Kauw- en slikproblemen

Transcriptie

1 Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Kauw- en slikproblemen Dienst kwaliteit info@jessazh.be Tel: Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke zetel: Salvatorstraat 20, B-3500 Hasselt versie april 2015 (Object-ID )

2 Welkom In deze brochure vindt u meer informatie over kauw- en slikproblemen. Hoe kan u kauw- en slikproblemen herkennen en waarom is dit zo belangrijk? Verder komen een aantal adviezen aan bod over hoe veilig eten en drinken (geven). U vindt hier een beschrijving van algemene raadgevingen. Daarnaast vraagt elke patiënt een individuele aanpak. Er zijn vaak goede redenen om bepaalde patiënten op een andere manier te benaderen. Identieke patiënten bestaan immers niet. Bij specifieke problemen neemt u daarom best contact op met de behandelende arts en/of de logopedist. Indien u bij het lezen van deze brochure nog vragen heeft of bijkomende informatie wenst, kan u steeds terecht bij de arts, de verpleegkundige of de logopedist. 1

3 2

4 Inhoud 1. Hoe verloopt het normale slikken? p Wat zijn kauw- en slikproblemen? p Waarom is het belangrijk om slikproblemen te herkennen? p Welke problemen kunnen zich voordoen? p Algemene richtlijnen bij eten en eten geven p. 6 Omgeving Houding Voedselkeuze Wijze van aanbieden Materiaal Mondhygiëne 6. Richtlijnen i.v.m. het drinken p. 11 Houding Hoe drinken geven met een glas Gebruik NOOIT tuitbeker of rietje Geen vloeistof met brokjes erin Vloeistof indikken 7. Wat als een patiënt zich toch verslikt? p Contactgegevens p. 15 3

5 1. Hoe verloopt het normale slikken? Eten en drinken worden eerst voorbereid in de mond. Op het moment dat het eten of het drinken naar de keelholte afzakt, wordt er vanuit de hersenen een commando gegeven om de luchtweg af te sluiten. Voeding en drank worden dan naar de slokdarm geleid. neusholte mondholte huig keelholte tong strotklepje slokdarm strottehoofd luchtpijp 2. Wat zijn kauw- en slikproblemen? Algemeen worden kauw- en slikproblemen (dysfagie) omschreven als moeilijkheden bij het verwerken en transporteren van voedsel, drank, speeksel of medicatie van de mond naar de maag. Verslikken treedt op wanneer voedsel of vloeistof het strottenhoofd en luchtpijp binnendringt in plaats van de slokdarm. 4

6 3. Waarom is het belangrijk om slikproblemen te herkennen? De lichamelijke gevolgen van kauw- en slikproblemen kunnen velerlei zijn: verlies van lichaamsgewicht, ondervoeding, uitdroging, maar ook longontsteking. Daarnaast kunnen kauw- en slikproblemen een impact hebben op sociaal en psychologisch vlak, bijvoorbeeld angst om te eten of te drinken, vermijden van sociale contacten 4. Welke problemen kunnen zich voordoen? Het eten of drinken loopt terug uit de mond. Het voedsel kan niet of onvoldoende gekauwd worden. Het voedsel blijft (gedeeltelijk) achter in de mond na het slikken. Hamsteren: het voedsel blijft in de wangzak zitten. Verslikken in eten of drinken. Verslikken zonder hoesten. Gevoel van restanten in de keel. Braken, oprispingen. Afkeer van bepaalde voeding, weigeren. Verminderde voedselinname. Terugkerende longontstekingen.... 5

7 5. Algemene richtlijnen bij eten en eten geven Om de problemen van dysfagie zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken is het belangrijk om op de juiste manier te eten. Deze richtlijnen zijn belangrijk zowel bij het zelfstandig eten als bij het voeden. Omgeving Rustig en prikkelarm (TV, bezoek, ). Patiënt moet voldoende alert zijn. Patiënt stimuleren zoveel mogelijk zelf te eten, eventueel begeleid. Houding Zo recht mogelijk (symmetrisch). Verlamde zijde en hoofd zo goed mogelijk ondersteund. Zithoek 90. Voeten op de grond. Relaxzetel in rechte positie. Zittend aan tafel: tafel op juiste hoogte, armen steunend op tafel. Liefst op stoel of in rechte zetel. Indien in bed >> zo goed mogelijk positioneren. 6

8 Slechte zithoudingen 7

9 Goede zithoudingen 8

10 Voedselkeuze Juiste consistentie (zo nodig in overleg met logopedist). Geen gemengde consistenties: brood niet weken in drank >> verslikken. Dus: eten ook niet doorspoelen! Mag wel: brood weken in ingedikte dranken of brood combineren met platte kaas, pudding Temperatuur- en smaakaanpassingen - Koude of zure voeding bij vertraagde slikinzet - Afwisselende smaken (eten niet onder elkaar mengen) Bruisende of te hete dranken geven soms problemen. Wijze van aanbieden Grootste kans op verslikken: gevoed worden! Gebruik liefst een koffielepel. Lepelplaatsing: in het midden of aan de niet aangedane zijde. Voedsel laten afhappen van lepel: niet afschrapen langs bovenlip. Observeer bij elke hap het slikken (heffen van strottenhoofd) vooraleer een nieuwe hap aan te bieden (dus naar patiënt kijken, niet naar bord). Na het slikken of bij het zien van een gevulde lepel wordt mond vaak automatisch geopend. Controleer op hamsteren. Bord in het zicht van de patiënt zetten. Oogcontact houden. Op ooghoogte gaan zitten. 9

11 Materiaal Zoveel mogelijk gewoon bestek en servies gebruiken. Geen tuitbekers gebruiken. Breed glas/kopje gebruiken. Glas niet volledig laten leeg drinken. Geen medicatie in kleine potjes >> hoofd kantelt achterover = slecht houding. Niet drinken met rietje >> moeilijke coördinatie. Begeleiding Geef korte, duidelijke instructies. Zorg voor een goed passende tandprothese. Voer geen gesprekken tijdens het eten geven. - Praten met eten in mond: gevaar voor verslikken. - Minder concentreren op slikken. Voldoende kauwen >> betere vermenging met speeksel. Rustig en regelmatig tempo, soms rustpauzes nodig. Maaltijd beëindigen met drinken, indien nodig ingedikt. Patiënt na de maaltijd nog +/- 30 minuten laten rechtop zitten. Mondhygiëne Zorg voor een goede mondhygiëne. Dit is de belangrijkste voorzorgsmaatregel om longontsteking te voorkomen! Na elke maaltijd controleren of mond leeg is. Gebit en tandvlees zo nodig reinigen na maaltijd. Patiënt aanmoedigen mond te reinigen met tong. Mondholte minstens 1 maal per dag grondig reinigen met helder water. Na elke inname van medicatie controleren of pillen doorgeslikt zijn. 10

12 6. Richtlijnen i.v.m. het drinken Houding Goed rechtop zitten, voeten op de grond. Liefst op stoel of in rechte zetel. In bed: zo goed mogelijk recht zitten. Slok voor slok drinken. Gebruik NOOIT tuitbeker of rietje. Gebruik breed glas (hoofd kantelt niet achterover). Voor eventueel aangepast materiaal (schuine beker, tremorbeker ), overleg met uw logopedist. Hoe drinken geven met een glas Houd het glas schuin, drank tot aan de rand. Zet het glas aan de onderlip. Laat de zorgvrager de drank afhappen, de drank NIET in de mond gieten. Als zorgvrager niet afhapt: stimuleren aan bovenlip. 11

13 Geen vloeistof met brokjes erin Soep mixen. Brood niet weken in drank. Vermijd te dunne saus. Vloeistof indikken Overleg met uw logopedist of indikken nodig is en hoeveel. Indikken van grotere porties (1l ) is gebruiksvriendelijker. Indikken drinkvoeding: shaker gebruiken 50 ml water (+ eventueel ijsblokje) en drinkvoeding in shaker. Nodige indikkingspoeder toevoegen. Goed schudden, nog 5 minuten laten nadikken. Probeer zoveel mogelijk de normale eetsituatie te behouden: samen eten aan een gedekte tafel. Als dit niet mogelijk is, maak het toch gezellig. Besteed niet meer aandacht dan nodig aan kauwen en slikken. De maaltijden zijn 3 vaste, aangename momenten op een dag waar we naar uitkijken! 12

14 7. Wat als een patiënt zich toch verslikt? STOPPEN met eten en drinken geven!!! Aanmoedigen tot hoesten en laten uithoesten. Verwijder indien mogelijk de voedselbrok uit de mond. Tussen de schouderbladen kloppen: - Laat de persoon voorover buigen. - Plaats een hand op het borstbeen. - Sla met de hiel van de andere hand tussen de schouderbladen. - Moedig de persoon aan om te hoesten. - Herhaal dit 5 keer. Heimlich-manoeuvre (zie afbeelding volgende pagina): Pas enkel toe bij ernstige verslikking: niet kunnen hoesten, praten of ademen! - Neem plaats achter de persoon en laat deze voorover buigen. - Sla je armen om zijn middel en maak een vuist met een hand. - Pak met je andere hand de vuist vast. - Leg de vuist net boven de navel, in het midden van de buik. - Geef met beiden handen krachtig een ruk schuin omhoog. - Herhaal dit enkele keren tot de voedselbrok omhoog komt. - Indien de obstructie niet verwijderd kan worden, verwittig de hulpdienten (112). Raadpleeg altijd een arts na het toepassen van het Heimlich-manoeuvre. Volgende technieken hebben geen effect: - Klopjes op de rug geven. - Armen in de lucht steken. 13

15 Heimlich-manoeuvre Pas enkel toe bij ernstige verslikking: niet kunnen hoesten, praten of ademen! Raadpleeg altijd een arts na het toepassen van het Heimlich-manoeuvre. 14

16 8. Contactgegevens Voor verdere informatie kan u steeds terecht bij de logopedisten van het Jessa Ziekenhuis. Campus Salvator Margriet Goltstein Tel: , margriet.goltstein@jessazh.be Inge Thielens Tel: , inge.thielens@jessazh.be Campus St.-Ursula Louisette Raymaekers Tel: , louisette.raymaekers@jessazh.be Ingrid Castermans Tel: , ingrid.castermans@jessazh.be Sara Noels Tel: , sara.noels@jessazh.be Campus Virga Jesse Kris Vliegen Tel: , kris.vliegen@jessazh.be Christel Wijnen Tel: , christel.wijnen@jessazh.be Yolande Jacobs Tel: , yolande.jacobs@jessazh.be 15

17 Persoonlijke notities 16