Deskstudie naar een verantwoorde, gecoördineerde aanpak van PRRSv in Nederland. In opdracht van het Productschap Vee en Vlees.

Transcriptie

1 Deskstudie naar een verantwoorde, gecoördineerde aanpak van PRRSv in Nederland In opdracht van het Productschap Vee en Vlees Eindrapport Drs. F. Jonquiere 1, Dr. A. van Nes 1, Drs. T.F Duinhof 2 1 Faculteit Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht 2 Gezondheidsdienst voor Dieren, Deventer 13 juli 2011

2 Inhoudsopgave Samenvatting 3 1. Inleiding Kenmerken van het virus Diagnostiek 7 2. Overdracht van het PRRS-virus De invloed van contactstructuren Directe routes van infectie Indirecte routes van infectie Bouwstenen voor aanpak van PRRSv-infecties op varkensbedrijven Weging van de bekende risicofactoren voor PRRSv-infecties Rangschikking Externe Risicofactoren Rangschikking Interne Risicofactoren Bekende interventiemethoden om verspreiding van PRRSv tegen te gaan, gekoppeld aan genoemde risicofactoren Interventies voor Externe Risicofactoren Interventies voor Interne Risicofactoren Andere interventiemaatregelen om viruscirculatie op het varkensbedrijf tot staan te brengen Epidemiologische principes in eradicatieprogramma s Voorstellen voor aanpak PRRSv in Nederland Advies over uitvoeren pilot: regionaal beginnen Welk type regio? Gebiedsinventarisatie door middel van serologische screening Inventarisatie van hygiëne/preventie-status van bedrijven en opstellen van een bedrijfsspecifiek plan van aanpak Veterinairtechnische randvoorwaarden voor regionale aanpak Samenvatting: Maatregelen en randvoorwaarden voor opzet van regionale eradicatie van PRRSv Aanbevelingen voor het plan van aanpak Aanbevelingen voor de langere termijn 39 Bijlage: Regionale aanpak van PRRS; voortgangsbewaking op basis van diagnostiek. 41 Referenties 45 Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

3 Samenvatting Op initiatief van de Nederlandse varkenssector is door het PVV een onderzoek gestart naar de mogelijkheden voor landelijke aanpak van PRRS in Nederland. Een eerste stap in die richting is het inventariseren van de huidige beschikbare kennis, door middel van een deskstudie welke in dit rapport vastgelegd is. Deze deskstudie is gefinancierd door het PVV. Het doel van de deskstudie is de wetenschappelijke inzichten weer te geven over de verspreiding van het PRRS-virus (PRRSv). Ook wordt een overzicht gegeven van de risicofactoren die hierop van invloed zijn. Leidraad bij deze deskstudie waren de volgende vragen: 1. Hoe verspreidt PRRSv zich? 2. Welke risicofactoren zijn belangrijk voor de verspreiding en indien mogelijk wat is de relatieve bijdrage van elk van de factoren in de verspreiding? 3. Moet de aanpak van PRRS de lijn volgen van hoogprevalente bedrijven naar laagprevalente bedrijven, moet het een topdown benadering zijn, of moeten alle bedrijven in de regio daarbij betrokken worden? 4. Welke uitleesparameters zijn belangrijk? Is de prevalentie onder vleesvarkens de allesomvattende parameter of is het ook belangrijk om andere parameters op te nemen, zodat ook de mechanismen van verspreiding helderder worden en duidelijk wordt waarom de strategie al dan niet gewerkt heeft. 5. Welke verwachting mogen we hebben met betrekking tot vaccinatie in het kader van beheersing en/of eradicatie? Hoe belangrijk is de beperking van de verspreiding door aanpak van bedrijfsgebonden risicofactoren hierbij? Uit de deskstudie komen belangrijke risicofactoren voor de verspreiding van PRRSv naar voren die van belang zijn voor de Nederlandse varkenshouderij. Er zijn echter geen gegevens beschikbaar waaruit blijkt welke risicofactoren de meeste invloed zullen hebben. De relatieve bijdrage van de individuele factoren ten opzichte van elkaar is daardoor niet in een kwantitatieve maat uit te drukken. In dit rapport wordt wel een kwalitatieve weging aangebracht, op grond waarvan de risicofactoren gerangschikt zijn naar invloed. De weging is gebaseerd op wegingen in de literatuur en op meningen van experts. Voor introductie van PRRSv op een varkensbedrijf zijn, in volgorde van afnemend Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

4 belang, de volgende risicofactoren van belang: de aanvoer van dieren, het gebruik van (niet goed gereinigde) veewagens en transportmiddelen, de aanvoer van besmette lucht (afkomstig van varkensbedrijven in de omgeving), menscontacten (personeel/adviseurs en andere bezoekers), de aanvoer van sperma en andere materialen, de aanwezigheid van ongedierte en als laatste de afvoer van mest. Voor verspreiding binnen het bedrijf zijn als belangrijkste factoren naar voren gekomen: de lay-out van het bedrijf en direct daarmee samenhangend de algemene hygiënische bedrijfsvoering (inclusief gebruikte protocollen daarvoor) en in het bijzonder de hygiëne rondom personeel en bezoekers. Deze hebben alle drie grote invloed op de preventie van het in contact komen van gevoelige diergroepen met het PRRS-virus. Daarnaast zijn, in volgorde van afnemend belang, de aanwezigheid van meerdere categorieën varkens, de bedrijfsgrootte en de toepassing van vaccinatie, risicofactoren voor het verspreiden en optreden van PRRSv-infecties. Uit de deskstudie blijkt dat vanwege de eigenschappen van het virus interne maatregelen gericht op minimaliseren van verspreiding binnen het bedrijf een groot effect zullen hebben. Dit is belangrijk voor het draagvlak voor de aanpak van PRRSv. Een van de kansen die hier uit voortvloeien is dat wanneer het PVV besluit PRRSv te beheersen, dit - indien succesvol altijd zal resulteren in het tot staan brengen van viruscirculatie binnen en tussen bedrijven en als gevolg daarvan tot eradicatie van PRRSv op de bedrijven en in de regio. In een pilot om te bezien of PRRSv uitgeroeid kan worden dienen de interventiemaatregelen zich te richten op het voorkomen van insleep van PRRSv in het bedrijf en op het verminderen van de verspreiding binnen het bedrijf (externe en interne biosecurity). De vorming en training van personeel op varkensbedrijven en in de transportsector zijn belangrijk voor het handhaven van een gewenst niveau van preventie door middel van hygiëne. De noodzakelijke afwegingen voor het gebruik van vaccinatie als interventiemaatregel zijn in dit rapport aangegeven, inclusief een leidraad voor de toepassing van de huidige beschikbare vaccins. Een adequaat en voor ieder bedrijf toe te passen uniform advies op het gebied van vaccinatie kan vooralsnog niet gegeven worden, dit is afhankelijk van de bedrijfssituatie. Omdat buurtinfecties ook een belangrijke bron van insleep van virus zijn, is het verstandig om een pilot voor de aanpak van PRRSv regionaal in te steken omdat, door gelijktijdige aanpak op alle varkensbedrijven in de regio, een belangrijke bron van insleep verminderd wordt. Daarbij is het advies dit in een varkensarm gebied te doen, aangezien succes belangrijk zal zijn voor het vervolg en het draagvlak in de Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

5 sector. Tevens wordt aangeraden, indien toeleverende bedrijven buiten de regio zijn gelegen, deze te verplichten mee te doen met de regionale pilot. Uitleesparameters die gebruikt kunnen worden om vermindering van viruscirculatie in een regio te bepalen zijn: de uitstroom van virus negatieve gespeende biggen en, daaropvolgend, vleesvarkens en opfokgelten die seronegatief (vrij van antistoffen) worden. Doordat de viruscirculatie op vleesvarkensbedrijven stopt, zal vervolgens de kans op introductie van virus in buurtbedrijven verminderd worden. Dit zijn derhalve ook de uitleesparameters van de voortgang van de PRRSv-beheersing op varkensbedrijven in een regio. Hoofdlijnen samengevat: 1. Beheersing start met dezelfde basisvoorwaarden als eradicatie en zal daardoor altijd uitmonden in eradicatie, mits aan alle randvoorwaarden wordt voldaan. 2. De kans om PRRS te beheersen is het grootst in de vorm van regionale aanpak; hiermee worden 'buurtinfecties' zoveel mogelijk uitgesloten. 3. De regio waar de aanpak zal starten moet varkensarm zijn om een eerste succes te kunnen boeken. 4. De vorming en training van varkenshouders en transporteurs, om de vereiste aanpassingen in bedrijfsmanagement en werkprotocollen door te voeren, zal de nodige inspanning en tijd vergen. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

6 1. Inleiding Sinds de ontdekking van PRRSv eind jaren 80 zijn er pogingen ondernomen om tot beheersing of eradicatie van dit virus te komen. Het virus blijft echter tot op heden een belangrijke veroorzaker van reproductie problemen bij zeugen, abortus en sterfte van jonge biggen en respiratoire problemen bij (gespeende) biggen (Huang & Meng, 2010). Het PRRS-virus versterkt ook het effect van Influenza-, Streptococcen-, en PRCV-infecties bij vleesvarkens, en is door het optreden van secundaire infecties een belangrijke oorzaak voor het gebruik van antibiotica in de varkenshouderij. Ook Meng (2000) geeft aan dat PRRSv inmiddels wereldwijd voorkomt en dat PRRSv kan worden beschouwd als een ziekte met een belangrijke economische impact. Klinge (2009) noemt het zelfs de belangrijkste pathogeen in de varkenssector. Neumann et al en Hermann et al (2005) geven een schatting van kosten aan clinical losses voor de varkenshouders in de VS van 560 miljoen dollar per jaar. De varkenssector in de VS had in december 2010 een omvang van 64,3 miljoen totaal aanwezige varkens, inclusief 5,78 miljoen zeugen. Indien deze gegevens gecombineerd worden, resulteert dat in een schade van ongeveer $97 per fokzeug. Als dit geëxtrapoleerd wordt naar Nederland geeft dat een schade van 67 per fokzeug (gebaseerd op schade in de zeugenstapel inclusief de schade onder vleesvarkens). Op basis van een economische analyse op 9 zeugenbedrijven met PRRS-uitbraken in Nederland, kwam de schade uit op 126 euro per zeug. Dit bedrag is alleen gebaseerd op de schade onder de zeugen (rapport Nieuwenhuis, GD, 2011). Het is dus duidelijk dat PRRS grote problemen geeft op het economische vlak. Daarnaast heeft de ziekte ook invloed op het dierwelzijn en beïnvloedt daarmee ook het imago van de sector op negatieve wijze. Om deze redenen is het van groot belang voor de varkenssector om de aanwezigheid van PRRSv binnen de varkenshouderij een halt toe te roepen. Een essentiële boodschap daarbij is, dat de maatregelen die nodig zijn voor het beheersen van PRRSv, als bijkomend positief effect ook het risico op overdracht van een groot aantal andere infectieuze ziektes zal verminderen. Er wordt dan gedacht aan infectieuze, zowel bacteriële als virale, aandoeningen, waaronder Actinobacillus pleuropneumonia, Mycoplasma hyopneumoniae (Dee et al., 2010), Porcine circovirus type 2 (Rovira et al., 2002) en, afhankelijk van de genomen maatregelen, besmettingen met streptococcen en staphylococcen. Ook de prevalentie van borstvliesontstekingen en het gebruik van antibiotica zullen sterk dalen na Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

7 doorvoeren van de vereiste management aanpassingen die ook voor de beheersing van PRRSv van belang zijn (van der Peet-Schwering et al. 2008). Het PVV heeft het initiatief genomen een project te starten waarbij PRRSv binnen de varkenshouderij in Nederland beheersbaar wordt gemaakt met als uiteindelijke doel om de ziekte binnen Nederland te eradiceren. Een eerste stap in die richting is de uitvoering van een deskstudie door de Gezondheidsdienst voor Dieren en de faculteit Diergeneeskunde te Utrecht met als resultaat dit rapport. In dit rapport zullen de noodzakelijke, basisvoorwaarden worden genoemd die essentieel zijn voor beide processen, eerst de beheersing, vervolgens de eradicatie. Dit mondt uit in een concreet voorstel voor een (regionale) pilot studie. 1.1 Kenmerken van het virus PRRS wordt veroorzaakt door een RNA virus (Evans 2010), behorende tot de familie Arteriviridae (Klinge, 2009) en de orde van Nidoviralen. Het PRRS virus is een gastheer specifiek virus; dit betekent dat het alleen varkens kan infecteren. PRRS is dus geen zoönose en het heeft ook geen gevolgen voor andere diersoorten. Belangrijk punt hierbij is ook dat andere diersoorten geen reservoir voor het virus vormen. Met betrekking tot de periode dat het virus kan overleven geven Pitkin et al. (2009) aan dat de periode dat PRRSv in staat is om buiten het varken te overleven ( 6 dagen bij 20 o C), wordt verkort door hoge temperaturen, veranderingen in ph (<6 en >7,6) en langdurige blootstelling aan UV-licht. Daarnaast wordt virus geneutraliseerd door de meeste gangbare desinfectie middelen. Daarentegen kan PRRSv maanden en zelfs tot enkele jaren overleven bij temperaturen tot -20 o C. 1.2 Diagnostiek PRRSv is slecht te diagnosticeren op basis van alleen klinische symptomen. Allereerst verlopen veel infecties subklinisch en ten tweede kunnen de klinische symptomen zeer verschillen. De verschijnselen die PRRSv kan veroorzaken, hebben ook overeenkomsten met de effecten van andere pathogenen en zijn dus niet heel specifiek voor PRRSv. Daarnaast kunnen PRRSv-infecties ook samengaan met secundair optredende andere infecties, die het beeld helemaal lastig herkenbaar maken. Nodelijk (1997) geeft aan dat met PRRSv geïnfecteerde dieren bij Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

8 pathologisch onderzoek ook geen specifieke en macroscopisch zichtbare afwijkingen te vinden zijn. Interstitiele pneumonie (specifiek type longontsteking) is vaak de enige bevinding die wordt opgemerkt bij de sectie en histologie (weefselbeoordeling). Er kan wel aanvullende diagnostiek worden uitgevoerd. Dit kan op meerdere manieren. Zo kan er gekeken worden naar de aanwezigheid van door het dier gevormde antilichamen tegen PRRSv in het bloed. Daarnaast kan de aanvullende diagnostiek zich ook richten op het aantonen van virusdeeltjes zelf. Recente ontwikkelingen op het gebied van het testen van Oral Fluids (mondvloeistof) van dieren die wordt verzameld door middel van kauwtouwen die in de hokken hangen, bieden de mogelijkheid om minder bewerkelijke en daarmee goedkopere testmethodieken te gebruiken (Irwin, 2011). Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

9 2. Overdracht van het PRRS-virus 2.1 De invloed van contactstructuren Bij de beheersing van infectieziekten is het belangrijkste doel de verspreiding van ziektekiemen tussen dieren te voorkomen. Eradicatie van een ziektekiem, in dit geval PRRSv, is succesvol wanneer één dier minder dan één ander dier infecteert of een bedrijf minder dan één ander bedrijf infecteert. Interventie (het blokkeren of voorkomen van overdracht van ziektekiemen) kan in het algemeen plaatsvinden door (1) de gevoeligheid van dieren te verlagen, (2) de infectieusiteit (mate van verspreiden van virus door het dier) te verlagen en/of (3) het aantal contacten en het aantal verschillende contacten tussen dieren te verlagen. Verlagen van de gevoeligheid door middel van vaccinatie is mogelijk wanneer het vaccin die werking ook bezit. In het algemeen verminderen vaccins tegen PRRSv echter slechts klinische verschijnselen (groeivertraging e.d.). Vaccins kunnen in principe ook de infectieusiteit zelf verminderen, echter de meeste vaccins zijn daar niet toe in staat. Ook PRRSv-vaccins zijn nog niet in staat gebleken bij te dragen aan een voldoende vermindering van gevoeligheid en/of infectieusiteit van het varken (Kimman et al., 2009). Weliswaar zal de hoeveelheid uitgescheiden virus verminderen na vaccinatie, er is echter geen sprake van een blokkade van de overdracht van virus door middel van vaccinatie. Een andere manier om de infectieusiteit te verminderen is door het dier af te voeren voordat er één ander dier geïnfecteerd wordt of het geïnfecteerde bedrijf te ruimen voordat het bedrijf een ander bedrijf geïnfecteerd heeft. Hierop berust de strategie bij de bestrijding van KVP-infecties. Voor PRRSv is ingrijpen in de contactstructuur de maatregel waarvan het meeste effect verwacht mag worden. Dit betekent dat voorkomen moet worden dat een infectieus dier in contact komt met een gevoelig dier, zowel direct als indirect. Hierop zijn de adviezen in dit rapport gebaseerd. 2.2 Directe routes van infectie Bij directe routes van infectie gaat het om routes die betrekking hebben op levende Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

10 dieren en biologisch materiaal. Deze routes zijn: via urine, speeksel, neusslijm, faeces, sperma, bloed, melk en colostrum. Hermann et al. (2005) geven aan dat varkens via verschillende blootstellingsroutes (routes of exposure) besmet kunnen worden met PRRSv. Deze zijn: intranasale, orale, intramusculaire, intra-uteriene en vaginale blootstelling. Binnen deze routes zijn wel verschillen in de kans dat een bepaalde dosis tot een infectie van het varken zal leiden Het blijkt dat infectie via een huidopening/verwonding de grootste kans gaf om infectieus te zijn. Dit is van belang omdat veel standaard handelingen op varkensbedrijven, zoals castratie, staart couperen, intramusculaire injecties geven, en vooral massa-vaccinatie er dus toe kunnen leiden dat PRRSv wordt overgedragen. Het uitvoeren van deze handelingen is dus een risico factor (zie hoofdstuk b. en b). 2.3 Indirecte routes van infectie Bij indirecte routes van infectie gaat het om mechanische overdracht van het PRRSv virus via (neusslijm of ander virushoudend materiaal aan) kleding, schoenen, handen en materialen. Daarnaast is er sprake van externe overdracht (mechanisch) via bijvoorbeeld vogels, insecten, knaagdieren en via aerosolen (virus aan vochtdruppels of stofdeeltjes in lucht) (Evans, 2010) 2.4 Bouwstenen voor aanpak van PRRSv-infecties op varkensbedrijven Maatregelen die de vermindering van virus verspreiding ondersteunen zijn ook de bouwstenen die ten grondslag liggen aan eradicatie fase 1: beheersing op het bedrijf: Doorbreken van endemische besmetting met PRRSv op het varkensbedrijf door middel van interne biosecurity fase 2: eradicatie: Voorkomen herintroductie van PRRSv die kan leiden tot een epidemische uitbraak van PRRSv door middel van externe biosecurity Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

11 3. Weging van de bekende risicofactoren voor PRRSvinfecties Er worden in de literatuur factoren genoemd die het risico op het verspreiden van het virus en/of het tot stand komen van PRRSv infecties doen toenemen. Er zijn echter nauwelijks concrete en kwantificeerbare wegingen te vinden van de verschillende risicofactoren (Polson et al. 2005).Wel kan er een kwalitatieve weging worden aangegeven binnen de risicofactoren voor PRRSv-infecties. Deze is gebaseerd op de wetenschappelijke literatuur die voor deze deskstudie is geïnventariseerd en meningen van experts op het gebied van onderzoek naar PRRSv. Ook de weging van risicofactoren in het risico inventarisatie programma voor varkensbedrijven (PADRAP, Holtkamp 2011) van de AASV (American Association of Swine Veterinarians) is hierin meegenomen. Op deze gronden is gekomen tot een kwalitatieve rangschikking van bekende risicofactoren voor PRRSv, welke zijn onderverdeeld in Externe Risicofactoren (betrekking hebbende op het risico van introductie van PRRSv infectie op een bedrijf van buitenaf) en Interne Risicofactoren (deze hebben betrekking op de bekende risico s voor verspreiding binnen het bedrijf en het dus endemisch blijven van de PRRSv infectie). De risicofactoren zijn gerangschikt in volgorde van hoog naar laag risico. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

12 3.1 Rangschikking Externe Risicofactoren Aanvoer van varkens De aanvoer van nieuwe fokdieren op een zeugenbedrijf is een bron van insleep van nieuwe PRRSv infecties. Maar ook de aanvoer van vleesbiggen kan voor een introductie van PRRSv op een bedrijf zorgen (Mortensen et al., 2002; Holtkamp, 2010) Veewagens en transportmiddelen Hierbij kan gedacht worden aan wagens voor diertransporten, maar ook wagens voor afvoer van kadavers, voer- en mestwagens. Deze leveren vooral risico indien ze niet correct zijn gereinigd, gedesinfecteerd en gedroogd (Dee et al., 2007 Holtkamp et al., 2010). Dit risico is niet alleen van toepassing bij aanvoer van varkens, maar zeker ook bij de afvoer van varkens, indien er geen strikte scheiding is tussen de laadplaats van varkens en de interne schone weg binnen het bedrijf (zie verder bij hoofdstuk a). De routing van vrachtwagens (bedrijven waar geen viruscirculatie is aangetoond het eerst bezoeken) en scheiding in te bezoeken bedrijven (gescheiden transport-circuit voor fokmateriaal, vleesbiggen en slachtvarkens) is belangrijk Lucht Dee et al (AASV 2010) geven aan dat er over de afgelopen jaren veel onderzoek is gedaan naar de verspreiding van PRRSv. Het feit dat PRRSv zich, ondanks verbeterde biosecurity, bleef verspreiden, met name in gebieden met een hoge dichtheid van varkensbedrijven, leidde tot de observatie dat transmisse via de lucht een belangrijke rol moest spelen in de verspreiding tussen bedrijven. Dit is bevestigd in het onderzoek van Dee, Pitkin en Otake, 2009 & 2010 en is inmiddels een geaccepteerd gegeven. De aanwezigheid van ongunstige klimaatomstandigheden verhoogt de kans op langer overleven van het virus. Het virus kan vooral goed stand houden in een vochtige omgeving met een lage temperatuur. Door Dee et al. (2010) zijn de klimatologische omstandigheden onderzocht die overdracht van PRRSv tussen bedrijven bevorderen. De omstandigheden die geassocieerd zijn met een hogere kans op de overdracht van PRRS-virus via de lucht zijn: lagere omgevingstemperatuur (rond het vriespunt), hogere relatieve luchtvochtigheid, meer bewolking, en een laag niveau van zonlicht. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

13 Dee et al. hebben aangetoond dat vooral de virulentie van verschillende soorten/stammen PRRSv virus van invloed is op de mogelijkheid tot verspreiding via lucht. Er is bewezen dat een virulente stam zich nog over een afstand van 9 kilometer kan verspreiden, terwijl een laag virulente stam op die afstand niet meer werd gevonden. Vanwege de overdracht van virus via lucht (aerosolen) wordt de aanwezigheid van varkensbedrijven in de buurt van een bedrijf vaak genoemd als een risicofactor. Zo geven Mortensen et al. (2002) aan dat er een duidelijke relatie is tussen aanwezigheid van geïnfecteerde bedrijven in de omgeving en risico op infectie. Dit is vooral te verklaren door de transmissie van PRRSv via aerosolen Mensen Menselijke contacten betreffen niet alleen het personeel, maar ook bezoekers, dierenartsen en leveranciers (van bijvoorbeeld sperma) die van buitenaf infecties kunnen introduceren op een bedrijf (Baysinger et al.,1997). Dit kan op basis van onvoldoende hygiënische maatregelen door middel van overdracht via kleding, schoenen en handen, maar ook door het toestaan dat personeel of bezoekers kunnen parkeren op het bedrijfsterrein, in plaats van op een buiten het bedrijf gelegen parkeergelegenheid Sperma en ingebrachte materialen Uit onderzoek is gebleken dat met PRRSv besmet sperma door middel van inseminatie of natuurlijke dekking kan zorgen voor infectie met PRRSv van de zeug (Mortensen et al., 2002). Daarnaast kunnen aangevoerde producten zoals voer, voersupplementen en medicijnen en andere materialen ook zorgen voor introductie van virus van buitenaf via mechanische overdracht op basis van aanwezig virus op de verpakking Passieve dierlijke vectoren: insecten, vogels, knaagdieren/ongedierte Vliegen en muggen kunnen als mechanische vectoren functioneren in de overdracht van PRRSv virus deeltjes (Holtkamp et al., 2010). Uit onderzoek is gebleken dat deze vectoren virus deeltjes tot op een afstand van 2,4 km kunnen transporteren vanaf een geïnfecteerd bedrijf (Otake, 2004). Er wordt echter ook aangegeven dat het risico van deze wijze van overdracht zeer laag is Mest Zowel het gebruik van mestwagens om mest te verwijderen van het terrein van varkenshouders, als het transporteren van mest (vaak over redelijk grote afstanden) en het uitrijden van mest op weilanden zijn een risicofactor. Om iets te kunnen Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

14 zeggen over het risico van deze activiteiten is het van belang om meer te weten over de overleving van het PRRS virus in mest. Volgens een onderzoek van Dee et al. (2005) overleeft PRRSv maximaal 3 dagen (bij 20 C) tot 8 dagen (bij 4 C) in gier. Na 8 dagen werd het virus niet meer geïsoleerd en was het ook niet mogelijk dieren te infecteren met behulp van de mest. Kortom, hoewel er via mest veel agentia verspreid kunnen worden, lijkt echter het risico op verspreiding van PRRSv via de mest (zeer) gering. Een algemeen advies kan zijn om een opslagtermijn van minimaal 14 dagen in acht te nemen voordat transport van mest plaatsvindt. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

15 3.2 Rangschikking Interne Risicofactoren De rangschikking van Interne risicofactoren ligt iets ingewikkelder, omdat enkele risicofactoren min of meer van vergelijkbaar belang zijn en dus een even hoog risico veroorzaken. Daarnaast zullen enkele factoren overlappen met externe risicofactoren. Op een gedeelde eerste plaats staan de volgende risicofactoren: bedrijfs lay-out, hygiëne en mensen. Deze vormen alle een hoog risico op endemisch circuleren van het virus, en zijn bovendien niet strikt van elkaar te scheiden. De insteek bij de interne risicofactoren blijft steeds: het voorkomen van (direct of indirect) contact tussen een infectieus dier met een gevoelig dier. Hieronder volgt de verdere uitwerking inclusief uitleg a Lay-out bedrijf/ontwerp van de stallen Hierbij speelt de vraag in welke mate er direct contact mogelijk is tussen dieren van verschillende hokken, verschillende afdelingen en leeftijdscategorieën (Holtkamp et al., 2010). Daarnaast moet gedacht worden aan de volgende aspecten: Looproutes. Aanwezigheid van aparte afdeling/stal voor gespeende biggen, gescheiden van de volwassen dieren. Aantal zeugen per kraamstal (Baysinger et al., 1997); zodat all-in all-out per weekgroep mogelijk is. De capaciteit van afdelingen voor gespeende biggen en vleesvarkens of opfokvarkens moet hier bij aansluiten, zodat ook daar leeftijdsgroepen niet gemengd worden en all-in all-out mogelijk is. Mogelijkheid de tomen vanuit de kraamstal tot de vleesvarkensstal bij elkaar te houden b Hygiëne Hygiëne is een risico als niet de juiste protocollen worden gehanteerd met betrekking tot (Holtkamp et al., 2010): Het personeel (kleding, schoeisel, persoonlijke hygiëne van vooral de handen) De bezoekers, inclusief de dierenarts; hiervoor gelden dezelfde eisen als voor het personeel. Het uitvoeren van bepaalde handelingen. Hierbij kan gedacht worden aan: castraties, injecties/vaccinaties, staart couperen, oormerken aanbrengen (Hermann et al., 2005) Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

16 Ook bij afvoer van destructiemateriaal is het van belang rekening te houden met: afstand tot bedrijf, reiniging vaten/containers, protocol voor routing en hygiëne van personeel c Mensen Hierbij moet niet alleen worden gedacht aan personeel, maar ook aan bezoekers en dierenartsen die binnen het bedrijf, tussen verschillende afdelingen infecties kunnen verspreiden. Dit kan door middel van overdracht via kleding, schoenen en handen door onvoldoende hygiënische maatregelen (Holtkamp et al., 2010) Aanwezigheid van meerdere categorieën varkens Met name bedrijven met veel verschillende leeftijdsgroepen op één bedrijf, dus zowel fokzeugen (oudere dieren) als gespeende biggen (jongere, naïeve dieren), lopen een groter risico op blijvende circulatie van PRRSv vanuit de gespeende biggen naar de andere diercategorieën. Een fysieke scheiding tussen diergroepen kan bijdragen aan het verlagen van dit risico Bedrijfsgrootte Uit de deskstudie komen tegenstrijdige resultaten uit onderzoeken naar voren met betrekking tot bedrijfsgrootte. Er zijn meerdere onderzoeken die aangeven dat een varkensbedrijf met grote aantallen dieren een groter risico heeft op (endemische) PRRSv infecties. Enkele andere studies geven echter juist tegenovergestelde resultaten aan, waarbij een toename in bedrijfsgrootte juist leidde tot een afname van risico op PRRSv introducties. De voorzichtige verklaring voor dit gegeven wordt gezocht in het feit dat grotere bedrijven vaak betere biosecurity- protocollen gebruiken en meer gebruik maken van het all-in all-out principe (Mortensen et al., 2002) Vaccinatie In weerwil van het feit dat verzwakt levende vaccins op veel varkensbedrijven worden toegepast, kan vaccinatie met levende vaccins toch een risico inhouden. Deze risico s bestaan uit (Meng, 2000) er zijn ondanks vaccinatie toch doorbraken (geldt ook voor dode vaccins) de veiligheid van het vaccin: verzwakt levende vaccins kunnen weer virulent worden (reversion to virulence). Dit kan leiden tot reproductieproblemen in drachtige, niet eerder gevaccineerde of geïnfecteerde zeugen. Zie verder in Hoofdstuk 4 (Interventiemethoden) onder interne risicofactoren. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

17 3.2.5 Schematisch overzicht van Interne en Externe Risicofactoren (RF) Vrij aangepast naar Polson et al. (2005) Interne RF HOOG Interne RF LAAG Externe RF HOOG Doel: Stabiliteit Kans op korte termijn succes: LAAG Kans op lange termijn succes: LAAG Doel: Stabiliteit Kans op korte termijn succes: REDELIJK tot HOOG Kans op lange termijn succes: LAAG Externe RF LAAG Doel: Stabiliteit of Eradicatie Kans op korte termijn succes: REDELIJK tot HOOG Kans op lange termijn succes: LAAG Doel: Eradicatie Kans op korte termijn succes: HOOG! Kans op lange termijn succes: HOOG! Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

18 4. Bekende interventiemethoden om verspreiding van PRRSv tegen te gaan, gekoppeld aan genoemde risicofactoren Ook hier wordt de eerder gebruikte rangschikking van hoog naar laag risico aangehouden, waarbij geldt dat bepaalde factoren intrinsiek met elkaar verbonden zijn en dus lastig apart besproken kunnen worden. 4.1 Interventies voor Externe Risicofactoren Risicofactor: aanvoer van varkens De aanvoer van varkens is in twee situaties kritisch: a. bij aanvoer van PRRS-besmette varkens op een PRRS-onverdacht/vrij bedrijf, b. bij aanvoer van PRRS-onverdachte varkens op een endemisch besmet bedrijf. In het eerste geval zullen besmette varkens het virus introduceren binnen het bedrijf. In het tweede geval zullen PRRS-vrije/onverdachte varkens besmet worden na aanvoer. Beide situaties kunnen leiden tot viruscirculatie. Afhankelijk van de PRRSvirusstam kan een epidemische uitbraak het gevolg zijn. Het belangrijkste advies dat wordt gegeven met betrekking tot deze risicofactor is het niet meer aanvoeren van varkens. Dit is de meest betrouwbare interventie om insleep van nieuwe, epidemische PRRSv uitbraken door introductie van dieren te voorkomen. Indien er wel aanvoer is van varkens op het bedrijf, is het gebruik van een quarantainestal vereist. Het protocol voor deze stal dient ook all-in all-out management te omvatten. Zie verder bij de eisen voor een quarantainestal onder interne risicofactoren (4.2.1.a). In het geval PRRS-vrije/onverdachte fokvarkens worden geïntroduceerd op endemisch besmette bedrijven, zal niet alleen een quarantaine- maar ook een adaptatie (gewennings)-periode vereist zijn. In de adaptatieperiode kunnen vaccinaties tegen PRRSv worden ingezet. Indien dit ook niet kan worden toegepast, en daardoor varkens steeds direct worden geïntroduceerd in de dracht- of dekstal, dan zal er een streng beleid moeten worden gevolgd om de introductie van met PRRSv geïnfecteerde dieren in een naïeve populatie te voorkomen: Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

19 Het leverende bedrijf moet een bekend negatieve (onverdachte) status hebben; dit moet tenminste gelden voor de geproduceerde biggen en opfokvarkens. Vooraf PCR testen op virus van nieuwe dieren, dat wil zeggen 5 7 dagen voor gepland transport. Dan uur na aankomst op bedrijf nogmaals testen, ter controle van de negatieve status van de aangevoerde dieren. Indien PRRS-vrij/onverdacht fokmateriaal direct wordt ingevoerd in een endemisch besmet bedrijf, dan is vaccinatie van deze fokvarkens op het herkomstbedrijf een belangrijke preventieve maatregel voor de introductie van nieuw fokmateriaal Risico factor: Veewagens en transportmiddelen Veewagens kunnen zowel bij de aanvoer als de afvoer van varkens een risico vormen. Indien er geen strikte scheiding is tussen de ontvangstruimte c.q. de afleverruimte voor varkens, en de interne schone weg binnen het bedrijf, kunnen infecties in het bedrijf geïntroduceerd worden. Om dit te voorkomen zijn zowel een ruimtelijke scheiding, als een (hygiënische) scheiding in personeel en materialen vereist; zie verder bij lay-out bedrijf: hoofdstuk a). Wat betreft de reiniging van veewagens is een juist reinigingsprotocol zeer belangrijk. Dee et al. (2005) geven aan dat er extra aandacht moet worden besteed aan potentiële risicopunten voor overdracht van het virus, zoals het gaspedaal en vloermatten. Deze zullen steeds mee genomen moeten worden in de desinfectie protocollen. De laadruimte zal eerst grof moeten worden gereinigd om al het organisch materiaal te verwijderen, gevolgd door hoge druk reiniging. Dit moet worden gevolgd door desinfectie van de laadruimte waarna deze wordt afgespoeld. De belangrijkste stap in het desinfectie protocol om het virus te inactiveren is de droogtijd. Er moet voldoende tijd zijn om de wagens te laten drogen na desinfectie, voor deze weer in gebruik worden genomen. Vooral voldoende tijd nemen om te drogen zal een probleem kunnen opleveren bij transporten in verband met de vele ritten op een dag. Meerdere ritten per dag per veewagen wordt als onwenselijk ervaren in de VS. Voor de Nederlandse situatie moet hiervoor een oplossing gevonden worden. Voor zover nu onderzocht is, moet de behandeling (reiniging, desinfectie en drogen) 2 uur duren. Door Dee (2007) is het TADD systeem onderzocht (Thermo-assisted Drying and Decontamination). Belangrijke elementen Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

20 van de reinigings- en ontsmettingsprocedure zijn: een temperatuur van 70 graden Celsius gedurende minimaal 20 minuten. Daarnaast is, zoals eerder al is aangegeven, de routing en scheiding in te bezoeken bedrijven belangrijk is. Dit geldt voor veewagens (aan- en afvoer), bulkwagens, destructiewagens: deze dienen op de vuile weg te blijven. Bij afvoer van destructiemateriaal is van belang protocollen in te voeren: voldoende afstand tot bedrijf, reiniging en desinfectie volgens eerdere genoemde reinigings- en desinfectieprotocollen (zie onder vrachtwagens ) van vaten/containers, protocollen voor routing (zie lay-out bedrijf ) en hygiëne van personeel (zie mensen ) Risicofactor: lucht De eenvoudigste manier om transmissie via de lucht te voorkomen is door te zorgen dat viruscirculatie op varkensbedrijven tot stilstand komt en er dus geen virus meer wordt uitgestoten. (zie bij: virusvrij maken van bedrijven, hoofdstuk 4.3). Indien geen andere varkensbedrijven in de buurt zijn zal de kans op nieuwe introducties via de lucht hierbij niet meer aan de orde zijn. Hierbij moet rekening gehouden worden met verspreiding van virus over een afstand tot 9 kilometer (zie hoofdstuk 3). Indien wel andere varkensbedrijven in de buurt aanwezig zijn, is het maken van regionale afspraken noodzakelijk, waardoor aangrenzende bedrijven tegelijk werken aan de uitvoering van PRRSv-uitstoot beperkende maatregelen. Omdat ook dit vaak niet haalbaar blijkt, is een praktische oplossing die afhankelijkheid van de virusuitstoot uit aangrenzende bedrijven voorkomt, te vinden in de vorm van het gebruik van luchtfilters. Een luchtfilter systeem dat afdoende werkt tegen PRRSv zal gebruik moeten maken van luchtfilters met de kwalificatie 95% DOP@ 0.3 microns (Pitkin et al., 2009; Dee et al., 2010). Dit betekent echter wel dat het hele bedrijf luchtdicht moet worden afgesloten, wat ook betekent dat er gebruik gemaakt moet worden van dubbele deuren/luchtsluizen bij alle in- en uitgangen. Met deze methode is de laatste jaren veel ervaring opgedaan in Minnesota, ook op praktijkbedrijven, met gunstige resultaten (Spronk, 2010) Risicofactor: mensen Het personeel is een grote risicofactor op insleep en verspreiding van PRRSv op een Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

21 varkensbedrijf. Om deze risicofactor in te perken kan er gebruik worden gemaakt van de volgende protocollen: Bij binnenkomst op het bedrijf moet het personeel: Een nacht van downtime hebben, waarbij er geen contact is met varkens of op een varkensbedrijf gebruikt materiaal. Zich douchen, zowel bij binnenkomst op het bedrijf als bij vertrek van het bedrijf Vooral de handen te ontsmetten, ook na douchen. Zich kleden in bedrijfskleding, inclusief overall en laarzen. Essentieel is natuurlijk dat personeel gemotiveerd is én blijft om zich ook aan hygiëne protocollen te (blijven) houden. De protocollen voor personeel zijn ook van toepassing voor alle andere bezoekers Risicofactor: sperma en ingebrachte materialen Interventiemaatregelen ter voorkoming van insleep via sperma zijn: Beperk de afname van sperma zo veel mogelijk tot één bedrijf, het spermawinstation moet PRRSv vrij zijn, en dit PRRSv vrije spermawinstation moet regelmatig bloed en eventueel sperma monitoren op mogelijke infecties met PRRSv. Ook is het van belang dat nieuwe materialen die het bedrijf op worden gebracht (zakgoed, medicijnen, instrumenten etc), worden gedesinfecteerd en vervolgens een minimum van 2 uur droogtijd wordt aangehouden. Er wordt aangeraden om hiervoor een aparte ruimte te hebben (zie ook bedrijfs lay-out bij de interne risicofactoren) Risicofactor: dierlijke passieve vectoren: insecten, vogels, knaagdieren/ongedierte Deze risicofactor kan worden geminimaliseerd door gebruik van muggengaas, aangezien het voorkomen van binnenkomst van insecten de belangrijkste preventiemaatregel is. Verder kan er ook gebruik gemaakt worden van insecticiden en antivliegenstrips. Daarnaast kan management van de omgeving ook overlast van vliegen en muggen beperken, door bijvoorbeeld het gras en planten kort te houden en plekken met stilstaand water te draineren. Het gebruik van goede hygiënische maatregelen en het voorkomen van losliggend voer, en weinig mogelijkheden tot het maken van nesten door knaagdieren kan de overlast van deze dieren beperken. Verder kan er gebruik worden gemaakt van vallen en andere methoden voor ongedierte bestrijding. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

22 4.1.7 Risicofactor: mest Zoals eerder is vermeld, lijkt het risico van overdracht van PRRSv via mest transporten en daaraan gerelateerde activiteiten, zeer gering. Niettemin is het wel een risico factor. Een groot deel van de interventie van deze risico factor is te plaatsen onder dezelfde maatregelen als bij de risico factor vrachtwagens. Het gebruik van hygiëne protocollen staat daarbij weer centraal. Daarnaast is de plaats van het laden en lossen van de mest van belang in verband met aërogene transmissie van virusdeeltjes uit de mest het bedrijf in. Daarom wordt geadviseerd om voldoende afstand tot het bedrijf, en eventuele buurtbedrijven, aan te houden. 4.2 Interventies voor Interne Risicofactoren a. Risico factor: lay-out bedrijf/ontwerp van de stallen Bedrijven dienen een aparte quarantaine afdeling te hebben. Deze afdeling dient bij voorkeur niet op hetzelfde terrein/bedrijf te staan. Quarantaine periodes dienen minimaal 12 weken te duren. Indien het bedrijf endemisch geïnfecteerd is met andere kiemen kan de quarantaine periode gebruikt worden om tegen deze agentia te vaccineren. Hierdoor wordt inhoud gegeven aan de adaptatie van de (fok-)varkens aan de bedrijfsstatus. Het advies is om de gespeende biggen op een aparte locatie te houden, bij voorkeur dus niet binnen hetzelfde bedrijf/terrein. Ook hier geldt, als dat niet haalbaar is en de gespeende biggen wel op hetzelfde terrein worden gehuisvest, dan moet er tenminste een aparte schuur voor de biggen zijn met eigen hygiëne voorzieningen. De lay-out van het bedrijf moet het mogelijk maken om een goede interne scheiding (inclusief hygiëne voorzieningen) van de volgende categorieën te garanderen: dragende zeugen, dekstal, kraamstal, gespeende biggen afdelingen, afdelingen met vlees- of opfokvarkens. Bji het voorgaande punt moet tevens voldaan worden aan de eis om afdelingen all-in all-out te gebruiken. Daarnaast wordt door Dee et al.(2009) geadviseerd een aparte ruimte te hebben voor het desinfecteren van nieuwe materialen die het bedrijf op worden gebracht (voer, medicijnen, instrumenten et cetera). Deze moeten vervolgens een minimum van 2 uur droogtijd krijgen, gebaseerd op de droogtijd van vrachtwagens. Zoals vermeld bij de risicofactor vrachtwagens is een goede voorziening voor het ontvangen en afvoeren van varkens van groot belang. De ontvangstruimte c.q. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

23 afleverruimte van varkens dient ruimtelijk en qua hygiëneprotocollen volkomen gescheiden te zijn van de interne schone weg van het bedrijf b. Risicofactor: hygiëne Zoals eerder is aangegeven is het advies om gebruik te maken van een gesloten bedrijfsstructuur, of all-in all-out. Indien hier gebruik van wordt gemaakt, dan is het ook zeer essentieel dat er goede hygiëne protocollen zijn om de verspreiding van aanwezig PRRS-virus door de afdelingen en het bedrijf te stoppen. De hygiëne protocollen met betrekking tot transportmiddelen zijn besproken bij de factor vrachtwagens (hoofdstuk ) b. 1. Reinigingsprotocollen voor de gebouwen en faciliteiten: De eerste stap moet zijn: grove reiniging om al het organisch materiaal te verwijderen. Dit moet worden gevolgd door het gebruik van een vetbreker (zeep) en vervolgens desinfectie van de stallen, waarbij het desinfectiemiddel voldoende lang moet inwerken alvorens deze wordt afgespoeld. De belangrijkste stap in het desinfectieprotocol om het virus te inactiveren is de droogtijd. Er moet voldoende tijd zijn om de stallen te laten drogen na desinfectie, voor deze weer in gebruik worden genomen. Als adviestijd wordt aangehouden: minimaal een dag leeg laten of zo lang als nodig is om de afdeling droog te stoken b. 2. Hygiëneprotocollen voor uit te voeren (be-)handelingen: Alle handelingen waarbij de huid van dieren wordt doorbroken, zoals vaccinaties en injecties, maar ook castraties en staart couperen van biggen zijn risicofactoren voor het verspreiden van PRRSv. Advies is daarom om altijd gebruik te maken van nieuwe, schone materialen, zoals naalden en scalpels per toom/hok wanneer biggen of groepen varkens worden behandeld, en alle werkvelden te ontsmetten. Hieraan moet worden toegevoegd dat er met het oog op het risico van overdracht via het doorbreken van de huid, een duidelijk positief effect zal zijn van het gebruik van naaldloos vaccineren. Naaldloos vaccineren is vooral van belang tijdens een uitbraak. Overigens moet hier benadrukt worden dat dit positieve effect van naaldloos vaccineren alleen de overdracht van PRRSv zal verlagen indien alle behandelingen naaldloos worden uitgevoerd. NB: er is binnen Nederland nu slechts één naaldloos PRRSv vaccin geregistreerd voor het varken (Porcilis PRRS voor intradermale toediening). Dit is momenteel tevens het enige geregistreerde diergeneesmiddel voor naaldloze toediening. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

24 4.2.1.b. 3. Contacten tussen dieren: Bij contacten tussen dieren gaat het om het aantal contacten tussen dieren én het aantal verschillende contacten. Er wordt dringend geadviseerd om het overleggen van tomen en het mengen van koppels varkens te beperken. Deze maatregelen leveren grote winst op om verspreiding van infecties te voorkomen (Madec, 2002) c. Risicofactor: mensen Omdat het personeel en andere bezoekers zich op het bedrijf en tussen verschillende afdelingen bewegen, kunnen mensen een grote risicofactor op verspreiding van PRRSv op een varkensbedrijf zijn. Om deze risicofactor in te perken kan er gebruik worden gemaakt van de volgende protocollen: Looproutes: het personeel moet zich van jong naar oud door de afdelingen heen bewegen om zo het risico op transmissie van PRRSv van oudere, en eventueel zelfs drager, dieren naar jonge, naïeve dieren te beperken. Alleen indien per bedrijfsonderdeel kleding wordt gewisseld en handen worden ontsmet kan hiervan worden afgeweken. Bij binnenkomst op het bedrijf moet het personeel: 1. Een nacht van downtime hebben, waarbij er geen contact is met varkens of varkensmateriaal. 2. Zich douchen zowel bij binnenkomst op het bedrijf als bij vertrek van het bedrijf 3. altijd bij binnenkomst de handen te ontsmetten, ook na douchen. 4. zich daarna kleden in bedrijfskleding, inclusief overall en laarzen. Personeel dient te allen tijde handschoenen te dragen en deze vaak te verwisselen voor schone, zeker tussen afdelingen, maar ook tussen hokken en zelfs tussen tomen. Het is zeer aan te raden om op strategische plekken in de stallen waspunten voor het wassen en desinfecteren van handen te hebben. Omdat het mogelijk is dat het handschoenen dragen slecht wordt nageleefd, is het ook belangrijk om op locaties (bv tussen compartimenten en (indien nodig) bij afdelingen) een hand desinfectans pompje op te hangen om handen te desinfecteren. Verder wordt geadviseerd om altijd laarzen te wisselen tussen de verschillende bedrijfsonderdelen (compartimenten). Ook het gebruik van voetbaden voor personeel kan het risico op PRRSv overdracht reduceren. Deze (natte) voetbaden moeten worden aangebracht tussen afdelingen en moeten dagelijks (of vaker) worden ververst om de Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

25 desinfectie kracht te waarborgen. Onderzoek naar een droge vorm van schoeiselontsmetting is dan wel wenselijk, gezien het ontstaan van gladde vloeren bij natte voetbaden. Het wisselen van kleding en schoeisel tussen compartimenten en (indien nodig) afdelingen heeft daarom de voorkeur. Essentieel is natuurlijk dat personeel gemotiveerd is én blijft om zich ook aan hygiëne protocollen te (blijven) houden Risicofactor: aanwezigheid van meerdere categorieën varkens Het advies is om op bedrijven het aantal verschillende leeftijdsgroepen te beperken, door bijvoorbeeld het gebruik van multisite systemen (aparte bedrijven voor gespeende biggen). Ook de invoering van een meerwekensysteem resulteert in de aanwezigheid van minder leeftijdscategorieën op het bedrijf en draagt daarom bij aan het verminderen van viruscirculatie. Een meerwekensysteem zal ook bijdragen aan een betere scheiding tussen de batches geproduceerde biggen, indien deze strikt gescheiden, in verschillende afdelingen, worden opgelegd. Indien een multisite- of meerwekensysteem niet mogelijk is dan kunnen interventie maatregelen gezocht worden in het fysiek scheiden van afdelingen en naleven van strikte hygiëneprotocollen en looproutes (zie interventie maatregelen onder lay-out bedrijf en hygiëneprotocollen onder a en b) Risicofactor: bedrijfsgrootte Zoals eerder is genoemd, is er vanuit deze desk studie naar voren gekomen dat de onderzoeken elkaar enigszins tegenspreken op dit gebied. Op grond van deze deskstudie wordt het advies gegeven om gebruik te maken van interne compartimentering binnen bedrijven (hygiënesluizen/drempels) tussen dier categorieën én een eenrichtingsverkeer van varkens binnen het bedrijf Risicofactor: vaccinatie De effectiviteit (van levende en dode vaccins) en veiligheid (van levende vaccins) staat ter discussie. Zoals al eerder is vermeld, zijn er risico s verbonden aan het gebruik van vaccins (zie Hoofdstuk 3: Interne risicofactoren). Wat betreft de effectiviteit van levende vaccins kan gezegd worden dat er na infectie met een veldvirus wel sprake is van significante vermindering van virusuitscheiding en verlaging van de hoeveelheid circulerend virus in het bloed. De effectiviteit van levende vaccins is op dit punt groter dan die van dode vaccins. Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli

26 Echter er kan ook bij de toepassing van levende vaccins niet voorkomen worden dat er toch virusuitscheiding zal optreden na infectie met een veldvirus. Uit Amerikaans onderzoek (Meng, 2000, & Murtaugh, 2010) blijkt dat uitbraken van PRRSv in Noord-Amerika voorkomen bij gevaccineerde varkens. Ook is niet te voorkomen dat biggen in de baarmoeder geïnfecteerd raken bij veldinfectie ondanks vaccinatie, zelfs als de zeugen al eerder geïnfecteerd waren met dezelfde stam. Recent is ook in Nederland (en in Duitsland) gebleken dat er PRRSv uitbraken plaats kunnen vinden ondanks vaccinatie met verzwakt levende entstof met schade tot gevolg (Nieuwenhuis et al., 2011, onderzoeksrapport GD). Dit geeft al aan dat bestaande PRRSv vaccins geen 100% bescherming bieden en dat een nieuwe generatie van vaccins noodzakelijk is. Meng (2000) geeft aan dat, gegeven het hoge gehalte aan antigene diversiteit die wordt waargenomen in PRRSv stammen, de kans erg klein is dat een vaccin gebaseerd op slechts een enkele stam van PRRSv effectief zal beschermen tegen verschillende veld stammen van PRRSv. Een beoordeling van de huidige situatie door CVI (presentatie november 2010 voor de werkgroep aanpak PRRS van het PVV) leidde tot de conclusie dat bestaande vaccins niet voldoende bescherming bieden tegen veldstammen die steeds verder afwijken van de vaccinstammen. Bovendien kunnen er veiligheidsproblemen zijn met verzwakt levende vaccins: deze kunnen weer virulent worden. Verder is nog niet voldoende duidelijk hoe lang zeugen geïnfecteerd blijven na een veldinfectie. Met betrekking tot vaccinatie moet opgemerkt worden dat er ook de volgende wetenschappelijke vragen nog niet beantwoord zijn: a. wat is het effect van vaccinatie op de virustransmissie in bedrijven b. waarop is de effectiviteit van bestaande vaccinatie-schema s (60 dagen dracht en 6 dagen na werpen of 3x per jaar voor de voet) gebaseerd. Op grond van het bovenstaande kan de volgende algemene leidraad voor vaccinatie gelden: 1. het vaccin gebruiken, dat de grootste homologie (genetische gelijkenis) bezit in relatie tot de veldstam op het bedrijf 2. levende vaccins hebben een betere effectiviteit dan dode vaccins m.b.t. het verminderen van virusuitscheiding 3. Indien zeugen worden gevaccineerd met verzwakt levende vaccins dan moet de eerste vaccinatie toegepast worden ruim vóór de eerste inseminatie. 4. PRRS-vrije bedrijven niet enten (óf punt c. toepassen) Deskstudie Aanpak van PRRSv in Nederland, eindrapport, 13 juli