Handreiking Duurzaam Beleggen. voor Pensioenfondsen

Transcriptie

1 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen juni 2005 VBDO Postbus AM Culemborg Deze handreiking is opgesteld met de steun van de Europese Commissie en is een vertaling van het rapport "Pension Programme Socially Responsible Investment SRI Toolkit " (Eurosif, oktober 2004). Het geheel of gedeeltelijk overnemen van de tekst, tabellen en figuren is toegestaan, mits de bron volledig vermeld wordt. De gegevens in deze publicatie zijn zo zorgvuldig mogelijk opgesteld. De samenstellers aanvaarden echter geen aansprakelijkheid voor gebruik ervan door derden.

2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Wat is het doel van deze handreiking? 4 ACHTERGRONDEN 1 Wat is duurzaam beleggen? 5 2 Waarom duurzaam beleggen? 7 3 Welke juridische raamwerken zijn er? 11 STRATEGIEËN 4 Welke strategieën zijn beschikbaar? 16 5 Wat zijn de opkomende trends in duurzaam beleggen? 30 HOE TE BEGINNEN? 6 Wat moet ik vermogensbeheerders vragen over duurzaam beleggen? 33 7 Wat te doen bij belangenconflicten? 35 8 Hoe corporate governance en SME te integreren in beleggingsprincipes? 36 9 Wat zijn andere bestuurders aan het doen? 38 Verklarende woordenlijst 41 Referenties 43 Aangesloten instellingen Eurosif 44 Aangesloten instellingen VBDO 45 Dankwoord 46 2

3 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen Voorwoord Pensioenfondsbesturen hebben hun takenpakket de afgelopen jaren aanzienlijk zien uitbreiden. Duurzaam beleggen door pensioenfondsen heeft daarbinnen wel warme belangstelling maar het lukt vaak niet deze om te zetten in concrete acties. Deze handreiking wil bestuurders van pensioenfondsen daarom op weg helpen. De voor u liggende Nederlandse versie is een bewerking van de Europese handreiking duurzaam beleggen van Eurosif, die in 2004 verscheen onder de titel "SRI Toolkit ". Piet Sprengers, directeur VBDO mei 2005 Eurosif presenteert trots de eerste Europese handreiking die bedoeld is om betrokken pensioenfondsbestuurders en andere lezers te helpen begrijpen hoe ze duurzaam beleggen kunnen integreren in institutionele portefeuilles. Met deze handreiking, die gebaseerd is op onderzoek in tien Europese landen in 2004, willen we de lezer een raamwerk bieden om een beter inzicht te krijgen in fiduciaire risico s, besluitvormingscriteria en potentiële strategieën die kunnen worden toegepast. Duurzaam beleggen blijft een onderwerp dat op verschillende manieren kan worden geïnterpreteerd, maar ik ben ervan overtuigd dat deze handreiking pensioenfondsbestuurders kan helpen bij het integreren van duurzaam beleggen in het lange termijn beheer van hun fondsen. Dankzij de gebruiksvriendelijke indeling van deze handreiking kunnen de lezers zich concentreren op de gebieden die voor hen het meest relevant zijn. Het is de bedoeling dat de instrumenten die worden aangereikt in dit document, worden omgezet in de praktijk. Ik moedig de lezers dan ook aan om het document op deze manier te lezen. Het is aan u om te bepalen welke elementen voor u het meest belangrijk zijn om uw vragen omtrent duurzaam beleggen te beantwoorden. Eurosif kijkt uit naar uw opmerkingen. Matt Christensen, directeur Eurosif voorwoord bij de "SRI Toolkit " oktober 2004 Wij steunen Eurosif graag in het onderzoek en de publicatie van deze eerste Europese handreiking voor pensioenfondsbestuurders. Deze uitstekende gids verschaft aan alle geïnteresseerde partijen meer duidelijkheid en inzicht over de manier waarop duurzame beleggingspraktijken beter kunnen worden geïmplementeerd. Niet alleen de pensioenfondsen hebben hier baat bij, maar ook de mainstream financiële dienstverleners die het debat over duurzaam beleggen, dat zich verder ontwikkelt in Europa, beter willen begrijpen. Dominique Bé Europese Commissie, Directoraat-generaal voor Werkgelegenheid en Sociale Zaken oktober

4 Wat is het doel van deze handreiking? Met deze pensioenhandreiking wil Eurosif aan bestuurders van pensioenfondsen uitleggen wat duurzaam beleggen is en hoe dit geïntegreerd kan worden in hun beleggingsstrategie. Door de toenemende onvoorspelbaarheid van markten en een verschuivende trend van defined benefit pensioenregelingen naar defined contribution pensioenregelingen, staan pensioenfondsbestuurders onder steeds grotere druk om de talrijke risico's van bedrijven te begrijpen en beheren. Tegelijkertijd wordt het ook steeds belangrijker om de niet-financiële aspecten van bedrijfsbeheer in acht te nemen, zowel omwille van de financiële als niet-financiële gevolgen: materiële risico s, waarden & normen, en duurzame ontwikkeling. Deze factoren worden steeds verder geïntegreerd in nationale en transnationale wetgevingen; vandaar de wens van Eurosif en VBDO om de groeiende belangstelling in duurzaam beleggen te ondersteunen door deze handreiking op te stellen Welke vragen worden met deze handreiking beantwoord? In deze handreiking komt aan bod hoe de volgende vragen het best worden aangepakt en beantwoord. Voorts is deze bedoeld om de lezers beter te laten begrijpen waar het om gaat in de wereld van duurzaam beleggen. ACHTERGRONDEN 1 Wat is duurzaam beleggen? 2 Waarom duurzaam beleggen? 3 Welke juridische raamwerken zijn er? STRATEGIEËN 4 Welke strategieën zijn er beschikbaar? 5 Wat zijn de opkomende trends in duurzaam beleggen? HOE TE BEGINNEN? 6 Wat moet ik mijn vermogensbeheerders vragen over duurzaam beleggen? 7 Wat moet ik doen bij belangenconflicten? 8 Hoe kan ik corporate governance en sociale en milieu kwesties i ntegreren in bestaande beleggingsprincipes? 9 Wat zijn andere bestuurders aan het doen? Voor wie is deze handreiking bestemd? Deze handreiking is voornamelijk bestemd voor pensioenfondsbestuurders. Maar het is ook een interessant hulpmiddel voor iedereen die betrokken is bij pensioenfondsen, institutioneel beleggen, vermogensbeheer, of gewoon nieuwsgierig is naar duurzaam beleggen in het algemeen. Hoe gebruik ik deze handreiking? Deze handreiking combineert algemene achtergrondinformatie met Toelichtingen over bepaalde onderwerpen (in oranje kaders), Casestudies over goede praktijkvoorbeelden (in groene kaders) en nuttige instrumenten voor bestuurders (in blauwe kaders). Het bevat ook een Verklarende woordenlijst waarin veelgebruikte termen worden verklaard en Referenties voor verdere lectuur. Er wordt niet verwacht dat lezers dit document in zijn geheel gebruiken. Het is namelijk zo opgesteld dat de verschillende hoofdstukken onafhankelijk van elkaar gelezen kunnen worden. Welke voordelen mag ik verwachten? Door deze handreiking te lezen, zullen bestuurders en beheerders van pensioenfondsen: meer van duurzaam beleggen begrijpen; vertrouwd zijn met problemen, spelers, strategieën en lopende initiatieven; weten welke stappen ze moeten ondernemen om andere bestuurders bij duurzaam beleggen te betrekken; weten waar ze terecht kunnen voor verdere begeleiding. 4

5 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen ACHTERGRONDEN 1 Wat is duurzaam beleggen? In wezen combineert duurzaam beleggen de financiële doelstellingen van beleggers met hun bezorgdheid over sociale, milieu- en ethische kwesties (SME). Duurzaam beleggen is een evoluerende beweging, waarvan de meest recente ontwikkeling is gebaseerd op het groeiende bewustzijn van beleggers, maatschappelijke organisaties, burgers, bedrijven en overheden over de gevolgen van SME risico s op duurzame ontwikkeling en bedrijfsprestaties op lange termijn. De redenen waarom beleggers besluiten verantwoord te beleggen kunnen verschillen van belegger tot belegger. Wanneer de nadruk ligt op ethiek, kan de benadering omschreven worden als value-based, en wanneer de nadruk hoofdzakelijk ligt op financiële winst, is gewoonlijk de term shareholder value-based van toepassing. In de meeste gevallen laten beleggers zich leiden door een combinatie van beide redenen en zijn er meerdere manieren mogelijk om te reageren op sociale en milieu kwesties. Toch vinden wij dat bestuurders vandaag de dag duurzaam beleggen ook moeten beschouwen als het integreren van corporate governance of corporate governance (corporate governance). Als gevolg van de groeiende belangstelling van mainstream institutionele beleggers in duurzaam beleggen, zijn ook de vragen over de relatie tussen duurzaam beleggen en corporate governance toegenomen. Een verklaring is dan ook noodzakelijk. Duurzaam beleggen en corporate governance houden op twee manieren verband met elkaar: corporate governance is een onderdeel van duurzaam beleggen. corporate governance helpt bij de uitvoering van een duurzaam beleggingsbeleid. Toelichting Wat is corporate governance ook al weer? De voorbije jaren is het publieke bewustzijn van corporate governancetoegenomen door de media schandalen in de Verenigde Staten en Europa. Volgens het onderzoek van Eurosif in 2003 wordt de markt voor institutioneel duurzaam beleggen geschat op 336 miljard. Ter herinnering, corporate governance omvat de verantwoordelijkheid en bestuursmechanismen die de relaties tussen aandeelhouders, management en stakeholders van een bedrijf regelen. Het komt in principe neer op het creëren van een verantwoordelijke procedure, en dus niet op het formuleren van doelstellingen en normen, om grote crisissen te voorkomen. Corporate governance bepaalt onder andere: de samenstelling van het bestuur; de bezoldiging van het bestuur; het recht van de aandeelhouders op informatie; het recht van de aandeelhouders op het indienen van voorstellen op Jaarlijkse Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders; het stemrecht van de aandeelhouders (zoals het principe één aandeel - één stem - één dividend); controlemechanismen (met inbegrip van risicomanagement). 5

6 Wat hebben duurzame beleggingskwesties en kwesties rond corporate governance met elkaar gemeen? Bij duurzaam beleggen staan de aandeelhouders en het naleven van hun rechten centraal. Aandeelhouders zijn centrale stakeholders en corporate governance is in wezen het middel waarmee hun rechten en belangen worden nageleefd. Voorstanders van een goede corporate governance, zoals ook duurzame beleggers, willen een grotere verantwoordelijkheid zien van de kant van het bedrijfsmanagement om het welzijn van het bedrijf en de stakeholders op lange termijn te garanderen. Hoe maakt corporate governance een duurzaam beleggingsbeleid mogelijk? Dankzij corporate governance kunnen actieve aandeelhouders hun bezorgdheid uiten over niet-financiële aspecten van het bedrijfsleven via engagement en stemstrategieën. Bijvoorbeeld: Vereisten rond openbaarmaking, waardoor aandeelhouders informatie kunnen vragen en zo een dialoog met bedrijven kunnen baseren op feiten in plaats van veronderstellingen. Het recht om de voorstellen van aandeelhouders op jaarlijkse algemene vergaderingen in te dienen in het geval van aanhoudende meningsverschillen tussen aandeelhouders en management, waardoor aandeelhouders een laatste waarschuwing kunnen geven voordat een stem beslissend wordt. Dit is momenteel één van de zwakke punten van de Europese wetgevingen, omdat gewoonlijk enkel grote aandeelhouders het recht hebben om voorstellen in te dienen. In Nederland is dit in snel tempo aan het verbeteren. Het bepalen van de stemrechten van aandeelhouders. Momenteel zijn de stemrechten van aandeelhouders niet altijd evenredig met het aandeel dat ze houden. Veel voorstanders zouden graag de regel "één aandeel - één stem - één dividend" van kracht zien worden. Zie ook informatie over Engagement en Stemmen in Hoofdstuk 4 Welke strategieën zijn beschikbaar? Tot slot Bestuurders moeten in toenemende mate het hoofd bieden aan niet-financiële risico s van materiële aard. Voor deze materiële risico s van corporate governance en sociale en milieu kwesties moet de bestuurder betrokken en geïnformeerd zijn om te kunnen beslissen over de juiste acties met betrekking tot het pensioenfonds. 6

7 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen 2 Waarom duurzaam beleggen? Dit hoofdstuk wil een beter inzicht verschaffen in een belangrijke kwestie: bestuurders zullen op de eerste plaats willen weten of duurzaam beleggen bijdraagt aan hun fiduciaire plicht. Met andere woorden, hoe kan het in acht nemen van niet-financiële aspecten van een bedrijf financieel voordeel opleveren voor begunstigden van het pensioenfonds? Wij stellen dat, als de lezer de zakelijke argumenten voor duurzaam beleggen aanvaardt, de fiduciaire argumenten vanzelf volgen. Alhoewel op korte termijn de zakelijke argumenten voor duurzaam beleggen niet altijd evident zijn vanuit het perspectief van een lange termijnbelegger, worden de argumenten voor de opname van duurzaam beleggen in een pensioenfonds steeds overtuigender. Zakelijke argumenten De prestaties van duurzame beleggingsfondsen zijn positief of neutraal ten opzichte van "reguliere" beleggingsfondsen om de volgende redenen: Bedrijfsprestaties De definitie van Duurzaam Ondernemen (ook MVO genoemd: maatschappelijhk verantwoord ondernemen) 1 blijft een twistpunt. De bekende econoom Milton Friedman voerde al in 1962 aan dat de bedrijven zelf moeten instaan voor het maximaliseren van hun winsten en beursprestaties 2 en het aan de aandeelhouders moeten overlaten om te bepalen of hun geld al dan niet op een aanvaardbare manier werd verdiend. Maar duurzaam beleggen is in wezen een lange termijn aanpak voor beleggen, die soms niet strookt met de kortetermijnvisie op de financiële markten. Het is plausibel om te beargumenteren dat een MVO-beleid de bedrijfswaarde op lange termijn zal beïnvloeden door verbeterde reputatie, gedaald risico, betere benutting van middelen en nieuwe kansen op de markt. Prestaties van duurzame beleggingsfondsen Tot op heden is er geen enkel zakelijk argument dat duurzaam beleggen volledig perfect rechtvaardigt. Duurzaam beleggen staat nog in de kinderschoenen. Bovendien isn er een aantal tegenstrijdige studies. In één uitvoerige studie, Margolis & Walsh (2001), werden 80 studies over duurzame beleggingsportefeuilles samengevat, die enkele interessante bevindingen voortbrachten over duurzaam beleggen. Meer dan 50% van de studies wezen op een positief verband tussen duurzame ondernemingspraktijken van bedrijven en prestaties van duurzame beleggingsfondsen. Slechts 5% van deze studies toonden een negatief verband aan. De rest slaagde er niet in het verband tussen relatieve prestaties en de duurzame beleggingsfondsen te bewijzen. De conclusies getuigen dus voornamelijk van een neutraal of positief verband. 1 MVO gaat over ondernemingspraktijken, in tegenstelling tot duurzaam beleggen, dat gaat over financiële beleggingspraktijken. 2 Binnen de grenzen van de wet en ethische gebruiken, voegde Friedman toe. Volgens hem moet de wet de maatschappelijke verantwoordelijkheden van bedrijven bepalen. 7

8 Recente studies tonen aan dat, als een bepaald aspect van corporate governance en SME kwesties meetbaar wordt, het betrekken van deze aspecten in de besluitvorming over beleggen, positieve resultaten oplevert. Hieronder staan als voorbeeld drie argumenten die betrekking hebben op reputatierisico, ecoefficiëntie en corporate governance: 1) Reputatierisico Bedrijven en beleggers erkennen steeds meer het risico van reputatieverlies. Gerelateerd aan de reputatie van een onderneming zijn onder meer: Beslissingen van de overheid om bedrijfsvergunningen te verlenen; Beslissingen van klanten om producten te kopen; Beslissingen van werkzoekenden om bij een bedrijf te solliciteren; De hoogte van de aandelenkoers. Ter illustratie: het laatste aspect wordt aangetoond door een onderzoek door de Universiteit van Pittsburgh in 1997 naar de reactie van de beurs op 27 gevallen van maatschappelijk onverantwoord en illegaal gedrag met rechtszaken, boetes en intrekkingen van producten als gevolg. Dit onderzoek toonde aan dat dergelijke bedrijven belangrijke verliezen leden als aandeelhouder, die nadien niet meer zijn teruggewonnen 3. 2) Milieu en eco-efficiëntie Milieukwesties van bedrijven zijn vaak het voorwerp van maatschappelijke en regulatieve druk. Zij worden ook geassocieerd met managementbekwaamheid. In een heel recent onderzoek door Derwall, Günster, Bauer & Koedijk (2004) 4 wordt de invloed van eco-efficiëntie op beursprestaties geanalyseerd 5. Door de eco-efficiëntiescores te gebruiken die door een rating-kantoor werden vastgelegd, creëerden de auteurs twee aandelenportefeuilles. Het bleek dat tussen 1995 en 2003 beleggingsportefeuilles waarin bedrijven waren opgenomen met een hoge eco-efficiëntiescore, hogere gemiddelde opbrengsten behaalden dan hun tegenhangers met lagere scores, zelfs na transactiekosten. De resultaten van dit onderzoek werden in het openbaar bevestigd door mainstream vermogensbeheerders zoals de president-directeur van Global State Street Advisors. 6 3) Behoorlijk bestuur Beursonderzoek staaft de bewering dat goed corporate governance de aandelenprijs beïnvloedt. In een recent onderzoek beoordeelden Professor Metrick, Paul Gompers en Joy Ishii van Harvard University het niveau van de rechten van aandeelhouders van 1500 Amerikaanse bedrijven op een schaal van 1 tot 24. Hoe hoger de score, hoe minder inspraak ze hadden. De bedrijven met de sterkste rechten voor de aandeelhouder behaalden een bestuursscore van minder dan 5 en maakten deel uit van de democratische portefeuille, terwijl de bedrijven met de zwakste rechten met een score van meer dan 14 deel uit maakten van de "dictatorschapportefeuille". De democratische bedrijven presteerden dus aanzienlijk hoger dan hun autocratische gelijken. Volgens het onderzoek zou een belegging van 1$ in de democratische portefeuille op 1 september 1990 gegroeid zijn tot 7,07$ op 31 december 1999, of 23,3% per jaar. De bedrijven van de dictatorschapportefeuille zouden daarentegen slechts 3,39$ waard zijn geweest in december 1999, een jaarlijkse groei van 14%. 7 3 Bron: Just Pensions Guide for Trustees, mei Zie 5 The Eco-Efficiency Premium Puzzle, Derwall, Günster, Bauer & Koedjik, mei Eurosif betuigt haar erkentelijkheid over de deelname van Rob Bauer in het tot stand brengen van deze zakelijk argumentatie. 7 Geciteerd uit 8

9 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen Fiduciaire argumenten De zakelijke argumentatie veronderstelt dat het verband tussen MVO / duurzaam beleggen enerzijds en fondsprestaties anderzijds positief of neutraal is. Zo wordt het gemakkelijker om de fiduciaire argumentatie voor duurzaam beleggen te rechtvaardigen. Eenvoudig gezegd, is de fiduciaire plicht de plicht van een institutionele belegger om beslissingen omtrent beleggingen hoofdzakelijk of uitsluitend in het belang van de begunstigden uit te voeren alhoewel een precieze definitie en/of interpretatie licht kan verschillen. In feite, aangezien in Europa geen wet bestaat die de relatie tussen fiduciaire plicht 8 en corporate governance/sme bepaalt, wordt deze overgelaten aan de interpretatie van beoefenaars, academici en plaatselijke cultuur. Het moet worden gezegd dat er een grotere consensus heerst rond de fiduciaire argumentatie voor goed corporate governance, terwijl velen van de beleggingsgemeenschap nog altijd niet overtuigd zijn van andere SME kwesties. Er zijn inderdaad verschillende en tegenoverstaande opvattingen over de manier waarop de fiduciaire plicht de integratie van de criteria van corporate governance en SME in de beleggingsprocedure mogelijk maakt: De traditionele mainstream opvatting is dat het niet is toegestaan, maar deze komt steeds minder voor. De meest voorkomende Britse opvatting is dat fiduciaire plicht engagementstrategieën toelaat 9, maar geen uitgebreide screening, want dit verkleint het beleggingsuniversum en vermindert zo ook diversificatie; en diversificatie speelt een sleutelrol bij de zogenaamde prudent person regel. Een andere veel voorkomende opvatting in Groot-Brittannië, waarvan het Trade Union Congres (TUC) en toonaangevende vermogensbeheerders voorstander zijn, is dat stemrechten deel uitmaken van het aandeelhouderschap, en dat het uitoefenen van deze rechten een fiduciaire plicht is. De meest frequente opvatting op het Europese vasteland is dat het toepassen van de best-in-class benadering (de beste bedrijven per sector) eigenlijk goed is voor pensioenfondsen, omdat het beleggers toelaat risicofactoren te elimineren en winstpotentieel op te bouwen via een grondigere portefeuilleanalyse waarin risico s en kansen omtrent corporate governance en SME zijn geïntegreerd. Zie ook Hoofdstuk 4 Welke strategieën zijn beschikbaar? Het belangrijkste argument in Europa is een debat rond de manier waarop screening de mogelijkheid op diversificatie doet afnemen en hoe het dus mogelijk niet kan worden gecombineerd met fiduciaire plicht. Het antwoord van de voorstanders van screening luidt dat een verkleining van het beleggingsuniversum vrij normaal is onder deze omstandigheden (bijvoorbeeld wanneer fondsen uitsluitend in bedrijven van een bepaalde omvang beleggen: kleine kapitalisaties, geringe kapitalisaties en grote kapitalisaties). Deze opvattingen zullen zich echter waarschijnlijk ontwikkelen tot wetgeving, ervaring en onderzoek in deze markten zal toenemen en met de tijd specifieker worden, en praktijken zullen zich verspreiden naar nieuwe landen. 8 Behalve in het Verenigd Koninkrijk, waar een rechtbank in de jaren 1980 uitspraak deed tegen een pensioenfonds in de mijnbouw waarbij screeningen werden toegepast op de beleggingsprocedure. 9 Zie het hoofdstuk Is it legal? van de Just Pensions Guide for Trustees, mei

10 Tenslotte Bovenstaand zijn zakelijk argumenten aangevoerd voor de winstgevendheid van duurzaam beleggen (positief of neutraal in vergelijking met "reguliere" beleggingen. Wanneer de zakelijke argumenten geaccepteerd worden, houdt ook de fiduciaire argumentatie voor de lange termijnbelegger stand. Hoe deze fiduciaire argumentatie wordt omgezet in de praktijk hangt af van de tolerantie van screening en/of engagement en stemstrategieën per specifiek pensioenfonds. Er zal straks aangetoond worden dat, ongeacht deze huidige tolerantieniveaus, elke strategie best wordt aangepast om een bepaalde soort kwestie aan te pakken. Toelichting Recente ontwikkelingen in economische theorie beamen fiduciaire argumentatie voor duurzaam beleggen De Universal Investor Theory is een macro-economische benadering met conclusies die het verantwoord beleggen ondersteunen. Jim Hawley en Andrew Williams van het Saint Mary s college in Californië hebben dit concept ontwikkeld. De auteurs definiëren de universele eigenaar (Universal Owner) als een grote fiduciaire instelling die op grond van haar omvang of strategie voor vermogensallocatie een dwarsdoorsnede van openbaar verhandelde aandelen bezit". De universele eigenaar, waarvan een pensioenfonds het goed voorbeeld is, houdt zijn aandelen op lange termijn. Bovendien wordt zijn winst niet bepaald door de opbrengst van elk aandeel afzonderlijk, maar door de economie in zijn geheel. Eén belangrijke implicatie is dat, telkens als een universele eigenaar een bedrijf evalueert, deze in acht moet nemen hoe de activiteit van het bedrijf de algemene prestatie van de economie beïnvloedt door diens invloed op het milieu, het onderwijs, de betrokkenheid bij onderzoek, de beleidsvorming, enz., omdat al deze factoren uiteindelijk het rendement voor de belegger zullen beïnvloeden. 10 In de praktijk wijst dit erop dat, als een bedrijfstak constant negatieve externe effecten heeft op andere bedrijfstakken, dit invloed heeft op de hele portefeuille van de universele eigenaar. Volgens de fiduciaire plicht van een universele eigenaar moet deze dus het probleem van de gehele bedrijfstak aanpakken omdat het de andere holdings van de universele eigenaar beïnvloedt. Deze compleet nieuwe benadering wint steeds meer terrein in beleggingskringen en zal de komende jaren aanzienlijk in de belangstelling komen. 10 Meer over de universele eigenaar op 10

11 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen 3 Welke juridische raamwerken zijn er? Dit hoofdstuk is een samenvatting van het hoofdstuk "What is the legal framework around it?" uit de Eurosif SRI Toolkit Duurzame Beleggingsregelingen in Europa met betrekking tot pensioensystemen Op dit moment hebben vijf landen in Europa specifieke duurzame beleggingsregelingen voor wat betreft hun pensioensystemen: België, Frankrijk, Duitsland, Zweden en het Verenigd Koninkrijk. Er staan nog twee landen op het punt om dergelijke regelingen in te voeren (Italië en Spanje), terwijl nog twee andere landen hebben gedebatteerd over invoering van deze, maar zij hebben zich ertegen uitgesproken (Zwitserland en Oostenrijk). De inhoud van de regeling kan worden onderverdeeld in twee types: transparantie- en beleggingsvoorschriften. Het proefontwerp van het eerste type was de Britse regeling voor transparantie over duurzaam beleggen door pensioenfondsen. Vrijwel alle andere bestaande regelingen volgen deze aanpak en zijn in feite gebaseerd op het Britse voorbeeld. In dit hoofdstuk worden in het kort de voorschriften in de verschillende landen gepresenteerd, en wordt de impact besproken die ze hebben gehad op de pensioenmarkt en de toepassing van duurzaam beleid in hun respectieve landen. Verenigd Koninkrijk De Britse regeling voor transparantie over duurzaam beleggen door pensioenfondsen werd van kracht op 3 juli Deze regeling kwam zowel tot stand door de wens om de consumentenbescherming te versterken als door de intentie om de legaliteit van het duurzaam beleid georiënteerde pensioenbeleggingsbeleid helder te maken. De regelingen betreffen zowel de privé- als de publieke pensioenregelingen. Zowel het effect van de transparantie als de uitvoering van de regeling is vrij zwak. Tevens heeft recent onderzoek uitgewezen dat ongeveer de helft van de pensioenfondsen zich niet houdt aan de wet, aangezien hun beleggingsverklaring geen specifieke informatie over duurzaam beleid bevat. Bovendien zijn de beleggingsverklaringen die informatie over het duurzame beleggingsbeleid door het pensioenfonds bevatten vaak vrij vaag. De impact van de regeling is zeer zwak geweest voor wat betreft de zogenaamde stakeholder pensioenen. Slechts elf stakeholder pensioenregelingen bieden nu een doorgelichte duurzaam beleid optie. Andere pensioenfondsen stonden veel meer open voor de nieuwe regeling. Terwijl er slechts enkele mandaten waren voor doorgelichte portefeuilles, is een aantal pensioenfondsen nu begonnen met een engagement beleid. 15% van alle pensioenfondsen (die 51% van alle leden van pensioenregelingen vertegenwoordigen) past al een engagement beleid toe, dat in de meeste gevallen ook duurzaamheids onderwerpen omvat. Duitsland Duitsland heeft transparantieregelingen geïntroduceerd voor bepaalde onderdelen van haar pensioensysteem die zijn gebaseerd op het Britse model. De regeling werd aangezet door de wens om privé-beleggingen in de richting van duurzame beleggingsmogelijkheden te laten gaan en door de vraag naar een intensievere consumentenbescherming. De regeling, die van kracht werd op 1 augustus 2001, voerde pensioenfondsen in als een nieuw element van het pensioensysteem. Deze pensioenfondsen moeten jaarlijks verslag uitbrengen aan hun leden over de toepassing van duurzaam beleggen. Zoals in de Britse situatie, zijn de fondsen niet verplicht om duurzaam te beleggen, maar ze moeten rapporteren of ze het wel of niet doen en wat voor soort activiteiten ze ondernemen. In het geval van privé-pensioenen, is de wet van toepassing op een nieuwe vanuit de overheid gesubsidieerde privé-pensioenregeling. Privépensioenregelingen hebben geen rapportageplicht als ze al in de contractuele overeenkomsten met hun cliënten hebben vermeld dat zij geen sociale-, milieu- of ethische overwegingen hanteren. Er zijn geen regels voor wat betreft de manier waarop rapportage dient plaats te vinden. De toepassing van de regeling wordt sporadisch door de autoriteiten gecontroleerd. Het niet nakomen ervan heeft weinig consequenties. De regeling heeft een vrij grote impact gehad op de nieuwe markt van pensioenfondsen. Bijna 25% van de pensioenfondsen past een duurzame beleggingsstrategie toe voor gedeelten van of voor het totaal van de aandelenportefeuille. Er vindt alleen screening plaats; er is geen sprake van engagement. Voor wat betreft 11

12 de privé-pensioenregelingen waar de regeling op van toepassing is, is de algemene markt zelf veel harder gegroeid met miljoenen reeds getekende contracten. Slechts minder dan 1% van de producten past een vorm van duurzaam beleggen toe. Vele regelingen hebben feitelijk de optie gebruikt om in het contract te vermelden dat zij de duurzaam beleid principes niet zullen toepassen. De regeling heeft daarom de enige wereldwijde markt van wettelijk gebaseerde niet-duurzame beleggingsproducten gecreëerd. Frankrijk In 2001 zijn er twee wetten voor duurzaam beleggen in relatie tot pensioenregelingen in Frankrijk ingevoerd, één zeer kort volgend op de ander. Beiden zijn gebaseerd op het Britse voorbeeld. Zowel consumentenbescherming als de wens om de duurzame beleggingen te versterken waren de belangrijkste redenen voor de wetgeving. De Franse werknemersspaarplannen zijn gedeeltelijk een vervanging van de bedrijfspensioenregelingen op vrijwillige basis. De nieuwe wetgeving heeft veel kenmerken van deze plannen gewijzigd en tegelijkertijd de verplichting opgelegd dat interne regels van de fondsen (zonodig), de sociale-, milieu- en ethische overwegingen die het fondsbeheerbedrijf dient te hanteren, specificeren. Bovendien vereist de regeling dat het jaarverslag van het fonds bekend maakt hoe deze overwegingen zijn gehanteerd. De tweede wet vereist dat de raad van bestuur van het Fonds de Réserve des Retraites (Reservefonds van de pensioenen) rapporteert aan de raad van toezicht over de richtlijnen voor het beleggingsbeleid en hoe deze de sociale-, milieu- en ethische kwesties hanteren. De wetgeving was succesvol voor wat betreft het Reservefonds voor pensioenen. Het fonds breidt haar duurzame beleggingsregeling stap voor stap uit. De duurzame beleggingsregeling voor wat betreft de werknemerspaarplannen was minder succesvol, ook al werd het sterk gesteund door de Franse vakbonden. België De Belgische transparantieregeling werd van kracht op 1 januari De regeling betreft uitsluitend bedrijfspensioenregelingen. Zoals in het Franse en Duitse geval, is de wet gebaseerd op het Britse model. De belangrijkste redenering voor de wet was de wens om de duurzame ontwikkeling van de Belgische economie te versterken en de duurzame beleggingen uit te breiden. De wet vereist dat de pensioenfondsen in hun jaarverslagen vermelden in hoeverre sociale-, milieu- en ethische kwesties in de beleggingsstrategie worden gehanteerd. Er zijn geen specifieke controles of speciale sancties verbonden aan de duurzame beleggingsregeling. Bovendien zijn er geen specifieke rapportagerichtlijnen. De eerste rapportage zal plaatsvinden in 2005 (voor het jaar 2004). Toe nu toe heeft vrijwel geen enkel pensioenfonds haar beleggingsbeleid gewijzigd, maar er is een wijdverbreide interesse van pensioenfondsen voor de kwestie gerapporteerd. Zweden Zweden heeft op 1 januari 2001 duurzame beleggingswetgeving ingevoerd met betrekking tot haar systeem van ongeveer 65 miljard Zweedse Nationale Pensioenfondsen (AP fondsen). Deze fondsen zijn verplicht om ethische- en milieu overwegingen te hanteren zonder het algemene doel om hoge winsten te maken op kapitaal op te geven. De AP fondsen hebben verschillende strategieën toegepast om te voldoen aan hun wettelijke verplichtingen met betrekking tot duurzaam beleid ze zijn niet allemaal gelijk in Zweden. Sommige fondsen hebben een engagement strategie toegepast waarbij uitsluiting als laatste redmiddel wordt gebruikt, anderen hebben hun corporate governance beleid uitgebreid. Er wordt ook een aanpak van best-in-class selectie gebruikt. Het interessante is, dat de wetgeving heeft geleid tot een duurzame beleggings competitie binnen de AP-fondsen en dit is een aanzet geweest voor het promoten van duurzaam beleggen door andere institutionele investeerders. Italië Aan het einde van juli 2004 is het Italiaanse wetsvoorstel tot hervorming van pensioenen goedgekeurd en is nu een wet geworden. Deze nieuwe wetgeving bevat een openbaarmakingsregeling in VK-stijl. Het amendement eist van pensioenfondsen dat ze zowel in hun jaarverslag als op een meer begrijpelijke wijze in de informatiebladen die naar hun leden worden gestuurd vermelden of, en hoe ze SME (sociale-, 12

13 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen milieu- en ethische) overwegingen op hun beleggingsbeleid toepassen en op het uitvoeren van de rechten als houder van hun obligaties. Gezien de complexiteit van deze hervorming heeft het Parlement een zogenaamde delegatieprocedure toegepast, wat betekent dat het wetsvoorstel structuur geeft en algemene principes bevat, maar de specifieke voorschriften worden vastgesteld door de regering, in een besluit dat binnen een jaar dient te worden genomen. Spanje In 2003 heeft het Spaanse Senaat het Spaanse Parlement een nieuwe wetgeving voor wat betreft duurzaam beleggen en pensioenfondsen aanbevolen. Tot nu toe voorziet het voorstel in een transparantieregeling voor alle pensioenfondsen; op die manier heeft het zowel betrekking op bedrijfspensioenregelingen als op privé-pensioenfondsen. Het voorstel geeft niet precies aan hoe de rapportage door het pensioenfonds dient plaats te vinden. Het bevat ook geen verdere informatie over hoe de regeling zou moeten worden toegepast door de financiële autoriteiten. Oostenrijk In de loop van een hervorming van het pensioensysteem dat in werking trad op 1 juli 2002, ontstond er een discussie in Oostenrijk aangaande de invoering van een transparantieregeling voor duurzaam beleggen voor een nieuw type pensioenfonds. Als gevolg van hoge tijdsdruk en politieke oppositie werd de regeling niet in de wet geïntegreerd. De discussie over de regeling heeft de kwestie van duurzaam beleggen door pensioenfondsen echter veel meer bekendheid gegeven in Oostenrijk. Zeven van de negen nieuwe pensioenfondsen hebben verklaard dat ze een duurzame beleggingsstrategie willen gaan toepassen op een vrijwillige basis. Zwitserland In Zwitserland, net als in Oostenrijk, is er een voorstel om een transparantieregeling in een hervormingswet betreffende pensioensystemen in te voeren, mislukt. Niettemin, is er in 2002 een rapportageplicht voor een pensioenfonds-stembeleid ingevoerd. Dit nieuwe voorschrift heeft ervoor gezorgd dat veel voorheen passieve pensioenfondsen nu wel hun stemrecht aanwendden. De verplichting omvat echter geen expliciete verplichting om over het gebruik van SME-criteria in het stembeleid te rapporteren. Noorwegen Het Regering Petroleum Fonds Noorwegen is opgericht in Dit fonds fungeert als een buffer voor het stabiliseren van schommelende petroleumopbrengsten. Terwijl het op dit moment op zich geen pensioenfonds is, komt haar langlopende beleggingsstrategie zeer sterk overeen met die zoals deze worden gebruikt door pensioenfondsen. Als gevolg hiervan fungeren de duurzame belegginsactiviteiten van dit fonds als een katalysator voor andere grote institutionele investeerders, zoals pensioenfondsen, zowel in Noorwegen als in het buitenland. In 2001 werd een klein deel van de activa van het Petroleumfonds in een milieufonds geplaatst. In het daaropvolgende jaar werd een comité opgericht om duurzame beleggingsrichtlijnen voor het gehele fonds op te stellen. De richtlijnen zijn bekrachtigd door het Parlement. De duurzame beleggingsrichtlijnen van het fonds beroepen zich op een gecombineerde strategie. Er worden corporate governance criteria toegepast om langlopende financiële rendementen te promoten, gebaseerd op de hypothese dat het lange termijn rendement hoger is bij een portefeuille waarin alleen ondernemingen zijn opgenomen die universeel geaccepteerde ethische normen onderschrijven. En er wordt negatieve screening worden gebruikt om bedrijven uit te sluiten die wapens produceren die als doel hebben om de fundamentele humanitaire principes geweld aan te doen. Tenslotte zal het fonds bedrijven uitsluiten waarvan wordt verwacht dat ze een onacceptabel groot risico vormen tot fundamentele schending van humanitaire principes, grove schending van de mensenrechten, grove corruptie of ernstige milieudegeneratie. Het afzonderlijke milieufonds van het Fonds zal niet worden voortgezet nadat de nieuwe richtlijnen zijn geïmplementeerd. 13

14 Conclusie In verschillende Europese landen komen de duurzame belegginsstrategieën van pensioenfondsen sterk overeen in hun formuleringen. Maar het effect van de regelingen op de markt verschilt onderling zeer sterk. Bijvoorbeeld: in het Verenigd Koninkrijk heeft de transparantieregeling voor duurzaam beleggen ervoor gezorgd dat pensioenfondsen op grote schaal een duurzame engagement strategie hebben ingevoerd, en is er op deze manier in geslaagd een brug te slaan tussen de kleine duurzame beleggingsmarkt en de reguliere beleggingsmarkt. In Duitland heeft de regeling echter een substantiële markt doen ontstaan van wettelijk gebonden "niet-duurzame beleggingsproducten". Los van de Duitse situatie hebben de regelingen over het algemeen een substantiële aanzet gegeven tot duurzaam beleggen door pensioenfondsen en het lijkt erop dat zich dit zal voortzetten. Samen met Italië en Spanje is het te verwachten dat nieuwe landen het voorbeeld van de bestaande landen zullen volgen. Echter, het dient opgemerkt te worden dat de regeling niet noodzakelijkerwijs de enige manier is om duurzaam beleggen te promoten. Nederland heeft bijvoorbeeld geen specifieke wetgeving, maar dat heeft de Nederlandse pensioenfondsen er niet van weerhouden om actief te worden op het gebied van duurzaam beleggen. 14

15 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen STRATEGIEËN 4 Welke strategieën zijn beschikbaar? In dit hoofdstuk stellen we de verschillende strategieën voor die beschikbaar zijn voor de belegger die duurzaam wil beleggen. Omdat er zo'n grote verscheidenheid bestaat aan duurzame beleggingsbenaderingen en -strategieën in Europa, stelt de VBDO (en Eurosif) zich neutraal op ten aanzien van elk van deze strategieën, zoals screening of engagement. Met deze handreiking wordt getracht een onpartijdig en evenwichtig overzicht verschaffen van de voordelen en beperkingen die met elke strategie gepaard gaan. Bestuurders zullen duurzaam beleggen willen beschouwen als deel van hun algemene strategie voor fondsbeheer, maar ook als een beleggingsoptie om aan begunstigden aan te bieden in het geval van zogenaamde defined contribution pensioenregelingen. Ook al worden deze strategieën individueel voorgesteld, het is belangrijk om erop te wijzen dat ze niet onderling exclusief zijn. Het is eerder zo dat ze elkaar aanvullen, omdat ze bedoeld zijn om kwesties rond corporate governance en SME-onderwerpen aan te pakken op verschillende momenten tijdens de levensduur van een belegging. Doorlichtingen worden uitgevoerd vóór de eigenlijke belegging, terwijl engagement en stemmen plaatsvinden wanneer de belegger zijn aandelen al bezit. De belangrijkste vraag voor een bestuurder is: met welke strategie maakt de belegger het meeste kans om zijn doelstellingen te bereiken? NEGATIEVE SCREENING Wat is het? Negatieve screening wordt soms ook uitsluiting genoemd. Hierdoor worden beleggingen in bepaalde bedrijven, economische sectoren of zelfs landen niet toegestaan om redenen die betrekking hebben op corporate governance of SME-onderwerpen. Negatieve screening lag aan de basis van de duurzaam beleggingsbeweging, toen religieuze beleggers in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk beleggingen begonnen uit te sluiten in zogenaamde zonde-aandelen, zoals gokken en alcohol. Het kwam opnieuw in het middelpunt van de belangstelling, toen CalPers (California Public Employee s Retirements System) actief campagne voerde en beleggingen uitsloot in bedrijven die actief waren in Zuid-Afrika in het begin van jaren 1980 om te protesteren tegen apartheid. Veel voorkomende uitsluitingen zijn opgesomd in het instrument aan het einde van dit hoofdstuk. Doorlichting op basis van normen wordt vaak bij negatieve screening ingedeeld, omdat hierbij uitsluiting kan worden toegepast aan het einde van de beoordelingsprocedure. Bij de benadering op basis van normen wordt gecontroleerd of een onderneming voldoet aan internationaal aanvaarde normen, zoals Global Compact, de Millennium Ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties, de normen van de International Labour Organisation en de OESO-Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen. Waarom wordt negatieve screening toegepast? Fondsen passen negatieve screening toe om: een uiterst specifiek risico van een portefeuille uit te sluiten; een ethische verklaring af te leggen; op een doeltreffende manier met leden en het algemene publiek te communiceren over ethiek; hun beleggingsbeleid te handhaven. 15

16 In theorie kan negatieve screening, vooral wanneer dit zeer grondig plaatsvindt, het risico van een beleggingsportefeuille verhogen, omdat het de sectorale en geografische allocaties binnen een beleggingsuniversum kan wijzigen. Dit kan op zijn beurt de prestatie van een portefeuille beïnvloeden met betrekking tot de referentie-index. Toch hebben pensioenfondsen die gebruik maken van screening op basis van normen slechts onbelangrijke wijzigingen gemeld in de risiconiveaus. Hoe wordt het toegepast? Voor pensioenfondsen worden eerst de onderwerpen bepaald waarop negatieve screening moet worden toegepast. Vervolgens wordt het tolerantieniveau voor deze gebieden bepaald. Deze screeningen moeten dan zo eenvoudig mogelijk worden meegedeeld aan de vermogensbeheerders. Er is echter één technische moeilijkheid die moet worden behandeld bij negatieve screening: het is vaak mogelijk dat niet de gehele onderneming, maar slechts een deel ervan zich in de sector bevindt die men wil uitsluiten. Het klassieke voorbeeld voor een screening op tabak zijn grote detailhandelaren die ook rookwaren verkopen. De belegger moet voor dergelijke gevallen bepalen waar de grens wordt getrokken; bijvoorbeeld maximaal 10% van de omzet van de onderneming mag afkomstig zijn uit de uit te sluiten sector. Dit kan ook worden gemeten en uitgedrukt in risico's. Veel rating bureaus en duurzame beleggingsanalisten bieden een dergelijke beoordelingsmethodiek als service aan. Door wie wordt het toegepast? Negatieve screening is altijd al in trek geweest bij sommige pensioenfondsen, voornamelijk in Nederland, waar volgens onderzoek van de VBDO en Eurosif 184 miljard (of ongeveer 42% van het totale Nederlandse pensioenvermogen) wordt beheerd met een bepaalde vorm van negatieve screening. 11 Het wordt ook veel gebruikt voor de beleggingsfondsen van liefdadigheidsinstellingen en kerken. Doorlichting op basis van normen wordt steeds meer gebruikt als minimum criterium in beleggingsprocedures, vooral in Scandinavië. Het totale bedrag van activa dat in Europa wordt beheerd met screening op basis van normen, wordt geschat op 100 miljard. Instrument Veel gebruikte negatieve screeningen door institutionele beleggers Strijdmachten en kernwapens Productie van en handel in alcohol Productie van en handel in schadelijke stoffen (zoals pesticiden, PVC, etc.) Milieuschadelijke activiteiten Slechte arbeidsomstandigheden en -voorwaarden Dierenuitbuiting (bijv. bontindustrie, bio-industrie) Dierproeven (bijv. voor farmaceutische en cosmetica-industrie) Activiteiten, processen of producten die een grote invloed hebben op klimaatsverandering (bijv. auto-, olie- en gasindustrie, wegenbouw, etc.) Productie van en handel in stoffen die de ozonlaag aantasten Kernenergie Gokken Genetische manipulatie Productie van en handel in tabak Bedrijven actief in landen met tirannieke regimes Pornografie Bron: Observatoire de la Finance, Responsible Investment in Europa, online executive summary. 11 Bron: Socially Responsible Investment among European Institutional Investors 2003, Eurosif 16

17 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen POSITIEVE SCREENING Wat is het? Positieve screening is de selectie, binnen een gegeven beleggingsuniversum, van aandelen van bedrijven die het best presteren op bepaalde duurzame (corporate governanc of SME) criteria. De populairste vorm van positieve screening wordt best-in-class genoemd, waarbij aandelen van de best presterende ondernemingen worden geselecteerd binnen elke sector. Het sectorevenwicht binnen het beleggingsuniversum wordt hierdoor gehandhaafd. Een iets minder populaire vorm is pioniers-screening, waarbij fondsen zich specialiseren in ondernemingen uit bepaalde "duurzame" bedrijfstakken, zoals duurzame energie, onderwijs of milieutechnologie. Fondsen die positieve screening toepassen op obligaties komen geleidelijk aan ook steeds meer beschikbaar. Ondanks dat het een goede strategie is om alle aspecten van corporate governance en SME aan te pakken, worden in de praktijk corporate governance criteria nauwelijks gebruikt bij positieve screening. Om ook corporate governance onderwerpen toe te passen in het duurzame beleggingsbeleid, kan beter gekozen worden voor de strategiën engagement- of stemmen. Positieve screening is gewoonlijk gebaseerd op de zogenaamde triple bottom line. Dit houdt in dat bedrijven goed moeten presteren op zowel economisch, sociaal als milieugebied. Meer uitleg over de criteria die worden gebruikt om bedrijven door te lichten, staan opgesomd in het instrument op pagina 20. Waarom wordt positieve screening toegepast? Op het Europese vasteland wordt positieve screening beschouwd als een uitstekende duurzame beleggingsstrategie. Door de systematische benadering waarmee een groot aantal bedrijven worden doorgelicht, wordt deze strategie vaak als meer verantwoordelijk geacht dan engagement. Maar, net zoals bij negatieve screening, geloven sommige beleggers dat door positieve screening de diversificatie van beleggingen afneemt en deze strategie daarom ingaat tegen de beperkingen die door de fiduciaire plicht worden opgelegd. Hoewel dit met advocaten moet worden besproken en de bijzonderheden van een land of pensioenfonds in acht genomen, kunnen we wel stellen dat deze bewering ook geldt voor andere vormen van selectieve beleggingen, zoals large cap of small cap fondsen, enz. Juist bij de best-in-class methodiek wordt geprobeerd om dit bezwaar tegen te gaan door het sectorevenwicht in de portefeuille te handhaven. In de volgende toelichting wordt dit in meer detail uitgelegd. 17

18 Toelichting Hoe best-in-class presteert in vergelijking met referentie-indexen Onderzoeken 12 tonen aan dat de omvang van het beleggingsuniversum een centrale rol speelt om te bepalen hoe best-in-class de prestatie tegen een referentiepunt kan beïnvloeden. In de praktijk geldt dat hoe groter het oorspronkelijke beleggingsuniversum is, hoe kleiner de kans is dat de fondsprestaties opmerkelijk beïnvloed zijn in verhouding tot het referentiepunt. Bij een kleiner universum, zoals de beursindexen van kleinere landen, houdt de aanwezigheid van zwaar doorwegende aandelen (bedrijven met kapitalisaties die groter zijn dan gering) een zeker gevaar in voor positieve screening. Omdat de prestaties van deze aandelen een sleutelrol spelen om de evolutie van de algemene index te bepalen, houdt het opnemen of uitsluiten van deze grote bedrijven een belangrijk risico in. Bij veel voorkomende grotere referentiepunten, zoals de S&P 500 of MSCI 650, verdwijnt dit risico echter. Als best-in-class portefeuilles dus gebaseerd zijn op grote universums, zijn ze qua risico s een aanvaardbaar beleggingsmiddel. Hoe wordt het toegepast? Pensioenfondsen kunnen beleggen in bestaande fondsen die worden beheerd met positieve screening. Ze kunnen ook beleggen in fondsen die een duurzaam beleggingsindex volgen. Bovendien kunnen ze hun bestuurders vragen om de screening van hun keuze toe te passen. De volgende vier stappen moeten doorlopen worden bij het samenstellen van een best-in-class portefeuille: 1. Beleggingsuniversum selecteren, gewoonlijk een index met hoge kapitalisatie 2. Behoorlijk bestuur/sme screening toepassen, hoogste x % van beste presteerders tegen criteria behouden 3. Traditionele financiële analyse toepassen 4. Sectorgewichten aanpassen om oorspronkelijke wegingcoëfficiënt van index opnieuw te verkrijgen Door wie wordt het toegepast? Sommige pensioenfondsen of andere institutionele pensioenbeleggers op het Europese vasteland onderhouden testportefeuilles op basis van positieve screenings voor een klein aandeel van hun activa. Enkele voorbeelden zijn ABP en PGGM in Nederland, de FRR en binnenkort ook ARCO/AGIRC in Frankrijk. Best-in-class fondsen en andere positieve screeningsportefeuilles zijn in hoge mate beschikbaar bij vermogensbeheerders overal ter wereld. 12 Zie International Evidence on Ethical Mutual Fund Performance and Investment Style, door Bauer, Koedijk en Otten, november

19 VBDO & Eurosif 2005 Handreiking Duurzaam Beleggen voor Pensioenfondsen Casestudy Een best-in-class testportefeuille bij ABP ABP is het grootste pensioenfonds van Europa (fondsvermogen 150 miljard ) en is actief betrokken bij duurzaam beleggen. Hun duurzame best-in-class portefeuille is ongeveer 150 miljoen groot en dient om ervaringen op te doen voor toekomstige activiteiten op dit gebied. De actieve houding van ABP op dit gebied werd in 2003 beloond met de IPE Award voor het beste Europese pensioenfonds op het vlak van duurzaam beleggen. De in-house fondsbestuurder van ABP besteedt de rating voor milieu, maatschappelijke en strategische beleidskwesties voor bedrijven en sectoren uit. De portefeuille is gebaseerd op de MSCI-wereldindex. Bedrijven die kunnen worden opgenomen voor potentiële beleggingen worden geselecteerd op basis van corporate governance & SME criteria. Door middel van traditionele fondsbeheertechnieken krijgt de portefeuille haar defiinitieve samenstelling. De portefeuille is zo opgemaakt dat sectorgewichten worden gehandhaafd in overeenstemming met de referentie-index (maar ABP behoudt zich het recht voor van deze methodiek af te wijken voor specifieke aandelen wanneer er ernstige risico s meespelen). ABP onderzoekt en evalueert het afzonderlijke effect van enerzijds duurzaamheidscriteria (SME) en anderzijds corporate governance criteria op het fondsrendement. Bron: ABP Investments, 19

20 Instrument Onderwerpen en criteria voor positieve screening Voor bestuurders die positieve screening overwegen, worden in deze tabel kwesties en criteria vermeld die door ratingkantoren worden gebruikt. Deze aanpak is echter niet zomaar toepasbaar op alle bedrijven, omdat de bedrijven moeten worden beoordeeld volgens de belangrijkste kwesties in hun sector. Domein Human Resources Milieu Klanten en leveranciers Kwesties integratie van human resources kwesties in de bedrijfsstrategie bevorderen van arbeidsrelaties aanmoediging van werknemersparticipatie carrièreontwikkeling opleiding en training kwaliteit van beloningssystemen verbetering van arbeidsomstandigheden werktijden / aantal werkuren milieustrategie en eco-design preventie en beheersing van vervuiling (bodem, ongeval) ontwikkeling van groene producten en diensten bescherming van biodiversiteit bescherming van waterbronnen minimalisering van invloeden van energiegebruik op het milieu beheer van atmosferische uitstoot afvalverwerking beheer van plaatselijke vervuiling beheer van de invloeden van transport op het milieu beheer van de invloeden van het gebruik van producten/diensten op het milieu. productveiligheid informatie naar klanten toe verantwoorde contractuele overeenkomst duurzame relaties met leveranciers integratie van milieucriteria in de aankoopprocedure integratie van sociale criteria in de aankoopprocedure preventie van corruptie preventie van anticoncurrerende praktijken Mensenrechten eerbied voor mensenrechten, voorkomen van schendingen van menserechten vrijheid van vereniging en het recht op onderhandeling over arbeidsvoorwaarden afschaffen van kinderarbeid en gedwongen arbeid niet -discrimineren Betrokkenheid bij de gemeenschap Corporate governance Bron: Vigeo bevordering van maatschappelijke en economische ontwikkeling invloeden van de producten en diensten van een bedrijf op de maatschappij bijdrage tot zaken van algemeen belang samenstelling en beloning van raad van bestuur en directeuren audit & interne controles rechten van aandeelhouders 20