Cristian Mungiu, Cosima Stratan & Cristina Flutur over BEYOND

Transcriptie

1 Cristian Mungiu, Cosima Stratan & Cristina Flutur over cosima stratan (op de rug gezien) en cristina flutur BEYOND THE HILLS Journaliste en actrice Cosmina Stratan & haar tegenspeelster Cristina Flutur werden voor hun innemende rol van hartsvriendinnen in Cannes beloond met de Prijs voor Beste Vrouwelijke Vertolking in DUPA DEALURI/BEYOND THE HILLS. Mungiu s indringend verhaal, gebaseerd op feiten uit 2005, was in de ogen van de jury eveneens goed voor de Prijs van het Beste Scenario. FREDDY SARTOR FILMMAGIE: Twee goede vriendinnen die het slachtoffer worden van een autoritair systeem: het communisme van Ceaucescu of een Orthodoxe kloostergemeenschap. Het lijkt wel een constante te zijn in je oeuvre tot nu toe want zowel in 4 Months, 3 Weeks and 2 Days (2007) als in BEYOND THE HILLS is dat wel de context? CRISTIAN MUNGIU: Een concept heb ik nochtans niet. Ik vertrek van een verhaal waarin een conflict centraal staat, samen met sociale waarden die in balans liggen omdat de situatie nooit eenduidig is: zwart-wit. Ik maak films omdat ik hoop dat cinema mensen helpt om over bepaalde onderwerpen na te denken zodat ze zich een eigen idee kunnen vormen. Met 4 Months, 3 Weeks and 2 Days was het nooit de bedoeling om het pro of contra het communisme te hebben maar wel om te vertellen hoe relatief vrijheid onder het communisme was. Zo heb ik het nu in BEYOND THE HILLS over hoe relatief goed en kwaad kunnen zijn. De enigen die Alina, die het meisje op een bepaald ogenblik trachten te helpen zijn 12 FILMMAGIE 629 November 2012

2 betrokken maar ze ondernemen tenminste pogingen, de rest blijft zo onverschillig dat ik vind dat ook zij verantwoordelijkheid dragen. Dat soort complexiteit is moeilijk, zie je. Ik kijk altijd uit naar een dergelijk verhaal omdat het over vele dingen tezelfdertijd gaat: de nood om over jezelf te beslissen, vrije wil, schuld, het onderscheid tussen Kerk en instituut, religie, geloof dat zeer persoonlijk is, bijgeloof dat mensen vaak niet echt begrijpen enz. En soms halen mensen dat allemaal door elkaar. Mogen we BEYOND THE HILLS als een religieuze film bestempelen? C.MUNGIU: Je kan de film op tal van manieren zien al ga ik geen enkele voortrekken. Voor mij is het moeilijk om te zeggen waarover de film precies gaat. Je kan het zien als een wat vreemde liefdesfilm tussen enkele meisjes en God die het hart van het ene meisje weet te veroveren op haar lief. We mogen van een religieuze film spreken want we hebben het in bepaalde zin over het begrijpen van religie, zolang religie betekent: waarden, onthecht zijn, gebeden, morele dingen om mensen te helpen om beter voor de anderen te zijn en in het dagelijkse leven goed te zijn. Maar wanneer een religie onder meer een lijst van alle zonden opmaakt zonder er een te vergeten dan overschrijd je een grens wat het moeilijk maakt om nog te geloven! Tijdens de film dacht ik: Misschien vertegenwoordigen beide meisjes wel twee facetten van eenzelfde persoon? Wat ze gemeen hebben is twijfel? C.MUNGIU: Het voortdurend twijfelen maakt deel uit van ons allemaal. De moeilijkste vraag om op te antwoorden is: Ben je gelovig? Mijn antwoord is dan: Soms wel, soms niet. Vanuit het perspectief van een religie mag je uiteraard niet twijfelen. Maar het was echt mijn bedoeling niet alles klaar en duidelijk te stellen. Natuurlijk heb je twijfels. Wanneer ik mijn acteurs regisseer poog ik nooit de betekenis van wat ze doen uit te leggen. Wat ze doen is aan de situatie gelieerd. Dat moeten ze concreet maken. Anders acteren ze die scène Ze weten waar de film over gaat maar uit schrik hebben we nooit veel woorden gebruikt om dat te beschrijven. De titel van de film lijkt wat vreemd want puur geografisch? C.MUNGIU: Een titel van een film moet voor mij nooit precies zijn. Technisch gezien ligt het klooster wel achter de bergen, verborgen voor de stad. Tevens wordt er op die manier gesuggereerd dat er iets moet ontdekt worden, dat je wat dieper moet graven om te zien waar het over gaat en er even over nadenken. De eerste titel was overigens lange tijd Provision/Provisoire. Al denk ik dat deze titel beter is. De broers Dardenne zijn een van je coproducenten. Hoe belangrijk waren zij voor je film? C.MUNGIU: Het belangrijkste was dat zij de tijd namen om het scenario grondig te lezen en op een van onze eerste drafts, ruwe versies, feedback te geven. Het komt niet zo vaak voor dat je opmerkingen krijgt van filmmakers die je apprecieert. Meestal komen de bemerkingen van producenten. En het vergemakkelijkte ons om het budget, dat we voor ogen hadden, rond te krijgen. Je verhaal is gebaseerd op twee boeken van BBC-correspondente Tatiana Niculescu Bran. Waar precies schuilt het verschil tussen boek en film? C.MUNGIU: Dat uit zich in de manier waarop het verhaal zich ontwikkelt. In een film word je vaak gedwongen zeer vlug vooruit te gaan: van de ene naar de andere scène. Elke scène doet het verhaal evolueren. Dat is er wat er gebeurde in 4 Months... In BEYOND THE HILLS zijn alle nevenverhalen, alle gebeurtenissen die het verhaal aanvullen even belangrijk, als neveninformatie. Ik spendeer nogal wat tijd om deze religieuze gemeenschap te beschrijven, het bijgeloof. Maar niet om hen te begrijpen. Dat behoort veeleer tot de logica van een boek, niet van een film In het persdossier staat inderdaad te lezen dat je meer houdt van de logica van een boek dan van de cinematografische logica? C.MUNGIU: De manier waarop informatie wordt verstrekt staat dichter bij de structuur van een boek. Ik zeg niet dat dat beter is. Voor dit verhaal was dat wel aangewezen. Even belangrijk als de hoofdlijn - wat er met de meisjes gebeurt is de kloostergemeenschap, de twijfel als je het hebt over de algemene context van een religieuze orde, een arme regio in Roemenië en het bijgeloof daar, instellingen die nooit voor deze meisjes hebben gewerkt... Het was beter dat dat allemaal in elke scène aan bod kwam. En er voldoende tijd voor uit te trekken. Aanvankelijk telde mijn scenario 240 pagina s, ongeveer 4 uur film, eens zo lang als een gewone langspeelfilm. Voor de opnames begonnen heb ik 30 pagina s geschrapt en in de postproductie nog eens een halfuur weggehaald, zeer mooie scènes zelfs zoals bijvoorbeeld de relatie tussen de priester en de kerkgemeenschap. Elke film heeft zijn natuurlijk ritme. Ik geloof niet zo in efficiënte cinema. De films die wij maken zijn realistisch. We nemen scènes uit het leven, niet uit boeken of films, en vertalen ze naar film toe. Het leven gaat voort; uit je leven kan je de momenten die je niet aanstaan nu eenmaal niet wegsnijden. Dat is de reden waarom we nogal eens lange takes gebruiken. Dat is niet gemakkelijk maar het respecteert onze manier waarop wij het leven zien. Ik maak films omdat ik hoop dat cinema mensen helpt om over bepaalde onderwerpen na te denken zodat ze zich een eigen idee kunnen vormen. Cristian Mungiu November 2012 FILMMAGIE

3 De film gaat over hoe relatief vandaag goed en kwaad zijn. Cristian Mungiu De film besluit met een open einde terwijl ik de indruk had dat iedereen slachtoffer van iedereen is? C.MUNGIU: Er is een mix van schuld die aan deze film vastzit. Voor mij zijn er veel meer partijen schuldig dan je in de film kan zien. Niet alleen de priester, de dokters, de politieman, het weeshuis.. Wat er met de meisjes is gebeurd van het ogenblik af dat ze geboren worden. Van in het begin kegen ze niet al te veel kansen. Hun ouders waren zo arm dat ze gedwongen waren om hun kinderen af te staan. Alles begint daar, zelfs daarvoor. Alles is gelieerd aan armoede, de lacune aan opvoeding, bijgeloof. Dat alles samen legt uit wat er op het einde gebeurt. De film heeft het over hoe relatief goed en kwaad vandaag kunnen zijn. De enigen die pogen in BEYOND THE HILLS om Alina te helpen zijn de mensen van de kerkgemeenschap; zij pakken het weliswaar verkeerd aan hun eerste reflex is goed; het meisje laten opnemen in het ziekenhuis maar niemand anders doet iets. Aan de andere kant is onverschilligheid, je verantwoordelijkheid niet nemen, sowieso verkeerd. Ik ga akkoord met je door te stellen dat de schuld vrij algemeen is. Het was belangrijk voor mij - of je nu gelovig bent of de grootste atheïst - om de kijker voor te houden: Denk aan alle gevolgen van je beslissing! Denk erover na! Vaak denken we er niet eens over na. Wanneer je bepaalde dingen toelaat zich te ontwikkelen dan gebeuren er uiteindelijk zulke dingen. Het is een manier van denken, van naar de wereld te kijken. Religie brengt goede waarden aan, bijgeloof niets, niemendal. In Cannes vertelde je dat in de Orthodoxe Kerk een lijst circuleert met meer dan 600 zonden maar dat er eentje ontbreekt: onverschilligheid. En laat dat net de kwaal van deze tijd zijn? C.MUNGIU: Deze kwaal beperkt zich niet tot de Roemeense samenleving maar is zowat overal ter wereld een groot maatschappelijk probleem, verbonden aan het individualisme. Het gebrek aan sympathie voor de ander. Mijn probleem met dit verhaal was dat ik onverschilligheid zag in een samenleving die claimde zeer religieus te zijn. De belangrijkste waarde van het christendom is naastenliefde. Hoe kan je beweren gelovig te zijn 90% van de mensheid zegt te geloven en het enige wat je op de eerste plaats om je heen ziet is haat en onverschilligheid. Dat gaat niet samen, is niet te rijmen. Dat betekent eveneens dat dat niet als een zonde wordt aangezien. Voor hen betekent geloven veeleer rituelen, wat je als individu moet doen en bijgeloof. Dat heeft niets met gelovig zijn te maken, dat helpt je niet vooruit. Dat zorgt alleen maar voor verwarring in je hoofd. BEYOND THE HILLS mag dan een lokaal verhaal zijn maar de achterliggende betekenis ervan kan zijn in gelijk welke geloofsgemeenschap afspelen of in eender welke samenleving waar de onverschilligheid groot is. Je doet graag een beroep op niet-professionele acteurs? C.MUNGIU: Ik cast de best mogelijke acteurs voor de rol. Al dan niet met ervaring in film of theater. Dat speelt hoegenaamd niet. Belangrijk is dat wanneer ik met hen het scenario lees ze de logica begrijpen. En dat ze de looks, de energie van hun personage benaderen wat ik me inbeeldde toen ik het scenario schreef. Het gaat niet over acteurs casten, het gaat om mensen vinden die iets hebben in hun eigen persoonlijkheid die ze geschikt maken voor de rol. INTERVIEW FILMFESTIVAL VAN GENT, 15 OKTOBER FILMMAGIE 629 November 2012

4 Cosima stratan en cristina flutur COSIMA STRATAN & CRISTINA FLUTUR over BEYOND THE HILLS Voor de actrices Cosima Stratan & Cristina Flutur, allebei afkomstig uit Iasi, het geboortedorp van de Roemeense filmer Cristian Mungiu, is het hun debuut in een langspeelfilm. Al onmiddellijk valt het charisma van Cosima Stratan op. In BEYOND THE HILLS heet zij Voichita, het weesmeisje dat in het klooster is gegaan, waar haar boezemvriendin haar komt opzoeken om haar daar weg te halen. FREDDY SARTOR COSIMA STRATAN: Het verschil in karakter tussen beide personages is het meest attractieve aspect van de film. Anderzijds zijn de personages reëel. Het verschil is gebaseerd op de relatie die geëvolueerd is. Het zijn altijd erg goede vriendinnen geweest die veel om elkaar gaven. Maar op het ogenblik dat de film begint is de situatie heel anders. Dat betekent niet dat ze niet meer om elkaar zouden geven maar gaandeweg zijn ze uit elkaar gegroeid. FILMMAGIE: Maakt precies het feit dat jullie zo verschillend zijn de vriendschap, de liefdesrelatie zo hecht? C. STRATAN: Misschien wel ja. Mijn personage had toen ze jong was haar vriendin Alina echt De hele film is een proces van opgroeien. Cosima Stratan wel nodig, in alle mogelijke betekenissen. Ze deed een beroep op Alina wanneer ze keuzes moest maken, wanneer ze bang was Het was echt iemand die Voichita graag had. CRISTINA FLUTUR: De keuze voor God die Voichita op haar achttiende maakt in plaats van voor een gewoon leven is het gevolg van het feit dat ze opnieuw iemand zoekt die haar kan helpen. Dat is het belangrijkste verschil tussen beiden. Je personage woonde een tijdlang in Duitsland. In het begin van de film keert ze terug om haar vriendin Voichita te komen halen? C.FLUTUR: Ja, absoluut! Ze was een wees, ze heeft een deel van de wereld gezien. Voichita November 2012 FILMMAGIE

5 cosima stratan In mijn fantasie zag ik het hele verhaal als een cirkel Cristina Flutur heeft God, Alina is op zichzelf aangewezen. Hoe zie jij zelf Voichita, jouw personage? C. STRATAN: t Was erg moeilijk voor mij om haar te begrijpen. Voichita is iemand die niet reageert, die passief is, die alles ondergaat. Ze reageert in haar binnenste. Alles speelt zich van binnen af. Dat was het moeilijkste om te doen. Ik begreep wel hoe ze was opgegroeid en haar relatie met Alina, niet haar passiviteit. Regisseur Cristian Mungiu heeft me heel veel geholpen om dat innerlijke conflict te beleven en uit te drukken. In het begin van de film is Voichita een overtuigde kloosterlinge. Maar naarmate het verhaal vordert komen er twijfels op. En alle variaties ervan: aan God, eenzaamheid enz. De hele film is een proces van opgroeien. Interessant is dat we er op het einde van de film nog niet uit zijn. Ik moest redenen vinden voor wat ik deed. Aan het einde wijzigde Voichita haar kleren, haar haren... Ik zocht naar een verklaring daarvoor want als actrice had ik dat echt nodig. Het is in de film niet helemaal duidelijk wat ze gaat doen uiteindelijk: al dan niet op haar eigen benen proberen te staan? zijn heb ik geantwoord. Ik heb wat research gedaan en ik kan je vertellen dat het niet gemakkelijk was om mezelf zo te zien. Het vergde echt wel tijd om me te begrijpen. Hoe hebben jullie je nog voorbereid op deze moeilijke rollen? C.FLUTUR: Ik heb de boeken waarop het verhaal gebaseerd is gelezen. En we kregen een biografie van het personage waar alles in stond wat we niet in het scenario konden vinden: haar geboorte, de omstandigheden, hoe ze opgroeide In mijn verbeelding zag ik het hele verhaal als een cirkel. Op het einde van de opnames was ik echt leeg. C.STRATAN: Ik heb besloten om de boeken niet te lezen want wanneer ik iets lees dan ga ik zo op in het verhaal dat ik dingen opneem die niet nodig zijn. Ik heb alleen maar het scenario gelezen. En voorts heb ik betrouwd op Cristian, de regisseur, mijn collega-acteurs en op mijn instinct. INTERVIEW FILMFESTIVAL VAN GENT, 15 OKTOBER 2012 Heeft de rol op een of andere manier te maken met jouw andere job als journaliste? C.STRATAN: Nee, ik ben niet goed in het combineren van jobs. Ik was echt verrast toen Cristian Mungiu me toevertrouwde dat ik veel had van het personage dat hem voor ogen stond: Voichita. Als jij me zo ziet dan zal dat wel zo 16 FILMMAGIE 629 November 2012

6 BEYOND THE HILLS Ongeloof uit liefde Net zoals in zijn meesterwerk 4 Months, 3 Weeks and 2 Days (Gouden Palm, Cannes 2007) focust de Roemeense filmer Cristian Mungiu ook in zijn nieuwste film BEYOND THE HILLS op twee jonge vrouwen. En ook hier is de film een minutieuze analyse van een emotioneel gevecht met een verstarde maatschappij. Het gaat niet om de zoektocht van de protagonisten naar bevrijding, maar om de mogelijkheid om al dan niet vrij te kunnen zijn. Persoonlijke gevoelens worden institutioneel onderdrukt in een samenleving die verkrampt is. Zo ontstaat verzet, in dit geval zelfs hysterie. Dat de persoonlijke prijs die we voor emotionele vrijheid moeten betalen altijd te hoog is, daar wil de film geen rekening mee houden. Het verhaal is echt nietsontziend. Mungiu schroomt de situaties niet, denk maar aan het shot van de geaborteerde foetus uit 4 Months, 3 Weeks and 2 Days dat veel te lang aanhoudt. Een pijnlijk moment van zelfreflectie is in de film ingebouwd. Ook in BEYOND THE HILLS slaagt hij er in de innerlijke strijd die deze jonge vrouwen moeten voeren tastbaar te maken terwijl je als toeschouwer voelt dat er zoveel meer aan de hand is dan deze onmogelijke liefdesgeschiedenis. De film vertelt van de intense vriendschap tussen Alina en Voichita. Allebei zijn ze samen in een weeshuis opgegroeid. Voichita is het klooster in gegaan en wijdt haar leven aan God, Alina is naar Duitsland vertrokken. Eenmaal terug blijkt haar bezoek aan het klooster maar één doel te hebben: Voichita overtuigen dat ze bij haar moet komen wonen. Maar dat ziet Voichita helemaal niet zitten. Wanneer goed en wel duidelijk wordt wat deze twee vrouwen met elkaar delen, heeft het verhaal reeds de wanhoop bereikt, een gevoel dat als antithese van geloof de rest van de film zal blijven overheersen. Wat we te zien krijgen is een donker drama over passie en paranoia binnen een kloostergemeenschap, die er alsmaar meer van overtuigd geraakt dat de bezoekster door de duivel bezeten is. BEYOND THE HILLS is in de eerste plaats een film geworden over liefde en vrije wil, over hoe emoties ons denken omtrent goed en kwaad kan uitzuiveren. De filmregisseur stelt vast dat heel wat van de droevigste passages in de wereldgeschiedenis in naam van het geloof konden plaats vinden omdat men er altijd van overtuigd was dat men de goede zaak diende. BEYOND THE HILLS gaat over hoe dat soort geloof ervaren wordt, over hoeveel aandacht deze kloosterlingen voor religieuze tradities en regels hebben. Maar ook over hoe weinig van die christelijke waarden worden toegepast in het dagelijkse leven. Voor hem is onverschilligheid de grootste zonde van allemaal. Maar is dat volgens het geloof wel een zonde? Het is in elk geval geen hoofdzonde. Wat is het dan wel? Onverschilligheid, omdat men er voor kiest niet te willen weten, voedt het kwade en op een subtiele manier is de hele film daarvan doordrongen. Want in essentie gaat BEYOND THE HILLS over de meningen en keuzes die we voor onszelf maken op grond van onze achtergrond en opvoeding. Hierdoor krijgt het geloof uit deze film een universele betekenis, het maakt deel uit van hun identiteit, als gevolg van een keuze die jaren geleden is gemaakt. Wat voor de toeschouwer erg beklemmend werkt is dat Mungiu eigenlijk filmisch niet met deze mentaliteit afrekent. Het contrast tussen de kloosterorde, gefilmd in beelden die bijna zwart-wit aanvoelen, en de moderne samenleving, waar een kleurenlaagje de dagdagelijkse ellende maskeert, lijkt vaak een puur visuele keuze. Want wanneer Alina terug naar haar pleeggezin wordt gestuurd, de wereld van alledag, blijkt ze inmiddels ook al door een ander weeskind vervangen. Dat besef is hard en zonder enig kader. Volgens mij is dat het keerpunt in de film. Een film die voortdurend op 2-delingen inspeelt (de twee meisjes en de twee maatschappijen) maar wanneer het een of-of verhaal wordt, blokkeert alles. En als het dan toch een keuze moet zijn, het aardse leven of het kloosterleven, beslist Alina dat ze gemakkelijk afstand kan doen van al haar bezittingen, als ze maar bij Voichita kan zijn. Het is niet vreemd dat deze film voortdurend uitdaagt om geanalyseerd te worden. De prijs die het scenario mocht ontvangen tijdens het Filmfestival van Cannes dit jaar is meer dan verdiend. Het is echt fascinerend om te zien hoe Mungiu de anekdote die ten grondslag van dit verhaal ligt, heeft weten concreet te maken en realistisch te houden. Toch kan je je deze film moeilijk voorstellen in een andere regie dan deze, omdat simultaan nog een tweede, onuitgesproken verhaal over een maatschappij binnen een maatschappij wordt verteld. Elke stilte en elke subtiel uitgesponnen filmshot laat hier ruimte voor. De achtergrond waartegen het verhaal wordt verteld is hierdoor tastbaar aanwezig, als een gelijktijdig gedraaide documentaire over een strenge kloostergemeenschap in Roemenië. De film mag dan wel niet expliciet gedateerd zijn, de filmtaal van deze regisseur, hoe hij deze film in beeld brengt en door de montage laat wringen, roept vragen op over onze samenleving vandaag. BRAM DE SUTTER GENRE Drama REGIE Cristian Mungiu SCENARIO Cristian Mungiu, naar Tatiana Niculescu Bran FOTOGRAFIE Oleg Mutu MUZIEK Cristian Tarnovetchi CAST Cosmina Stratan (Voichita), Cristina Flutur (Alina), Valeriu Andriuta (Priester), Dana Tapalaga (Moeder overste) PRODUCTIE RO DISTRIBUTIE Lumière RELEASE 21 november November 2012 FILMMAGIE