Nicolaas Martinus Maria Nibbering

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Nicolaas Martinus Maria Nibbering"

Vera de Vos
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

Nicolaas Martinus Maria Nibbering 29 mei 1938 25 augustus 2014

1 Nicolaas Martinus Maria Nibbering 29 mei augustus 2014 Foto: Christian Grün/NVMS 76 levensberichten en herdenkingen 2015

2 Levensbericht door A.J.R. Heck en D.N. Reinhoudt Op maandag 25 augustus 2014 overleed in Wilnis op 76-jarige leeftijd Nicolaas (Nico) Martinus Maria Nibbering. De dag dat hij overleed viel samen met de openingsdag van de jaarlijkse conferentie van de International Society for Mass Spectrometry in Genève, Zwitserland. Nico was een van de oprichters, aanjagers, en eerste president van deze vereniging. Het was misschien extra droevig dat zijn sterfdag samenviel met deze bijeenkomst, maar het was ook fraai om te zien hoe de tweeduizend aanwezigen daar samen met verdriet en groots respect stil stonden bij het heengaan van deze man die zoveel heeft betekend voor de massaspectrometrie in Nederland, maar ook ver daar buiten. Nico werd geboren op 29 mei 1938 in Zaandam. Nadat hij in Zaandam zijn middelbare schoolopleiding had afgerond, begon in 1956 een lange verbintenis tot aan zijn pensioen met de Universiteit van Amsterdam (UvA), waar hij scheikunde ging studeren. Hij promoveerde hier in 1968 cum laude bij Thymen Jan de Boer. Illustratief voor zijn grote kwaliteiten, kreeg Nibbering al voor het afronden van zijn promotie een vaste aanstelling aan de UvA, vrij spoedig ook als lector. Op 1 januari 1980 volgde zijn benoeming tot hoogleraar organische chemie en later chemische massaspectrometrie tot aan zijn emiraat in Na zijn emiraat was hij gasthoogleraar aan het Laser Centre van de Vrije Universiteit van Amsterdam en gastmedewerker bij het MESA+ Research Instituut voor Nanotechnologie van de Universiteit Twente. In 1988 werd Nibbering benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Opgeleid in de groep van De Boer werd Nico al vroeg gegrepen door de mogelijkheden die de analytische massaspectrometrie bood voor het analyseren en bestuderen van organische reacties, daarbij niet alleen kijkend naar de begin- en eindproducten, maar vooral naar hoe ook intermediare toestanden in die reacties konden worden gekarakteriseerd, om zo tot een beter begrip te komen van de mechanismen die achter die reacties schuil gaan. De titel van zijn proefschrift luidde Mass spectrometry of some aralkyl compounds with a functional group in the side-chain en dit werk vormde het begin van Nico s interesse en latere uitmuntende expertise op het gebied van levensberichten en herdenkingen

3 de gasfase ion chemie. Hij gebruikte zijn kennis van de organische chemie om stabiele isotopen in te bouwen in moleculen. Daardoor kon hij ze een specifieke massaspectrometrische signatuur meegeven die hij kon volgen wanneer deze vervolgens als ionen in de massaspectrometer uit elkaar vielen of reageerden met neutrale moleculen. Op deze manier kon bestudeerd worden hoe waterstof- of koolstofatomen zich verplaatsen van de ene naar de andere chemische binding tijdens de reacties die plaatsvonden. Dit leverde essentiële informatie op om reactiemechanismen op te helderen. Dit waren de beginjaren van een nieuw vakgebied: de organische massaspectrometrie. Al vroeg in zijn carrière in 1968, gesteund door een Shell Travel Fellowship, bezocht Nibbering als een van de eerste Europese organische massaspectrometristen de Verenigde Staten, waar hij de laboratoria van verschillende pioniers in dit ontluikende vakgebied bezocht. Grote indruk maakten op hem de bezoeken die hij bracht aan de laboratoria van Fred McLafferty van de Cornell University en Frank H. Field (toen bij Esso Oil in New Jersey). Na deze reis werd Nibbering direct opgenomen in de toen nog kleine maar hechte massaspectrometrie familie. Hij legde in die tijd contacten voor het leven met belangrijke collegae uit de VS zoals Michael Gross en de reeds genoemde McLafferty en Field. Met de kennis en inspiratie opgedaan in de VS en met zijn grote inzet en aanstekelijke enthousiasme, lukte het Nibbering al vrij snel na zijn promotie een groep op te bouwen op het gebied de organische massaspectrometrie aan de UvA. Nibbering was gefascineerd door de eigenschappen van geladen moleculen, ionen, waarbij zijn enthousiasme zichtbaar en hoorbaar toenam wanneer het ging over radicaal oneven-elektronsystemen en vooral als deze ook nog eens een negatieve lading hadden. Dit betekende niet dat hij het werk aan positief geladen even-elektronsystemen schuwde. Zijn voorliefde voor negatief geladen ionen was goed in het laboratorium waarneembaar, gezien het feit dat de polariteitsschakelaar op zijn eerste ion cyclotron massaspectrometer niet meer plus en min aangaf maar boring en interesting. Bijzondere moleculen, chemisch gezien, hadden altijd zijn grote interesse. Daaronder vielen distonic ions, waarbij de lading en het oneven elektron gescheiden zijn in lokalisatie op het ion (bijvoorbeeld CH2-OH 2 +), ionmolecuul complexen en moleculen die schijnbaar meer bindingen aangaan dan hun valentietoestand toestaat (bijvoorbeeld CH 5 + en H 3 O ). Vooral later in zijn carrière complementeerde hij de massaspectrometrische analyse van 78 levensberichten en herdenkingen 2015

4 de unimoleculaire en bimoleculaire reacties van deze ionen met theoretische berekeningen en fysische chemische en andere spectroscopische technieken. Zo koppelde hij als een van de eersten een laser aan de massaspectrometer om op deze wijze laser-geïnduceerde fragmentatie te bewerkstelligen. Nibbering wilde graag de fragmentatie van ionen tijd-opgelost bestuderen en ook hun verval in hoge velden om zo op picoseconden tijdschaal twee concurrerende vervalmechanismen te kunnen bestuderen. Nibbering en zijn groep bouwden in de begin jaren tachtig in zijn laboratorium op het Roeterseiland een van de eerste ion cyclotronresonantie massaspectrometers, lang voordat deze commercieel beschikbaar kwamen. Met behulp van deze hoge resolutie massaspectrometrie konden hij en zijn collegae vooral goed reacties bestuderen wanneer deze gevangen werden in een ionentrap die zich bevond in een hoog magneetveld. De groep bestudeerde niet alleen de chemie, ze ontwikkelde ook de apparatuur verder. Een goed voorbeeld daarvan is Nibberings werk waarin hij nieuwe pulssequenties introduceerde om ionen beter te kunnen isoleren en trappen in Fourier transform ion cyclotronresonantie massaspectrometers. In de beginjaren richtte hij zijn onderzoek vooral op reacties van kleinere moleculen en ionen (in massa vaak < 100 Da). Mogelijk gemaakt door de vooruitgang in de ionisatietechnieken bestudeerde hij later ook organometaal complexen, peptiden, eiwitten en host-guest supramoleculaire complexen. Op dit gebied leverde hij een grote bijdrage aan de karakterisering van grote neutrale supramoleculaire aggregaten. Gedurende zijn carrière publiceerde Nibbering meer dan 400 artikelen en begeleidde hij ongeveer veertig onderzoekers naar een succesvolle promotie. Zo was hij verantwoordelijk voor de opleiding van de tweede generatie van massaspectrometristen in Nederland, zoals Jan van de Greef (TNO en Universiteit Leiden), Andries Bruins (Universiteit Groningen) en Albert Heck (Universiteit Utrecht). Mede door de inspirerende rol van Nibbering hebben zij dit vakgebied op hun eigen wijze verder op de kaart gezet zowel in Nederland als internationaal. Professor Nico Nibbering was in Nederland een van de belangrijkste pioniers op het gebied van de massaspectrometrie en genoot een grote internationale reputatie. Hij was een van de oprichters en voormalig voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Massaspectrometrie. Daarnaast was Nibbering de eerste voorzitter van de European Society for Mass Spectrometry en levensberichten en herdenkingen

5 ook gedurende geruime tijd President van de International Mass Spectrometry Society. Zijn wetenschappelijk oeuvre werd internationaal hoog gewaardeerd hetgeen onder meer blijkt uit de aan hem toegekende Thomson Medal van het International Mass Spectromety Committee in 1991 en de Joannes Marcus Marci Award in Nibbering was erelid van de British Society for Mass Spectrometry en de Indian Society for Mass Spectrometry. Nico was een groot ambassadeur van de Nederlandse chemie, hij sprak regelmatig als plenaire spreker op internationale conferenties, bouwde een enorm netwerk op en bezocht tijdens zijn vele reizen alle continenten. Veel van zijn collegae werden persoonlijke vrienden waarmee hij intensief contact onderhield. Nico was een aimabele en joviale man, die niet alleen zijn studenten inspireerde, maar heel de internationale gemeenschap van massaspectrometristen. Hij stond altijd klaar om advies te geven en was een belangrijke adviseur voor zowel academische als industriële chemici. Nico was een zeer actief lid van de KNAW, trouw bezoeker van Afdelings- en Sectievergaderingen. Naast zijn werk en familie, vormde oude racemotoren een andere grote passie voor Nico. Hij bezat jarenlang een Norton Manx die hij zelf opknapte, en probeerde ook zo vaak als het maar kon te gaan naar de trainingen en wedstrijden op de TT van Assen. 80 levensberichten en herdenkingen 2015

Vergelijkbare documenten

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: J.W.F. Beks &, Levensbericht H.G.J.M. Kuijpers, in: Levensberichten en herdenkingen, 1992, Amsterdam, pp. 39-42 This