Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW)

Transcriptie

1 Huygens Institute - Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW) Citation: A.J.P. Oort, Levensbericht E. van Slogteren, in: Jaarboek, , Amsterdam, pp This PDF was made on 24 September 2010, from the 'Digital Library' of the Dutch History of Science Web Center ( > 'Digital Library > Proceedings of the Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences (KNAW),

2 Levensbericht van EGBERTUS VAN SLOGTEREN (9 april oktober 1968) DOOR A J. P. OORT Egbertus van Slogteren werd op 9 april 1888 te Groningen geboren. Hij studeerde biologie aan de Rijksuniversiteit te Groningen en sloot zijn studie in 1917 af met een promotie bij j. W. Moll, op een proefschrift getiteld: "De gasbeweging door het blad in verband met stomata en intercellulaire ruimten". De doktorsgraad werd hem "cum laude" verleend. In hetzelfde jaar werd hij aangesteld als fytopatholoog aan het toenmalige Instituut voor Phytopathologie te Wageningen met standplaats Lisse. Van 1920 af was hij tevens directeur van het door hem gestichte Laboratorium voor Bloembollenonderzoek waarvan de bouw mogelijk was geworden door gelden beschikbaar gesteld door de bloembollenkwekers en dat in 1922 gereed kwam. In 1942 werd hem een hoogleraarschap te Groningen aangeboden maar een aktie in de bollenstreek hem te behouden, leidde in 1925 tot de benoeming als buitengewoon hoogleraar aan de Landbouwhogeschool te Wageningen eveneens met standplaats Lisse. In 1953 werd het in een gewoon hoogleraarschap omgezet. Bij het bereiken van de 70-jarige leeftijd legde Van Slogteren ook het direkteurschap van het laboratorium neer. Op 17 oktober 1968 overleed hij te Bennebroek. Vele onderscheidingen vielen hem ten deel. De Royal Horticultural Society in London benoemde hem tot erelid en begiftigde hem met de Peter Bart Memorial Cup. In 1953 werd hij lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. In 1966 viel hem de eer te beurt als eerste de Beyerinck-Virologie prijs te ontvangen. Behalve vele buitenlandse reizen in verband met de problemen, die de export en import van bloembollen met zich meebrachten, maakte hij op verzoek van de F.A.O. ook een reis naar de Goudkust om de "Swollen shoot disease", een virusziekte van de cacao te bestuderen. Van Slogteren was een veelzijdig bioloog, met een fundamentele aanpak van de problemen waarvoor hij gesteld werd, met daarnaast een helder inzicht in, voor de praktijk toepasbare oplossingen. Aangezien ziekten van zeer uiteenlopende aard, veroorzaakt door schimmels, bacteriën en aaitjes de grootste bedreiging vormden voor de bloembollencultuur, was het niet te verwonderen dat Van Slogteren als fytopatholoog werd aangesteld. Hij begon zijn loopbaan te Lisse met een onderzoek naar de biologie en de bestrijding van een in die tijd zeer schadelijke aantasting van de - 2 -

3 EGBERTUS VAN SLOGTEREN (9 april oktober 1968) - 3 -

4 236 narcis door stengelaaltjes. Hij ontwikkelde in korte tijd een voor de praktijk doeltreffende bestrijdingsmethode en verwierf daarmee en ook met andere onderzoekingen, het vertrouwen van de kwekers, die aanvankelijk enigszins afwijzend stonden tegen deze nieuweling in de bollencultuur. De praktijk stelde gelden beschikbaar en daarmee begon de ontwikkeling van het laboratorium voor Bloembollenonderzoek. Het groeide onder de leiding van Van Slogteren in de loop der jaren uit tot een insteiling met grote bekendheid in binnen- en buitenland. Bij de bestudering van plantenziekten huldigde hij het standpunt dat kennis van de gezonde plant nodig is om ziekteverschijnselen volledig te kunnen begrijpen. Dit fysiologische stempel bracht hem er ook toe afwijkingen van fysiologische aard, vaak een gevolg van bewaring onder minder geschikte omstandigheden, te bestuderen. In navolging van het grondleggende onderzoek van A. H. Blaauw over de bloemvorming en bloeiversneiling, werd onderzoek verricht over de bloeibeinvloeding mede ten dienste van de export zowel naar het noordelijk als naar het zuidelijk halfrond. Nadat de belangrijkste ziekten veroorzaakt door schimmels, bacteriën en aaltjes waren bestudeerd en nadat voor vele van deze bestrijdingsmethoden waren uitgewerkt, kwamen andere ziekten, namelijk de virusziekten meer voor het voetlicht. Dit bracht tussen de jaren 1935 en 1940 een gehele ommekeer teweeg in het onderzoek. Bij het betreden van dit gebied wendde Van Slogteren zich tot de dier-virologen om de daar ontwikkelde methoden, vooral die van de serologische virusdifferentiatie en virusdiagnostiek te bestuderen. Met de hem eigen niet-aflatende energie en doorzettingsvermogen werden de moeilijkheden, die bij de bereiding van specifieke antistoffen optreden overwonnen. Het lukte een grote reeks immuunsera tegen talrijke plantevirussen te bereiden. Dit onderzoek dat zo sterk verschilt van dat uit de voorafgaande periode maakte wederom een belangrijke uitbreiding van het laboratorium en inrichting met de modernste apparatuur noodzakelijk. Ook hiervoor stelde de bloembollencultuur de nodige gelden beschikbaar. Werden de antisera aanvankelijk alleen toegepast ter differentiatie en identificatie van bloembollenvirussen, al spoedig werd ook voor andere gewassen het belang van het aantonen cn de identificering van eventueel daarin voorkomende virussen ingezien. Ter verkrijging en tot het instandhouden van gezond aardappelpootgoed, van zo uitnemend belang voor de Nederlandse pootgoed-export, werden antisera tegen vele aardappelvirussen bereid en in grote hoeveelheden afgeleverd. Naast de reeks bekende X, Y, A, en andere virussen werd dank zij de antisera een nieuw virus ontdekt, dat ter ere van Van Slogteren, in wiens laboratorium het was ontdekt, de naam S-virus kreeg. Ook tegen virussen van andere gewassen, zoals dahlia, anjer, biet e.a. kwamen antisera beschikbaar, die niet alleen in Nederland, maar ook door het buitenland werden afgenomen. Van Slogteren was een opvallende en karakteristieke figuur, die men - 4 -

5 237 niet meer vergat als men hem éénmaal had ontmoet. Dat kwam mede door het grote enthousiasme waarmee hij zijn bezoekers wist te boeien, een enthousiasme dat zeker in hoge mate heeft bijgedragen tot de invloed die hij èn op de wetenschap èn op de praktijk heeft uitgeoefend. Wat dit laatste betreft moge hier het volgende geciteerd worden. In een rede gehouden in 1941 voor de Koninklijke Algemene Vereniging voor Bloembollencultuur te Haarlem zei Van Slogteren: "Toen ik in 1917 mijn werk in Uw milieu begon, was de belangstelling voor het wetenschappelijk onderzoek matig en de verwachting over het algemeen niet groot". Naar aanleiding daarvan schreef de voorzitter van deze vereniging, O. F. A. H. van Nispen tot Pannerden bij het aftreden van Van Slogteren in 1958 het volgende. "In 1957, 40 jaren na dit begin, mocht ik (v.n.t.p.) in eenzelfde bijeenkomst te Haarlem getuigen dat de belangstelling voor het wetenschappelijk onderzoek zich van matig (van de hem aangeboren hoffelijkheid mag verwacht worden dat dit zacht was uitgedrukt) tot intens heeft ontwikkeld en dat de verwachting die in den beginne niet groot was, In het geheel geen verwachting meer was, doch was vervangen door zekerheid, gestaafd door feiten en resultaten in het verleden - door overtuiging, aan die feiten en resultaten ontleend, voor de toekomst". Met zijn groot gezag en zijn onbetwiste deskundigheid heeft Van Slogteren ook een grote rol gespeeld op internationaal niveau. Hij heeft dit gedaan op de internationale planteziektenkundige congressen, waar hij o.m. steeds heeft gestreden voor redelijke eisen te stellen bij het uitvaardigen van fytosanitaire maatregelen. Hij heeft dit ook gedaan tijdens verschillende bezoeken aan de Verenigde Staten van Amerika, wanneer maatregelen de export van bloembollen bedreigden. Uit het voorgaande zou men kunnen afleiden dat de praktijk hem meer lag dan de wetenschap. Dit is zeker niet het geval. Zelf heeft hij gezegd: "Er is maar één wetenschap en ook maar één motief voor de wetenschappelijke onderzoeker, d.i. de wetenschappelijke emotie, die hem dwingt te zoeken naar de waarheid". Bij de toekenning van de Beyerinck Virologie prijs, een gouden medaille, werden zijn grote wetenschappelijke verdiensten nog eens bijzonder naar voren gebracht. Bij de uitreiking zei J. D. Verlinde onder meer: "dat U ook in de tweede periode (die van het virus) wetenschappelijk onderzoek van een zodanige allure heeft verricht, dat het de jury weinig moeite heeft gekost U voor te dragen voor het ontvangen van de Beyerinck-medaille". Ook het bij zijn afscheid in 1958 verschenen Van Slogteren-nummer van het Tijdschrift over Planteziekten, een nummer waarin talrijke artikelen van Nederlandse en van buitenlandse collega's en vrienden zijn opgenomen, getuigt van de algemene waardering voor Van Slogteren als mens en als onderzoeker