aan in uw bestaande situatie te blijven en geen nieuwe mensen te leren kennen? Ja/Nee 7. Denkt u dat leren op uw leeftijd verspilde tijd is? Ja/Nee 70

71 Scores 0-5- Een ander werkpatroon past beter bij u 6-11 Leer meer over zelfhulpgroepen Zelfhulpgroepen passen waarschijnlijk goed bij u Voorbeelden van zelfhulpgroepen Stadshobbywerkplaats De Stadshobbywerkplaats is bedoeld om niet-werkenden de gelegenheid te geven hun vrije tijd zinvol te besteden. Men is welkom van maandag tot en met vrijdag van 9.00 uur tot uur. Er is een zee aan hobbyruimte! Voor een gering bedrag per jaar mag men gebruik maken van de werkplaats, gereedschap en apparatuur. Slechts de kosten van de gebruikte materialen zijn voor eigen rekening. Deskundige medewerkers en vrijwillige begeleiders zijn aanwezig. Deelnemers uit allerlei vakgebieden profiteren van elkaars kennis en vaardigheden. Regelmatig zijn er extra activiteiten in de vorm van demonstraties en workshops. In de werkplaats bent u niet alleen bezig met uw hobby, het is ook een plek waar u mensen kunt ontmoeten en ervaringen uit wisselen. De werkplaats is van- en voor de deelnemers. In de ontmoetingsruimte kunt u in een ongedwongen sfeer een praatje maken, een kaartje leggen, een krantje lezen of elkaar gewoon ontmoeten. Koffie, thee en soep zijn tegen redelijke prijzen te koop. De ontmoetingsruimte is er voor iedereen! In Nijmegen is de eerste Stadhobbywerkplaats in de 80-er jaren opgericht, inmiddels heeft het initiatief in meer gemeenten navolging gevonden. Werk voor Elkaar In dit project gaan 45+werkzoekenden de confrontatie aan met het bedrijfsleven. In groepsverband organiseren zij activiteiten of evenementen voor werkgevers. Gedurende zes maanden werken zij aan de voorbereidingen van het evenement én aan hun persoonlijke presentatie. Werk voor Elkaar is landelijk actief en een maatschappelijk initiatief van Stichting Werk voor Elkaar. Werk voor Elkaar heeft tot doel de arbeidsparticipatie van de werkzoekenden te verhogen en de werkgevers te laten kennismaken met het empowerment van de deelnemers. In Werk voor Elkaar gaan 45+ werkzoekenden proactief de confrontatie aan met het bedrijfsleven. In groepsverband worden activiteiten of evenementen georganiseerd waarbij werkgevers in contact komen met de deelnemers. Hiervoor hebben zij zes maanden de tijd. Gedurende deze periode zijn zij niet alleen bezig met de voorbereidingen voor het evenement, maar wordt er ook gewerkt aan persoonlijke presentatie. Op die manier kunnen zij zich op het evenement optimaal presenteren aan werkgevers. 71

72 De werkzoekenden nemen op vrijwillige basis deel aan Werk voor Elkaar en worden uitgenodigd tot deelname via persberichten in lokale bladen. Dat Werk voor Elkaar een succes is, blijkt wel uit onderstaande resultaten. Twee jaar na de start van de landelijke uitrol van Werk voor Elkaar heeft 45% van de deelnemers betaald werk bij afronding van een lokaal initiatief. Totaal aantal locaties:12 Totaal aantal deelnemers:430 Gemiddeld aantal deelnemers per locatie:33 Gemiddelde leeftijd deelnemers:54 jaar Gemiddeld aantal maanden werkzoekend:32 maanden Grote diversiteit in werkervaring en opleidingsniveau Werk / opdracht na afronding lokaal project: 45% Gemiddelde waardering voor Werk voor Elkaar: 7,5 (70% van de respondenten) De kracht van Werk voor Elkaar zit hem in het gezamenlijke aspect. Werkzoekenden zetten samen hun schouders onder een project, om het zo tot een goed einde te brengen. Dit geeft hen nieuwe energie en een doel om naartoe te werken. Het samen delen van ervaringen steunt en inspireert. Het samen iets organiseren creëert enthousiasme en wekt creativiteit op, zo zeggen de deelnemers. Daarnaast zeggen zij sterker in de schoenen te staan door de persoonlijke ontwikkeling. Er zijn verschillende evenementen georganiseerd, zoals seminars en het bemannen van een stand tijdens zakelijke evenementen. Reacties van werkgevers zijn zeer positief over het initiatief. Zowel de kwaliteit van de evenementen als de proactieve houding van de werkzoekenden wordt zeer gewaardeerd. Voor veel werkgevers zijn de evenementen echte eyeopeners, waarbij ze meer inzicht krijgen in de kwaliteiten van oudere werkzoekenden. Opmerkingen: Er zijn maar weinig voorbeelden te vinden van zelfhulpgroepen voor oudere werklozen. Loopbaanadviseurs of re-integratiecoaches kunnen initiatieven ontplooien om de vorming van dergelijke groepen te bevorderen en te ondersteunen. De regionale arbeidsmarktregio s met hun werkpleinen en in de nabije toekomst hun werkbedrijven nieuwe stijl kunnen dergelijke groepen faciliteren Jobrotatie en loopbaankansen Wat is jobrotatie? Er zijn verschillende strategieën die kunnen worden gebruikt om beroepsmobiliteit direct te bevorderen. Eén van deze is jobrotatie. In jobrotatie verandert een medewerker tijdelijk van baan, taak, functie of werkplek. Dit kan zowel binnen als buiten de organisatie plaatsvinden. Door jobrotatie creëert u beweging en ontwikkeling zowel voor u zelf als voor de organisatie. Jobrotatie biedt voor beiden nieuwe kansen. Kansen voor de organisatie Job rotatie zorgt ervoor dat capaciteiten, competenties, wensen en ambities, behoeften en mogelijkheden binnen een organisatie goed op elkaar wordt afgestemd. 72

73 Het rouleren van medewerkers (jobrotatie) over verschillende disciplines binnen een organisatie kan verfrissend werken voor de organisatie. Medewerkers krijgen een beter beeld van de organisatieprocessen waardoor meer begrip en betere onderlinge afstemming ontstaat. Diversiteit in ervaring maakt een medewerker sterker en zijn waarde voor het bedrijf groter. Door het creëren van een grotere mate van in- en externe mobiliteit en een bredere inzetbaarheid (employability) van medewerkers wordt de flexibiliteit van een organisatie verhoogd. Kansen voor medewerkers Middels jobrotatie kunnen mensen zich ontwikkelen in het voordeel van de organisatie en van zichzelf. Wie regelmatig van functie wisselt, leert veel, ziet veel en hoort veel. Organisaties zijn altijd blij met mensen de buiten de muren van hun eigen functie (kunnen) kijken.. Het voordeel voor medewerkers is dat zij meer zicht krijgen op eigen talenten en ambities. Door zelf de mogelijkheden te gaan ervaren biedt dat medewerkers nieuwe mogelijkheden, nl:. 1. Mensen zijn breder en flexibeler inzetbaar (employability). 2. Capaciteiten worden meer benut. 3. Nieuwe ervaringen 4. Uitbreiden van je zakelijke netwerk 5. Brede ontwikkeling 6. Makkelijker overstappen binnen een organisatie of naar een andere branche Meer informatie kan gevonden worden in het volgende jobrotatie handboek (engelstalig)voor de agrarische sector: Voorbeelden van jobrotatie In grote, internationale organisaties, zoals DSM en Shell, is jobrotatie al vanzelfsprekend. Vaak is voor jonge (potentiële) managers al een carrièrepad uitgestippeld, al dan niet in de vorm van een traineeship. Daarnaast wordt in veel organisaties impliciet jobrotatie toegepast. Het vervullen van interne vacatures is in feite al jobrotatie. De reden om op zoek te gaan naar een andere functie is vaak het zoeken van een nieuwe uitdaging, nieuwe leermogelijkheden of een verandering van omgeving. Als de huidige situatie niet overeenkomt met de verwachtingen In het bedrijfsleven. Voor meer informatie: 73

74 Voorbeelden van jobrotatie Ergotherapeuten in het Homerton Hospital Homerton University Hospital NHS Foundation Trust biedt jobrotatiemogelijkheden tussen het ziekenhuis en andere locaties binnen de gemeenschap aan waarbij acute en maatschappelijke dienstverlening en de East London Foundation Trust for Mental Health betrokken is. Dit biedt unieke mogelijkheden voor zowel ervaren als pas afgestudeerde ergotherapeuten om geluid kernvaardigheden te ontwikkelen in een breed scala aan specialiteiten, het werken met mensen met uiteenlopende omstandigheden in zowel een intramurale als een extramurale woonomgeving. Jobrotatieprogramma bij BAM Het jobrotatieprogramma is een combinatie van werken en leren. Als jobrotator doorloopt u in een periode van twee jaar drie of vier verschillende functies bij een van de bedrijfsonderdelen van BAM. U rouleert in de rollen van bijvoorbeeld werkvoorbereider, uitvoerder, calculator, inkoper en engineer. Dit wordt op basis van uw voorkeur en ontwikkelbehoefte in overleg met uw mentor samengesteld. Op basis van deze ervaringen kunt u zich oriënteren op een vervolgstap in uw carrière en leert u een specifiek bedrijfsonderdeel goed kennen. Het jobrotatieprogramma is een mogelijkheid om een brede ervaring op te doen binnen de vele multidisciplinaire projecten die de verschillende werkmaatschappijen realiseren. U wordt betrokken bij de realisatie van de projecten, van initiatief, ontwerp en realisatie tot en met beheer en onderhoud. Uw ontwikkeling staat centraal. Tijdens het jobrotatieprogramma wordt u begeleid door een mentor, die een ervaren directeur of lid van het managementteam is. De intensieve coaching en begeleiding gedurende deze periode staan garant voor brede ervaring en ontwikkeling van persoonlijke competenties. De bewaking van uw ontwikkeling gebeurt door evaluaties aan het einde van elke periode. De conclusies hiervan bepalen de verdere invulling van het jobrotatieprogramma en van uw loopbaan bij de BAM. Siemens "Bij Siemens is de maximale termijn in een bepaald functie vijf jaar. Dan 'verzuren' mensen, gaan ze op de automatische piloot en gaat hun energieniveau naar beneden". Wouter Vlasblom, Siemens directeur van Human Relations. Siemens werft mensen voor een nieuwe carrière in plaats van voor het werk. Jobrotatie is een belangrijke strategie voor Siemens om werknemers gedurende hun loopbaan fit te houden en hun actieve inzetbaarheid te bewaren. Om deze reden is er intensief contact tussen de medewerkers die betrokken zijn bij jobrotatie en de HR-managers. Er is een werkgroep voor jobrotatie, waarbij de HR-managers actief zoeken plaatsingsmogelijkheden voor werknemers van alle leeftijden. Het doel is om meer dan 10% van de werknemers per jaar nieuwe uitdagingen te bieden. Ondanks grote reorganisaties en een daling van het aantal werknemers wordt 8% van de werknemers van Siemens Nederland nog steeds intern overgeplaatst. 74

75 Verschillende functies en mogelijkheden verkennen met werkgevers Werkgevers kunnen verschillende mogelijkheden bieden om uw persoonlijke ontwikkeling te versterken en uw mogelijkheden te verbreden, zoals : een sabbatical leave, werken in het buitenland en carrièredagen. Sabbatical leave: Werknemers kunnen verlofuren sparen binnen een kader aangeduid als 'keuzemenu arbeidsvoorwaarden". In dat kader is één van de doelstellingen extra dagen voor sabbatical leave. Een werkgever kan op verzoek verlof voor een langere termijn geven dan een sabbatical leave. Dit betekent een langere verlofperiode waarin de werknemer tijd kan besteden aan een optimale inzetbaarheid, of een periode van verlof waarin activiteiten kunnen worden ondernomen die gunstig zijn voor de werkfunctie. Bijvoorbeeld: een studie naar het buitenland of het schrijven van een boek. Projecten in het buitenland zijn ontworpen om afgestudeerden, professionals en gepensioneerden vrijwilligerswerk te laten doen in een ontwikkelingsland, vooral binnen hun beroepsveld. Deze projecten worden aangeboden in verschillende delen van de wereld en kunnen plaats vinden in het bedrijfsleven, in de cultuursector, bij de media, in het onderwijs, in techniek, natuur en milieu, op het gebied van mensenrechten, medische en sociaal werk. Ze zijn ontworpen om kwalificaties te maximaliseren. Uw specifieke kwalificaties en vaardigheden kunnen worden toegepast in deze projecten en de agentschappen zullen samen met u ervoor te zorgen dat u in een project wordt geplaatst, waarbij uw vaardigheden de grootste impact kunnen hebben. Loopbaandag: Een mogelijke manier om op ideeën te komen is om aan een perspectief-op-je-carrière dag deel te nemen: o Een informatieve lezing over maatschappelijke ontwikkelingen, die belangrijk zijn voor loopbaanontwikkeling, en een inspirerend gesprek, die u kan u helpen om het beste uit uw carrière te halen o Speed-coaching o Informatie stands van alle deelnemende organisaties o Hoe een stage te regelen o Carrière workshops De kern van de dag is het onderzoeken van de loopbaan van de deelnemers met onderwerpen zoals : Wat zoekt u in uw volgende stap? Wilt u ontdekken waar anders u uw talenten en vaardigheden kunnen gebruiken? Wilt u iets compleet nieuws te doen? Bent u aan het denken over training om uw kennis te updaten en upgraden? 75

76 Jobrotatie quick scan QUICK SCAN Ja= 2 Weet niet of Niet zeker=1 Nee=0 1. Zou u meer gevarieerd werk willen? Ja/Nee 2. Zou u het leuk vinden om van functie en van team te wisselen? Ja/Niet zeker/nee 3. Bent u op zoek om van andere functies te leren? Ja/Nee 4. Denkt u dat uw lijn manager u uit zou willen lenen aan een ander deel van de organisatie of op tijdelijke basis aan een andere werkgever? Ja/Nee 5. Zou u zich zeker genoeg voelen om dit te doen? Ja/Niet zeker/nee 6. Wat denkt u te kunnen winnen van jobrotatie? Scores 0-3 U bent nog niet klaar om van functie te wisselen 4-7 Jobrotatie kan overwogen worden 8-12 Jobrotatie past bij u Stage Wat is een stage? Een stage is een werk-gerelateerde leerervaring voor mensen die praktische werkervaring willen opdoen in een bepaald beroepsveld. De meeste stages zijn tijdelijke opdrachten die ongeveer drie maanden tot een jaar duren. Ze zijn traditiegetrouw bedoeld voor jongere mensen studenten en afgestudeerden. Deze vorm van werkgelegenheid is voor oudere werknemers nog steeds grotendeels in een vroeg stadium van ontwikkeling. De voordelen van een stage Een stage is een uitstekende manier om te bepalen of het beroep, het bedrijf en de beroepssector de beste carrière-opties voor u bieden. Stagiaires krijgen praktische 76

77 werkervaring in een veld waarin zij van plan zijn ver te gaan en ervaring op te bouwen, eventueel in internationale platforms. Stages helpen individuen om : Theorie met praktische werkervaring te combineren Een professionele werkhouding te ontwikkelen Bedrijfsculturen te begrijpen Internationale business settings te analyseren Verschillende werkstijlen te vergelijken De mogelijkheden voor een aanbod voor een fulltime dienstverband te onderzoeken Door de globalisering zijn steeds meer werkgevers op zoek naar mensen die een brede ervaring hebben, waarbij vooral een internationale achtergrond voordeel biedt. Deze mogelijkheid wordt echter momenteel nog zelden aangeboden aan 45+ers. Hoe u voor te bereiden voor een stage? Om een goede aanvraag in te dienen, moet u als toekomstige stagiair alle vereiste papieren en documenten kennen. Het is belangrijk om samen met uw CV een sollicitatiebrief en een aanbevelingsbrief mee te sturen. Het doel van de sollicitatiebrief is om een beeld van uw achtergrond te schetsen. Het is dus een mogelijkheid om de instelling of onderneming te overtuigen dat ze u nodig hebben. Een goede sollicitatiebrief laat een werkgever zien dat u de kwaliteiten en vaardigheden heeft die nodig zijn voor de vacature. De begeleidende brief wordt gezien als een verlengstuk van de CV en heeft een persoonlijke toon die een CV niet bezit. De volgende stap een aantal tips waarmee uw sollicitatiebrief zich kan onderscheiden van andere: - Vaardigheden en ervaring: voordat u de brief gaat schrijven, maakt u een lijst van uw vaardigheden en capaciteiten, en legt u uit waarom u de juiste persoon voor de stage bent. Het is belangrijk juist op die kenmerken te wijzen die u uniek maken voor deze stage (zie hoofdstuk 4.1). - Zodra u de lijst gemaakt heeft, kunt u beginnen met het schrijven van de brief. Schrijf duidelijk en beknopt. - U kunt waar mogelijk wat informatie over het bedrijf of instelling toevoegen om uw kennis hiervan te laten zien. - Controleer de brief. De volgende tabel laat de structuur van een goede sollicitatiebrief : Alinea Eerste Tweede Inhoud Vermeld de stage waarop u solliciteert. Hoe bent u aan de informatie gekomen? Wanneer bent u beschikbaar om te beginnen. Waarom bent u geïnteresseerd? Waarom vindt u het bedrijf aantrekkelijk? 77

78 Derde Laatste Vat uw sterke punten samen. Relateer uw vaardigheden aan de gevraagde competenties. Data waarop u beschikbaar bent voor een gesprek. Dank de werkgever voor zijn aandacht. Het is zeker aan te raden is om een aanbevelingsbrief toe te voegen. Deze kan geschreven zijn door een voormalige werkgever of een vroegere docent of leraar. Deze brief moet uw professionele vaardigheden en attitudes beschrijven. Het belangrijkste doel van deze brief is om onafhankelijke en gevalideerde informatie over u als toekomstige stagiaire te verstrekken. Soorten stages naar beloning, duur, plek en type organisatie Beloning Betaald Onbetaald (hoewel reiskosten gedeclareerd kunnen worden) Duur Tot zes maanden (oriëntatiestage) Tot twaalf maanden (werkstage) Plek Europese instellingen en agentschappen Internationale organisaties Type organisatie Publiek Privaat Voorbeeld van stage OPAAL Britse Alliantie van Belangenbehartigers voor Ouderen UK Opaal UK maakt met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid gebruik van oudere stagiaires voor de functie van belangenbehartiger voor ouderen om steun te krijgen van de plaatselijke overheid. Voor de stagiar-belangenbehartiger is een functiebeschrijving beschikbaar en hij/zij kan aan een training deelnemen Vormen van zelfstandig ondernemerschap en professionele dienstverlening Bij uw keuze voor een bepaald gebied van werken is het ook noodzakelijk om na te denken over verschillende mogelijke werkstijlen, zoals: Als onderaannemer werken 78

79 Als consultant werken Met een portfolio werken Werken in een partnerschap Werken in deeltijd We beschrijven deze kort, voorzien van een voorbeeld Outsourcing Wat is Outsourcing? Outsourcing is een toewijzing van specifieke bedrijfsprocessen naar een gespecialiseerde externe leverancier. Dat gebeurt meestal wanneer een organisatie niet om kan gaan met alle aspecten van het interne bedrijfsproces. Het gaat daarbij vaak om tijdelijke processen, waarvoor de organisatie niet van plan is om professionals in dienst te nemen om deze taken uit te voeren. Zodra de taak is uitbesteed aan een externe deskundige zal deze de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de taken en het handhaven van het daarmee samenhangende budget voor zijn/haar rekening nemend. De meest uitbestede soorten werkzaamheden omvatten: Informatietechnologie juridische zaken ontwikkeling en innovatie webdesign en onderhoud werving en personeelszaken logistiek productie klantenservice Waarom besteden organisaties delen van hun bedrijfsproces uit? De belangrijkste factoren die hebben geleid tot een groeiende trend van outsourcing zijn: Gebrek aan experts in sommige delen van het bedrijfsleven Beschikbaarheid van goedkopere arbeidskrachten zonder dat dat afbreuk doet aan de kwaliteit van de output Concentratie op kerntaken Voordelen van outsourcing Snelheid en expertise - meestal worden taken uitbesteed aan een onderaannemer 3dat gespecialiseerd is op een bepaald gebied, specifieke apparatuur heeft en de technische expertise, zodat taken sneller en met een betere kwaliteit kunnen worden uitgevoerd. Maakt het mogelijk dat bedrijven zich op hun kernprocessen concentreren in plaats van op de periferie. Zo geeft bijvoorbeeld het uitbesteden van de ondersteunende processen de organisatie meer tijd om hun core business te versterken. Risicodeling -. Het uitbesteden van bepaalde onderdelen van het bedrijf helpt de organisatie om bepaalde verantwoordelijkheden te verschuiven naar de onderaannemer en zo de risico's te beperken. 79

80 Verminderde operationele en wervingskosten - outsourcing voorkomt om personen in te huren, vandaar dat wervings- en operationele kosten voor een groot deel geminimaliseerd kunnen worden. Dit is één van de belangrijkste voordelen van outsourcing. Nadelen van outsourcing Risico van blootstelling van vertrouwelijke gegevens. Wanneer een organisatie de personeelsadministratie, de loonadministratie en de werving uitbesteedt, neemt het bedrijf een risico om vertrouwelijke bedrijfsinformatie bloot te stellen aan een derde partij. Synchronisatie van de productie - enkele van de voorkomende probleemgebieden zijn uitgelopen levertijden, te weinig standaardkwaliteit in de output en het oneigenlijk gebruik van verantwoordelijkheden. Soms is het gemakkelijker om deze factoren binnen de organisatie te reguleren, dan met een onderaannemer. Verborgen kosten - hoewel outsourcing vaak rendabel is, kunnen er bij het ondertekenen van een contract verborgen kosten zijn die een ernstige bedreiging kunnen vormen, vooral internationaal. Gebrek aan focus op de klant - een onderaannemer kan proberen te voldoen aan de deskundigheidseisen van meerdere organisaties op hetzelfde moment. In dergelijke situaties kan zo n onderaannemer zich onvoldoende richten op de klanten van één bedrijf. Voorbeeld van Outsourcing Expertise in communicatie mogelijkheden, technische expertise en gunstige financiële arrangementen zijn de belangrijkste voordelen bij het uitbesteden. Veel specifieke functies worden uitbesteed, zoals personeelszaken, de marketing of het ITC-gebeuren Consultancy Een consultant is meestal een expert, of een professional op een bepaald gebied, en heeft een brede kennis van het onderwerp. Men kan twee soorten consultants onderscheiden: Interne Consultant - iemand die werkt binnen een organisatie en beschikbaar is om door andere afdelingen of individuen te worden geraadpleegd op gebieden van zijn of haar specialisme. Externe Consultant - iemand die van buiten komt (hetzij via een eigen onderneming hetzij via een andere organisatie) en wiens expertise op tijdelijke basis geleverd wordt, meestal tegen een vergoeding. Als zodanig is dit type adviseur meestal bezig met meer en wisselende opdrachtgevers. De totale impact van een consultant is dat klanten toegang krijgen tot diepere niveaus van expertise dan dat ze die in huis zouden hebben en dat ze van de externe adviseur zoveel service mogen verwachten als ze maar wensen. 80

81 Een adviseur is betrokken om te helpen oplossingen te vinden voor specifieke problemen en de manieren waarop dat moet gebeuren. Het is over het algemeen aan de professionaliteit van de adviseur om daarover te beslissen binnen de randvoorwaarden, het budget en middelen, zoals overeengekomen met de opdrachtgever. Verschillende soorten consultants Consultants die we het meest in het bedrijfsleven tegenkomen zijn: Strategie Consultants die aan de ontwikkeling en verbeteringen van de organisatiestrategie werken naast of in overleg met het Management. Human Resources of Recruiters die expertise over de arbeidsmarkt en over personeelsmanagement geven. Internet Consultants die gespecialiseerd zijn in internetgebruik in het bedrijfsleven. Idealiter hebben internet consultants ook praktische ervaring en expertise in managementvaardigheden, zoals strategische planning, veranderingen, projecten, processen, training, team - werk- en klanttevredenheid. Process Consultants zijn specialisten in het ontwerp of de verbetering van operationele processen en dat kan specifiek zijn voor het bedrijf of de sector. Public Relations of PR Adviseurs houden zich specifiek bezig met Public Relations zaken buiten de klantorganisatie en zijn vaak op een semi - permanente basis bezig aan grotere organisaties om input en begeleiding te bieden. Prestatie Adviseurs die zich richten op de intuïtieve of algemene uitvoering van de prestaties van een bedrijf of organisatie. Information Technology Consultants in vele disciplines, zoals Computer Hardware, Software Engineering of Networks. Marketing Consultants gevraagd om te adviseren op het gebied van productontwikkeling en aanverwante marketingaangelegenheden. Interim Managers kunnen, zoals hierboven vermeld, onafhankelijke consultants zijn die optreden als interim-manager met beslissingsbevoegdheid op basis van het bedrijfsbeleid of de statuten. Ze kunnen in speciaal opgerichte comités zitten. Uurtje Factuurtje consultants. De beroepen variëren sterk van het repareren van apparaten tot medisch specialisme consultants. Cliënten melden zich met een vraag bij een website die plaats biedt aan adviseurs, die erkend zijn als vakbekwaam expert op hun terrein. Klanten communiceren in een Vraag en Antwoord sessie. De klant doet een aanbetaling om de vraag beantwoord te krijgen door een expert op een bepaald gebied. 81

82 De expert geeft de informatie aan de klant en wordt vervolgens betaald op basis van een percentage van het ingelegde bedrag. De website behoudt het resterende deel van de vergoeding voor het gebruik van de voorziening. Hoewel het een nog relatief nieuwe methode is om op een één-op-één basis informatie van professionals te verkrijgen, groeit deze praktijk in populariteit. Voor- en nadelen van het advieswerk Voordelen van consultancy Consultants gebruiken hun sterke punten, expertises, vaardigheden en kennis, die zij gedurende vele jaren van werk, hetzij als zelfstandige of als werknemer voor een andere organisatie hebben verworven. Een consultant zal meestal met mensen werken die over minder kennis beschikken en daarom hebben ze vaak een machtspositie. Consultants kunnen selectief zijn en de cliënten kiezen voor wie ze willen werken. En door een kant overgenomen doeltreffend advies kan leiden tot een significante verbetering van de business van de klant. De adviseur kan tevreden zijn over deze prestatie. Nadelen van consultancy Wanneer bedrijven of organisaties financieel moeilijke tijden kennen, gebruiken ze meestal minder consultants dan wanneer het financieel weer beter gaat. Consultants hebben meestal een eigen bedrijf, en zijn in die zin te vergelijken met een zzp-er. Nieuwe zakelijke opdrachten zijn misschien moeilijk te krijgen. Soms worden aanbevelingen misschien niet uitgevoerd door klanten, zelfs niet de adviseur daarvoor steekhouden bewijs geleverd heeft. Daarnaast kan er sprake zijn van afbreukrisico, als de implementatie en uitvoering door de klant zelf gedaan wordt. Dat kan op een wijze gebeuren die leidt tot een gedeeltelijke of een volledige mislukking. Voorbeeld van een adviesbureau Veel bedrijven maken gebruik van IC- consultants om hun website te ontwerp of te adviseren over het opzetten en inrichten van informatie- en computersystemen Portfolio werk Portfolio werk is te omschrijven als mensen die werken aan een aantal projecten voor verschillende organisaties of individuen en die dit soms combineren met een permanente full- of part-time baan. Andere portfolio werkers omschrijven zichzelf als freelancers, omdat ze af en toe een contract voor bepaalde duur met een werkgever kunnen hebben. Een portfolio carrière bestaat eruit dat uw inkomen uit een verscheidenheid van bronnen komt. U kunt bijvoorbeeld een eigen bedrijf hebben en daarnaast freelance opdrachten uitvoeren of misschien part-time in dienst zijn bij verschillende organisaties. Met deze stijl van werken verkrijgt u uw inkomen uit diverse bronnen. Portfolio werken is populair bij mensen die beschikken over specifieke vaardigheden waar in veel organisaties vraag naar is. Iedere opdracht voegt nieuwe vaardigheden en ervaring toe aan het portfolio. Dit soort werk biedt u flexibiliteit en kan toch veilig zijn. 82

83 Wat zijn de kenmerken van een portfolio werker? Tijdmanagement, zelfdiscipline, zelfkennis, initiatief, zelfvertrouwen, multi-tasking, netwerkvaardigheden, zakelijk inzicht en organisatorische vaardigheden zijn belangrijk. U mag dat misschien niet allemaal in één keer hebben, maar het is meer dan waarschijnlijk dat u deze vaardigheden zult ontwikkelen als daarvoor u gemotiveerd bent, want u volgt een belang. Heeft u iets te bieden? Heeft u een product, dienst, kennis of vaardigheden waarvoor cliënten willen betalen? 1. Kijk naar uw huidige baan. Zullen mensen u betalen om een aspect van uw huidige baan als consultant te leveren, werkzaam voor een agentschap of als freelancer? Kunt u er ook over schrijven, erover praten, en anderen trainen om het te doen? 2. Heeft u hobby's of interesses waarmee u geld zou kunnen verdienen? Overweeg alles of het nu sport coaching, doe-het-zelf-activiteiten, webdesign of het onderwijzen van talen is. 3. Heeft u een onvervulde passie? Is er iets wat u altijd al wilde doen, en heeft u het nooit helemaal rond gekregen om na te gaan of u daarvoor training, advies of financiële ondersteuning nodig zou hebben, of dat er een markt voor zou zijn. Pas op dat u zichzelf niet uitspreekt over het doen van enig onderzoek voordat u zelfs bent begonnen. Vraag vrienden, familie en collega's naar hun mening en onderschat niet wat u te bieden heeft. Wie kan u helpen? Mensen die al werkzaam zijn in de gebieden die u interesseren. Beroepsvereniging, websites - vaak freelancerpagina's. Organisaties, zoals kamer van Koophandel en MKBsupport die gratis advies bieden over het opzetten van een bedrijf, met inbegrip van fiscale en boekhoudkundige procedures. Zelfhulpboeken over een portfolio carrière. Vrienden of professionele coaches die u kunnen helpen te verduidelijken wat u kunt bieden, u helpen uw prioriteiten uit te werken en u ondersteunen bij het ontwikkelen van uw doelen en het opstellen van een actieplan. Als u momenteel voor een werkgever werkt - controleer of enig ander werk dat je doet niet wordt toegestaan door uw contract vanwege belangenconflicten of intellectuele eigendom. Krijg professioneel advies voordat u begint te verdienen. Een accountant kan u professioneel advies geven, ze brengen meestal een eerste gesprek niet in rekening en u kunt veel advies gratis ophalen. Wat nu? Met portfolio werk kunt u klein beginnen en u kunt de haalbaarheid testen met kleinschalige projecten. Als het een goed idee lijkt te zijn, denk dan via de volgende stappen: Brainstorm uw portfolio ideeën. Stel uw doelen vast. Kijk naar wat er relevant is om die doelen te bereiken. 83

84 Denk na over wat uw mogelijkheden zijn. Plan wat u voor volgende stap gaat doen. Voor- en nadelen van portfolio werk Voordelen van het portfolio werken Deze ' mix-en-match' benadering spreekt steeds vaker mensen aan die controle over hun werk willen, die zich concentreren op waar ze echt van houden, die een beter evenwicht willen bereiken tussen werk en privéleven of die gewoon wat extra geld willen verdienen. Als een aspect of rol in de portefeuille 'verloren' gegaan is, is dat minder kritisch voor uw inkomen. Nadelen van portfolio werken Je moet je eigen nieuwe lijnen van betaald werk krijgen. Je moet jezelf en je verschillende lijnen van je business in de markt zetten. U kunt conflicten in tijd of rollen vinden voor verschillende aspecten van de portfolio In partnerschap werken Wat is een partnerschap? Een partnerschap kan worden gevormd worden tussen een aantal individuen, bedrijven of organisaties met een gedeeld belang. Er is meestal een overkoepelend doel voor de partners om samen te werken en een reeks aan specifieke doelstellingen. Partnerschappen worden vaak gevormd om specifieke problemen aan te pakken en kunnen zowel voor de korte of de lange termijn zijn. De belangrijkste principes van in partnerschap werken zijn openheid, vertrouwen en eerlijkheid, overeengekomen gemeenschappelijke doelen en waarden en regelmatige communicatie tussen de partners. Wat zijn de voordelen van het werken in partnerschappen? In partnerschap werken stelt u in staat diensten te leveren door middel van koppeling. Dit heeft strategische voordelen, zowel in de zin van het verstrekken van een goed uitgebalanceerde dienstverlening en operationeel in de zin van een bundeling van middelen. Het samenbrengen van de verschillende onderdelen van de dienstverlening biedt een unieke gelegenheid om nieuwe en innovatieve benaderingen te ontwikkelen voor het verlenen van diensten. Er kunnen schaalvoordelen worden bereikt als dienstverleners niet alleen middelen bundelen, maar ook inspanning en tijd van het management. Door samen te komen en zich te concentreren op een gemeenschappelijk doel, wordt een gedeelde visie gevormd van wat partners willen bereiken en hoe ze dat willen verwezenlijken. In partnerschap werken coördineert actie tussen organisaties waarbij er een extra impuls gegeven kan worden om dingen gedaan te krijgen. In partnerschap werken maakt ook dat veel organisaties makkelijker toegang tot financiering krijgen en kunnen voldoen aan de eisen van de overheid. 84

85 Wat zijn de uitdagingen? Concurrentie tussen organisaties: hoewel concurrentie tussen organisaties soms motiverend kan zijn, kan overmatige concurrentie resulteren in een gebrek aan bereidheid om mee te werken. Autoriteit: het is belangrijk dat alle medewerkers die betrokken zijn bij het werken in een partnerschap over de nodige bevoegdheid beschikken om beslissingen te nemen. Gebrek aan autoriteit vertraagt de besluitvorming en frustreert de voortgang. Doel: de brede variërende verantwoordelijkheden van partnerorganisaties kunnen tot gevolg hebben dat het specifieke doel van het partnerschap vergeten kan worden. Ook partnerschappen kunnen vaak door de gebeurtenissen worden ingehaald en het zicht op hun hoofdfunctie verliezen. Communicatie: het kan moeilijk zijn om een goed evenwicht in de onderlinge communicatie tot stand te brengen. Te veel vergaderingen moeten bijwonen kunnen partners afschrikken. Te weinig communicatie kan leiden tot dubbel werk, onbegrip en wantrouwen tussen de partners. Financiering: er is een gevaar dat sommige organisaties betrokken raken in de samenwerking, simpelweg alleen om toegang tot financiering te krijgen of aan de wettelijke vereisten te voldoen. Cultuur clash: wanneer verschillende organisaties samenwerken kan het moeilijk zijn om zich aan elkaars stijl van werken aan te passen. Elke partner kan verschillende verwachtingen koesteren over het partnerschap, wat kan leiden tot conflicten bij een poging om prioriteiten en doelstellingen vast te stellen. Tijd: de aanpak om via in partnerschap te werken duurt vaak langer om resultaten te produceren dan waarop de meeste organisaties rekenen. Het kost bijvoorbeeld tijd om vertrouwen te ontwikkelen tussen partners en dat kan het besluitvormingsproces en het gebruik van hulpbronnen vertragen. Voor- en nadelen van het werken in partnerschap Voordelen van partnerschap werken Een partnerschap kan mensen met complementaire vaardigheden samenbrengen en kan efficiënter zaken doen, dan ieder voor zichzelf. De werklast kan worden gedeeld. Een lid van het samenwerkingsverband kan meer bedreven zijn in het omgaan met bepaalde zaken dan anderen. Wederzijdse ondersteuning. Gedeelde verantwoordelijkheid. Nadelen van partnerschap werken 85

86 Alle partners moeten de overeengekomen hoeveelheid inspanning verrichten. Er kan zonder zorgvuldige geïntegreerd management sprake zijn van doublures of klanten ontvangen gemengde berichten. Conflicten kunnen ontstaan wanneer er een verschil van mening is. Er ontstaan vaak geldproblemen. Voorbeeld In het Verenigd Koninkrijk zijn er een aantal grote winkels die partnerschappen zijn, zoals John Lewis, waar alle medewerkers partners zijn. Meer lokaal ziet men vaak juridische of accountantskantoren in een samenwerkingsverband opereren In deeltijd werken Wat is werken in deeltijd? Een deeltijdwerker is iemand die minder uren werkt dan een full-time werknemer. Er is geen specifiek aantal uren dat iemand een tot voltijder of deeltijder maakt, maar een full-time werknemer zal meestal 35 uur of meer per week werken. Redenen waarom mensen ervoor kiezen om in deeltijd te werken: Mensen combineren werk en educatie. Mensen hebben taken of plichten buiten het werk. Werknemers hebben tijd nodig voor religieuze activiteiten. Mensen die met pensioen zijn van fulltime werk, maar die beschikbaar zijn in deeltijd of op tijdelijke basis. Deeltijdwerken kan deel uitmaken van portfoliowerken. Wat zijn de voordelen van deeltijdarbeid? Er zijn vele redenen waarom een werknemer er kan voor kiezen om in deeltijd te werken. Het kan gewoon zijn omdat u uw werk en privéleven beter wilt combineren of zorgtaken moet vervullen. Voor meer informatie bezoek: en Wat zijn de voordelen en nadelen van deeltijdarbeid? Voordelen van deeltijdarbeid Het kan makkelijker zijn om een part-time baan in plaats van een full-time baan te krijgen. Als de arbeidsmarkt harder groeit voor werkzoekenden, gaan veel mensen over tot parttime werken om ontslag af te wenden. Voor de overgrote meerderheid biedt deeltijdwerk de flexibiliteit die ze nodig hebben. Die flexibiliteit stelt mensen in staat om de work-life balance, die ze nodig hebben, intact te houden, meestal als een full-time baan in hun situatie niet haalbaar is 86

87 Nadelen van deeltijdarbeid U zult niet zo veel geld verdienen als u zou krijgen in een full-time positie. Een lager inkomen kan op lange termijn effect hebben op de Pensioeninkomsten Ervan uitgaande dat u goed in uw functie functioneert, kan elke promotie die u wordt aangeboden van u eisen dat u terug moet gaan naar full-time werk. Het kan zijn dat u onder uw prestatieniveau moet werken. Samenvatting Veel van deze manieren van werken overlappen elkaar. Bijvoorbeeld werk kan uitbesteed worden aan een consultant of een portfolio of aan een partnerschap. Nu moet u beoordelen wat voor vorm van werken en welk specifiek werkpatroon voor u van belang is. Opmerking: zie quick scan mogelijkheden voor werk. Raadpleeg ook hoofdstuk 4 Vaardigheden verder ontwikkelen. 87

88 Hoofdstuk 4 VAARDIGHEDEN VERDER ONTWIKKELEN 4.1 Hoe dit hoofdstuk te gebruiken Dit hoofdstuk is het onderdeel vaardigheden van het werkboek. Dit hoofdstuk is opgezet om u in staat te stellen uw vaardigheden in de volgende kerngebieden te vergroten. Benodigde Beschrijving van het onderdeel tijd 4.2. Kerncompetenties 9 uur Een combinatie van kennis, vaardigheden en attitude afgestemd op een werksituatie. Kerncompetenties zijn die competenties die alle individuen nodig hebben voor persoonlijke ontplooiing en ontwikkeling, actief burgerschap, sociale inclusie en werkgelegenheid Zelfbewustzijn en zelfwaardering 7 uur Beschrijft de manieren waarop iemand: zichzelf in verschillende situaties vertrouwt. De manier waarop iemand zichzelf ziet. De mogelijkheid om verschillende soorten van denken en emoties te hanteren. Het niveau van innerlijk vertrouwen. De mate waarin iemand van zichzelf houdt. Het gevoel van zelfbeschikking en autonomie Veranderingen hanteren 1 uur 35 minuten 4.5. Kennisoverdracht 2 uur 30 minuten Het vermogen om prioriteiten te stellen en te beheren eisen. Het vermogen om te verwerken en te beheren Het vermogen om kennis aan anderen over te dragen, bijvoorbeeld door als mentor te functioneren Tijd- and stressmanagement 2 uur Het vermogen om prioriteiten te stellen en te beheersen. Deze vaardigheidsgebieden werden door 45+ers die aan het behoefteonderzoek deelnamen als belangrijk aangemerkt leeftijd De behoefteanalyse is in vijf Europese landen uitgevoerd. 88

89 Deze materialen zijn in een makkelijk te lezen stijl geschreven en stellen u in staat om op verschillende manieren naar uw leven te kijken en verdere kansen voor uw toekomst aan te geven. Elk van de vaardighedenmodules begint met een vraag: In hoeverre beheers ik deze vaardigheid nu? Dit stelt u in staat om uw huidige vaardighedenniveau te definiëren. Zo kunt u beslissen of het zinvol voor u is om uw vaardigheden op dat gebied te versterken door de opdrachten in de desbetreffende module uit te voeren. Gebruik het format voor een plan van actie (hoofdstuk 6) om aantekeningen te maken naar aanleiding van de opdrachten Kerncompetenties Doel Vaststellen welke kerncompetenties nodig zijn voor zelfontplooiing, actief burgerschap, sociale cohesie en inzetbaarheid in een kennismaatschappij Leren op welke manier u uw vaardigheden verder kunt ontwikkelen Leren een plan voor verdere ontwikkeling van uw competenties te maken Benodigde tijd voor deze module: 9 uur Definitie We definiëren competenties als een combinatie van context gebonden kennis, vaardigheden en attitudes. Kerncompetenties zijn die competenties die elk individu nodig heeft voor zelfontplooiing en ontwikkeling, actief burgerschap, sociale integratie en inzetbaarheid op de arbeidsmarkt 1. Het Europees referentiekader kent acht sleutelcompetenties: 1) Communicatie in de moedertaal 2) Communicatie in vreemde talen 3) Wiskundige competentie en competenties om wetenschappelijke kennis en technologie te hanteren 4) Digitale competentie 5) Leren leren 6) Sociale en burgerschapscompetenties 7) Ontwikkeling van initiatief en ondernemerschap 8) Cultureel bewustzijn en expressie Benodigde tijd voor deze module: 9 uur Elke opdracht zal ongeveer minuten tijd in beslag nemen. 1 Het Europees referentiekader Kerncompetenties voor een leven lang leren is een bijlage van een aanbeveling van het Europees Parlement en de Raad van 18 december 2006 inzake kerncompetenties voor een leven lang leren, gepubliceerd in the Official Journal of the European Union on 30 December 2006/L394.( 89

90 90

91 Introductie Competenties worden gedefinieerd als een combinatie van context gebonden kennis, vaardigheden en attitudes. Kerncompetenties zijn die competenties die elk individu nodig heeft voor zelfontplooiing en ontwikkeling, actief burgerschap, sociale integratie en inzetbaarheid op de arbeidsmarkt Het Europese Referentiekader Kerncompetenties omvat acht kerncompetenties: Kerncompetentie Communicatie in de moedertaal Communicatie in vreemde talen Wiskundige competentie en competenties om wetenschappelijke kennis en technologie te hanteren Digitale competentie Leren leren Sociale en burgerschapscompetenties Ontwikkeling van initiatief en ondernemerschap Cultureel bewustzijn en expressie Omschrijving Het vermogen om ideeën en gevoelens uit te drukken in de moedertaal Het vermogen om ideeën en gevoelens te uiten in een vreemde taal Het vermogen om wiskundig en wetenschappelijk denken van toepassing op elke dag problemen op te lossen Het vermogen om informatie-en computertechnologie te gebruiken en toe te passen voor het werk, vrije tijd en communicatie Het vermogen om leren te gebruiken om uw persoonlijke en werkzame leven te verbeteren Het vermogen om effectief te participeren in sociale situaties op het werk, thuis en in de gemeenschap Het vermogen om ideeën op het werk, thuis en in de gemeenschap om te zetten in daden Appreciatie van culturen in Europa en de manieren waarop deze culturen zich uiten door middel van kunst, muziek, en geschriften De kerncompetenties zijn allemaal even belangrijk, omdat elk van hen kan bijdragen aan een succesvol leven in de kennissamenleving. Veel competenties overlappen elkaar en grijpen in elkaar. Aspecten die van essentieel belang zijn in een bepaald levensdomein, zullen de competentie ondersteunen in de andere levensdomeinen. Basisvaardigheden als taal, lezen en schrijven, rekenen en digitale vaardigheden vormen een cruciale basis voor leren, en de competenties ondersteunen alle andere leeractiviteiten. Er zijn een aantal aspecten die integraal worden toegepast in het Europees referentiekader: kritisch denken, creativiteit, initiatief, probleemoplossing, risicobeoordeling, besluitvorming, en constructief omgaan met gevoelens spelen een rol bij alle acht kerncompetenties. 91

92 Tegen het einde van het voortgezet onderwijs wordt van jongeren verwacht dat zij hun kerncompetenties hebben ontwikkeld op een niveau dat zij voldoende toegerust zijn voor het leven als volwassen. Ze vormen de basis voor verder leren en het actief zijn op de arbeidsmarkt. Veel oudere volwassenen hebben in het verleden niet dit onderwijsniveau gehaald, maar hebben hun kerncompetenties verder ontwikkeld tijdens hun werkzame leven. Eigen beoordeling van uw kerncompetenties Gebruik deze zelfbeoordeling om uw huidige niveau van kerncompetenties vast te stellen. U kunt deze opnieuw beoordelen na de oefeningen in deze module. Beoordeel voor iedere vraag op een schaal van 1-5 hoe goed u uw kerncompetities ontwikkeld heeft Hoe goed heeft u uw kerncompetenties ontwikkeld? Welk van de volgende eigenschappen zijn het meest op u van toepassing? a) Kritisch denken b) Creatief zijn c) Initiatief nemen d) Problemen oplossen e) Risico s inschatten f) Beslissingen nemen g) Gevoelens constructief beheersen Hoe effectief bent u in het luisteren, spreken, lezen en schrijven in uw moedertaal? Hoe effectief bent u in het luisteren, spreken, lezen en schrijven in minimaal één vreemde taal? Hoe effectief bent u in wiskundig denken? Hoe goed beheerst u de basisprincipes van omgaan met wetenschap en technologie? Hoe effectief bent u in het gebruik van digitale kennis en vaardigheden m.b.t. werk, vrije tijd en communicatie? 92

93 Hoe goed u in staat bent om te leren leren? Hoe goed bent u in staat om deel te nemen aan het sociale leven, op uw werk en in multiculturele contexten? Hoe goed bent u in staat om deel te nemen aan de samenleving als een democratisch burger? Hoe effectief bent u om uw ideeën in acties om te zetten? In welke mate ziet u het belang in van creatieve expressie in verschillende culturele uitlatingen zoals muziek, beelden kunst, literatuur, audiovisuele kunst en media? Tel uw punten in iedere kolom op Totale score uit alle kolommen Uw score: Een score van 72 tot 90 betekent dat u uw kerncompetenties goed ontwikkeld heeft en u deze module uitsluitend hoeft te doen om uzelf nog verder te verbeteren. Een score van 54 tot 71 wil zeggen dat u redelijk scoort, maar zeker nog voordeel kunt doen met deze module, omdat het de sleutel is om te blijven leren in uw leven. Een score van laat zien dat u weliswaar een basis heeft aan nodige kerncompetenties, maar dat het tegelijkertijd nodig is om deze te blijven oefenen en praktiseren en ze verder uit te breiden of op te bouwen. Een score van 0 tot 35 betekent dat u waarschijnlijk veel te winnen heeft bij de oefeningen in deze module, want het zal je plan te steunen voor hernieuwde leren. Overzicht van oefeningen gericht op kerncompetenties Kerncompetenties in uw huidige en toekomstige leven Het verbeteren van de communicatie in uw moedertaal Uw communicatie in vreemde talen verbeteren Verbetering van de wiskundige competentie en competenties in het omgaan met wetenschappelijke en technologische kennis Het verbeteren van uw digitale competentie Verbetering van uw vermogen om te leren leren Het verbeteren van uw sociale en burgerschapscompetenties het verbeteren van uw zin voor initiatief en ondernemerschap het verbeteren van uw cultureel bewustzijn en culturele expressie Het maken van een plan voor verder leren 93

94 94

95 Opdracht Kerncompetenties in uw huidige en toekomstige leven Doel: vaststellen hoe belangrijk de belangrijkste competenties zijn voor uw huidige baan en voor toekomstige activiteiten Benodigde tijd voor de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek/papier en pen Opdracht: U gaat op een schaal 1-5 invullen hoe vaardig u in elk van de kerncompetenties bent, hoe belangrijk ieder van hen volgens u is voor uw huidige baan en voor mijn uw toekomstige activiteiten en of u het nodig vindt om actie hierop te ondernemen Kerncompetenties Communicatie in moedertaal Hoe vaardig bent u? In uw huidige werk Voor uw toekomstige activiteiten Actie ondernemen? Communicatie in vreemde taal Wiskudige competentie en competentie om om te gaan met wetenschap en technologie Digitale competentie Leren leren Sociale en burgerschapscompetenties Zin voor initiatief en ondernemerschap Cultureel bewustzijn en creatieve expressie Samenvatting In deze activiteit heeft u aangegeven hoe competent u bent en hoe belangrijk elk van de competenties is voor uw huidige job en voor uw toekomstige activiteiten. U heeft ook een aantal conclusies getrokken over het al dan niet actie ondernemen om één of meer van deze competenties te verbeteren. Opmerkingen Deze oefening biedt u een basis voor welke competenties u verder moet ontwikkelen. Het zal resulteren in een praktische manier van maximalisering van uw persoonlijke 95

96 strategie. De volgende stap is om naar die competenties te kijken die u wilt gaan verbeteren. Opdracht Het verbeteren van de communicatie in uw moedertaal Communicatie in de moedertaal is het vermogen om u zelf uit te drukken en concepten, gedachten, gevoelens, feiten en meningen te interpreteren, zowel in gesproken en geschreven vorm (luisteren, spreken, lezen en schrijven), als op een gepaste en creatieve taalkundige interactie, in tal van maatschappelijke en culturele situaties, in onderwijs en opleiding, werk, thuis en vrije tijd. Doel: ontdekken of het nodig is om uw communicatie in uw moedertaal te verbeteren Benodigd tijd: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht Beoordeel op een schaal van 1 5: en vul het aantal punten in Hoe goed bent u in staat om u zelf uit te drukken en concepten, gedachten, gevoelens, feiten en meningen te interpreteren? - In luisteren? Punten - In spreken? - In lezen? - In schrijven? Inzicht in de belangrijkste vormen van verbale interactie? Kennis van een reeks van literaire en populaire teksten? Een idee van de belangrijkste kenmerken van verschillende taalstijlen? Het vermogen om in taal en communicatie te variëren al naar gelang van verschillende contexten? Bent u in staat om - Te communiceren in uiteenlopende situaties en uw eigen wijze van communiceren in de gaten te houden en aan te passen naar gelang van de situatie? - Verschillende soorten teksten te onderscheiden en te gebruiken? - Informatie te zoeken, te verzamelen en zelfstandig te verwerken? - Hulpmiddelen te gebruiken? - Op overtuigende wijze mondeling en schriftelijk argumenten te formuleren passend bij de situatie? Bent u bereid om een kritische en constructieve dialoog aan te gaan? Bent u geneigd esthetische kwaliteiten te waarderen en bent u bereid die na te streven? 96

97 Bent u bereid belangstelling te tonen voor interactie met anderen? Bent u zich bewust van de impact van uw taalgebruik op anderen? Heeft u de behoefte om uw taal op een positieve en sociaal acceptabele wijze te begrijpen en te gebruiken? Totaal Uw score Een score van 73 tot 90 betekent dat u een goede competentie in communicatie in uw moedertaal heeft, maar u kunt uzelf natuurlijk altijd nog verbeteren. 55 tot 72 punten betekent dat u een redelijke competentie in communicatie in uw moedertaal heeft, maar dat u wel alert moet zijn op nieuwe ontwikkelingen. 37 tot 54 punten betekent dat u extra aandacht dient te besteden aan de communicatie in uw moedertaal om geen achterstand op te lopen 18 tot 36 punten betekent dat u een achterstand heeft opgelopen en er goed aan doet de communicatie in uw moedertaal op korte termijn te verbeteren. Samenvatting In deze oefening heeft u verschillende aspecten van communicatie in uw moedertaal onderzocht en heeft u nu een idee gekregen over hoe goed u deze competentie ontwikkeld heeft. Opdracht Uw communicatie in vreemde talen verbeteren Communicatie in vreemde talen komt in grote lijnen overeen met belangrijke vaardigheden in de verschillende dimensies van communicatie in uw moedertaal. Communicatie in vreemde taal vereist echter ook vaardigheden zoals begrip voor verschil in culturen en het vermogen om hierin waar nodig een brug te slaan. Doel: te onderzoeken of u uw communicatie in vreemde talen moet verbeteren Benodigde tijd voor de opdracht: 30 minuten. Middelen die nodig zijn: notitieboek / papier en pen Opdracht 1. Hoeveel vreemde talen spreekt u? 2. Vul in elk wolk één van de talen in die u kunt spreken: 97

98 Beoordeel per taal op een schaal van of 1 5 en vul het aantal behaalde punten in Punten In welke mate bent u in staat om u zelf uit te drukken en concepten, gedachten, gevoelens, feiten en meningen te interpreteren? - In luisteren? - In spreken? - In lezen? - In schrijven? Bezit u de volgende cruciale aspecten van een vreemde taal: - Gesproken boodschappen te verstaan en te begrijpen? - Conversaties te beginnen, te onderhouden en te beëindigen? - Teksten te schrijven op het gebied van alledaagse onderwerpen? Heeft u een positieve houding ten op zichte van het accepteren van culturele verschillen? Heeft u belangstelling en nieuwsgierigheid in talen en interculturele communicatie? Heeft u kennis van deze vreemde taal nodig voor de uitoefening van uw huidige beroep? Heeft u kennis van deze vreemde taal nodig voor het verrichten 98

99 van toekomstige taken of werkzaamheden? Herhaal deze oefening voor iedere vreemde taal die u kent Totaal Uw score Een score van 41 tot 55 betekent dat u uw competentie tot communicatie in één of meer vreemde talen, maar dat u zich altijd nog kunt verbeteren. Blijf uw kennis in de praktijk brengen! 31 tot 40 punten betekent dat u uw competentie tot communicatie in ten minste één vreemde taal redelijk ontwikkeld heeft, maar u uw kennis en vaardigheden ook regelmatig moet bijhouden en updaten punten betekent dat u extra aandacht dient te besteden aan de communicatie in de vreemde taal van uw keuze moet zien te verbeteren. 9 tot 20 punten betekent dat u dringend uw communicatie in een vreemde taal moet zien te verbeteren. Samenvatting In deze oefening heeft u aangegeven hoeveel buitenlandse talen u kent en verschillende aspecten van één of meer van deze talen onderzocht. Misschien heeft u het belang van kennis van vreemde talen ontdekt en een indruk gekregen van hoe u deze competentie kunt verbeteren. Opmerkingen: Iemands taalbeheersing varieert al naargelang de vier dimensies (luisteren, spreken, lezen en schrijven). Uw taalbeheersing varieert waarschijnlijk ook van taal tot taal, en op basis van uw sociale en culturele achtergrond, milieu, behoeften en / of interesses. Opdracht Het verbeteren van uw wiskundige competentie en competenties in het omgaan met wetenschappelijke en technologische kennis. Wiskundige competentie is het vermogen wiskundig denken te ontwikkelen en toe te passen ten einde een scala van problemen in het dagelijks leven op te lossen. Wiskundige competentie houdt het vermogen en de bereidheid om wiskundig denken te gebruiken. Competentie in het omgaan met wetenschappelijke kennis heeft betrekking op het vermogen en de bereidheid om wetenschappelijke kennis en methoden te gebruiken om de natuurlijke wereld te verklaren, om problemen te identificeren en gefundeerde conclusies te kunnen trekken. Competentie in het omgaan met technologie is de toepassing van kennis en vastgestelde methoden om in menselijke behoeften te voorzien. Competentie in wetenschap en technologie omvat ook inzicht in de veranderingen veroorzaakt door menselijk ingrijpen en de verantwoordelijkheid als individueel burger daarvoor. 99

100 Doel: te onderzoeken of u het nodig heeft om uw wiskundige competentie en uw basiscompetenties in het hanteren van wetenschappelijke en technologische kennis te verbeteren Benodigde tijd voor de opdracht: 30 minuten. Middelen die nodig zijn: notitieboek / papier en pen Opdracht Beoordeel op een schaal van 1-5: en vul het aantal behaalde punten in Hoe goed bent u in staat wiskundige modellen en presentaties te gebruiken in alledaagse context? - Logisch denken - Ruimtelijke denken, zoals driedimensionale voorstellingen - Formules zoals e=mc 2 - Modellen zoals b.v. prognoses van de bevolkingsgroei - Constructen - Grafieken - Schema s Beschikt u over vaardigheden om wiskundige principes en zowel thuis als op uw werk te volgen en wiskundige redeneringen te beoordelen? Bent u in staat wiskundig te redeneren, wiskundig bewijs te begrijpen, wiskundige termen te gebruiken en gebruik te maken van daartoe geëigende hulpmiddelen? Heeft u respect voor waarheidsvinding en het zoeken naar redeneringen en het beoordelen van hun validiteit? Hoe vertrouwd bent u met:: - De basisprincipes van de natuurwereld - Fundamenteel wetenschappelijke concepten, principes en methoden - Technologie en technologische producten en processen - Het begrijpen van de impact van wetenschap en technologie op de natuurwereld Begrijpt u de voordelen, de imitaties en de risico s van wetenschappelijke theorieën, toepassingen, en technologie in de samenleving (met betrekking tot besluitvorming, waarden, morele vraagstukken, cultuur, etc? Heeft u de gelegenheid om: 100 Punten

101 - technologische instrumenten en machines te gebruiken en om er mee om weten te gaan? - wetenschappelijke gegevens te gebruiken om een doel te bereiken of om tot evidence-based besluiten of conclusies te komen? - de wezenlijke kenmerken van wetenschappelijk onderzoek te herkennen? Heeft u een houding van kritische beoordeling, belangstelling voor ethische vraagstukken en respect voor veiligheid en duurzaamheid? Totaal Uw score Uw competentieniveau zal variëren afhankelijk van uw professionele, sociale en culturele achtergrond, uw milieu, uw behoeften en / of interesses. Een score van 81 tot 100 betekent dat u uw competentie met betrekking tot wiskunde en omgang met wetenschap en technologie goed ontwikkeld heeft, maar dat u zichzelf altijd nog kan verbeteren. Blijf oefenen om uw kennis te onderhouden! punten betekent dat u uw competentie met betrekking tot wiskunde en omgang met wetenschap en technologie redelijk ontwikkeld heeft, maar uw kennis wel regelmatig moet updaten. 41 tot 60 punten betekent dat u extra aandacht moet schenken aan uw competentie met betrekking tot wiskunde en omgang met wetenschap en technologie het is aanbevolen uw kennis op te waarderen. 20 tot 40 punten betekent dat u uw competentie met betrekking tot wiskunde en omgang met wetenschap en technologie dient te verbeteren op waar uw zwakke punten liggen en daarbij professionele ondersteuning moet overwegen. Samenvatting In deze oefening heeft u uw wiskundige competentie aangegeven en uw basiscompetenties op het gebied van wetenschap en technologie. Misschien heeft u het belang van kennis van wiskunde, wetenschap en technologie ontdekt, en heeft u een idee gekregen in hoeverre u op dit gebied uw competenties ontwikkeld hebt. 101

102 Opdracht Verbetering van uw digitale competentie Digitale competentie betreft het vertrouwd zijn met en het kritisch omgaan met informatietechnologie in werk, vrije tijd en communicatie. Digitale competentie wordt onderbouwd door basisvaardigheden in ICT: het gebruik van computers om vragen te beoordelen, gegevens op te slaan en te produceren, te presenteren en uit te wisselen, en om te communiceren en deel te nemen aan samenwerkingsnetwerken via het internet Doel: onderzoeken of u uw digitale competentie moet verbeteren Benodigde tijd voor de opdracht: 40 minuten. De benodigde middelen: 3 vellen papier, pennen Opdracht 1. Voorbereiding: trek de volgende drie schema's op vellen papier Diagram 1 Diagram 2 Vertrouwd met Onbekend Maakt regelmatig Bereid om te leren gebruik van Diagram 3 Noodzakelijk Niet noodzakelijk 2.1. Voor diagram 1 schrijf de onderwerpen die u kent op het papier en de onderwerpen waarmee u onbekend bent 102

103 Tekstverwerking spreadsheets databases data-opslag informatie mogelijkheden van management internet netwerkgereedschap met het gebruik van social media risico's van internet mogelijkheden van sociale media risico's van sociale media gebruik van het delen van Interactieve e-learning smartphones en informatie netwerken tablets e-zines zoeken naar informatie procesinformatie informatie verzamelen kennisproductie informatie complexe toegang tot op presenteren informative internet gebaseerde begrijpen services zoeken naar op gebruik maken van rol van ICT bij Apps internet gebaseerde internet-gebaseerde innovatie diensten diensten 2.2. Voor diagram 2 noteert u de onderwerpen die u regelmatig gebruikt op het papier en onderwerpen die u wilt leren 2.3 Voor diagram 3 noteert u de onderwerpen die u in de toekomst nodig denkt te hebben op het papier en de onderwerpen die u niet nodig denkt te hebben. Samenvatting In deze oefening heeft u verschillende aspecten van de digitale competentie onderzocht, en heeft u vastgesteld waarmee u bekend bent, welke u regelmatig gebruikt, wat u nodig heeft voor de toekomst en waar u wat ik aan zou kunnen hebben om te gaan leren. Opmerkingen: Door de vele technologische innovaties veranderen digitale vaardigheden snel. De beste manier om bij te blijven is om u aan te sluiten bij één of meer internetfora van uw keuze. Er zijn tal van opleidingsmogelijkheden. Wat wilt u leren en hoe u dat wilt leren? Stel deze vragen voordat u begint, zodat u krijgt wat je nodig hebt. 103

104 Opdracht Het verbeteren van uw vermogen om te leren leren Leren leren is het vermogen om met leren te beginnen en vol te houden, om het eigen leerproces te organiseren, met inbegrip van efficiënt beheer van tijd en informatie, zowel individueel als in groepen Doel: leren of u uw competentie om te leren leren dient te verbeteren Benodigde tijd voor de opdracht: 60 minuten. Middelen die nodig zijn: notitieboek / papier en pen Opdracht David Kolb definieerde een van de meest gebruikte modellen van leren (zie schema). Het geeft vier verschillende stijlen van leren. U kunt uw leerstijl het beste ontdekken door een online-test te doen op Cyclus van vier stadia: Kolb s theorie van het leren uit ervaring Diagram gebaseerd op Hector-Taylor, M.& Ponsall, M. (1994) Beleven Concrete ervaring Doen Actief experiment Waarnemen Reflectieve observatie Denken Abstracte conceptualisatie In overeenkomst met mijn leerstijl (binnenste rechthoek) kan ik de leeromgeving van mijn voorkeur identificeren. Als het leren specifiek op werk of carrière gericht is, moet men kennis hebben van de vereiste competenties, kennis, vaardigheden en kwalificaties. 104

105 Huidige baan Benodigde kennis Vereiste vaardigheden Gewenste houding Noodzakelijke kwalificaties Toekomstige activiteiten In alle gevallen verondersteld leren te leren dat iemand zijn / haar favoriete leerstrategieën kent, alsmede de sterke en zwakke punten van zijn / haar vaardigheden en kwalificaties en in staat is om te zoeken naar diverse onderwijs-en opleidingsmogelijkheden en de daarbij beschikbare begeleiding en / of ondersteuning. Mijn kennis Mijn vaardigheden Sterke punten Zwakke punten Sterke punten Zwakke punten Nu is het belangrijk om uw leerbehoeften en eventuele belemmeringen om te leren vast te stellen: Ik wil.. Ja,maar Wat doet u al om dit te leren? Wat kunt u doen om deze obstakels voor leren te overwinnen? U moet in staat zijn om toegang te krijgen tot kennis, deze te begrijpen, te verwerken en om nieuwe kennis en vaardigheden op te nemen. U moet doorzetten met leren, u zelf voor langere periodes te concentreren en kritisch na te denken over uw bedoelingen en doelstellingen om te leren. 105

106 Kunt u zelfstandig tijd besteden aan het leren en heeft u daarvoor voldoende zelfdiscipline? Bent u ook in staat om samen te werken als onderdeel van een leerproces, om voordeel te halen uit uw deelname aan een gemengde groep leerlingen, en om met hen te delen wat u heeft geleerd? Bent u in staat om uw eigen leerproces te organiseren en uw werk te evalueren? Bent u in staat om advies in te winnen, informatie te zoeken en waar nodig ondersteuning te organiseren? Samenvatting In deze oefening heeft u uw leercompetentie om te leren beoordeeld, uw leerstijl en uw leerbehoeften nader geïdentificeerd. Opmerkingen: Leren op latere leeftijd is belangrijk - het is onderdeel van een leven lang leren. Kennis vandaag is morgen vaak alweer verouderd. Er wordt gezegd dat het niet meer van belang is om kennis te hebben, het is belangrijker om toegang te krijgen tot kennis, deze te verzamelen, te verwerken en om nieuwe kennis op te nemen en deze te delen met anderen. Opdracht Het verbeteren van uw sociale en burgerschapscompetenties Sociale en burgerschapscompetenties omvatten persoonlijke, interpersoonlijk en interculturele kwaliteiten en hebben betrekking op alle vormen van gedrag die het een mens mogelijk maken op een efficiënt en sociaal leven. Met name in een in diversiteit toenemende samenleving, en om conflicten op te lossen waar dat nodig is. Doel: leren als het nodig is om mijn sociale en burgerschapscompetenties te verbeteren Benodigde tijd voor de opdracht: 120 minuten. Middelen die nodig zijn: notitieboek / papier en pen Opdracht Sociale vaardigheden omvatten het persoonlijke en sociale welzijn gerelateerd aan het inzicht om u zelf van een optimale lichamelijke en geestelijke gezondheid te verzekeren. Kennis en vaardigheden hoe een gezonde levensstijl te creëren zijn belangrijk voor u zelf, uw familie en uw directe sociale omgeving. Om aan de slag te gaan met mensen is het belangrijk verschillende manieren van gepast gedrag in verschillende sociale setting en milieus (bv. op het werk) te begrijpen. Dit is van toepassing op individuen, groepen, arbeidsorganisaties, gelijkheid tussen seksen, antidiscriminatie, maatschappij en cultuur. Ook is het cruciaal om de multiculturele en sociaal-economische dimensies binnen Europa en tussen de nationale culturele identiteiten te erkennen en te waarderen. Op elk moment van het leven, kan onze relatie veranderen. Voor mensen rond de vijftig 106

107 kunnen deze veranderingen zeer persoonlijk van aard zijn, zoals bijvoorbeeld het eventuele verlies van collega's, geliefden, kinderen of kleinkinderen. Misschien moeten we daarom onze relatiepatronen te herzien. Dit kan een moeilijk en uitdagend proces zijn als die relatiepatronen gedurende vele jaren opgebouwd zijn. 1. Wat denkt u dat belangrijk is in relaties? Als u een partner heeft, is het goed om achteraf de beantwoorden met hem/haar te bespreken. Tips Communicatie Uw waardering Wat denkt u dat mijn uw partner zal antwoorden Hoe uw partner dit waardeert Intimiteit Luisteren Zorgen Dichtbij voelen Ruimte Eerlijkheid Openheid Affectie Verlangen Tolerantie Humor Flexibiliteit Tijd Begrip Zelfbewustzijn U kunt deze oefening op twee manieren doen: A. U kunt gebruik maken van de 3e kolom en uw antwoord daarna vergelijken met het antwoord van uw partner in kolom 4, of 107

108 B. U kunt uw antwoord (kolom 2) gewoon vergelijken met het antwoord van uw partner in kolom 4 (waarbij u kolom 3 dus overslaat) en de verschillen vaststellen. 2. Hoe kunt u een beoordeling maken van de relaties die u op dit moment heeft? Er zijn vele manieren om mijn huidige relaties te beoordelen. Eén van de meest nuttige manier is om een tekening te maken met cirkels en lijnen. 2.1 u begint met een cirkel in het midden die u zelf vertegenwoordigt, en dan rond deze cirkel gaat u andere cirkels tekenen voor elk lid van mijn familie, vrienden, collega's en andere mensen die u van belang acht. 2.2 De betekenis van de relaties kan worden benadrukt door de grootte van de cirkel en de lengte van de lijn kan voor u de nabijheid vertegenwoordigen. Bijvoorbeeld een dikke lijn voor een zeer nauwe relatie. 2.3 U kunt verder gebruik maken van pijlen om aan te geven of u graag de relatie zou willen veranderen om dichter of verder weg te zijn. IK U kunt ook onderzoeken wat er met u gebeurt in relatie tot anderen. Een positieve manier van het analyseren hiervan is het denken in kernkwadranten. Begin met een kernkwaliteit of een allergie en vul de andere rechthoeken vanaf daar verder in. 108

109 U zult leren waarom u geïrriteerd of boos wordt, namelijk door het negatieve tegenovergestelde van één van uw kernkwaliteiten en u zult er meer van bewust worden wanneer dit in de toekomst opnieuw gebeurt. De belangrijkste vaardigheden van deze competentie zijn onder meer: - Het vermogen constructief te communiceren in verschillende situaties - Tolerantie te laten zien - Verschillende standpunten verwoorden en te begrijpen - Te onderhandelen vanuit het vermogen om vertrouwen te winnen - In staat zijn tot invoelend gedrag u bent wellicht in staat om te gaan met stress en frustraties, en deze op een constructieve manier te uiten en onderscheid te maken tussen de persoonlijke en de zakelijke sfeer Sociale competentie is gebaseerd op een houding van samenwerking, assertiviteit en integriteit. Het is belangrijk om interesse te tonen in sociaal-economische ontwikkelingen en in interculturele communicatie en het is ook nuttig om diversiteit van waarden te erkennen en waarderen, respect te tonen voor anderen en bereid te zijn vooroordelen te overwinnen en compromissen te sluiten. De burgerschapscompetentie is gebaseerd op kennis van de begrippen democratie, rechtvaardigheid, gelijkheid, burgerschap en burgerrechten. Hoe ontwikkeld is uw sociale competentie? Opdracht Vul in op een schaal van 1-5 het aantal behaalde punten in Hoeveel punten geeft u zichzelf voor de sociale en burgerschapscompetentie? Heeft u kennis van de hedendaagse gebeurtenissen, alsmede de belangrijkste gebeurtenissen en ontwikkelingen in de nationale, Europese en wereldgeschiedenis? Heeft u inzicht gekregen in en begrip ontwikkeld voor de oogmerken, de waarden en het beleid van sociale en politieke bewegingen? Heeft u kennis van de Europese integratie en van de EU-structuren, de hoofddoelstellingen en waarden? Heeft u bewustzijn ontwikkeld van de diversiteit en de aanwezigheid van verschillende culturele identiteiten in Europa? Bent u in staat om zich daadwerkelijk uit solidariteit en interesse met anderen in het publieke domein in te zetten voor het oplossen van problemen die een plaatselijke of grotere gemeenschap raken? Heeft u een kritische en creatieve reflectieve instelling, en kunt u Punten 109

110 daadwerkelijk deelnemen aan de gemeenschaps- of aan wijkactiviteiten? Bent u bereid om op alle niveaus aan de democratische besluitvorming deel te nemen? Laat u uw verantwoordelijkheidsgevoel zien? Kunt u begrip en respect opbrengen voor de gedeelde waarden die noodzakelijk zijn om maatschappelijke cohesie te verzekeren? Neemt u constructief deel aan maatschappelijke activiteiten? Totaal Uw score Uw competentieniveau zal variëren afhankelijk van uw professionele, sociale en culturele achtergrond, uw milieu, uw behoeften en/of interesses. Een score van 81 tot 100 betekent dat u uw sociale en burgerschapscompetenties goed ontwikkeld heeft, maar dat u zichzelf altijd nog kan verbeteren. Blijf oefenen om uw kennis te onderhouden! punten betekent dat u uw sociale en burgerschapscompetenties redelijk ontwikkeld heeft, maar uw kennis wel regelmatig moet updaten. 41 tot 60 punten betekent dat u extra aandacht moet schenken aan uw sociale en burgerschapscompetenties het is aanbevolen uw kennis op te waarderen. 20 tot 40 punten betekent dat u uw sociale en burgerschapscompetenties dient te verbeteren op waar uw zwakke punten liggen en daarbij eventuele professionele ondersteuning moet overwegen. Samenvatting In deze oefening heeft u uw sociale en burgerschapscompetenties nader onderzocht en een indruk gekregen hoe u zichzelf daarin verder zou kunnen ontwikkelen.. Opmerkingen: Ons sociale leven vraagt steeds vaker om extra competenties. Wat in vroeger tijden een vanzelfsprekende behoefte was, is tegenwoordig het resultaat van een bewuste keuze, en sociale en burgerschapscompetenties zijn meer en competenties die daarom moeten worden aangeleerd. Opdracht Het verbeteren van uw zin voor initiatief en ondernemerschap Zin voor initiatief en ondernemerschap verwijst naar uw vermogen om ideeën om te zetten in actie. Dit ondersteunt u niet alleen in uw dagelijks leven thuis en in de maatschappij, maar ook in uw werksituatie: u bent zich bewust van de context van uw 110

111 werk en weet kansen te benutten. De competentie tot initiatief en ondernemerschap is de basis voor meer specifieke vaardigheden en kennis die u nodig heeft om bij te dragen aan sociale of economische bedrijvigheid Doel: onderzoeken of u uw zin voor initiatief en ondernemerschap moet verbeteren Benodigde tijd voor de opdracht: 40 minuten. Middelen die nodig zijn: notieboek / papier en pen Opdracht Vul in op een schaal van 1-5 en noteer de punten die u behaalt Heeft u de mogelijkheid om creatief en innovatief te zijn en daarbij risico s te nemen van? Heeft u het vermogen om een project te plannen en te beheren? Bent u in de gelegenheid om mogelijkheden voor persoonlijke, professionele en / of commerciële activiteiten te onderzoeken? Heeft u een breder begrip van de economie en de uitdagingen waarvoor een organisatie of werkgever staan? Beschikt u over projectmanagementvaardigheden? Punten. Beoordeel uw vermogen om ( 1-5 schaal) Plannen Organiseren Managen Leiding geven en delegeren Analyseren Communiceren Debrief?? Evalueren Vast te leggen Effectieve presentaties te maken Onderhandelen Zowel individueel als in teamverband werken Beoordelen Iemand zijn/haar sterke en zwakke punten benoemen Risico s durven nemen 111

112 Uw score Een score van punten betekent dat u hoog scoort op de schaal van initiatief en ondernemerschap. U heeft goed ontwikkelde ondernemerskwaliteiten die u zowel in dienst van als ten gunste van een eigen bedrijf kunt aanwenden. Een score van betekent dat u ook voldoende scoort voor de competentie tot initiatief en ondernemerschap. U kunt rustig overwegen of u voor uzelf wilt beginnen. Het kan wel zaak zijn regelmatig uw kennis te updaten. Bij een score van behoort u tot degenen bij wie de competentie voor initiatief en ondernemerschap redelijk ontwikkeld is. Mocht u voor uzelf willen beginnen, dan is het aan te bevelen na te gaan in welk opzicht u zich verder moet ontwikkelen om een goede start te kunnen maken. Een score van punten is echt onvoldoende. Het kan geen kwaad om na te gaan hoe u uw vermogen tot initiatief nemen en ondernemingszin verder kunt ontwikkelen. Het is niet aan te raden om op deze basis voor u zelf te beginnen, en ook in een bestaande werksituatie zal het niet makkelijk zijn om u te handhaven, want ook daar is steeds meer initiatief en ondernemingszin nodig. Bij een score van zit u echt in de gevarenzone. Het is aan te raden professioneel ondersteuning te zoeken om hier iets aan te gaan doen. Het is in ieder geval echt onvoldoende om voor u zelf te beginnen. 112

113 (Ondernemers Competentie Model, Kamer van Koophandel, 2012) Om te testen of u over de ondernemersvaardigheden beschikt om mijn eigen bedrijf te starten kunt u diverse interactieve vragenlijsten te gebruiken op het internet, zoals:: Overige handzame website met tips voor startende ondernemers: _bedrijf_starten3&s_kwcid=tc ondernemerschap S p &gclid=C M6Bp_2G57MCFYMXzQodHzMAmg QAjQ 113

114 Samenvatting In deze oefening bent u nagegaan in hoeverre u uw zin voor initiatief en ondernemerschap ontwikkeld heeft. Opmerkingen Een ondernemende houding wordt gekenmerkt door: Initiatief Pro-activiteit Onafhankelijkheid en innovatie zowel in het persoonlijke en maatschappelijke leven als op het werk. Motivatie Het vaststellen en bepalen van doelen, zowel persoonlijk als zakelijk, alleen of samen met anderen Opdracht Het verbeteren van uw cultureel bewustzijn en culturele expressie De culturele competentie impliceert erkenning van het belang van creatieve expressie van ideeën, ervaringen en emoties in diverse vormen, waaronder muziek, podiumkunsten, literatuur en beeldende kunst, en het vermogen u daarin zelf verder te ontwikkelen Doel: onderzoeken of u het nodig heeft om uw cultureel bewustzijn en het vermogen om u zelf hierin uit te drukken te verbeteren Benodigde tijd voor de opdracht: 60 minuten. Middelen die nodig zijn: notitieboek / papier en pen Opdracht Culturele kennis omvat een bewustzijn van het lokale nationale en Europese culturele erfgoed en hun plaats in de wereld. Daaronder valt elementaire kennis van de belangrijkste culturele werken, waaronder ook aandacht voor de hedendaagse cultuur. Het is essentieel om de culturele en taalkundige diversiteit in Europa en andere delen van de wereld te begrijpen, de noodzaak in te zien deze te behouden en het belang van esthetische factoren in het dagelijkse leven te onderkennen. U kunt uw culturele kennis in een eindeloze reeks van online quizzen testen: CROSS CULTURELE MIX unde(5).htm ultalg.htm 114 KUNST forum&src=viewtopic.php%3ft%3d623%26s id%3d7d282c5c66dc1ba08e360161e31d829

115 -nl.htm POPULAIRE MUZIEK e KLASSIEKE MUZIEK ek FILMS LITERATUUR 0en%20animaties3.htm ARCHITECTUUR s/architecture.html html THEATER DANS RELIGIE Quiz.htm 1/speel3/islam.htm s/performing_arts/dance.html 609/heilige-huisjes/1-2/item/ /teleblik-quiz-religie/ Tot de culturele competentie behoort zowel waardering van cultuuruitingen als vormen van culturele expressie. Het waarderen en genieten van kunstwerken en performances, evenals zelfexpressie door middel van een verscheidenheid van media op basis van iemands aangeboren capaciteiten. Het hebben van vaardigheden op dit gebied houdt ook in dat u uw eigen creatieve en expressieve gezichtspunten kunt relateren aan de meningen van anderen. Bovendien impliceert het bezit van deze competentie dat u in staat bent om sociale en economische kansen in culturele activiteiten te onderkennen en te verwezenlijken. Culturele expressie is een aspect in de ontwikkeling van creatieve vaardigheden die kunnen worden toegepast in vele professionele contacten. Heeft u zelf ervaring in het beoefenen van creatieve expressie? Beoefent u een of andere vorm van creatieve expressie? Wat vindt u daar leuk aan? Een gedegen inzicht in de eigen cultuur en een gevoel van identiteit vormt de basis voor respect voor en een open houding ten opzichte van de diversiteit aan culturele uitdrukkingsvormen. Een positieve instelling houdt ook creativiteit in alsmede de 115

116 bereidheid om esthetische mogelijkheden te cultiveren via artistieke zelfexpressie en deelname aan het culturele leven. Samenvatting In deze oefening heeft u de mate van uw culturele bewustzijn en uw bekwaamheid in zelfexpressie nader onderzocht. Daarbij bent u er achter gekomen in welk opzicht u zich nog verder wil ontwikkelen. Opdracht Het maken van een plan voor verder leren Doel: een plan voor de verdere ontwikkeling van uw competenties ontwerpen op basis van uw persoonlijke en professionele behoeften Benodigde tijd voor de opdracht: 60 minuten. Middelen die nodig zijn: notitiebook / papier en pen Opdracht Kies de competenties waarin u zich verder wilt ontwikkelen en vul voor deze de desbetreffende rijen van onderstaande tabel in en geef daarbij aan wat voor u de beste manieren zijn om verder te leren en deze competenties verder te ontwikkelen. Leerbehoeften Te zetten stappen Wat wilt u leren Hoe wilt u dat leren Wanneer wilt u dat leren? Communicatie in moedertaal Communicatie in vreemde taal Wiskudige competentie en competentie om om te gaan met wetenschap en technologie Digitale competenties Leren leren Sociale en burgerschapscompetenties Zin voor initiatief en ondernemerschap Cultureel bewustzijn en creatieve expressie Samenvatting In deze opdracht heeft u de basis gelegd vo/or een plan voor de verdere ontwikkeling 116

117 van uw competenties Opmerkingen De volgende stap: nu ook daadwerkelijk actie ondernemen! Samenvatting module kerncompetenties De kennis, vaardigheden en bekwaamheden van de Europese beroepsbevolking vormen een belangrijke factor voor innovatie van de EU, de productiviteit en het concurrentievermogen. Toenemende internationalisering, de snelle tempo van de veranderingen, en de continue uitrol van nieuwe technologieën betekenen dat Europeanen niet alleen hun specifieke werkgerelateerde vaardigheden up-to-date moeten houden, maar ook dienen te beschikken over generieke competenties die hen in staat stellen zich aan te passen aan veranderingen. Deze competenties dragen ook bij aan hun motivatie en arbeidsvreugde op de werkvloer en hebben een positief effect op de kwaliteit van hun werk. De manier waarop we toegang tot informatie en diensten hebben veranderd voortdurend. We hebben nieuwe competenties nodig om de nieuwe digitale wereld de baas te kunnen blijven, niet alleen door het verwerven van technische vaardigheden, maar ook door het verkrijgen van een dieper inzicht in de mogelijkheden, uitdagingen en zelfs ethische vragen van die nieuwe technologieën. In dit klimaat van snelle veranderingen, is er toenemende bezorgdheid over de sociale cohesie in de samenleving. Er bestaat een risico dat veel Europeanen zich in de steek gelaten en gemarginaliseerd voelen door de globalisering en de digitale revolutie. De daaruit voortvloeiende dreiging van vervreemding roept op om de behoefte aan democratisch burgerschap te bevorderen. Zij vereist dat mensen worden geïnformeerd en bezorgd raken over de samenleving en hun activiteit daarbinnen. De kennis, vaardigheden en bekwaamheden die iedereen nodig heeft verandert als gevolg daarvan. Een leven lang leren is voor alle burgers tot een noodzaak geworden. We moeten onze vaardigheden en competenties in ons leven verder ontwikkelen. Het gaat daarbij niet alleen om persoonlijke ontplooiing en het vermogen om actief om te gaan met de maatschappij waarin we leven. Het gaat evenzeer om het vermogen om succesvol te zijn in een voortdurend veranderende arbeidswereld. Het Europees kader voor kerncompetenties is daarbij een nuttig instrument zijn zowel voor beleidsmakers en onderwijs-en opleidingsprofessionals als voor de leerders zelf, omdat daardoor een leven lang leren voor iedereen dichterbij komt. Zelfbeoordeling van uw competentieontwikkeling In deze module heeft u op verschillende manieren onderzocht of en in welke mate u uw kerncompetenties verder dient te ontwikkelen. Aan het eind van deze module gekomen, kunt u de zelfbeoordeling test van het begin nogmaals herhalen om te zien in hoeverre u nu hoger scoort Verder lezen: 117

118 90_en.htm Zelfbewustzijn en eigenwaarde 'Zodra we onze mond openen en spreken zijn wij geoordeeld. Kant en klare Instant aannames worden gemaakt over ons door anderen:. Over onze intelligentie, onze achtergrond, klasse, ras, ons onderwijs, onze capaciteiten en uiteindelijk onze kracht 'Patsy Rodenburg. (Het recht om te spreken ) Doel: effectieve manieren te identificeren om veerkracht te verbeteren. Benodigde tijd: 7 uur Introductie In dit onderdeel vindt u de onderliggende attitudes en overtuigingen die betrekking hebben op uw veerkracht, zelfbewustzijn, eigenwaarde en zelfvertrouwen.. De activiteiten in dit onderdeel stellen u in staat om deze belangrijke kwaliteiten te beoordelen en te verbeteren. Veerkracht is te omschrijven als de innerlijke bronnen die iemand heeft om effectief om te gaan met de meest uitdagende situaties. Hogere veerkracht leidt tot betere omgangsstrategieën en een meer evenwichtige kijk op het leven. Daarom wordt veerkracht uit een breed scala van vaardigheden, kwaliteiten en kennis samengesteld en opgebouwd. Het omvat ook de attitudes, overtuigingen en waarden. Dit zouden o.a. opvattingen kunnen zijn zoals dat het leven positieve resultaten kan opleveren, dat een individu het verschil kan uitmaken in het leven, en dat het leven een kans is. Veerkracht is een belangrijk aspect van wat ook wel emotionele intelligentiegenoemd wordt. Eigenwaarde bestaat uit heel veel lagen, zoals een zelfbeeld, geloof in zichzelf en een waarde die u aan uzelf toekent. Het gaat om de mate van zelfvertrouwen, zelfverzekerdheid en de mate waarin men mogelijk in het leven kan slagen. Iemand met een groter gevoel van eigenwaarde zal in de meeste situaties op zichzelf durven te vertrouwen en met de meeste uitdagingen kunnen omgaan. Uw zelfbewustzijn beschrijft het niveau van begrip en de mate van nauwkeurigheid van uw denken over uzelf. Samengevat als: 'hoe goed ik mezelf ken'. Inzicht in de aard van de mens kan helpen in dit proces van zelfbewustzijn. Menselijke wezens zijn complex en kennen vele dimensies. Toch kunnen we ons richten op de verschillende soorten van denken en voelen zoals u die gewoonlijk ervaart. Ook uw persoonlijkheidstype kan invloed hebben op de manier waarop u de wereld waarneemt. 118

119 Status heeft betrekking op de waargenomen sociale positie die u heeft binnen uw familie, sociale groep of cultuur. Status kan ook de kwaliteit van interacties met andere mensen in die sociale groep bepalen. 119

120 Beoordeling van uw gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen In deze zelfbeoordeling gaat u uw huidige vaardigheden met betrekking tot zelfbewustzijn, zelfvertrouwen, status en veerkracht onder de loep nemen en na het uitvoeren van de opdrachten in dit onderdeel kunt u deze test nogmaals doen als een soort van evaluatie. Vul in op een schaal van 1-5 en noteer de punten die u behaalt 1. Hoe zou u uw niveau van veerkracht beoordelen?? 2. Hoe zou u uw gevoel van eigenwaarde beoordelen? Hoe zou u uw zelfvertrouwen waarderen? 4. Hoe zou u uw positief denken waarderen? 5. Hoe zou u uw eigenliefde waarderen? 6. Hoe zou u uw gevoel van controle waarderen in mijn leven? 7. Hoe belangrijk is de status voor mij in termen van mijzelf en anderen Tel uw score binnen iedere kolom op Totaal Uw score: betekent dat u deze vaardigheden ontwikkeld heeft en dat u er al een positieve manier van omgaan met uw even op na houdt. U kunt deze module overslaan als u wilt is een goede score, maar u kunt nog wel iets winnen door deze module te doen wil zeggen dat het de moeite waard is om verschillende opdrachten uit deze module te doen betekent dat u waarschijnlijk het bezig zijn met deze opdrachten u veel kan opleveren. 120

121 Overzicht van opdrachten om zelfvertrouwen op te bouwen Zelfbewustzijn Opdracht Uw veerkracht ontdekken Opdracht Het bewuste en het onbewuste: veranderende patronen van denken Opdracht Zelfbewustzijn - het bijhouden van een dagboek Opdracht Uw zelfbewustzijn uitbreiden - denken en voelen Uw gedachten en gevoelens hanteren Opdracht Werkwijze voor het hanteren van uw gedachten Opdracht Wat is holistische gezondheid? Opdracht Manieren van omdenken: het hanteren van uw gedachten Opdracht Uw gedachten hanteren door analyse Opdracht Uw gedachten hanteren door ze te herdefiniëren Opdracht Uw gedachten hanteren door ze af te zwakken of juist groter te maken Opdracht Omgaan met moeilijke gevoelens Opdracht Omgaan met kwaadheid Opdracht Omgaan met positieve gevoelens Opdracht Positiviteit, rationaliteit en pessimisme: een case study aanpak. Zelfrespect Opdracht Eigenwaarde en vertrouwen Opdracht Wat is uw gevoel van eigenwaarde en hoeveel zelfvertrouwen heeft u? Opdracht Wat te doen meer eigenwaarde en zelfvertrouwen op te bouwen? Uzelf aardig vinden Opdracht Heb u zelf lief Opdracht Het ontwikkelen van een strategie van bevestiging Opdracht Assertiviteit Opdracht Regels voor effectief onderhandelen Opdracht In de spiegel kijken Opdracht Omgaan met zelfkritiek Uw status Opdracht Ïn control zijn Opdracht Manieren van kijken naar uw status Opdracht Wie bepaalt uw status Opdracht Uw status herdefiniëren 121

122 Opdracht Uw veerkracht ontdekken Veerkracht is het totale vermogen waarover u beschikt om uw leven te beheersen?, positieve actie te ondernemen, teleurstellingen en tegenslagen te incasseren en daarvan te herstellen. Het omvat ook uw vermogen om u uiteen te zetten en te reageren op de uitdagingen van uw leven en deze te aanvaarden, waar ze zich op uw levensreis bevinden. Doel: manieren om de veerkracht te ontwikkelen. Duur van de opdracht: 15 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht Veerkracht omvat alle hiervoor beschreven (zie inleiding) kwaliteiten. 1. Hoe beoordeelt u uw veerkracht op eens schaal van 1-5? Zeer laag Zeer hoog 2. Door uw gevoel van eigenwaarde te vergroten, uw zelfbeeld, zelfvertrouwen en zelfeffectiviteit te verbeteren bouwt u uw veerkracht op. Ook het omgaan met veranderingen (hoofdstuk 4.4) en het zetten van de juiste stappen (hoofdstuk 5) helpen daarbij. 3. Op welke andere manieren kunt u uw veerkracht te verbeteren? Samenvatting: Door deze opdracht heeft u kennis gemaakt met verschillende manieren om uw veerkracht te verhogen. Opdracht Het bewuste en het onbewuste: veranderende patronen van denken Uw onbewuste geest tracht orders op te volgen van uw bewuste geest, en doet dit zonder te vragen. Dat is soms de reden waarom de zinsnede 'wees voorzichtig met wat je wenst' wordt gebruikt.. Doel: manieren ontwikkelen om denkpatronen te veranderen. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: notitieboek / papier en pen Opdracht Lees de achtergrondinformatie en noteer vragen die bij u opkomen. 122

123 Achtergrondinformatie: De hersenen en de geest : de manieren waarop ze werken De hersenen zijn een deel van het lichaam dat allerhande impulsen? die van buiten naar binnen komen met een hoge verwerkingssnelheid omzet in functies van hoge orde in beweging zet om adequaat op die informatie te reageren. De hersenen controleren en beïnvloeden alle lichaamsprocessen rechtstreeks via het zenuwstelsel en indirect via het endocriene (hormonale lichaam en chemische systemen). Sommige lichaamsfuncties zoals ademhaling en hartslag worden gecontroleerd door lagere centra in de hersenen, zoals de hersenstam. Dit betekent dat sommige gedachten en gedragingen in onze onbewuste geest kunnen blijven. Er gaan op een bepaald moment vele honderden gedachten door onze hersenen. De bewuste en onbewuste geest Een andere manier van kijken naar de hersenen is dat deze uw ' bewuste' mind bevatten (waar u zich bewust bent van uw gedachten) en de 'niet-bewust of onbewust' mind (waar u zich niet bewust bent van uw gedachten). Sommige mensen geloven dat het bewuste 'instructies' geeft aan het 'onbewuste', en dat die vervolgens deze instructies in actie omzet. Bijvoorbeeld: Als u positief denkt kunt u misschien bij uzelf denken: 'Ik ben erg goed in X doen' of 'Ik ben echt goed in Y zijn'. Uw onbewuste geest erkent dit als een instructie en zal ervoor zorgen dat u goed en zelfs beter in het doen van X of het Y zijn wordt. Volgens deze zienswijze leidt positief denken tot positief zijn, positief voelen en positief handelen. Wat meer informatie over de onbewuste geest Uitdrukkingen zoals 'Nee', 'Niet', 'Niet doen' blijven ongeregistreerd in uw onbewuste. Dus, bijvoorbeeld, als u bij uzelf zegt: 'Ik zal niet meer roken!, herkent dit als 'Ik zal weer roken.' en maakt dat u blijft doorroken. Als u wilt stoppen met roken, zouden er stemmen in u moeten klinken met iets als: 'Ik ben bevrijd van het roken van sigaretten!' Uw geest kan 'oude gedachten' uit het verleden uitdragen, en vele soorten of kwaliteiten van denken produceren, die positief, neutraal of negatief kunnen zijn. In deze situatie is de beste aanpak om u denken te beheersen te begrijpen dat het 'gewoon gedachten' zijn. Als ze geen 'energie' of stroom leveren zijn hun effecten beperkt. Negatieve gedachten winnen alleen kracht als we er energie aan geven en ze activeren. We kunnen negatieve gedachten ook macht geven door ons er zorgen over te maken. door teveel of te weinig aandacht eraan te besteden, door ze te geloven, of door er zo in te geloven dat wij doen wat zij suggereren. Dus bij negatieve gedachten is gezonde twijfel en voorzichtigheid zeker op zijn plaats. 123

124 Het is belangrijk om te erkennen dat u zelf verantwoordelijk bent voor uw gemoedstoestand, uw denken en uw gevoelens. - Hoe werkt dit? - Bent u echt verantwoordelijk voor uw gevoelens? - Hoe kunt u uw gemoedstoestand of uw gevoelens te veranderen? Een eerste proces is om de specifieke negatieve gedachte te leren hanteren. Het veranderen van de toestand van uw geest zal processen die uw lichaam en geest bezighouden, zoals lichaamsbeweging, meditatie en visualisatie erbij betrekken. Gedachten kunnen ook 'verborgen' blijven voor bewuste waarneming. Ze kunnen net onder het bewustzijn werkzaam zijn, waardoor ze nog emotionele en andere fysiologische effecten op het lichaam kunnen uitoefenen. Verschillende benaderingen zoals NLP, tijdlijntherapie, hypnotherapie en gesprekstherapieën concentreren zich op invloed op het onderbewuste. Uw onbewuste jaagt ook gedachten aan om het bewustzijn van 'dingen' die zijn ontstaan te verhogen, en moet daarom soms worden aangepakt. Opdracht Zelfbewustzijn het bijhouden van een dagboek Doel: zelfbewustzijn te vergroten. Duur van de opdracht: Een paar minuten per dag gedurende een week. Middelen die nodig zijn: Dagboek en pen. Opdracht Hoe denkt en voelt u? Zelfbewustzijn gaat over de manier waarop iemand waarneemt: 'Wie ze zijn'. Dit omvat verschillende soorten van denken, voelen en manieren van zijn. Omdat het verwijst naar het gevoel dat iemand van zichzelf heeft, bijvoorbeeld: bent u iemand die altijd bezig is iets te doen, of kunt u gewoon ontspannen, zit u te genieten of te mediteren, of luistert u naar muziek. Zijn omvat al uw gaven en talenten. Door het bijhouden van een dagboek van uw belangrijkste gedachten, gevoelens en andere belangrijke reacties zult u uw bewustzijn van hoe u handelt en in de wereld opereert vergroten. 1. Noteer in uw dagboek uw belangrijkste gedachten en gevoelens gedurende één week? Probeer dat drie keer per dag te doen. 2. Beantwoordt aan het eind van de week de volgende vragen: Wat voor denkpatronen ziet u bij uzelf? Zijn deze geassocieerd met interne of externe factoren? Welke soorten van denken vinden plaats? Optimistisch, negatief, neutraal pessimistisch, hoopvol, onrustige, op zoek naar achteren kijken, creatief, verveeld, of anderzins Welke gevoelspatronen ziet u van uzelf? 124

125 Zijn deze geassocieerd met interne of externe factoren? Welke soorten gevoelens werden ervaren? Gelukkig, bang, angstig, stressvol, verdrietig, boos, liefdevol of anderzins Welke patronen van zijn constateert u bij uzelf? Zijn deze geassocieerd met interne of externe factoren? Welke soorten zijn constateert u? Met de benen op de grond (geaard), met de voeten in de klei (van aanpakken weten), een verschuivend bewustzijn, in rust en vredig, actief, energiek, on-the-go, contemplatief, of anderzins. 3. Wat zegt dit over uzelf? Samenvatting: In deze opdracht heeft u de belangrijkste manieren zoals u denkt, voelt en zoals u bent als persoon beschreven. Opmerkingen: Deze opdracht vormt een basis waarop u uw zelfbewustzijn opnieuw kunt opbouwen. De opdrachten die volgen zullen nog andere manieren aanreiken om uw zelfbewustzijn te vergroten. Opdracht Uw zelfbewustzijn uitbreiden: denken en voelen Het is belangrijk om te erkennen dat u meer bent dan uw gedachten, uw gevoelens of uw acties. Ieder mens heeft een innerlijke stem, die zich verbonden weet met het geheel, een soort hoger bewustzijn; een extern energiesysteem. Om uw zelfbewustzijn te vergroten moet u deze extra dimensies van het mens-zijn ook erkennen en waarderen. Doel: uw zelfbewustzijn vergroten Benodigde tijd voor de activiteit: 15 minuten. Middelen die nodig zijn: dagboek, notitieboek / papier en pen. Opdracht Hoe ik denk en voel? Bekijk de notities in uw dagboek en overzie de belangrijkste patronen van denken en voelen in uw eigen leven en in relatie tot anderen. Noteer deze in deze tabel: Over uzelf Over anderen Soort van gedachten Soort van gevoelens 125

126 Manieren van zijn Bekijk uw antwoorden in de tabel: Wat merkt u op over uw patronen van denken? Is uw manier van denken positief, negatief of neutraal? Is uw manier van denken optimistisch, pessimistisch, of geen van beide? Bent u op een negatieve manier kritisch op uzelf en hoe is dat ten opzichte van anderen? Bent op zoek naar het beste in situaties, of naar het slechtste, of geen van beide? Als u door bepaalde situaties uitgedaagd wordt, denkt u dan dat u zal slagen, mislukken, of denkt u dat het ergens anders van af hangt? Bent u blij met de manier waarop u denkt? Gedachtenpatronen kunnen op een aantal manieren veranderd worden. Er zijn vier hoofdcategorieën van gevoelens: Angst; dat kan betekenen ergens bang voor zijn, spanning, stress, schrik, iets vrezen, vermijdgedrag en ontsteltenis Woede; dat omvat irritatie, prikkelbaarheid, ergernis, haat, frustratie, wrok en ongenoegen Verdriet; dat uit zich in huilen en zich ongelukkig voelen Geluk; daarin ligt vreugde, uitgelatenheid, plezier, speelsheid en humor opgesloten. Het gevoel van liefde is dieper en komt voort uit het hart. Het tegenovergestelde van liefde is geen liefde of onbemind zijn. Het tegenovergestelde van haat is geen haat of niet haatdragend zijn. Haat is een vorm van extreme woede. Het is belangrijk om te beseffen dat sommige manieren waarop gevoelens in het alledaagse leven beschreven worden niet door psychologen bewezen zijn. Kijk opnieuw naar de tabel wat valt er op te merken over uw patroon van voelen? Zijn er nog andere aspecten van het mens-zijn waar u zich sterk bewust van bent? Samenvatting: In deze activiteit heeft u conclusies getrokken over hoe u denkt en voelt en verbonden met uw manier van zijn. Opmerkingen: Deze activiteit biedt een basis om uw zelfbewustzijn verder te ontwikkelen. 126

127 Opdracht Werkwijze voor het hanteren van uw gedachten Soms is het nuttig om het 'doel' van 'gedachten' te identificeren. Uzelf beperkingen opleggende gedachten hebben zich vaak ontwikkeld als een beschermend mechanisme in uw kindertijd als reactie op een bedreiging, een ernstig probleem, mentale, emotionele of fysieke pijn en/of misbruik, of om een andere vorm van ongemak te voorkomen. Deze strategieën zijn ontwikkeld vanuit een punt dat u als kind had om de wereld op het moment te begrijpen. Nu zijn deze 'jeugd' strategieën mogelijk niet meer nuttig of wenselijk. Daarom is het belangrijk om uw innerlijke kind te respecteren, terwijl u tegelijkertijd het uzelf als volwassene ook toelaat om meer effectieve manieren van omgaan met mogelijke dreigingen te ontwikkelen en toe te passen. Doel: zelfbewustzijn te vergroten Duur van de opdracht: een paar minuten per dag gedurende een week Middelen die nodig zijn: agenda en pen Opdracht Stap 1 - Een gedachte nader bekijken 1. Neem een betrekkelijk simpele of makkelijke gedachte, zoals 'ik ben altijd te laat' of 'Ik schijn nooit alles af te krijgen!' Of 'Ik wil graag gelukkig zijn'. Als deze gedachte komt in uw bewustzijn zegt u tegen mezelf : 'Oh, ik zit net te denken '. '. 2. Het kan nuttig zijn uw gedachten te noteren, misschien wel door het blijven bijhouden van het dagboek, en te bekijken of er een patroon van denken in te ontdekken valt. Bijvoorbeeld : 'Ik schijn altijd te denken dat '.'of'.. ' nadat ik dit en dat gedaan heb of wanneer ik ontmoet ik (.) mensen ontmoet'. 3. Stress kan een belangrijke oorzaak zijn van negatief denken of 'verdwaalde' gedachten, zoals zelftwijfel en afschuw, paranoia, onzekerheid en een verlangen om anderen te straffen. Maar stress kan ook het gevolg zijn van negatief denken. 4. Laat de gedachte er zomaar zijn, voorkom dat er enig belang, gewicht of waarde wordt toegekend aan die negatieve gedachte. Maak u geen zorgen om die gedachte hoe bizar, vreemd of destructief die ook mag zijn. Het is gewoon een gedachte en betekent op zichzelf niets. Wij zijn veel meer dan onze gedachten. 5. Na deze eerste fase van het herkennen van een gedachte en de patronen van uw denken in verschillende situaties, heeft u het ook nodig om aandacht te besteden aan uw gevoelens die het gevolg zijn van uw gedachten. Stap 2 - Het 'doel' achter de gedachte, de betekenis ervan achterhalen Het is soms handig om het 'doel' van gedachten te identificeren en de betekenis ervan te achterhalen. 127

128 1. Roep een negatieve of zelfbeperkende gedachte in uzelf op en zeg tegen uzelf : "Wat levert deze manier van denken mij op? Tot wat voor gevoelens leidt die? Is dat voor mij persoonlijk aanvaardbaar? Ik zal eerlijk zijn tegenover mezelf. Dus wat levert dit soort van denken mij eigenlijk op?' 2. U weet dat zo n gedachte dient voor iets dat (in uw geest) staat te gebeuren. Dus sommige soorten van denken versterken negatieve scripts of negatieve opvattingen over uzelf. Wat zijn de gevolgen die u ondervindt van deze manier van denken? 3. Schrijf dit nu voor uzelf op! 4. U zult nu iets in uw manier van denken willen veranderen om deze patronen te wijzigen. Samenvatting: U heeft inzicht gekregen in de betekenis van uw negatieve gedachten Opdracht Wat is holistische gezondheid? Doel: manieren van denken ontwikkelen over holistische gezondheid. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: notitieboek / papier en pen Opdracht 1. Hier zijn een aantal manieren om onze ervaringen met betrekking tot onze holistische aard te beschrijven: U voelt zich gelukkig dat u leeft! - Dus u bent een emotioneel wezen. U kunt de wind voelen tegen uw huid, en de zon of de regen op uw gezicht - Dus u heeft ook een fysiek lichaam U verbreedt uw horizon en verbaast zich over de uitgestrektheid daarvan - Dus u heeft bewustzijn U voelt u (diep) verbonden met de aarde, met het leven om u heen - Dus u heeft ook een spirituele kant in uzelf. U voelt zich fysiek aangetrokken tot een andere persoon - Dus u heeft een seksuele geaardheid. U herkent iemand die op u af loopt en die u graag mag - Dat is uw sociale kant. U denkt dat het geweldig is om hier te zijn op deze wandeling 128

129 - Dat is uw mentale kant. U voelt energie in u stromen, u voelt u volledig in leven, - Dat is uw energielichaam. Om uw gezondheid te behouden moet u al deze aspecten in samenhang met elkaar worden onderzocht. 2. Maak nu de vakken in de tabel compleet: Met betrekking tot uzelf Het zelf als geheel Met betrekking tot anderen Noteer uw gedachten Noteer uw gedachten Hoe denkt u over uzelf? Mentaal Hoe denkt u over andere mensen, uw gezin, uw vrienden? Hoe voelt u zich over uzelf? Emotioneel Wat voelt u over andere mensen, uw gezin, uw vrienden? Hoe ziet uw innerlijke zelf uw kern eruit? Spiritueel Hoe verhoudt u zich tot het innerlijk zelf van andere mensen zoals uw gezin, uw vrienden? Wat verstaat u van de manier waarop zij zich tot hun innerlijke zelf verhouden? Hoe verhoudt u zichzelf tot het grotere geheel van het leven? Bewustzijn Wat denkt u van de manier waarop andere mensen, uw gezin, uw vrienden zich verhouden tot het grotere geheel van het leven? Wat verstaat u van de manier waarop ze dat doen? 129

130 Hoe verhoudt u zich tot uw lichaam en zijn fysieke hoedanigheid? Fysiek Hoe staat u tegenover de manier waarop anderen, zoals uw gezin of uw vrienden, zich tot u verhouden? Wat begrijpt u van de manier waarop anderen, zoals uw gezin of uw vrienden, zich tot hun lichaam verhouden? Hoe bent u in seksueel opzicht? Wat voor rol spelt seksualiteit in uw leven? Hoe verhoudt u zich tot uw sociale inslag? ((Dit heeft betrekking op de manier waarop u zichzelf waardeert en u lekker voelt in uw lichaam) Seksueel Sociaal Hoe verhoudt u zich tot anderen als seksueel wezen? Hoe verhoudt u zich tot de manier waarop anderen, zoals uw gezin of uw vrienden, zich sociaal opstellen? Hoe verstaat u de manier waarop anderen, zoals uw gezin of uw vrienden, zich sociaal opstellen? Hoe ervaart u het als andere mensen dominant zijn? 2. Welke kanten van uzelf zijn meer dominant in uw denken en voelen? 3. Waarom is dat zo? 4. Welke waarde kunnen de andere aspecten van uzelf in uw leven hebben? Samenvatting: Holistische gezondheid omvat alle aspecten van heel de mens. Dit omvat uw mentale kant, uw gevoelsleven, uw sociale kant, uw seksualiteit, uw energielichaam en uw fysieke lichaam. Opdracht Manieren van omdenken : het hanteren van uw gedachten Deze methode houdt in logische vragen stellen aan een gedachte stellen en doordenken. Er bestaan een aantal belangrijke methoden van analyseren die een hoop verspilde energie, potentiële angst en stress kunnen voorkomen. Doel: manieren van denken uit te dagen en te veranderen 130

131 Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht Neem het voorbeeld "Ik hoor een gerucht op het werk dat er bezuinigd gaat worden op het personeel". - Hoe voelt u zich hierbij? Wat denkt u hiervan? Schrijf uw gedachten en gevoelens op: - Ik voel... - Ik denk... Mogelijke gevoelens boosheid verdriet pijn liefde / compassie prikkelbaarheid optimisme vergiffenis Mogelijke gedachten Ze waarderen e nooit Ze erkennen mijn bijdrage niet Ik hoop dat ze me boventallig verklaren Ik kan er niet snel genoeg vertrekken Ik kan een nieuwe start maken Fatalisme - Ik wist dat dit zou gebeuren Ik denk altijd dat ik niet zo goed ben als de rest van de groep... Er zijn een aantal belangrijke manieren om uw gedachten en gevoelens aan een nader onderzoek te onderwerpen, zoals: - Analyseren (waar komt het vandaan, waardoor wordt die gedachte of dat gevoel precies veroorzaakt, aanleiding, oorzaak en gevolg scheiden) - De waarde ervan afzwakken (het zal wel niet zo n vaart lopen, het zal wel meevallen) of het tegenovergestelde: provoceren (dat zullen we nog wel eens zien, ik zal er wel eens wat aan gaan doen) - Omzetten in een slecht-weer scenario (stel dat ik echt ontslagen wordt..) Samenvatting: u heeft een aantal manieren leren kennen van hoe u negatief denken kunt ombuigen. Opdracht Uw gedachten hanteren door analyse Doel: denkpatronen door een analyseproces veranderen. Duur van de opdracht: 10 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen dezelfde situatie als

132 Opdracht Voordat alle gedachten en gevoelens uitmonden in een zorgwekkend grote spiraal, kan het realistisch zijn om na te gaan of er sprake is van een actuele bedreiging. 1 Controleer de feiten - Wat is de werkelijke dreiging in deze situatie? - Wat is er onlangs de hand met het bedrijf waar u werkt? - Hoe goed of slecht doen uw bedrijf het? - Heeft dit soort geruchten eerder gehoord en wat is er toen gebeurd? - Was de bron van het gerucht betrouwbaar? - Hoe kunt u het controleren om te zien of er enige waarheid in zit? 2 Als er enige waarheid in zit of het gerucht blijft rondzingen, overweeg dan: - Wat hebben deze gedachten te betekenen? - Wie bepaalt de betekenis van deze gedachten? Hoeveel betekenis hecht u er voor zichzelf aan? Hoe belangrijk is het voor u? Op welke manier deed u het goed op het werk? Op welke manieren zou u beter hebben kunnen doen? Samenvatting: u heeft een manier geleerd om uw denken te analyseren. Opdracht Uw gedachten hanteren door ze te herdefiniëren Herdefiniëren is een methode waarbij men één waarneming of manier van denken neemt en deze omvormt naar een andere betekenis, en die daarmee dus ook een ander effect heeft. Doel: de manier te veranderen waarop u uw gedachten waarneemt Duur van de opdracht: 30 min. Middelen die nodig zijn: papier en pen Opdracht Dit is een krachtige techniek, het gaat uit van dezelfde situatie en dezelfde omstandigheden als in en geeft dan die 'feiten' een andere betekenis. Deze verschillende betekenis kan leiden tot nieuwe mogelijkheden voor een andere aanpak: - De actie die u kunt ondernemen - De reacties die u kunt geven. 132

133 Herdefiniëren gaat over het veranderen van de manier van waarneming door iets op een andere manier te begrijpen. Het proces omvat het kijken naar iets vanuit verschillende hoeken of verschillende perspectieven: U gaat er met een frisse geest opnieuw naar kijken. U begint ermee door de situatie of de omstandigheid op een andere manier te bezien. U probeert de wereld anders te bekijken. Op deze manier bedenkt u een heel ander scenario, zoals een andere wijze van vervoer, zorg voor dieren, duurzame productiemethoden, alternatieve geneeskunde, andere opvattingen over gezondheid, en als u zich dan voorstelt dat uw situatie zich in deze omstandigheden zou voordoen, kunt u op basis daarvan de uitkomsten meewegen in uw echte situatie. o De mening van verschillende andere mensen erover verzamelen - Wat zou X of Y erover zeggen? 1. U neemt één aspect van de manier waarop ú denk over uzelf dat u positief zou willen veranderen 2. Wat is dit aspect? 3. Nu gaat u het scala aan betekenissen en opties overwegen. 4. Herdefiniëring van de originele beleving. Enkele voorbeelden: (a) Wanneer u zichzelf als te dik ziet, wilt u graag dat gevoel over uw uiterlijk veranderen. Wat ook de werkelijkheid ook moge zijn, door herdefiniëring kunt u zichzelf anders gaan bekijken. Dit kan bijvoorbeeld door een bevestiging te gebruiken zoals: 'Ik hou van mezelf en accepteer mezelf zoals ik ben'. of 'Ik hou van alles wat ik ben'. (b) U krijgt zware kritiek van uw werkgever. Dit voelt bedreigend en u denkt: 'Misschien raak ik mijn baan kwijt'. Deze situatie vereist waarschijnlijk assertiviteit om de geldigheid van de kritiek te identificeren, en een rationele benadering als mogelijke herdefiniëring. Dat zou u als volgt kunnen doen:' Ik kan deze keer een fout gemaakt hebben, en het is nodig dat ik die corrigeer voor zover dat mogelijk is; maar er zijn ook heel veel dingen die ik echt goed gedaan heb in dit werk '. (zie opdracht over assertiviteit, en opdracht over rationeel denken). ( c ) Jim vindt zichzelf soms te kritisch tegenover zichzelf. Hij denkt : 'Ik doe nooit iets goed!'. Dit soort negatieve gedachten gaan heel veel door zijn hoofd en herhalen zich vele malen gedurende de dag. Een mogelijke herdefiniëring zou kunnen zijn: 'Ik heb deze opdracht echt erg goed gedaan en ik kreeg daarvoor veel complimenten van mensen die dat waardeerden'. 5. Nu schrijft u hieronder een herdefiniëring van uw kijk op het gerucht uit opdracht en verandert u uw kijk op de zaak door een bevestiging te gebruiken. 133

134 6. Lees dit en herhaal het een paar keer hardop. 7. Hoe voelt u zich nu over de situatie of omstandigheid die u wilde veranderen? Samenvatting: Wees bereid om flexibel te zijn en pas uw herdefiniëring daaraan aan om zo veel mogelijk effect te verkrijgen. Opdracht Uw gedachten hanteren door ze af te zwakken of juist groter te maken Doel: denkpatronen wijzigen met behulp van het proces van afzwakken of uitvergroten. Tijd die nodig is voor de opdracht: 25 minuten. Middelen die nodig zijn: Pennen en papier. Opdracht Het gaat erom uw gedachten te herformuleren door middel van een positieve en/of assertieve reactie hierop. Met een krachtige aanpak uw gedachte verwerpen of in ieder geval te minimaliseren. Deze aanpak heeft gewerkt als de gedachte verdwijnt, zijn kracht verliest en niet opnieuw op een andere manier opduikt. Samenvatting: U heeft kunnen vaststellen dat u uw huidige negatieve denken kan ombuigen door de inhoud af te zwakken of juist uit te vergroten. Opdracht Omgaan met moeilijke gevoelens Doel: een manieren leren toepassen om met moeilijke gevoelens om te gaan. Duur van de opdracht: 25 minuten. Middelen die nodig zijn: Pennen en papier Opdracht 1. Een zeer goede manier om kwaadheid kwijt te raken is door wat u dwarszit luidkeels uit te schreeuwen. Bijvoorbeeld: 'Ik voel me boos omdat EN IK WIL DAT NU KWIJT!!!!!!' Deze verklaring is effectief en werkt ook als de aanleiding of de oorzaak moeilijk te identificeren zijn. 2. U kunt nu zelf een voorbeeld bedenken waarop u deze techniek kunt toepassen. Gebruik het laatste wat u geïrriteerd heeft en pas de techniek van hierboven toe op hun gevoelens in deze situatie. 3. Wat is het effect van het gebruik van deze techniek? 134

135 Samenvatting: U heeft een manier geleerd om met moeilijke gevoelens om te gaan. 135

136 Opdracht Omgaan met kwaadheid Kwaadheid kan worden uitgedrukt in verwante gevoelens, zoals frustratie, irritatie, haat, passieve agressie, ergernis, wrok, virulentie, hufterigheid, sulligheid, ongeduld, vijandigheid, ergernis, ergernis, verontwaardiging, woede, een driftbui, temperament en woede. Doel: patronen van gevoelens van kwaadheid veranderen Duur van de opdracht: 10 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht Er is een relatie tussen woede en angst in termen van er tegen vechten of er voor vluchten. Dit wordt door sommige psychologen en biologen gezien als een fundamentele menselijke reactie als gevolg van een verbinding tussen lichaam en geest die tegelijkertijd adrenaline en cortisol produceert. Het is ook duidelijk dat u angst en woede vaak kunt overwinnen door te anticiperen op een situatie die tot woede kan leiden. Het kan een kwestie zijn van uzelf goed voorbereiden voor het geval dat. De wijze waarop u met kwaadheidsgevoelens om kunt gaan zijn hetzelfde als voor gevoelens in het algemeen, bijv. veilige manieren zoeken om ermee om te gaan, zoals de techniek van het loslaten en kwijt raken, de metafoor van het hout hakken, en de maak-je-niet-druk aanpak. De Effectieve Feelings Technique (EFT) kan zeer effectief zijn. Er is geen sprake van een langdradig vertel me uw verhaal gedoe. Er worden geen kalmerende middelen gebruikt. Er is geen pijnlijk herbeleven van traumatische gebeurtenissen. Het is een kortdurende behandeling waarbij mensen eenvoudig hun emotionele bagage verliezen, doorgaans, permanent, en hun leven prettiger en effectiever leven. EFT is gebaseerd op de ontdekking dat onbalans in het energiesysteem van het lichaam een enorm effect heeft op iemands psychologische gesteldheid. Het corrigeren van deze onbalans, wat gedaan wordt door op specifieke plaatsen op het lichaam te kloppen, leidt zeer dikwijls tot rap herstel. (zie ook en Samenvatting: u heeft manieren gevonden om anders om te gaan met uw kwaadheidsgevoelens Opdracht Omgaan met positieve gevoelens Positiviteit is een houding en een geloof dat leidt tot een bepaalde oriëntatie op de wereld en het eigen leven. Een impact van positiviteit is optimisme. Tegenpolen van optimisme zijn negativiteit, pessimisme, of rationalisme. Doel: manieren om positiviteit te ontwikkelen en te verbeteren. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen 136

137 Opdracht 1. Neem een moment om een uitdaging in uw leven voor de geest te halen en noteer deze. 2. Wat voor gevolg zou positief denken over deze kwestie kunnen hebben? 3. Welke positieve alternatieven zijn in deze situatie aanwezig? 4. Wat gebeurt er alsu dit onderwerp eerder als een positieve gebeurtenis / situatie ziet dan als een negatieve of neutrale gebeurtenis? 5. Wat zouden de beste en de slechtste uitkomsten uit deze situatie zijn? En wat is het meest waarschijnlijk? 6. Hoe kunt u stimulerende factoren versterken? 7. Hoe kunt u belemmerende factoren verminderen? Samenvatting: In deze heeft u geleerd hoe u meer positiviteit in uw leven zou kunnen brengen. Opdracht Positiviteit, rationalisering en pessimisme: een case study aanpak Doel: meer positieve manieren van denken in uw leven ontwikkelen. Duur van de opdracht: 30 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht Situaties vanuit verschillende perspectieven overwegen: 1. Lees de verschillende soorten denkstijl zoals weergegeven in de volgende tabel en beantwoord dan de vragen 137

138 Situaties Optimistisch Positief Rationeel Neutraal Negatief Pessimistisch Op een functie solliciteren Ik zal de baan zeker krijgen Ik denk dat deze functie binnen mijn bereik is Iemand zal de baan krijgen, ik of iemand anders Misschien kan ik die functie krijgen Ik zal die functie wel niet krijgen Ik krijg die baan nooit Nieuwe mensen ontmoeten mensen vinden me aardig, ik ben fantastisch Ze zullen me aardig vinden. Ik vind mezelf aardig Ze kunnen me wel of niet aardig vinden. Wat er toe doet is dat ik positief over mezelf ben Het doet er niet toe of ze me aardig inden of niet Ik hou niet van mezelf, dus waarom zouden zij het wel doen? Niemand vindt mij aardig Kritiek ontvangen Wat kan ik hiervan leren Ik kan deze feedback gebruiken om mezelf te verbeteren Hoeveel waarde heeft deze kritiek? Wat betekent deze kritiek eigenlijk? Is die op zijn plaats? Ik kan geen goed doen Ik doe het nooit goed. Jij doet het altijd goed in de ogen van anderen U persoonlijk profileren Ik zou het beste profiel van de wereld kunnen creëren Ik heb echt veel goede ervaringen die ik in mijn profiel kan verwerken Mijn profiel moet een accurate samenvatting zijn van mijn ervaring en kwaliteiten Ik zal mijn vaardigheden ervaringen in kaart brengen Ik heb geen bruikbare ervaring om in mijn profiel te verwerken Waarom zou ik een persoonlijk profiel maken? Het zal geen verschil maken. Uw vaardigheden in kaart brengen Ik heb alle vaardigheden die ik nodig heb Ik heb veel nuttige vaardigheden Ik beschik over sommige vaardigheden en heb wellicht ook andere nodig Ik heb enkele relevante vaardigheden Ik beschik over geen enkele vaardigheid Mijn vaardigheden zijn niet bruikbaar 138

139 1. Tot welke van deze soorten denken voelt u zich aangetrokken? 2. Waarom is dit? 3. Wat zou een andere instelling u kunnen opleveren? 4. Hoe kunt u die instelling in de praktijk gaan brengen? Zie opdrachten over manieren om uw wijze van denken en voelen te veranderen, zoals werken met bevestiging (4.2.10) en heb-u-zelf-lief ( ) Samenvatting: De manier waarop we naar het leven kijken bepaalt mede hoe dat het leven wordt ervaren. U heeft vastgesteld dat een positieve of optimistische benadering het leven beter kan maken. Positiviteit is een belangrijk aspect van veerkracht. 139

140 Opdracht Eigenwaarde en zelfvertrouwen Doel: enkele aspecten van het gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen te identificeren Duur van de opdracht: 15 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht Noteer antwoorden voor elk van de volgende vragen: - Wat betekent het gevoel van eigenwaarde voor u? - Waarom is het belangrijk voor u? - Wat betekent zelfvertrouwen voor u? - Waarom is het belangrijk voor u? Samenvatting: In deze opdracht heeft u vastgesteld wat het gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen voor mij betekenen. Opmerkingen: Deze opdracht vormt het fundament waarop het gevoel van eigenwaarde verder op te bouwen of te ontwikkelen is Opdracht Wat is uw gevoel van eigenwaarde en hoeveel zelfvertrouwen heeft u? Doel: enkele aspecten van het gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen te identificeren Duur van de opdracht: 5 minuten. Opdracht 1. Neem een moment om op een schaal van 1-10 uw gevoel van eigenwaarde uit te drukken. Wat is uw waardering voor uw gevoel van eigenwaarde? Neem een moment om op een schaal van 1-10 uw zelfvertrouwen uit te drukken. Wat is uw waardering voor uw zelfvertrouwen? Denk na over hoe uw gevoel over uw actieve opstelling in de wereld. Wat is uw waardering voor uw vermogen om u actief op te stellen? Samenvatting: In deze opdracht heeft u uw eigen niveau van eigenwaarde en zelfvertrouwen beoordeeld. 140

141 Opmerkingen: Deze opdracht vormt het fundament om eigenwaarde en zelfvertrouwen verder op te bouwen of te ontwikkelen. Opmerkingen: Deze opdracht vormt het fundament om eigenwaarde en zelfvertrouwen verder op te bouwen of te ontwikkelen. Opdracht Wat te doen om meer eigenwaarde en zelfvertrouwen op te bouwen? Doel: een aantal manieren leren kennen om uw gevoel van eigenwaarde en zelfvertrouwen op te bouwen of te verbeteren. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht Een manier om uw zelfvertrouwen te vergroten is door positieve situaties te vinden die uw gevoel van eigenwaarde verhogen en situatie te voorkomen die uw zelfvertrouwen kleiner maken. Noteer voor uzelf: - Wat voor situaties geven u een positief gevoel van eigenwaarde? - In wat voor situaties heeft u het gevoel dat uw eigenwaarde minder is? - Hoe kunt u het aantal of soort situaties die uw eigenwaarde verhogen uitbreiden? - Hoe kunt u het aantal situaties waarin uw eigenwaarde afbrokkelt verminderen? - Kortom, wat voor situaties moet u meer opzoeken en welke situatie moet u zien te vermijden? - Wat zou u dagelijks kunnen doen om uw gevoel van eigenwaarde te vergroten? Samenvatting: U heeft in beeld gebracht wat uw eigenwaarde kan verhogen en wat uw eigenwaarde en zelfvertrouwen kan verminderen. Op basis hiervan kunt u meer situaties opzoeken die uw zelfvertrouwen en eigenwaarde vergroten. Opdracht Heb u zelf lief Positief over u zelf denken zouden we self-love, eigenliefde (maar dan in de positieve zin) kunnen noemen. Het is de manier waarop u uzelf als aantrekkelijk en beminnelijk ziet en de mate waarin u zichzelf waardig en aardig vindt om liefde te ontvangen en te geven. Dit is in de kern van grote invloed op hoe u over zichzelf denkt. U zelf aardig vinden en liefhebben is niet egoïstisch. Het is volstrekt noodzakelijk om te houden van de persoon die u zelf bent. Als u daar niet zo positief over bent, is het raadzaam om na te gaan hoe u positiever over uzelf kunt gaan denken. Doel: manieren leren kennen om positiever over u zelf te gaan denken. 141

142 Duur van de opdracht: 15 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen. Opdracht Noteer voor uzelf: - Wat betekent eigenliefde voor u? - Waarom is het belangrijk? - Ga voor uzelf na hoe positief u over uzelf bent en geef daarvoor een cijfer van Op welke waardering komt u uit? - Zou u dat willen verhogen? - Wat is daarvoor volgens u voor nodig? - Wat kunt u daar zelf aan doen? Samenvatting: u bent nagegaan hoe aardig u zichzelf vindt, wat dat voor u betekent, of u dat wilt verhogen en zo ja, wat u daaraan zou kunnen doen. Opdracht Het ontwikkelen van een strategie van positieve bevestiging Een bevestiging is een positieve uitspraak waarin anderen zich positief over u uitlaten en u waarderen, waardoor uw zelfvertrouwen en uw gevoelens van waardig, vaardig en/of aardig gevonden worden toenemen. Een bevestiging moet bij voorkeur door u zelf hardop herhaald, liefst meerdere keren per dag. Doel: manieren leren om uw gevoel van eigenwaarde te vergroten en een positief zelfbeeld op te bouwen door middel van het ontvangen en accepteren van positieve bevestiging. Duur van de opdracht: 30 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen. Opdracht Een bevestiging bestaat uit de volgende elementen: Een naam Een positieve verklaring van de bevestiging, en Een specifieke reden Deze kunnen op de volgende manier opgeschreven worden in de volgende volgorde:... (naam) (positieve verklaring) omdat (een specifieke reden). En geaccepteerd door de volgende formule: 142

143 Ik,.(uw naam).. (genoemde positieve verklaring) omdat (genoemde specifieke reden) Voorbeeld: Janny heeft een lage dunk van zichzelf Janny heeft een lage eigendunk, ze voelt zichzelf vaak de mindere, schaamt zich snel en haat zichzelf soms. Toch vinden mensen haar bijna altijd aardig, omdat ze veel aandacht en begrip voor een ander heeft. Zij zou zichzelf aardiger kunnen vinden door zichzelf op de volgende manier positief te bevestigen: Ik ben Janny en ik vind mijzelf de moeite waard omdat ik veel aandacht en begrip voor anderen heb en mensen mij daarom ook aardig vinden. Gebruik de volgende positieve bevestiging gedurende voor en maand en langzaam zullende gevoelens van 'zelfhaat' minder frequent worden en beginnen te verdwijnen. Probeert u het zelf eens aan de hand van het volgende voorbeeld: Ik,...(uw naam) ben tevreden met mijzelf (positieve bevestiging), omdat.. (kies een specifieke reden uit de onderstaande lijst van suggesties). a) Ik liefde waard ben en dat zoals iedereen verdient. b) Ik een goed mens ben c) Ik een mens ben d) Ik besta e) Ik vroeger ook geliefd was f) Ik trouw ben aan mezelf g) Ik weet wat goed is h) Mijn God / Jezus / Allah / Boeddha / Krishna van me houdt i) (Andere reden naar eigen keuze) Ga nu verder met de opdracht: 1. Op welk levensterrein zou u een kernkwaliteit van uzelf willen ontwikkelen. 2. Om welk levensdomein gaat het? Heeft het betrekking op uw eigenwaarde, op zelfvertrouwen, op uw zelfbeeld, op positief denken, optimisme, gezondheid, welbehagen, tevredenheid, persoonlijke status of voldoening? Probeer hier een zo scherp mogelijke keuze voor uzelf uit te maken 3. Schrijf nu een positieve bevestiging over uzelf met betrekking tot de door u gekozen kwaliteit. 143

144 4. Herhaal die bevestiging de komende 5 dagen meerdere malen per dag tegenover uzelf. Samenvatting: In deze opdracht heeft u leren te begrijpen hoe u positieve bevestigingen kunt gebruiken om een positiever zelfbeeld te ontwikkelen en u kunt dat in de praktijk toe passen. Opdracht Assertiviteit Assertiviteit is gebaseerd op iemands vermogen om de eigen behoeften, wil, verlangens of dromen op een eenvoudige en eerlijke manier te kunnen uiten. Assertiviteit is vrij van intimidatie, manipulatie, trucs, vervolging, straf, slachtofferschap of vernedering. Doel: assertiviteit verkennen Duur van de opdracht: 5 min. Middelen die nodig zijn: Papier / Pennen Opdracht 1. Probeer u een situatie te herinneren waarin u kwaad reageerde en een andere situatie waarin u assertief reageerde. 2. Waarin verschilt assertiviteit volgens u van agressiviteit? 3. Assertiviteit is gebouwd op de volgende kwaliteiten: een positief zelfbeeld (het gevoel van eigenwaarde, zelfvertrouwen, zelfverzekerdheid) waardoor u met enige zekerheid uw behoeften kunt verwoorden en bereid bent om die duidelijk kenbaar te maken. een passende kijk op de wereld (perspectief, objectiviteit, balans, rationaliteit) - zodat u een nauwkeurige beoordeling van de situatie kunt maken en na kunt gaan of uw verzoek in die situatie ook gepast is. een manier om gevoelens of emoties te beheersen - zodat u een zaak of punt kunt presenteren op een manier, die is moeilijker weerstaan of te negeren is. een gevoel voor goede timing. Het inzetten van deze kwaliteiten en uzelf dus assertief opstellen leidt ook tot regels voor onderhandelen (zie ). Samenvatting: In deze opdracht heeft u een idee gekregen over hoe een assertieve opstelling bijdraagt aan een positiever zelfbeeld. Opdracht Regels voor effectief onderhandelen Doel: de beste strategieën voor onderhandelingen te identificeren. 144

145 Duur van de 0pdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Papier / pennen Opdracht 1. U beantwoord de volgende vraag en noteert het antwoord: Wat zijn de essentiële elementen voor de onderhandelingen? 2. Enkele belangrijke onderdelen van onderhandelen zijn: Wat wilt u? Wat heeft u echt nodig? - Wat is het wat u hier wilt bereiken? Wat bent u bereid te accepteren? Wat is wat u minimaal nodig heeft om compromissen te sluiten (als dat aan de orde is)? 3. Wat is uw inzet? Waar gaat het om en wat voor argumenten heeft u daarbij? Zorg dat u dat van tevoren duidelijk heeft en repeteer uw punten voordat het onderhandelen daadwerkelijk begint. Neem hiervoor een voorbeeld van een situatie die u binnenkort te wachten staat. Wat is het geval? En hoe is uw positie? Wat wilt u bereiken? Ga na of u deze situatie met iemand die u vertrouwt vooraf kunt oefenen door een rollenspel te spelen? 4. Nu probeert u, vol vertrouwen, op een eerlijke, eenvoudige manier, uw positie uit te leggen, en maakt u duidelijk wat u wilt. Eventueel kunt u daarna uw positie nog verder verduidelijken. 5. Luister goed naar de respons en erken wat er tegen u gezegd wordt. Zinnen die hierbij goed kunt gebruiken zijn: 'Ik hoorde u zeggen...', of Ik begrijp dat uw positie is..., of Uw standpunt is naar begrijp gevolgd door Is dat juist? Herhaal nu uw standpunt: Mijn punt is.. en probeer daarbij aan te geven hoe dicht uw standpunt bij de reactie van uw tegenpartij ligt. Vanaf hier kunt proberen dichter tot elkaar te komen door een win-win -situatie te creëren, een situatie waarin beiden iets winnen door beiden ook iets toe te geven. 7. Gebruik deze procedure de volgende keer opnieuw wanneer u in een situatie zit dat u iets moet onderhandelen. Samenvatting: In deze opdracht heeft u inzicht gekregen in manieren van onderhandelen. Opdracht In de spiegel kijken Doel: een gevoel van eigenliefde te ontwikkelen. 145

146 Duur van de opdracht: 15 minuten gedurende drie dagen. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen / een spiegel Opdracht In deze oefening gaat het erom uzelf nog beter te leren kennen en u zelf goedkeurend te bekijken door een spiegel te gebruiken. 1. Op dag één is uw eerste stap om in een spiegel goed naar uw eigen gezicht te kijken. U gaat zichzelf beschrijven: hoe ziet uw gezicht eruit? Wat is uw huidskleur? Wat zijn de vormen van uw kin, mond, lippen, neus en wat is de kleur van uw ogen? 2. Kijk nu wat langer in uw eigen ogen: hoe voelt dat? 3. Op dag twee zet u een nieuwe stap. Ga opnieuw naar de spiegel, kijk weer aandachtig en geconcentreerd in uw ogen en zeg tegen uzelf: 'Ik hou echt wie ik ben'. Hoe voelt dat? 4. De volgende stap is op dag drie. Ga weer naar de spiegel en kijk uzelf opnieuw in de ogen. En zeg: 'Ik hou echt van je!'. 5. Wacht even en zeg dan nogmaals: "Ik hou echt van je!'. Hoe voelt dat? Samenvatting: Eén aspect van eigenliefde is zelfacceptatie. Deze spiegeloefening stimuleert uw zelfacceptatie. Opdracht Omgaan met zelfkritiek Zelfkritische gedachten kunnen soms verborgen zijn als advies, informatie of kennis. Doel: een gevoel van eigenliefde ontwikkelen. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht 1. In opdracht heeft u een dagboek van uw gedachten en gevoelens gemaakt. Lees eens terug wat u opgeschreven heeft en ga naar in hoeverre u daarin ook zelfkritiek in herkent. 2. Er zijn verschillende manieren om met zelfkritiek om te gaan. Eén van de beste is om al te kritische gedachten over uzelf te vervangen door een positieve bevestiging in hetzelfde vlak. Zie ook opdracht een positieve bevestiging formuleren. 146

147 3. Een andere benadering is om u zelf de vraag te stellen: wat schuilt er onder uw zelfkritiek? Doe dit voor elk punt apart (per punt kunnen er andere factoren een rol spelen). Door dit proces worden de zelfkritische gedachten omgezet in iets anders, wat ook het oorspronkelijke begin of de aanleiding ervan kan zijn geweest. De 'oorzaken' van zelfkritische denken komen vaak voort uit een periode dat u jonger was en die u nodig had om uzelf te beschermen. Nu u ouder bent zullen deze strategieën meestal nutteloos zijn of tot onnodig uzelf beperkend gedrag leiden. Probeer ze dus los te laten. Samenvatting: In dit proces heeft u enkele manieren leren kennen en toepassen om zelfkritiek om te buigen tot meer positieve uitlatingen. Opdracht In control zijn Een gevoel van zelfcontrole of 'in control' zijn is voor sommige mensen een voorwaarde om zich OK voelen. Dit is afhankelijk van de locus of control van de persoon. De locus of control is de plaats waar (of partij/factor waarbij) een individu de macht over zichzelf legt. Een interne locus of control vind je bij zeer zelfstandige en zelfverzekerde mensen. In voor- en tegenspoed zullen zij verantwoordelijkheid nemen voor wat ze overkomt. Zij voelen zich meester van de situatie of werken eraan om de omstandigheden naar hun hand te zetten. De toevoeging external, in het Nederlands extern, geeft aan dat de locus bij deze kinderen buiten het individu ligt. Om het wat meer concreet te maken: dit zijn kinderen die altijd een ander de schuld geven van wat hen overkomt, altijd een reden buiten zichzelf weten aan te wijzen. Mensen kunnen posities hier tussenin innemen. Mensen die weten dat ze hun eigen leven beheersen geloven dat ze hun eigen lot te creëren. Doel: anders leren denken over in control. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht 1. U neemt een moment de tijd om na te denken over dingen in uw leven die: - u kunt beïnvloeden - u enigszins kunt beïnvloeden - buiten uw controle zijn Vul deze tabel verder in en bewaar hem bij uw aantekeningen. Aspecten Wat kunt u Wat u enigszins Wat buiten uw toevoegen aan uw beïnvloeden kunt beïnvloeden controle ligt leven 147

148 2. Als u dit gedaan heeft, leest u aandachtig door wat u genoteerd heeft en staat u stil bij de volgende vragen: - Wat zegt dit over de dingen die u in uw leven kunt controleren? - Is de mate waarin u dingen kunt beïnvloeden meer of minder dan u zich voorstelt? - Is er iets wat u zou willen veranderen? - Hoe zou u dit willen doen? Samenvatting: In deze opdracht heeft u manieren leren kennen om het gevoel van controle over uw eigen leven te vergroten. Opmerkingen: op vindt u een test waarmee u uw locus of control kunt vaststellen. Opdracht Manieren van naar uw status kijken Status is een complex begrip dat door een aantal factoren beïnvloed wordt. Status wordt grotendeels bepaald door bepaalde sociale groepen waarin u participeert. Voor het doel van deze opdracht is het belangrijk voor u vast te stellen dat u het zelf bent die bepaalt wie u werkelijk bent. U wordt niet door anderen bepaald, en u bent meer dan uw gedachten, uw gevoelens of uw daden. In werkelijkheid is uw status de manier waarop u zichzelf ziet. Doel: anders leren denken over status. Duur van de opdracht: 15 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht 1. In deze opdrachten wordt u worden uitgenodigd om uw status op drie verschillende manieren te overwegen: - Welke waarde heeft status voor u? 148

149 - Hoe kunt u uw eigen status herdefiniëren? - Wie bepaalt wat voor status u heeft? Noteer de antwoorden op de volgende vragen. 2. Hoe belangrijk is status voor u op een schaal van 1 tot 5 in de ogen van: - uzelf - anderen Hoe belangrijk op een schaal van 1 tot 5 is status voor u door de ogen van uzelf en die van anderen? Totaal niet belangrijk Uitermate belangrijk In uw ogen Door de ogen van anderen 3. Bent u van mening dat uw status hoog, gemiddeld of laag is? 4. Denk na over hoe u andere mensen behandelt. - Hoe gaat u om met mensen met een hogere status dan uzelf? - Hoe gaat u om met mensen met dezelfde status als uzelf? - Hoe gaat u om met mensen met een lagere status dan uzelf? 5. Als u mensen met verschillende status ongelijk behandelt, waarom is dat dan? En wat zegt dit over gelijkwaardigheid en uw houding daarin? Samenvatting: In deze opdracht heeft u de manieren zoals u nu over status denkt en de manier waarop dat in uw leven werkt geïdentificeerd. Opdracht Wie bepaalt uw status? Status is een maatschappelijk bepaald niveau waarop een persoon of een groep van personen binnen een familie, een gemeenschap, een werkplek of een organisatie gewaardeerd worden. De status kan echter ook door iemand zelf bepaald worden, met of zonder hulp van een externe gemeenschap. 149

150 Doel: anders leren denken over de status en de ontwikkeling ervan. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht 1. U neemt een moment de tijd om na te denken over hoe status wordt gecreëerd en in stand gehouden: - Wie is het die de status van iemand bepaalt? - Waarom hebben bepaalde rollen een hogere status dan andere? - Is iemands status afhankelijk zijn van een waarde in zichzelf? - Hoe verhoudt status zich tot autoriteit? - Hoe verhoudt status zich tot professionalisme? - Hoe verhoudt status zich tot inkomen en bezit? 2. In het doordenken van deze vragen kan worden opgemerkt dat status sociaal gedefinieerd wordt en niet noodzakelijkerwijs afhankelijk is van iemands intrinsieke kwaliteiten of waarden. Bepaalde rollen hebben een hogere status dan anderen, bijvoorbeeld een arts heeft een hogere status dan een colporteur. 3. Dit is interessant omdat in een complexe samenleving veel verschillende rollen essentieel zijn om die samenleving effectief te laten functioneren. Zonder de vuilnisman zou de samenleving tot stilstand komen evenals zonder de juiste medische hulp. De onderlinge relaties van mensen in de samenleving moeten daarom ook echt getuigen van wederzijds respect, ongeacht hun status, rijkdom, of autoriteit. De werkelijke waarde is de manier waarop u zichzelf ziet en het respect en de liefde die u voor uzelf koestert. Deze houding is uiteindelijk wat uw aanzien werkelijk bepaalt. Samenvatting: In deze opdracht heeft u nagedacht over de manier waarop de maatschappij gebruik maakt van de manier waarop zij de status van mensen definieert. Dit heeft voor de meeste individuen gevolgen, soms negatief en soms positief. Uiteindelijk is de enige afweging de manier waarop u over uzelf denkt. Samenvatting veerkracht en eigenwaarde In deze module heeft u geleerd over de aard van veerkracht in uw leven, de bouwstenen, en de manier waarop veerkrachtige mensen in hun leven werken. De componenten van veerkracht zijn: het gevoel van eigenwaarde, zelfvertrouwen, een positief zelfbeeld en positieve manieren van denken en voelen. De opdrachten hebben u in staat gesteld deze kwaliteiten en de daaraan ten grondslag liggende houding opnieuw te bekijken en waar nodig te herzien. 150

151 151

152 4.4. Omgaan met verandering Doel: effectieve manieren om veranderingen te beheren identificeren. De tijd die nodig is om deze module te voltooien: 1 uur en 35 minuten. Introductie Verandering is onzeker. De uitkomsten zijn vaak onbekend. Soms kan dit leiden tot onzekerheid, angst, paniek en spanning. Praktische ervaring leert dat een positieve benadering en planning van verandering betere resultaten zal opleveren. Deze module stelt u in staat om veranderingen in uw leven te identificeren en te plannen. Er zijn veel verschillende soorten veranderingen die van invloed kunnen zijn op iemands persoon. Deze wijzigingen kunnen betrekking hebben op externe sociale, economische en politieke factoren. Of op meer individuele persoonlijke veranderingen. Beide soorten veranderingen kunnen binnen of buiten de persoonlijke controle van een individu vallen. Ee bestaat verandering die verwacht wordt en waarop geanticipeerd kan worden, zoals bij ouder worden of het verlaten van de school. Daarnaast zijn er veranderingen die onverwachts plaatsvinden of die niet te verwachten, zoals werkloos raken of het winnen van de loterij. In het geval van verwachte veranderingen kunnen we door een aantal anticiperende voorzorgen die het verschil kunnen maken met wat als we niets zouden hebben gedaan. Gebruik opdracht om een aantal van dit soort veranderingen te identificeren. Verandering lijkt vaak buiten onze controle te liggen. Dit kan betekenen dat we denken dat veranderingen onbeheersbaar zijn. Er kunnen een aantal aspecten van verandering zijn die we niet kunnen controleren en die moeten we accepteren en we kunnen ons er aan proberen aan te passen door een eventuele gecontroleerde reactie daarop. Andere aspecten van verandering daarentegen die binnen in onze controle liggen kunnen goed beheerd worden. Zelfbeoordeling over het omgaan met veranderingen Gebruik deze zelfbeoordeling om uw huidige vaardigheden in het omgaan met veranderingen nader te verkennen. Na afloop van dit hoofdstuk kunt u deze opdracht opnieuw doen om te evalueren wat u geleerd heeft in deze module. 152

153 Vul bij elke vraag een aantal punten in met behulp van de schaal van 1-5, waarbij 1 betekent weinig en 5 betekent veel 1. Welke van de volgende is het meest op uvan toepassing? - Verandering lijkt altijd uit goed voor u uit te pakken - U heeft een strategie voor het beheer van elke verandering - U weet nooit wat u aan moet met verandering - U gaat gewoon door, ongeacht wat er verandert - Verandering is altijd moeilijk voor u+ 2 Hoe goed kunt u omgaan met gevoelens veroorzaakt door veranderingen in uw leven? 3. Hoe goed bent u erop ingesteld om informatie in te winnen die nodig is om beslissingen te nemen over hoe u wilt omgaan met een verandering in uw leven? 4. Hoe goed bent u erop voorbereid om een verandering op uw werk te doorstaan? 5. Hoe goed kunt u omgaan met de gevoelens die ontstaan door veranderingen in uw leven? 6. Hoe goed bent u voorbereid om informatie in te winnen om beslissingen over veranderingen in uw leven te nemen? 7. Hoe goed bent u voorbereid om uzelf door de verandering heen te werken? Tel per kolom uw scores op Totaal Uitslag: Een score van: betekent dat u in principe goed om gaat met veranderingen in uw leven, maar door deze module te doen kunt u uw vaardigheden op dit terrein wellicht toch nog verder ontwikkelen is een redelijke score, maar u kunt zeker uzelf verder bekwamen door deze module te volgen 153

154 11-25 Veranderingen stellen u makkelijk voor problemen. Het is voor u zeker aan te raden deze module te volgen: u zult meer inzicht krijgen in hoe u beter met veranderingen om kunt gaan. Overzicht van opdrachten Opdracht Leren van veranderingen in het verleden Opdracht Het proces van het managen van veranderingen Opdracht De gevoelenscurve toepassen Opdracht Het managing chance model toepassen Opdracht Leren van veranderingen uit het verleden Doel: ervaringen met veranderingen uit het verleden benutten om u te helpen beter met veranderingen om te leren gaan Benodigde tijd voor de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen Opdracht 1. Vul de onderstaande tabel in voor elke ervaren verandering en beantwoordt de vragen: Soort verandering Met wat voor veranderingen heeft u te maken gehad? Wat hielp u? Wat zat u daarbij in de weg? Onverwacht Verwacht 154

155 2. Bekijk de door u gemaakte opmerkingen kunt u bepaalde patronen ontdekken in hoe u met veranderingen om bent gegaan? 3. Wat lijken u op basis van wat u in het verleden heeft meegemaakt goede manieren om met veranderingen in de toekomst om te gaan? Samenvatting: In deze activiteit heeft u een aantal essentiële manieren op een rij gezet die u kunnen helpen of hinderen toekomstige veranderingen in uw leven toe te laten. Opmerkingen: Deze activiteit biedt een basis voor het omgaan met veranderingen en kan u helpen uw eigen strategie tegenover veranderingen verder te ontwikkelen. De volgende oefeningen bieden u twee modellen om u te helpen hierover verder na te denken en een plan te maken voor hoe u met veranderingen in uw leven wilt omgaan. Opdracht Het managen van veranderingen Doel: verschillende manieren onderzoeken waarop u na kunt denken over veranderingen. Benodigde tijd voor de opdracht: 15 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitiebook / papier en pen. Opdracht 1. Deze oefening is bedoeld om na te denken over een model van verandering dat nuttig kan zijn. Bekijk het onderstaande model: dit suggereert een manier waarop u veranderingen kunt plannen door de verandering als het ware op te breken of beter gezegd onder te verdelen in een aantal stappen of stadia. Managing Change Model (A.Coleman) Levensplanning Terugblik en evaluatie Inventarisatie Actie ondernemen Keuzes maken 155 -Gevoelens op een rij zetten -De belangrijkste kwesties op een rij zetten -Inzicht in de verschillende vraagstukken

156 Verschillende opties overwegen 2. De eerste stap is om een balans op te maken van de verandering die u doormaakt. Bij deze eerste stap kunt u drie zaken in overweging nemen: - Uw gevoelens in verband met deze verandering op een rijtje zetten - De belangrijkste kwesties in verband met deze verandering in kaart brengen - Inzicht krijgen in de vraagstukken die verband houden met deze verandering 3. De tweede stap is nadenken over de mogelijke opties om met deze vraagstukken om te gaan. 4. De derde stap is na te gaan wat de beste keuze is uit de beschikbare opties. 5. De vierde stap is onderzoeken welke manieren er zijn om de belangrijkste keuze (s) uit te voeren. 6. Tenslotte is het nuttig om te evalueren hoe goed u met de verandering bent omgegaan. Samenvatting: Deze opdracht biedt u een benadering van omgaan met veranderingen. Verderop gaat u na of u deze ook kunt toepassen. Opdracht Het werken met de gevoelenscurve Doel: gevoelens die kunnen optreden tijdens de veranderingen te identificeren Benodigde tijd voor de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitiebook / papier en pen Opdracht 1. De gevoelenscurve beschrijft een typisch patroon hoe gevoelens een rol spelen tijdens een verandering. Als u een verandering ondergaat kunt u sommige van deze gevoelens ondervinden. Deze gevoelens ontstaan deels als reactie op het verlies dat de verandering met zich meebrengt. 2. Indien een verandering vooral als positief beleefd wordt, wordt de curve snel doorlopen. 3. De gevoelenscurve staat ook model voor het proces van verliesverwerking. 4. Herkent u één van deze gevoelens als u aan veranderingen in uw leven denkt? Welke? Wat was er aan de hand toen u deze gevoelens ondervond? 156

157 5. Dit zijn gebruikelijke gevoelens tijdens veranderingen, ook al worden mensen er vaak door verrast. 6. Praat eens met andere mensen en zoek uit hoe zij deze gevoelens tijdens veranderingen ervaren. Samenvatting: Veranderingen waarbij verliezen optreden gaan gepaard met veel voorkomende gevoelens, los van of de verandering op zichzelf positief of negatief is Opmerkingen: Wanneer mensen terugkijken op hun leven, kunnen ze vaak deze gevoelens herkennen, zowel bij kleine als bij grote veranderingen. Opdracht Het managing change model toepassen Doel: het managing change model toepassen op een specifieke verandering Benodigde tijd voor de opdracht: 30 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitiebook / papier en pen 157

158 Opdracht 1. Kies een concrete verandering waar u op dit moment beter mee zou willen leren omgaan. Beschrijf om welke verandering het gaat. 2. Nu gaat u de verschillenden stappen van het managing change model doorlopen. Stap 1 is een balans opmaken van deze verandering. - Hoe voelt u zich over deze verandering? Zijn er gevoelens die u moet beheersen? - Wat zijn de belangrijkste problemen? Beschrijf deze. - Begrijp ik voldoende wat dat voor mij betekent? Zo niet, wie kan u helpen om dit beter te begrijpen? Ga op zoek naar de informatie dien u nodig heeft. Stap 2: Welke opties heeft met betrekking tot de vraagstukken waar u mee te maken heeft? Wat zijn mogelijke manieren om er mee om te gaan? Hoe zou u bijvoorbeeld scoren bij de volgende opties (van 1-10 naarmate van belangrijkheid)? Opties U wilt (na pensionering) blijven werken in hetzelfde soort werk, bijv. als zzp-er U wilt l (na pensionering) blijven werken, maar ander soort werk doen U wilt veel dingen samen met uw partner gaan ondernemen U wilt uw kleinkinderen helpen U wilt graag reizen U wilt graag een vrijwilliger zijn U wilt graag actief worden in het lokale beleid of aan lokale acties meewerken U wilt graag regelmatig oefeningen doen U wilt graag iets creatiefs of kunstzinnigs doen U wilt graag weer een cursus gaan doen en meer leren Iets anders... Score Stap 3: Wat is de beste keuze voor elk vraagstuk dat u genoemd heeft? Stap 4: Hoe kunt u uw eerste keuze omzetten in daden? Stap 5: Was uw actie effectief? Samenvatting module omgaan met verandering 158

159 Het management change model kan worden toegepast op elk aspect van iemands leven. 159

160 4.5 Kennisoverdracht Doel: effectieve manieren leren kennen om kennis over te dragen. De tijd die nodig is voor deze module: 2 uur 30 minuten. Inleiding module kennisoverdracht De gemiddelde leeftijd van de actieve beroepsbevolking neemt gestaag toe. Dat zal economisch en zakelijk aanzienlijke voor individuen en voor werkgevers met zich mee brengen. Om ook in de toekomst succesvol te blijven moeten bedrijven er voor zorgen dat met de pensionering van oudere werknemers hun kennis en ervaring niet ook verdwijnt. Meer dan ooit, hebben bedrijven oudere werknemers die: voor kennisoverdracht tussen generaties kunnen zorgen nieuwe medewerkers de waarden van het bedrijf bijbrengen. uitstekende mentoren voor jongere werknemers zijn, en zorgen voor een reservoir aan medewerkers voor speciale projecten "just in time". Ouderen kunnen ook binnen de beroepsbevolking een belangrijke rol, want: Zij vertegenwoordigen normen en waarden die soms helaas verdwijnen Ze kunnen getuigen van vroegere ervaring Ze vertegenwoordigen een historisch besef Ze kunnen geschikte oplossingen die nog bruikbaar kunnen zijn Deze ervaren ouderen worden meestal aangestuurd door mensen die jonger dan zijzelf en dat kan voor beiden een grote uitdaging zijn. Veel kennis is verouderd voordat men zich dat realiseert. Het is altijd belangrijk om te weten wat cruciale kennis is die relevant en waardevol is om in stand te houden. De mogelijkheid om hun kennis over te dragen helpt ouderen bovendien om actief te blijven in de samenleving. Overzicht van opdrachten Opdracht Kennisoverdracht en ervaringsleren vroeger en nu Opdracht Kennisoverdracht tussen generaties Opdracht Hoe wordt u een mentor? Opdracht Verschillende mentorstijlen Opdracht Moeilijkheden bij kennisoverdracht 160

161 Zelfbeoordeling: in welke mate zijn mijn vaardigheden om kennis over te dragen ontwikkeld Gebruik deze zelfbeoordeling om uw huidige vaardigheden om kennis over te dragen in beeld te brengen. U kunt dit als evaluatie nogmaals doen nadat u de opdrachten van de ze moduele heeft uitgevoerd. Vul bij elke vraag een aantal punten in met behulp van de schaal van 1-5, waarbij 1 betekent weinig en 5 betekent veel Hoe goed kunt u kennis over te dragen aan mijn collega's? 2. Welke van de volgende uitspraken zijn het meest op u van toepassing? 2a- U deelt uw kennis voordat die verouderd is 2b- U kunt jongeren interesseren voor wat u te vertellen heeft 2c- Collega's zijn u dankbaar voor suggesties en tips 2d- Iedereen vraagt u naar uw ervaring 2e- Collega's vragen u om hulp als ze een probleem hebben 3. U vindt het makkelijk om uw kennis te delen als mensen u om hulp vragen 4. Mensen vinden het leuk als u over uw ervaring praat 5. U bent een zelfverzekerde mentor Tel de punten in elke kolom op Totaal Uitslag: Een score van: betekent dat uw vermogen tot kennisoverdacht en een mentor te zijn echt al goed ontwikkeld is en u misschien dit onderdeel niet hoeft te doen zijn redelijk scores, maar u kunt zeker iets winnen bij het doen van dit onderdeel. 161

162 7-14 u zult waarschijnlijk veel hebben aan de opdrachten in dit gedeelte. Opdracht Kennisoverdracht en ervaringsleren vroeger en nu Doel: ontdekken hoe oude patronen van kennisoverdracht in nieuwere veranderen. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen. Opdracht 1. Kunt u zich situaties herinneren dat mensen hun kennis aan u overdroegen? Hoe was dat voor u? 2. Vond u het leuk als ouderen met u over hun ervaringen spraken? Wat vond u daar leuk aan? Wat vond u er niet leuk aan? 3. Heeft u wel eens ouderen gevraagd om hun kennis aan u over te dragen? Waarom vroeg u dat? Of waarom heeft u dat niet gevraagd? 4. Heeft u wel eens ouderen gevraagd om met u over hun ervaringen te spreken? Waarom vroeg u dat? Of waarom heeft u dat niet gevraagd? 5. Wat heeft u geleerd van het beantwoorden van de vragen 1-4? 6. Vul onderstaande tabel in om manieren te zoeken om kennis over te dragen aan anderen. Soort kennisoverdracht Wat hielp u daarbij? Wat zat u daarbij in de weg? Adviseren Leren, onderwijzen Concrete suggesties geven Vertellen hoe u deze problemen in het verleden heeft opgelost Uw ervaring delen Instructies geven 162

163 Over uw ervaringen vertellen Gebruik van internet Gebruik van sociale media 1. Wat zijn voor u kenmerkende stijlen en patronen van kennisoverdracht aan anderen? 2. Wat voor reacties krijgt u over uw manier van kennisoverdracht? 3. Zoals u uw antwoorden op deze vragen herleest, ziet u dan verschillende patronen van kennisoverdracht tussen nu en vroeger? 4. Wat kunt u voor conclusies trekken uit uw beantwoording van de vragen in deze opdrachten? Samenvatting: In deze opdracht heeft u nagedacht over wat effectieve en minder effectieve manieren van kennisoverdracht voor uzelf geweest zijn en u heeft beschreven op welke wijze uzelf kennis en ervaring probeert over te dragen. Opmerkingen: Misschien heeft het toegevoegde waarde als u uw antwoorden met iemand anders bespreekt. Hou daarbij in gedachten dat wat u hier concludeert de basis zal vormen voor de volgende opdrachten in deze module. Opdracht Kennisoverdracht tussen generaties Doel: overeenkomsten en verschillen ontdekken in de manieren van kennisoverdracht tussen verschillende generaties. Duur van de opdracht: 30 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen. Opdracht Deel 1 Momenteel kunnen we 5 generaties op de werkvloer onderscheiden 11 : o De stille generatie rijpe senioren - (65+ jaar) o De protestgeneratie - (55-65 jaar), ook wel babyboomers genoemd o Generatie X - (40-55 jaar), ook wel de verloren generatie genoemd 11 A.C. Bontekoning, Het generatieraadsel, 2010; Becker

164 o De millennials - (30-40 jaar) ook wel bekend als de pragmatische generatie o De screenagers - (20-30 jaar), ook wel internetgeneratie genoemd of de generatie Einstein of generatie Y Schrijf per generatie zoveel eigenschappen of kenmerken op waarin zij zich van andere generaties onderscheiden STILLE GENERATIE PROTESTGENERATIE GENERATION X DE MILLENIALS DE SCREENAGERS Deel 2 Beantwoord nu de volgende vragen: 1. Wat ziet u voor verschillen in leerstijlen, behoeften en verlangens, wensen, overtuigingen, persoonlijkheden en competenties tussen de verschillende generaties? 2. Tot welke generatie behoort u? Wat ziet u als verschillen in kennisoverdracht van de oudere generatie naar uw generatie vergeleken met de kennisoverdracht van uit uw generatie naar jongere generaties? Waar bevindt u zich? 3. Wat heeft u nodig om kennis en ervaring te behouden en over te dragen? 164

165 4. Hoe kunt u beginnen met kennis over te dragen? 5. Schrijf de namen van de mensen met wie u samenwerkt in onderstaande tabel rn probeer te bepalen hoe u met een ieder omgaat. Team lid/ collega Zijn/haar generatie Kies uit: stil, protest, x, millennial, screenager Uw grootste uitdaging tegenover deze persoon Wat moet u vanaf morgen naar deze persoon toe gaan doen Wat moet u naar deze persoon niet meer doen Samenvatting: Deze opdracht heeft u in staat gesteld om na te denken over de communicatie tussen verschillende generaties en meer specifiek over hoe uzelf communiceert in de kennisoverdracht tussen collega's van verschillende leeftijden. Opmerkingen: U kunt een krachtiger effect bewerkstelligen door de antwoorden in het tweede deel van de opdracht ook laat lezen aan de collega s die u noemt in de tabel. Vraag de betrokken collega s om feedback en noteer wat ze u teruggeven. Opdracht Hoe wordt u een mentor? Mentoring is een proces van informele overdracht van kennis en sociaal kapitaal, alsmede mentale en psychosociale ondersteuning, die door de protégé als relevant aangemerkt wordt voor zijn/haar verdere loopbaan- en professionele ontwikkeling. Bij mentoring gaat het om informele communicatie, meestal face-to-face en gedurende een langere periode, tussen een persoon die aantoonbaar over meer relevante kennis, wijsheid, of ervaring beschikt (de mentor) en een persoon die aantoonbaar minder ervaring heeft (de protégé). 165

166 Doel: vast te stellen wat mentorschap is. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen. Opdracht Op veel werkterreinen zijn de 'professionele vaardigheden' langzaam maar zeker uitgebreid met sociale vaardigheden. Werknemers/medewerkers moeten klantvriendelijk zijn, ze moeten klanten en collega s begeleiden en adviseren en ze moeten goed communiceren met hun leidinggevenden. 1. Welke sociale vaardigheden komen het meest voor in uw werk? 2. Hoe heeft u deze vaardigheden geleerd? 3. Heeft u een begeleidende en ondersteunende rol naar klanten toe? 4. Adviseert u klanten? 5. Moet u klanten feedback geven? 6. Heeft u één of meer malen een stagiair begeleidt? 7. Hoe vaak heeft u een nieuwe collega in uw werk geïntroduceerd en begeleid? 8. Moet u uw collega s vaak feedback geven? 9. Hoe vaak heeft u een collega moeten beoordelen? 10. In hoeverre is in uw mijn werk een rol als mentor ontwikkeld? Samenvatting: u heet verschillende voor u vertrouwde manieren geïnventariseerd die ook een rol spelen bij mentorschap. Opdracht Verschillende manieren van mentoring Doel: verschillende manieren van mentoring leren onderscheiden en ontdekken welke het meest geschikt is in een specifieke situatie. Duur van de opdracht: 20 minuten. Middelen die nodig zijn: Notitieboek / papier en pen. 166

167 Opdracht De focus van de begeleiding is om de hele persoon te ontwikkelen en daarvoor is een breed gamma aan technieken voorhanden, die de nodige wijsheid vereisen om op passende wijze te worden gebruikt. Bij mentoring mensen maken gebruik van de volgende vijf meest voorkomende technieken 12 : 1. Begeleidend: het aangaan van een verbintenis, contact maken op een zorgzame manier, wat inhoudt dat u zij aan zij staat met uw protégé als deelnemer aan het leerproces. 2. Motiverend: mentoren worden vaak geconfronteerd met hoe moeilijke het is om hun protégé tot een zeker punt te brengen waarop hij of zij klaar is om een verandering aan te gaan. Motiveren is extra noodzakelijk wanneer u merktdat uw protégé iets niet begrijpt of zelfs onacceptabel vindt. Het zal pas zin en waarde voor de protégé krijgen hij/zij inziet dat de situatie dit vereist. 3. Katalyserend: wanneer verandering leidt tot een kritiek gevoel van onder druk staan, kan het leren sneller gaan. Hier kiest de mentor kiest ervoor om de protégé rechtstreeks de verandering aan te laten gaan; dat wil zeggen rechtstreeks de verandering in te duiken door een andere manier van denken uit te lokken, of een verandering in identiteit of herordening van waarden. 4. Tonend: dit betekent dat u iets begrijpelijk moet maken, of met behulp van een eigen voorbeeld een vaardigheid of activiteit moet demonstreren. U laat zien waarover u praat. U laat dat zien door uw eigen gedrag. 5. Reflecterend: hier de mentor richt zich op "het plukken van de rijpe vrucht": het wordt meestal gebruikt om de protégé zich bewust te laten worden van wat hij/zij uit ervaring geleerd heeft en wat voor conclusies hij/zij daaruit trekt? De belangrijkste vragen hierbij zijn: "Wat heb je geleerd", "Hoe nuttig is het?". Mentoren kunnen verschillende techniekenbruiken afhankelijk van de situatie en de mentaliteit van de protégé. De technieken die ze in moderne organisaties gebruiken zijn te vinden in oude onderwijssystemen, van de socratische methode van het oogsten tot de begeleidingsmethode van de rondtrekkende leerlingkathedraalbouwers in de Middeleeuwen. Leiderschap auteurs Jim Kouzes en Barry Posner 13 adviseren mentoren te zoeken naar "leermomenten" om "de mogelijkheden van de mensen in de organisaties die zij leiden uit te breiden of te realiseren." Zij benadrukken dat persoonlijke geloofwaardigheid net 12 ^ a b Aubrey, Bob and Cohen, Paul (1995). Working Wisdom: Timeless Skills and Vanguard Strategies for Learning Organizations. Jossey Bass. pp. 23, 44 47, ^ Posner, B. and Kouzes, J. (1993). Credibility. San Francisco: Jossey Bass. p