NATUURGEBIED HET HENGSTVEN Door klinkende samenwerking in oude glorie hersteld

Transcriptie

1 tekst lex querelle en roland brans beeld natuurmonumenten en btl advies NATUURGEBIED HET HENGSTVEN Door klinkende samenwerking in oude glorie hersteld 04

2 Het unieke Noord-Brabantse natuurgebied Het Hengstven moest in de jaren dertig van de vorige eeuw plaatsmaken voor landbouw. Dankzij een doordacht inrichtingsplan, een ecologisch herstelplan én goede samenwerking met betrokken partijen wordt er de komende jaren meer leefruimte voor bijzondere planten en dieren (onder andere echte koekoeksbloem, moeraszegge, boomvalk en das) in Nederland gecreëerd én is Noord- Brabant een recreatief natuurgebied rijker voor omwonenden en toeristen. jaargang 73 februari 2017 nummer 02 05

3 Het Hengstven is een open gebied op de zandgronden in de zuidoosthoek van het Nationaal Park en Natura 2000-gebied De Loonse en Drunense Duinen. Begin 1900 vond men hier nog vochtige heide- en venoeversoorten als beenbreek, draadzegge, klein warkruid en klokjesgentiaan. Bovendien werd melding gemaakt van de grote aantallen korhoenders die hier jaarlijks bolderden, vertelt Lex Querelle, boswachter bij Natuurmonumenten. Ondanks het verdwijnen van deze soorten is het oorspronkelijk reliëf nog redelijk intact. Door ingrijpende beheermaatregelen toe te passen én samen te werken met belanghebbenden hebben we kansen voor de toekomst kunnen benutten. Ecologische verbinding Natuurmonumenten is samen met het Brabants Landschap verantwoordelijk voor de inrichting van de natuur als onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS), tegenwoordig Natuurnetwerk Nederland, Over Natuurmonumenten Natuurmonumenten is dé beweging van mensen met hart voor de natuur. De natuur geeft ruimte om te bewegen, te spelen, te leren, tot jezelf te komen. Natuurmonumenten maakt het mogelijk dat iedereen op zijn eigen manier van de natuur kan genieten. We zetten ons in om de natuur de ruimte te geven. We beschermen wat er is. En we vergroten en versterken de natuur waar dat kan. Dat doen we namens, maar vooral ook met al die Nederlanders die ook van de natuur houden. Want wie zich bewust is van de waarde van de natuur, komt er voor op. Nu en in de toekomst. Natuurmonumenten.nl/steun. in dit gebied. Het Hengstven (circa 250 hectare) vormt de overgang tussen het beekdal de Zandleij, met het daaraan gekoppelde moerasgebied De Brand (bloemrijke weides en vochtige bossen) en de stuifzanden van de Loonse en Drunense Duinen (inclusief bos en heide). Met name libellen, vlinders, amfibieën en kleine zoogdieren krijgen door de verbinding van de natuurgebieden meer kans, legt Querelle uit. Ook besteden we speciale aandacht aan de zeldzame boomkikker die in De Brand leeft. De ambitie van Natuurmonumenten is om een open en weids halfnatuurlijk landschap terug te brengen, vochtige laagten te herstellen, graslanden te verschralen en de variatie aan overgangen te versterken. Aan de zuidrand zijn cultuurhistorische elementen aanwezig. Hier 06

4 Kengetallen Circa 250 hectare groot Twee verschillende landschappen Noord: grootschalige heideontginning met uitgestoven laagten Zuid: voormalig cultuurlandschap Gebied met vooral graslanden in overgangsbeheer en maisteelt bij de nog resterende particuliere eigenaars Standplaatscondities in sterke mate bepaald door waterhuishouding en landbouwkundig verleden Belangrijke rol voor beheer door duinboeren wordt ingezet op het herstel van de landschapselementen, en kruiden- en faunarijke akkers. Dit vergroot niet alleen de soortenrijkdom, maar verbetert ook de landschappelijke beleving. Beleef de natuur Hoewel Het Hengstven goed is ontsloten, is het vrij rustig. Er zijn twee gemarkeerde wandelroutes, een ruiterroute en aan de zuidzijde loopt een fietspad langs het gebied. De beleefbaarheid en belevingswaarde zijn in het inrichtingsplan en ecologisch herstelplan meegenomen en verhoogd binnen de kaders van de zoneringsvisie N2000. Hierdoor biedt Het Hengstven straks ook ruimte voor onder andere een MTB-route en een uitzichtpunt. We zoneren slimmer en aantrekkelijker, vertelt Querelle. Hierdoor blijft de rust bewaard op plekken waar dit noodzakelijk is en wordt recreatie betekenisvoller op plekken waar dit mogelijk is. Wandelaars kunnen vanuit de Loonse en Drunense Duinen via doorgaande paden naar Het Hengstven lopen en vanaf het daar aangelegde vlonderpad genieten van een weids uitzicht over dit Brabantse natuurschoon. Grenzeloze natuur niet vanzelfsprekend Als gevolg van grootschalige ontginning en ontwatering vanaf de jaren dertig in de vorige eeuw is terugkeer van waardevolle flora en fauna niet vanzelfsprekend. Het herstellen van Het Hengstven is een mooie uitdaging, want Natuurmonumenten heeft niet alle factoren zelf in de hand. Zo zijn niet alle gebieden in haar bezit, is de waterhuishouding nog steeds niet optimaal en blijft de aanwezigheid van fosfaat een knelpunt. Querelle: We kijken daarom vooral naar de kansen die wel binnen handbereik liggen en die jaargang 73 maart 2017 nummer 03 07

5 we samen met anderen kunnen aanpakken. De kansen voor herstel van de oorspronkelijke natuur- en belevingswaarden waren in het westelijk deel van het gebied het grootst en we verwachten dat op korte termijn de eerste successen meetbaar zijn! Duurzaam natuurbeheer Architecten- en ingenieursbureau BTL Advies heeft de update van het bestek, de aanbesteding en de uitvoeringsbegeleiding (directie en toezicht) verzorgd. Fase 1 is in december 2016 afgerond. Enerzijds zijn ingrijpende inrichtingsmaatregelen getroffen, bijvoorbeeld circa kubieke meter grondverzet, terwijl er anderzijds extra faunavoorzieningen zijn gerealiseerd om de huidige natuurwaarden (zoals dassenburchten en levendbarende hagedissen) veilig te stellen en te versterken. Roland Brans, Technisch Adviseur bij BTL Advies, vestiging Oisterwijk heeft samen Ook de intensieve en goede samenwerking tussen Natuurmet Querelle, invulling gegeven aan deze randvoorwaarden. Uit de taluds van de voormalige waterloop is de grote pimpernel, de echte valeriaan en het hennegras zorgvuldig uitgegraven en getransplanteerd op het nieuw ingerichte deel. Daarnaast zijn de oevers geënt met plagsel van vochtige heide uit natuurgebied De Kampina. Brans: De principes van natuurtechnisch werken waren bepalend voor de werkwijze, maar ook ecologie, planning en weersomstandigheden speelden een centrale rol. Unieke samenwerking sleutel tot succes Een van de succesfactoren in de realisatie van Het Hengstven is de nauwe samenwerking met de duinboeren (formeel Stichting Overlegplatform Duinboeren) en omliggende recreatiebedrijven. Het samenwerkingsverband met de duinboeren is opgericht toen Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen halverwege Over BTL Advies BTL Advies is het groene architecten- en ingenieursbureau. Wij zijn tuin- en landschapsarchitecten, ecologen en adviseurs. Technici die rekenen en tekenen en consultants die het liefst met hun laarzen in de modder staan. Ervaren specialisten die verstand hebben van bomen en planten, en kennis van de natuur in stad en landschap. We werken samen aan een breed scala van projecten. Van daktuin tot landschapsplan, van natuurbeheer tot bewonersparticipatie, van schets tot innovatief contract. de jaren negentig van de vorige eeuw werd vormgegeven en de boeren uit de omgeving een onzekere toekomst tegemoet gingen. Inmiddels zijn ruim 170 boeren lid van de stichting. Natuurmonumenten zocht bij de omvorming van de graslanden naar lokale grondgebonden bedrijven. In samenwerking met de duinboeren is een regeling tot stand gekomen, waarbij de boeren uit de omgeving duurzaamheidspunten konden scoren. Denk hierbij aan biologische bedrijfsvoering, aanwezigheid van landschapselementen op het bedrijf en dergelijke. De uitslag heeft bepaald met welke boeren Natuurmonumenten nu samenwerkt. Op landelijk niveau worden de boeren door Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer opgeleid tot natuurboer. Zeker in dit gebied zal dit toekomstperspectief bieden voor een aantal boeren. De duinboeren verzorgen de omvorming van intensief gebruikte landbouwgronden naar schrale graslanden in allerlei gradaties. Dit omvormen bestaat voornamelijk uit uitmijnen middels klaverteelten ( ). Wanneer de randvoorwaarden voor schraal grasland zijn bereikt, wordt het gebied door enten, uitzaai en transplantatie definitief omgevormd. Vanaf dat moment zal het eindbeheer bestaan uit een hooilandbeheer in combinatie met beweiding. Aan de oostzijde van het gebied is op deze wijze nu ruim 27 hectare grasland verschraald en geënt met hooi van schraal grasland. De akkers worden jaarlijks actief beheerd, waarbij onderhoudsbemesting mogelijk is. De omliggende drie boerderijcampings en het aangrenzende conferentieoord zorgen voor het beheer van de recreatievoorzieningen, zodat hun gasten hier optimaal gebruik van kunnen maken. 08

6 monumenten (opdrachtgever), BTL Advies (architecten- en ingenieursbureau), Gubbels Wegenbouw en Sloopwerken (aannemer voor de herstelwerkzaamheden) en de gemeente Haaren zorgde voor de juiste huidige kennis moeten we hier een slag maken om de natuurwaarden te verhogen. Afgraven, uitmijnen en enten door de aanvoer van soortenrijk hooi uit referentiegebieden moet ertoe leiden dat de kenmerkende flora 'In het gebied is de voedselrijkdom, als gevolg van het agrarisch gebruik, nog veel te hoog voor natte en droge schraallanden' afstemming in het werk en een kwalitatieve uitvoering. Hierdoor is de eerste fase een succes geworden en wordt vol vertrouwen naar het vervolgtraject gekeken. Visie Het herstel van de natuurlijke situatie van Het Hengstven vraagt om een zorgvuldige aanpak. De visie is dan ook uitgewerkt voor de komende achttien jaar. Querelle legt verder uit: In het gebied is de voedselrijkdom, als gevolg van het agrarisch gebruik, nog veel te hoog voor natte en droge schraallanden. Met de weer terugkeert. Hierbij wordt bovendien een uitgangssituatie gecreëerd voor een gevarieerde fauna. Dit betekent dat op korte termijn successen geboekt kunnen worden door het afgraven van de meest westelijke laagte, Het Boompjesven en het herstel van het cultuurhistorisch landschap aan de zuidzijde (fase 1). Voor het herstel van de schraallanden zal het echter tussen de vijf en tien jaar duren voor de eerste successen hiervan meetbaar zijn. Aan het einde van iedere zes jaar wordt het gevoerde beheer geëvalueerd aan de hand van een kwaliteitstoets. Aan dit artikel werkten mee: Lex Querelle, sinds 1981 werkzaam bij Natuurmonumenten en tussen 1993 en 2013 verantwoordelijk voor de uitvoering van het natuurontwikkelingsproject Plan Lobelia in het natuurgebied Huis ter Heide. Roland Brans, sinds 2001 werkzaam bij BTL Advies als Technisch Adviseur. Binnen het project Het Hengstven is hij van begin tot eind verantwoordelijk voor de update van het bestek, de aanbesteding en de uitvoering. jaargang 73 maart 2017 nummer 03 09

7 10