concepten. Ik geef enkele voorbeelden, zegt De tussen acute en geplande zorg, nieuwe indelingen van ziektegroepen en de zorg buiten de muren, lei-

Transcriptie

1 Nummer 11 Jubileumcongres over nieuwe concepten in de zorgbouw Nieuwsbrief uitgave mei 2002 Het College bouw ziekenhuisvoorzieningen bestaat 30 jaar en dat is aanleiding voor een feestje: op 10 oktober 2002 zal in Den Haag een jubileumcongres gehouden worden. Op dit congres stellen we thema s aan de orde die het Bouwcollege belangrijk vindt voor de toekomst van de zorgbouw in Nederland, zegt voorzitter Hans de Boer. Het hoofdon- TEN GELEIDE Deze Nieuwsbrief besteedt ruim aandacht aan de kwaliteit van de zorginfrastructuur. Het hoofdartikel op de middenpagina s gaat in op de rol die het Bouwcollege speelt bij een belangrijk onderdeel daarvan: het monitoren van de gebouwkwaliteit. Op deze pagina wordt vooruitgeblikt op het jubileumcongres dat het Bouwcollege in oktober organiseert, met veel aandacht voor nieuwe ontwikkelingen in de zorgbouw. Ten slotte schenken we aandacht aan een bijeenkomst van het EU Health Property Network in Dublin, en met name aan de aldaar besproken ontwerpcriteria voor zorgbouw. derwerp is zorg in relatie tot architectuur, waarbij we niet alleen aandacht besteden aan de esthetiek, maar ook aan nieuwe concepten in de zorgbouw, de kwaliteit van de infrastructuur en de invloed van de gebouwde omgeving op het genezingsproces. De thematiek van het jubileumcongres past heel vragen gekoppeld, waarin prijzen zullen worden goed bij de toekomstige rol van het Bouwcollege, uitgeloofd voor vernieuwende concepten in zowel waarin de ontwikkeling van de expertisefunctie een de cure als de care. meer moet opleveren voor bijvoorbeeld de instellingsdirecteur die van plan is te gaan bouwen. Healing environment Wij willen de instellingen van dienst zijn bij het Gedurende de dag zal in het programma een aanzet ontwikkelen van bouwplannen, zegt De Boer. gegeven worden tot een verdieping van nieuwe Daarbij is ook belangrijk dat nieuwe ontwikkelingen in de zorgbouw op tijd gesignaleerd worden en Boer. In de sector ziekenhuizen zien we dat nieu- concepten. Ik geef enkele voorbeelden, zegt De kunnen leiden tot optimale zorgbouw, waarvan de we concepten ontstaan rondom de organisatie van toekomstige gebruiker kan profiteren. We willen ook de zorg, waarbij thema s als ICT, het onderscheid graag vernieuwing, goede vormen van innovatie stimuleren. Daarom hebben we aan het congres prijs- van ziektegroepen en de zorg buiten de muren, lei- tussen acute en geplande zorg, nieuwe indelingen den tot een vernieuwende werkwijze in het ziekenhuis. Het is voor ons spannend om te zien welke invloed dit heeft op de vormgeving van het ziekenhuis van de toekomst. In het ziekenhuis is ook veel meer aandacht ontstaan voor de invloed van de gebouwde omgeving op het genezingsproces. Internationaal bestaat hiervoor meer belangstelling dan in Nederland. Vandaar dat we de discussie over de zogenaamde healing environment ook nadrukkelijk aan de orde willen stellen. Menselijke maat Het thema kleinschaligheid, de menselijke maat, speelt ook in de ouderenzorg: meer ruimte voor pri- HANS DE BOER: JUBILEUMCONGRES STARTSEIN VOOR NIEUWE THEMA S vacy en het individuele. We zien het verlaten van oude concepten van grootschalige voorzieningen in de verpleeg- en verzorgingshuizen en een zoeken naar nieuwe vormen, waarbij de cliënt niet meer in een geïnstitutionaliseerde omgeving verzorgd wordt. Ook dit proces zal grote gevolgen hebben voor de organisatie van de instelling, en vervolgens voor de concrete vormgeving van de infrastructuur. Asielfunctie Als laatste voorbeeld noem ik iets heel anders: binnen de GGZ hebben we de laatste jaren een ontwikkeling gezien in de richting van vermaatschappelijking van de hulpverlening. Er wordt veel meer ambulante zorg verleend en opnamen zijn belangrijk verkort, maar er zal altijd een groep cliënten blijven bestaan die langdurig opgenomen zal moeten blijven. De vraag is dan hoe we die zogenaamde asielfunctie zo humaan mogelijk kunnen maken. Het ergste zou zijn als voor deze mensen een soort verwaarloosde getto s zou ontstaan. Daarom zullen we de humanisering van de asielfunctie op het congres bespreken. De congresonderwerpen zijn dus actueel. Het is tegelijkertijd duidelijk dat de omvangrijke thematiek op het congres niet afgerond kan worden. Het zijn de thema s van de toekomst, die voor het Bouwcollege het begin zijn voor het werkprogramma 2003, waarin deze onderwerpen ook opgenomen zullen worden.

2 ACHTERGROND Bouwcollege gaat kwaliteit zorggebouwen monitoren Het Bouwcollege is dit jaar begonnen met het monitoren, het in kaart brengen van de kwantiteit en kwaliteit van de gebouwen in de intramurale gezondheidszorg. Het is de bedoeling dat ieder jaar een zorgsector aan de beurt komt. We beginnen met de GGZ en de voorbereidingen zijn inmiddels in volle gang, zegt drs. Harry Post, die als projectleider het onderzoek begeleidt. Behalve voor het meten van de gebouwkwaliteit zijn de gegevens ook van belang om toekomstig beleid te kunnen formuleren over bijvoorbeeld de bevordering van de privacy en de vermaatschappelijking binnen de care-sectoren. Juist nu de overheid zich steeds meer terugtrekt en minder regels vooraf stelt, blijft het van belang dat de bouwkundige en functionele kwaliteit op een hoog peil blijft. Monitoring wordt een structurele taak van het Bouwcollege. Ook in het ontwerp van de Wet exploitatie zorginstellingen (WEZ), de beoogde opvolger van de WZV, is deze taak opgenomen. De rol van de overheid zal steeds minder nadrukkelijk worden, zegt Post. Deregulering is een belangrijk aspect daarvan: steeds meer bouwinitiatieven zijn niet vergunningplichting, maar vallen onder de meldingsregeling. Instellingen krijgen daarmee veel meer vrijheid en verantwoordelijkheid, omdat de procedures vereenvoudigd zijn. Minder regelgeving betekent niet dat de overheid zich helemaal terugtrekt uit de gezondheidszorg. Ze blijft immers verantwoordelijk voor onder meer de kwaliteit van de bouwkundige zorginfrastructuur. Om die kwaliteit te kunnen waarborgen is informatie over de bouwkundige en functionele gebouwkwaliteit noodzakelijk, waarna de overheid eventueel op onderdelen haar beleid kan aanpassen. Monitoren is dus een instrument om het gevoerde beleid te toetsen, te interpreteren en indien nodig te wijzigen. Eerst de GGZ In de geestelijke gezondheidszorg gaat het om ongeveer 1700 gebouwen, die echter niet alle even diepgaand onderzocht kunnen worden. Monitoring zal zich vooral richten op gebouwen die belangrijk zijn voor cliënten, dus met name daar waar verblijf- en behandelfuncties worden aangeboden. Voorzieningen als kantoren worden niet onderzocht. De benodigde gegevens zijn onderverdeeld in kwantiteit en kwaliteit. We maken daarbij ook gebruik van eerdere onderzoeken, zegt ing. Henk van der Eng, die door zijn grote praktijkervaring met onder meer het zgn. PIV-onderzoek (gebouwkwaliteit verzorgingshuizen) een belangrijke inbreng heeft. De bestaande onderzoeken kunnen voor een deel als basis gebruikt worden voor het monitoren. Het gaat er vooral om vast te stellen in hoeverre bepaalde typen voorzieningen blijvend geschikt zijn voor de verschillende doelgroepen in de GGZ. Monitoring zal nauwkeurig inzoomen op wat er precies verstaan wordt onder kwaliteit. Vooral verblijf- en behandelruimten zullen onderzocht worden Veldonderzoek Kwantitatief gaat het om de feitelijke capaciteit, kwalitatief vooral om bouwkundige en functionele aspecten, waarbij de basiskwaliteitseisen leidend zijn voor de kenmerken die de functionele kwaliteit typeren. Naar verwachting zullen de resultaten in het voorjaar van 2003 bekend zijn. Het veldonderzoek wordt uitbesteed aan een extern bureau, dat de gegevens verzamelt. De inspecteurs zullen waarschijnlijk met laptops en meetapparatuur een vragenlijst afwerken met een doorkliksysteem: als een vraag niet van toepassing is, wordt deze niet gesteld. Later worden de resultaten ter verificatie aan de betreffende instelling voorgelegd. De interpretatie van de gegevens zal op macroniveau plaatsvinden door medewerkers van het Bouwcollege, waarna rapportage aan het ministerie van VWS volgt. Het is niet de bedoeling dat uit de eindrapportage concrete gegevens over instellingen herleid kunnen worden. HENK VAN DER ENG

3 Bouwcollege HARRY POST Groot draagvlak Het Bouwcollege ontwikkelt in nauw overleg met de veldpartijen een methodiek om de objectiviteit van de meetgegevens te kunnen waarborgen. Het draagvlak voor monitoren is daardoor groot, stelt Post. De instellingen kunnen ook zeker hun voordeel doen met de resultaten. Het kan immers zijn dat bepaalde aspecten van de bouwkundige of functionele gebouwkwaliteit onder de in de basiskwaliteitseisen gestelde normen vallen. De instelling kan dan zelf actie ondernemen door in het langetermijnhuisvestingsplan (LTHP) aan te geven wat haar visie is op verbetering van de kwaliteit. De informatie die door monitoring beschikbaar komt moet desgewenst gemakkelijk te gebruiken zijn bij het opstellen van het LTHP. De terminologie zal daarom aansluiten op die van het LTHP. Bovendien is het de bedoeling dat iedere sector om de vier jaar aan de beurt komt. Instellingen zijn door deze cyclische structuur altijd op de hoogte van actuele gegevens. Draagvlak voor monitoren is groot Bouwbehoefte-onderzoek Op verzoek van de minister onderzoekt het Bouwcollege elke 3 à 4 jaar de bouwbehoefte in de gezondheidszorg. In het bouwbehoefte-onderzoek kan worden vastgesteld hoeveel geld er de komende jaren beschikbaar moet zijn om de kwaliteit van de gezondheidszorggebouwen op peil te houden, zegt Post. Bouwbehoefte gaat ook over de beschikbare of benodigde capaciteit. Uitbreiding van de capaciteit is een van de middelen om op termijn de wachtlijsten te reduceren, wat de hoogste prioriteit heeft. IN MEMORIAM Geschokt heeft het Bouwcollege kennisgenomen van het overlijden, als gevolg van een daad van zinloos geweld, van een van zijn medewerkers, Sandra Drachter. Sandra werkte sinds 1998 bij het Bouwcollege, eerst als directiesecretaresse, daarna als secretaresse van de Gemachtigden bouw. Wij leven mee met haar ouders, familie en vrienden, voor wie dit verlies nauwelijks te dragen zal zijn. Uitvoeringstoetsen In een ingelaste vergadering op 18 maart heeft het Bouwcollege een uitvoeringstoets vastgesteld over: de modernisering van de AWBZ Het gaat om een nadere uitwerking van een functiegerichte benadering van de aanspraken ex AWBZ. Het Bouwcollege heeft zich in de eerste fase beperkt tot beantwoording van een tweetal vragen over de bouwkundige zorginfrastructuur bij scheiden van wonen en zorg en de woonzorgstimuleringsregeling van VROM. Nog vóór de zomer zullen de resterende vragen beantwoord worden over de omvorming van bouwmaatstaven tot prestatie-eisen en het opnemen van capaciteiten in de toelatingsbeschikking voor de functie verblijf. In de reguliere vergadering van 8 april is een uitvoeringstoets vastgesteld over: voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten Het Bouwcollege constateert dat er meer woningen moeten komen voor lichamelijk gehandicapten. Om in de vraag te voorzien zal het aantal aangepaste zelfstandige woningen met 1500 à 2000 moeten toenemen en het aantal clusterwoningen met ADL-assistentie met 900 à Omdat de vraag naar zorg in grote woonvormen afneemt, zal capaciteitsuitbreiding aldaar niet nodig zal zijn. Wel zal het aantal plaatsen in dagactiviteitencentra voor in verpleeghuis of grote woonvorm verblijvende lichamelijk gehandicapten met 700 à 1200 moeten groeien. Signaleringsrapport Op 8 april is het volgende signaleringsrapport vastgesteld: Brutering voor de care-sectoren Het gaat om het voornemen van de minister de financiële verschillen tussen instellingen (in kapitaallasten) te beperken en daarmee een evenwichtige uitgangspositie van zorgaanbieders te bereiken in een situatie van vraaggerichte zorg. Het Bouwcollege is geen voorstander van een generieke bruteringsoperatie, omdat deze op korte termijn vele tientallen miljarden zou kosten zonder dat daar extra zorg of privacy tegenover staat. Wel zou brutering op individueel niveau mogelijk moeten zijn, bijvoorbeeld als een instelling overgaat op scheiden van wonen en zorg. In dat kader wordt voorgesteld het huidige boekcriterium te laten vervallen. Ook kan gedacht worden aan het in de tarieven buiten beschouwing laten van de kosten van de gebouwen, zoals in sommige andere Europese landen reeds gebeurt. Overige onderwerpen Verder zijn op 8 april besproken: het referentiekader basiskwaliteitseisen bestaande voorzieningen voor langdurige zorg in de GGZ. de voortgang in de zorgbouw 2001 de continuering van de Tijdelijke Werkgroep Verzorgingshuizen Ten slotte is de Jaarrekening over 2001 vastgesteld.

4 AGENDA BOUWCOLLEGE Het Bouwcollege vergadert op 3 juni over onder meer de volgende onderwerpen: een wijziging in de bouwmaatstaf berekeningsmethode inbrengverplichting de kortetermijnvoorstellen van de Commissie De Beer (verzoek uitvoeringstoets) de voortgang met betrekking tot de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen de uitwerking van de VWS-nota Vraag aan bod Verder wordt het Jaarverslag van het Bouwcollege over 2001 vastgesteld. Ten slotte worden presentaties gehouden over het zogeheten EU Health Property Network en over het komende jubileumcongres van het Bouwcollege (aan beide onderwerpen wordt ook elders in deze Nieuwsbrief aandacht besteed). COMMISSIE ZORG Naast enkele onder de rubriek Bouwcollege al genoemde onderwerpen, die door de commissie werden voorbereid, kwamen op 10 april onder meer de volgende onderwerpen aan de orde: Vergrijzing: deelthema allochtone ouderen: in een tussenrapportage wordt ingegaan op de verwachte specifieke zorgvraag van oudere allochtonen, met name Turken en Marokkanen. In de nadere uitwerking zullen ook Surinamers, Antillianen, Chinezen en Molukkers in de beschouwing worden betrokken. De eerste indruk is dat er weliswaar een toenemende behoefte is aan cultuurspecifieke voorzieningen, echter doorgaans niet in de vorm van afzonderlijke, categorale voorzieningen maar als afzonderlijke vleugel van bestaande algemene voorzieningen. Vergrijzing: de vraag naar verpleging en verzorging. In het kader van dit uit te werken (deel)thema lag een tweetal rapporten voor: een van de Gezondheidsraad over dementie (belangrijke conclusie: tot 2010 moeten er jaarlijks 6 verpleeg- of verzorgingshuizen bijkomen) en een van de Algemene Rekenkamer over de toegankelijkheid van de ouderen- en gehandicaptenzorg. De ARK concludeert dat de beschikbare informatie voor de gehandicaptenzorg wel en voor de ouderenzorg niet voldoende is om zicht te krijgen op het zorgaanbod; wachtlijstgegevens schieten op dat punt tekort. Dubbelgediagnosticeerden in de GGZ. Als voorbereiding op een signaleringsrapport werd een tussenrapportage besproken over voorzieningen voor verslaafden met psychiatrische stoornissen. Diagnose Behandeling Combinaties (DBC s): als alternatief voor het door velen als verouderd beschouwde functiegerichte budgetsysteem voor ziekenhuizen wordt thans een ander bekostigingssysteem ontwikkeld, het zgn. DBC-systeem. De commissie is op de hoogte gesteld van de stand van zaken. In deze rubriek vindt u actuele informatie over de website van het Bouwcollege. De website bevat onder andere recente, te downloaden publicaties, persberichten, komende symposia en cursussen, agenda s van vergaderingen van het Bouwcollege en zijn commissies, relevante wet- en regelgeving en vacatures. Daarnaast is er een rubriek Bouwcollege in de media. Op dit moment wordt uw aandacht gevraagd voor de uitvoeringstoetsen en signaleringsrapporten die op 18 maart en 8 april door het Bouwcollege zijn vastgesteld (Recent verschenen, Persberichten en Publicaties; zie ook de rubriek Bouwcollege in deze nieuwsbrief.) Ook heeft de minister inmiddels enkele nieuwe bouwmaatstaven goedgekeurd, waaronder die voor de (verstandelijk)gehandicaptenzorg, de eerste bouwmaatstaf nieuwe stijl. KONINKLIJKE ONDERSCHEIDING G.A.M.C. Heintjes, gegevenscoördinator, en mr. L.A.M. van Zenderen, secretaris-jurist van het bureau van het Bouwcollege, zijn bij koninklijk besluit benoemd tot Lid respectievelijk Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. COMMISSIE BOUW Op 20 maart en 15 mei vergaderde de commissie onder meer over: Nieuwe bouwmaatstaven voor verpleging en verzorging, een algemeen ziekenhuis en verslavingszorg: de discussie betrof eerste concepten van de bouwmaatstaven nieuwe stijl voor deze sectoren. Het gaat - evenals bij de nieuwe maatstaf voor de gehandicaptenzorg, die in april is gepubliceerd - om flexibel op de zorgvraag inspelende maatstaven in module-vorm, met basiskwaliteitseisen om het minimaal noodzakelijke kwaliteitsniveau te waarborgen. Onderwijs en opleiding in de curatieve zorg: het ging om een plan van aanpak voor een uit te brengen signaleringsrapport over de consequenties - voor de ruimtebehoefte van de onderwijs- en opleidingsfaciliteiten in de ziekenhuizen - van een prognose van de tot 2010 benodigde opleidingscapaciteit voor medisch specialisten. De prognose (de capaciteit zal met ruim 50% moeten stijgen) is afkomstig uit een in maart vorig aan de minister aangeboden capaciteitsplan van het zgn. Capaciteitsorgaan. Omkeerbaar bouwen in de sector verpleging en verzorging: bij omkeerbaar bouwen gaat het erom dat een verzorgingshuisappartement geschikt is om met beperkte middelen omgebouwd te worden tot twee beddenkamers voor verpleging. Besproken werd een notitie over de randvoorn voor omkeerbaar bouwen. De notitie zal verwerkt worden in de nieuwe bouwmaatstaven voor deze sector (zie boven).

5 ACTUEEL Ontwerpcriteria zorgbouw kunnen leiden tot optimale gebouwkwaliteit Het EU Health Property Network, het platform van vergelijkbaar met het Bouwcollege gemandateerde organisaties, kwam op 19 en 20 maart in Dublin bijeen. Eén van de hoofdonderwerpen was het bespreken van ontwerpcriteria voor kwaliteit van de zorgbouw. Hiertoe was een onderzoeksopdracht gegeven aan de Medical Architecture Research Unit (MARU), een onderzoeksinstituut van de South Bank University in Londen, om via een enquête in kaart te brengen welke criteria er al bestaan in diverse landen, zegt ir. Teddy Bogdanovski, stafmedewerker bouwzaken van het Bouwcollege. De eerste resultaten laten zien dat er een omslag in het denken over ontwerpcriteria en gebouwkwaliteit merkbaar is. een geslaagde poging om het abstracte begrip gebouwkwaliteit inhoud te geven. In Engeland geven vertegenwoordigers van verschillende veldpartijen tijdens het ontwerpproces op diverse momenten een cijfermatige beoordeling. Daartoe gebruiken zij vragenlijsten, die uiteindelijk leiden tot een cijfer per subcriterium. TEDDY BOGDANOVSKY: TOOLKIT OOK BRUIKBAAR IN NEDERLANDSE SITUATIE Traditioneel zijn de beoordelingscriteria in de EUlanden vooral gebaseerd op de bouwkundige functionaliteit, maar uit het MARU-onderzoek blijkt ook dat nieuwe thema s aandacht krijgen, zoals innovatie, patiëntgericht bouwen, toepassing van ICT, gebruiksvriendelijkheid van de gezondheidszorginstelling, de invloed van het gebouw en de inrichting op het genezingsproces en de impact van de instelling op de gebouwde omgeving. Deze thema s kunnen vertaald worden in beoordelingscriteria voor de zorgbouw. Toolkit Veel van deze criteria zijn al opgenomen in een door de Engelsen ontworpen toolkit waarmee de criteria in de verschillende bouwfasen geëvalueerd kunnen worden. Voor het in kaart brengen van de bestaande gebouwkwaliteit van zorginstellingen en voor de beoordeling van ingediende bouwaanvragen kan deze toolkit bruikbaar zijn. Daarnaast initieert het een nieuwe, moderne manier van denken, die een bewustwordingsproces op gang kan brengen. Aanleiding voor het ontwerpen van de toolkit, de zogenaamde Achieving Excellence Design Evaluation Toolkit (AEDET), was de inhaalslag die de komende 10 jaar in Engeland gemaakt moet worden: het bouwen van 100 ziekenhuizen. De ontworpen beoordelingsmethode heeft betrekking op voorstellen die in diverse planontwikkelingsfasen zijn, en de uitkomst geeft weer in welke mate een ontwerp voldoet aan 10 vooraf gedefinieerde ontwerpcriteria. De drie hoofdcriteria (zie diagram) zijn functionaliteit, beleving en materialisatie. FUNCTIONALITEIT Bruikbaarheid Toegankelijkheid Programmering (ruimtelijk) BELEVING Typering en vernieuwing Vormgeving en esthetiek Inrichting en organisatie Stedenbouwkundige en sociale integratie MATERIALISATIE Prestatie Constructie en techniek Uitvoering In het model wordt gestreefd naar perfectionering van het ontwerp, zegt Bogdanovski. Het is Gebruik in de praktijk De toolkit met de daarbij behorende ontwerpcriteria kan niet zonder meer overgenomen worden in Nederland of andere Europese landen, mede omdat de weging per land kan verschillen. Gebouwkwaliteit is een lastig te omschrijven begrip, stelt Bogdanovski. Met de ontwerpcriteria hebben we evenwel de mogelijkheid concreter na te denken over wat een goed en wat een minder goed of zelfs een slecht zorggebouw is. Ze kunnen ook inspirerend zijn voor bijvoorbeeld architecten in de zorgbouw of voor instellingsdirecteuren die van plan zijn te gaan bouwen. Tevens kan de toolkit benut worden voor het in kaart brengen van de kwaliteit van de bestaande zorgbouw in Nederland, het zogenaamde monitoren van de kwaliteit van de zorginfrastructuur. Het Bouwcollege geeft deze monitoring de komende jaren veel aandacht, omdat het een wezenlijk onderdeel uitmaakt van het op peil houden van de gebouwkwaliteit. We zijn van plan op korte termijn overleg te voeren met de Engelse onderzoekers om het systeem aan te passen voor onze eigen situatie. COLOFON Deze nieuwsbrief is een uitgave van: College bouw ziekenhuisvoorzieningen Postbus 3056, 3502 GB Utrecht Bezoekadres: Churchilllaan 11, 3527 GV Utrecht cbz@bouwcollege.nl Internetsite: Telefoon: Fax: Redactie: Peter van Beek, Han Hoes Vormgeving: ColorScan, Voorhout