Jong en oud op de arbeidsmarkt,

Transcriptie

1 Jong en oud op de arbeidsmarkt, Gerda Gringhuis en Ben Dankmeyer 1. Inleiding De gemiddelde leeftijd van de bevolking neemt toe. De vergrijzing zorg er voor dat meer mensen aanspraak maken op pensioen. Om het pensioenstelsel betaalbaar te houden, heeft de regering maatregelen genomen om ouderen langer te laten doorwerken. Tegelijkertijd zijn de gevolgen van de economische crisis die in 2008 in Nederland begon, zichtbaar op de arbeidsmarkt. Vanaf 2009 is het aantal banen van werknemers afgenomen en is de werkloosheid toegenomen. Deze ontwikkelingen zijn van invloed op de arbeidsparticipatie van jong en oud op de arbeidsmarkt. Maar ook andere factoren spelen een rol bij verschillen in arbeidsparticipatie tussen jong en oud, zoals de opbouw van de ontslagbescherming die gerelateerd is aan de verblijfsduur bij een bedrijf, waardoor het duurder is om ouderen te ontslaan die langer in dienst zijn bij een bedrijf (Deelen, 2012) en de voorkeur van de werkgever ten aanzien van jonge of oude werknemers (Konen, Henkens en Schippers, 2012). De ontwikkeling van de arbeidsmarktparticipatie kan eenvoudig maar met veel detail in beeld worden gebracht op basis van twee integrale bestanden, namelijk de Polisadministratie en de Gemeentelijke Basisadministratie. Op basis van deze bestanden kan zeer gedetailleerd per leeftijdsjaar worden onderzocht hoe de arbeidsparticipatie van werknemers in de verschillende leeftijdsjaren vanaf 2007 is verlopen. In dit paper worden de verschillen per leeftijdsjaar voor mannen en vrouwen bekeken. Daarbij worden de twee volgende onderzoeksvragen beantwoord: 1) Hoe is de verdeling van de bevolking, werknemers en het bijbehorende arbeidsvolume per leeftijdsjaar voor mannen en vrouwen in 2011? 2) Hoe ontwikkelde de arbeidsparticipatie van werknemers naar leeftijd en geslacht zich tussen 2007 en 2011? Beide bestanden maken deel uit van het Sociaal Statistisch Bestand (SSB). In het SSB is meer informatie voorhanden. Door deze informatie te combineren is het mogelijk om ook andere persoons- en bedrijfskenmerken toe te voegen en te analyseren. In dit paper worden enkele van de mogelijkheden getoond. 1

2 2. Uitkomsten 2.1 Bevolking, werknemers en arbeidsvolume naar leeftijd en geslacht in 2011 In figuur 1 is de bevolkingsopbouw van personen van tot 85 jaar in 2011 per leeftijdsjaar weergegeven. Vooral voor ouderen is de ongelijke bevolkingsopbouw tussen mannen en vrouwen goed zichtbaar. Vrouwen hebben een hogere levensverwachting. Figuur 1 De bevolkingsopbouw van mannen en vrouwen in 2011 Mannen Bevolking Vrouwen Bevolking Vanuit de Polisadministratie is op persoonsniveau informatie over werknemers met een baan beschikbaar. In figuur 2 is het aantal personen met een werknemersbaan per leeftijdsjaar naar geslacht aan de bevolkingspiramide toegevoegd. De combinatie van de twee bronnen in één figuur laat zien dat het aandeel personen met een werknemersbaan ten opzichte van de bevolking in de leeftijd van tot 65 jaar, de babyboomers, relatief laag is. Bekend is dat binnen deze leeftijdsgroep vaker gebruik is gemaakt van de mogelijkheid om met vervroegd pensioen te gaan. Daarnaast is voor álle leeftijdsjaren de ongelijke verdeling tussen mannen en vrouwen met een baan ten opzichte van de bevolkingsaantallen duidelijk zichtbaar. Hoewel de arbeidsparticipatie van vrouwen in Nederland lager is dan die van mannen, is deze ten opzichte van andere Europese landen relatief hoog. 2

3 Figuur 2 De bevolkingsopbouw en de werknemers met een baan van mannen en vrouwen in 2011 Mannen Bevolking Werknemers Vrouwen Bevolking Werknemers In figuur 3 is het arbeidsvolume van werknemers, berekend op basis van gegevens in de Polisadministratie, toegevoegd. Dit is het aantal werknemers, maar dan omgerekend naar voltijds werk. Deeltijdwerkers tellen hierin dus maar gedeeltelijk mee. De verschillen op de arbeidsmarkt tussen mannen en vrouwen worden nu nog duidelijker zichtbaar. Voor álle leeftijden is het arbeidsvolume per baan van vrouwen aanzienlijk lager dan bij mannen. Vrouwen werken veel vaker dan mannen in deeltijd. Figuur 3 De bevolkingsopbouw, de werknemers met een baan en het arbeidsvolume van mannen en vrouwen in 2011 Mannen Bevolking Werknemers Arbeidsvolume van werknemers Vrouwen Bevolking Werknemers Arbeidsvolume van werknemers 3

4 2.2 Ontwikkeling van de arbeidsparticipatie van werknemers in Geboorte en sterfte, immigratie en emigratie, en de gestegen levensverwachting bepalen de ontwikkeling van de leeftijd en de bevolkingsopbouw. Al vele jaren is de gemiddelde leeftijd van de bevolking aan het stijgen. Dit heeft ook gevolgen voor de leeftijdsopbouw van de werkenden. Daarnaast hebben maatregelen van de regering om de prepensioenregelingen geleidelijk af te bouwen er toe geleid dat werknemers langer door blijven werken. Als gevolg hiervan stromen er minder oudere mensen uit. Dit gecombineerd met de daling van het aantal banen vanaf 2009 als gevolg van de economische recessie, heeft gevolgen voor de ontwikkeling van de arbeidsparticipatie 1 van jong en oud. Figuur 4a Participatie van werknemers mannen - jaar, ,0 90,0 80,0 70,0,0 50,0 40, ,0 20,0 10,0 0, De arbeidsparticipatie wordt hier berekend als het aantal werknemers in een bepaalde leeftijdsgroep als percentage van het totaal aantal personen in dezelfde leeftijdsgroep in een jaar. In de bijlage zijn de arbeidsparticipaties naar geslacht en leeftijd in 2007 t/m 2011 opgenomen. De gehanteerde definitie van arbeidsparticipatie in dit paper is ruimer dan de officiële definitie van de netto arbeidsparticipatie zoals die officieel op basis van de Enquête Beroepsbevolking door het CBS wordt gehanteerd. In dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van de Polis i.p.v. de EBB en wordt er geen 12-uren criterium gehanteerd. Ook mensen die minder dan 12 uren per week werken worden als werkenden meegerekend. Daarnaast zijn werkzame personen en de bevolking van tot 85 jaar als uitgangspunt genomen in plaats van tot 65 jaar zoals gebruikelijk is op basis van de EBB. Meer informatie over de netto- en bruto-arbeidsparticipatie op basis van de EBB kan worden gevonden op de CBS website Zie hiervoor ook de literatuurlijst (CBS, 2012). 4

5 De ontwikkeling van de arbeidsparticipatie van mannen en vrouwen naar leeftijd is verschillend. Deze effecten zijn duidelijk zichtbaar in de figuren 4a en 4b. Bij jongere mannen tot 25 jaar is de participatiedaling in 2009 het grootste, maar ook in de leeftijd tot 55 jaar daalde de arbeidsparticipatie. Vanaf 55 jaar is de arbeidsparticipatie van mannen juist toegenomen. In de afgelopen vijf jaar is de leeftijd waarbij de arbeidsparticipatie onder de 50% daalde, verschoven van,9 jaar in 2007 naar 62,3 jaar in Opvallend is dat bij vrouwen de participatiedaling beperkt blijft tot de groep onder de jaar. Boven de jaar geldt voor bijna alle leeftijdsjaren een arbeidsparticipatiestijging. In de afgelopen vijf jaar is de leeftijd waarbij de arbeidsparticipatie van vrouwen onder de 50% daalde, verschoven van 56,4 jaar in 2007 naar 59,0 jaar in In de tabel in de bijlage zijn de arbeidsparticipaties naar geslacht en leeftijd per jaar weergegeven. Figuur 4b Participatie van werknemers vrouwen - jaar, ,0 90,0 80,0 70,0,0 50,0 40, ,0 20,0 10,0 0, Conclusie De gedetailleerde cijfers naar geslacht en leeftijd bieden beleidsmakers de mogelijkheid om gerichte maatregelen te treffen. Op basis van de voorgaande analyses kunnen de volgende inhoudelijke conclusies worden getrokken: 1) Voor alle leeftijdsjaren is de arbeidsparticipatie van vrouwen in 2011 lager dan die van mannen. Het verschil tussen mannen en vrouwen is nog groter wanneer naar het arbeidsvolume wordt gekeken. 2) Vanaf 2009 is de arbeidsparticipatie van jongeren tot 25 jaar het sterkst afgenomen. Daarnaast is ook de participatie van mannen tot 55 jaar gedaald. Bij vrouwen boven de en mannen boven de 55 is er sprake van een toename in participatie. 5

6 4. Vervolgonderzoek Na deze eerste resultaten staan de volgende uitbreidingen gepland: 1) De analyse in dit paper is uitgevoerd op basis van bevolkingsgegevens uit het GBA en werknemersgegevens uit de Polisadministratie. Andere relevante achtergrondkenmerken met betrekking tot de arbeidsparticipatie die we zullen onderzoeken zijn herkomst, woonregio, samenstelling van het huishouden, loon, standaard bedrijfsindeling. Tijdens de Nederlandse Arbeidsmarktdag op 10 oktober 2013 zullen we hiervan meer laten zien. 2) Uitbreiding van het concept met andere gegevens uit integrale bronnen. Behalve de GBA en de Polisadministratie beschikt het CBS over integrale bestanden met gegevens over uitkeringen, pensioenen en onderwijs, die via koppeling in het Sociaal Statistisch Bestand gedetailleerde mogelijkheden bieden voor analyses op deze terreinen. 5. Bronnen De Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) is de geautomatiseerde registratie van persoonsgegevens van de bevolking van Nederland. De gemeenten zijn de bronhouders van de GBA. De Polisadministratie is de registratie van de Belastingdienst, het UWV en het CBS. In de Polisadministratie zijn de gegevens van werknemers en hun inkomstenverhoudingen opgeslagen die met de loonaangifte van de werkgevers aan de Belastingdienst, het UWV en het CBS zijn verstrekt. 6. Literatuurlijst - Deelen A., (2012), Wage-tenure profiles and mobility, De Economist, vol. 1, pp Conen, W., K. Henkens & J. Schippers (2012), Employers attitudes and actions towards the extension in working lives in Europe, in: International Journal of Manpower, vol. (6), pag Centraal Bureau voor de Statistiek (2012), Arbeidsparticipatie naar leeftijd en geslacht, CBS-website zekerheid/publicaties/arbeidsmarkt-vogelvlucht/structuur-arbeidsmarkt/2006- arbeidsmarkt-vv-participatie-art.htm. 6

7 7. Bijlage Arbeidsparticipatie van werknemers van - jaar naar geslacht en leeftijd Arbeidsparticipatie Mannen Vrouwen Mannen en vrouwen ,7,2 31,9,7,3 34,3 37,1,7 32,6 31,5 34,0,6 32,8 31,6, ,9 64,9 61,2 59,7 59,5,4 68,9 65,7 64,9 64,1 64,6,9,4 62,2 61,7 17,4,9,2 74,7 74,3,1 82,4 80,2 79,4 79,4 79,7 80,6 77,6 77,0 76,8 86,2 87,1 82,8,7 82,0 87,8 88,8 86,6 85,9 85,9 87,0 87,9,7 83,8 83, ,9 92,4 88,0 86,7 86,7 91,0 91,9 89,4 89,3 89,1 91,0 92,1 88,6 88,0 87, ,1 95,0 90,7 90,0 89,7 92,7 93,1 90,7 90,2 90,5 93,4 94,1 90,7 90,1 90,1 96,1 96,7 92,1 91,7 91,9 92,9 94,0 91,4 90,9 90,8 94,5 95,4 91,8 91,3 91, ,1 98,2 93,5 92,2 92,4 92,9 93,6 91,8 90,6 90,7 95,0 95,9 92,6 91,4 91, ,7 98,9 94,3 93,2 92,5 91,6 93,0 91,2 90,6 90,4 94,7 96,0 92,7 91,9 91,5 98,1 99,1 94,8 93,7 93,6 90,8 91,3 90,6 89,9 90,0 94,5 95,2 92,7 91,9 91, ,4 98,9 95,3 94,1 94,2 90,0 90,7 89,4 89,5 89,3 93,7 94,9 92,4 91,8 91, ,7 98,1 95,3 94,8 94,5 88,7 89,7 88,8 88,3 88,8 92,7 93,9 92,1 91,6 91,6 96,1 97,1 94,6 94,5 94,7 87,8 88,7 88,0 87,5 87,4 92,0 92,9 91,3 91,0 91, ,6 96,2 94,0 93,6 94,2 86,4 87,3 87,0 86,5 86,3 91,0 91,8 90,5 90,1 90, ,6 95,6 93,1 93,1 93,3 85,0 86,1 85,6 85,7 85,5 89,8 90,8 89,4 89,4 89,4 93,6 94,6 92,6 91,9 92,4,0,5,5,4,4 88,8 89,5 88,5 88,2 88, ,8 93,4 91,6 91,6 91,1 82,7 83,5 83,1 83,3 83,2 87,8 88,4 87,3 87,5 87, ,6 92,7 90,6 90,4 90,8 80,9 82,1,9 82,0 82,1 86,2 87,4 86,2 86,2 86,5 90,4 91,1 90,1 89,7 89,6 79,5 80,5 80,8,0,0 85,0 85,8 85,4 85,4 85, ,4 90,1 88,8 89,0 89,1,1 79,3 79,3 79,9 80,0 83,7,7,1,5, ,3 88,9 87,9 88,0 88,5 76,9,0,0,6 79,2 82,6 83,4 82,9 83,3 83,8 87,3 87,9 86,7 87,0 87,4 76,0 77,0 77,0 77,5,0,7 82,5,8 82,3 82,7 7

8 37 86,7 87,0 85,9 86,0 86,5 74,8 76,3 76,0 76,6 76,9 80,8,7,0,3, ,1 86,4 85,3 85,2 85,4 74,1,3,6,9 76,2 80,2 80,9 80,5 80,6 80,8 85,9 85,9,7,7,8 73,2 74,6 74,6,6,5 79,6 80,3 79,7 80,1 80, ,4 85,5,3,1,0,9 73,7 74,2 74,9,3 79,2 79,6 79,3 79,5 79,7 41,9 85,1 83,8 83,7 83,5,8 73,7 73,5 74,4 74,6,9 79,5,7 79,1 79,1,5,7 83,6 83,4 83,3,1 73,6 73,5 74,0 74,3,4 79,2,6,7,8 43,1,3 83,2 83,2 82,7,2 73,0 73,5 73,9 73,9,2,7,4,6,3 44,1 83,8 82,8 82,6 82,7,0 73,1 73,0 74,1 73,9,1,5,0,4,3 83,9 83,9 82,6 82,2 82,1 71,6,7,8 73,3 73,9 77,8,4 77,7 77,8, ,8 83,6 82,6 82,0,7 71,4,2,5 73,2 73,2 77,6 77,9 77,6 77,7 77, ,0 83,5 82,2 82,0,3 70,3 71,9 71,9,8,9 76,7 77,8 77,1 77,4 77,1 83,1 82,8 82,1,5,4 70,1 70,7 71,5,2,5 76,6 76,8 76,8 76,9 77, ,9 82,9,6,4,1 68,5 70,3 70,1 71,6 71,6,8 76,6,9 76,6 76, ,3 82,6,6,0 80,7 67,3 68,5,6 70,2 71,0 74,8,6,6,7,9,3 82,0,3 80,8 80,2 65,2 67,2 67,9,7,5 73,3 74,6 74,6,3 74, ,8 80,9 80,6 80,6 80,0,6 64,9,4 67,8 68,8,2 73,0 73,6 74,2 74, ,2 80,5 79,6 79,9 79,8,7,1 64,2,4,9 70,5 71,8 71,9 73,2 73,4 79,1 79,9 79,5,8 79,0 58,3,2 62,2,9 65,5 68,8 70,1 70,9 71,4, ,7,7,6,5 77,7,9,5 59,1 61,9 62,9,4 68,1 68,9 70,2 70,3 56,7 76,9 77,2 77,7 77,3,7 53,8 56,2 58,6,5,8 65,4,7 68,2 68,9 73,2 74,9,4 76,0 76,1 47,4 50,6 52,5 55,6,1,4 62,9 64,0 65,9, ,2,3 73,5 74,2 74,5 43,1 46,0 49,1,9,0 56,8 59,2 61,4,1 64, ,9 68,5 70,5,2,5 38,4 41,3 44,5,2 50,0 52,3 55,0,5,3 61,3,4 64,0,0,0 70,1,4,6,3 43,3 46,1 47,0 50,4 52,8 56,2 58,2 61,9 53,9,8,6 64,8,5,6,9,0,8,8 40,8 44,5,4 52,4 62,3 41,5 46,4 50,7 53,9 17,7,0,0 28,1 32,4,0 31,3 35,2,5 43,2 25,9 28,7 32,6 37,9,2 12,4 14,2 16,9 20,0 23,2 19,2,4,8 29,0 32, ,7 22,9,5 28,2 31,1 9,6 10,6 12,1 14,8 16,5,2 16,8,3,5 23, ,0 20,3,2 23,3 25,9 7,9 8,7 9,5 11,0 13,0 13,4 14,5,3 17,1 19,5 8

9 12,6 13,7 13,9 14,6 16,0 4,1 4,3 4,8 5,3 5,9 8,3 9,0 9,3 9,9 10, ,0 12,1 12,3 13,2 14,1 3,1 3,6 3,8 4,4 4,8 7,0 7,8 8,0 8,8 9,4 68 9,8 10,6 10,7 11,5 12,7 2,6 2,8 3,2 3,5 4,0 6,1 6,6 6,9 7,5 8,3 8,8 9,3 9,4 10,1 11,1 2,2 2,3 2,4 3,0 3,2 5,4 5,7 5,8 6,5 7,1 70 7,4 8,1 8,1 8,9 9,6 1,7 1,9 2,0 2,2 2,8 4,4 4,9 4,9 5,4 6,1 71 6,2 6,7 6,9 7,5 8,2 1,4 1,4 1,6 1,8 2,0 3,7 3,9 4,1 4,5 5,0 5,3 5,7 5,9 6,5 7,0 1,2 1,2 1,2 1,5 1,6 3,1 3,3 3,4 3,9 4,2 73 4,5 4,8 4,9 5,5 6,2 1,0 1,0 1,1 1,1 1,3 2,6 2,8 2,9 3,2 3,6 74 4,1 4,2 4,2 4,7 5,2 0,8 0,8 0,9 0,9 1,0 2,3 2,4 2,4 2,7 3,0 3,1 3,7 3,6 3,9 4,3 0,6 0,7 0,7 0,8 0,9 1,7 2,1 2,0 2,2 2,5 76 2,6 2,7 3,1 3,2 3,5 0,4 0,5 0,5 0,7 0,7 1,4 1,5 1,6 1,8 2,0 77 2,2 2,3 2,2 2,9 3,0 0,4 0,4 0,4 0,5 0,6 1,1 1,2 1,2 1,6 1,6 1,8 1,9 1,9 2,1 2,6 0,3 0,3 0,3 0,4 0,5 0,9 1,0 1,0 1,1 1,4 79 1,4 1,6 1,5 1,8 2,0 0,3 0,3 0,2 0,3 0,4 0,7 0,8 0,8 0,9 1,0 80 1,2 1,2 1,3 1,5 1,6 0,2 0,2 0,2 0,3 0,3 0,6 0,6 0,6 0,8 0,8 0,9 1,0 0,9 1,2 1,4 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,5 0,5 0,4 0,6 0,7 82 0,8 0,8 0,9 0,9 1,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,2 0,4 0,4 0,4 0,5 0,5 83 0,8 0,7 0,6 0,9 0,8 0,2 0,2 0,1 0,2 0,2 0,4 0,3 0,3 0,4 0,4 0,6 0,7 0,5 0,7 0,8 0,1 0,2 0,1 0,1 0,2 0,3 0,3 0,2 0,3 0,4 Bron: CBS Toelichting: De gehanteerde definitie van arbeidsparticipatie in deze tabel is ruimer dan de officiële definitie van de netto arbeidsparticipatie zoals die officieel op basis van de Enquête Beroepsbevolking door het CBS wordt gehanteerd. Voor de cijfers in deze tabel is gebruik gemaakt van de Polis i.p.v. de EBB en wordt er geen 12-uren criterium gehanteerd. Ook mensen die minder dan 12 uren per week werken worden als werkenden meegerekend. Daarnaast zijn werkzame personen en de bevolking van tot 85 jaar als uitgangspunt genomen in plaats van tot 65 jaar zoals gebruikelijk is op basis van de EBB. 9