De wanden zijn beschilderd met. Pure compositie. cultuur

Transcriptie

1 Links: Piet Mondriaan ( ) in zijn atelier in 1926; rechts: Composition dans le losange avec jaune, noir, bleu, rouge et gris (1921). cultuur Pure compositie In Parijs verandert de Nederlander Piet Mondriaan zijn naam in Mondrian. En hij schudt meer van zich af dan die ene letter. In het Centre Pompidou is zijn ontwikkeling als schilder op de voet te volgen. Door Karel Ankerman Reconstructie van het atelier van Piet Mondriaan uit 1926 in Rue du Départ in Parijs. Een waar driedimensionaal kunstwerk. Mondriaan betreurde destijds zelfs dat zijn grammofoonplaten rond waren. De wanden zijn beschilderd met gekleurde vlakken. Op de spierwitte muur hangen zijn abstracte schilderijen. Bij de ingang hangen drie spiegels en op de vloer liggen felgekleurde vierkante tapijten. De grote zwarte schildersezel correspondeert met de bewerkte muur via de drie spiegels. Zijn boeken liggen nauwkeurig geordend, omgeven door een witte wikkel, op de kast. Alles had een vaste plaats en zelfs de blauwe asbak maakte deel uit van de compositie. Zijn obsessie met het vierkant ging zó ver dat hij het oprecht betreurde dat zijn grammofoonplaten rond waren. Het atelier van Piet Mondriaan ( ) in de Rue du Départ in Parijs leek op een driedimensionaal kunstwerk waarin hij zelf woonde en werkte. Een reconstructie van het atelier uit 1926 neemt een belangrijke plaats in op de indrukwekkende overzichtstentoonstelling Mondrian/De Stijl, de eerste in Frankrijk sinds meer dan veertig jaar. Op de bovenverdieping van het Centre Pompidou zijn in één grote zaal ruim vierhonderd schilderijen, tekeningen en foto s bijeengebracht. Het eerste deel van de tentoonstelling beperkt zich tot de Parijse jaren van Mondriaan, waar hij van 1912 tot 1938 verbleef, onderbroken door de Eerste Wereldoorlog die hij in Nederland doorbracht. In het tweede deel wordt ruim aandacht besteed aan de kunstenaars rond het tijdschrift De Stijl. Dankzij de medewerking van het Haags Gemeentemuseum, maar ook door de zelden uitgeleende werken uit Amerikaanse, Britse en Zwitserse musea is het voor de Nederlandse bezoeker meer dan de moeite waard om naar Parijs af te reizen. Holland is dood op kunstgebied Aan de hand van ruim honderd schilderijen is de ontwikkeling van Mondriaans werk in de jaren pagina 21, Het Financieele Dagblad Bijlage

2 Compositie 9 (Blue façade) uit 1914 ontstond na een aantal tekeningen van blinde muren waarop de structuur van afgebroken huizen nog zichtbaar was. dertig van het kubisme naar het proces van verinnerlijking in het neoplasticisme op de voet te volgen. In Parijs wil Mondriaan aan een internationale carrière werken, hij schudt de Nederlandse erfenis af, maakt uitgebreid kennis met het kubisme en laat met het oog op zijn nieuwe levensfase een a uit zijn naam schrappen. Hij wil voortaan meer afstand nemen van zijn Nederlandse identiteit en als Mondrian door het leven gaan. Aan zijn schildersvriend Simon Maris schrijft hij op 7 april 1930: Eigenlijk is het in Holland toch erg dood op kunstgebied. Ik voor mij vind Van Dongen veel groter dan Jan Sluyters, en ik ben het met je eens dat de Barbizonners groter waren dan de Haagse School, vooral in de wijze van uitvoering. Mondriaan maakt in Parijs zijn belangrijkste werken, de door het kubisme geïnspireerde schilderijen en de composities van vlakken in primaire kleuren met zwarte lijnen die de aanzet vormen tot het latere werk in New York. Het kubisme van Picasso en Braque vindt vrijwel direct zijn weerslag in zijn schilderijen uit 1912: Stilleven met gemberpot II en vooral Bloeiende Appelboom, een werk waarin een los patroon van gelijksoortige vormen het eigenlijke beeld van de boom oplost. Een jaar later zet hij zijn stilistische experiment nog bewuster voort en werkt hij aan een groep schilderijen waarin de gebogen lijnen uit de appelboom recht zijn geworden. In Composi- pagina 22, Het Financieele Dagblad Bijlage

3 Bloeiende Appelboom (1912) was geïnspireerd op het kubisme. pagina 23, Het Financieele Dagblad Bijlage

4 tie 9 (Blue Façade) uit 1914 laat Mondriaan zich nog altijd door de werkelijkheid inspireren. Dit architectonische schilderij ontstond na een aantal tekeningen die hij maakte van blinde muren waarop de structuur van afgebroken huizen nog zichtbaar was. De ontwikkeling naar een abstracte schilderkunst krijgt een vervolg in de serie Pier en Oceaan, gebaseerd op observaties die Mondriaan in 1916 van het Hollandse kustlandschap maakte. De zuiver beeldende vorm komt tot uitdrukking in de ruitvormige Composition dans le losange avec jaune, noir, bleu, rouge et gris uit Na dit schilderij begint Mondriaan aan het echte avontuur: het experiment van de pure compositie en het scheppen van een abstracte, schilderkunstige ruimte. Ballroomdanser In de jaren na zijn dood is het geromantiseerde beeld geschapen van Mondriaan als koele, dogmatische man, een priester in dienst van het witte vlak en een kluizenaar die teruggetrokken in zijn atelier leefde. In werkelijkheid integreerde hij snel in de Parijse kunstwereld, ging hij naar dada-avonden en deelde hij zijn werk met anderen. Hij was niet alleen die kaarsrechte figuur met strenge blik in driedelig pak, ordelijk, helder en consequent, maar ook iemand die Josephine Baker en Mae West adoreerde en een ballroomdanser die van jazzmuziek hield. Een man met een grote passie, op zoek naar vormentaal in de schilderkunst. Een kunstenaar die niet dogmatisch te werk ging, maar juist aftastte en vertrouwde op zijn artistieke instinct en net zo lang experimenteerde totdat er iets ontstond waarvan hij het gevoel had dat het klopte. Mondriaan blijkt ook een man te zijn die niet, zoals in de modernistische visie wordt beweerd, alleen en op eigen kracht zijn weg ging en zijn eigen pad volgde maar wel degelijk beïnvloed werd door zijn omgeving. Verschillende kunstenaars met wie Mondriaan werkte, zoals Bart van der Leck, Theo van Doesburg, Picasso, Leger en de futuristen, speelden op verschillende momenten een aanwijsbare rol in zijn leven en ontwikkeling. De kracht van Mondriaan is dat hij, in tegenstelling tot kunstenaars als Picasso, zijn eigen overtuiging met betrekking tot abstractie bleef volgen. Hij was ook de strenge theoreticus en een overtuigd theosoof die De Geheime Leer van Helena Madame Blavatsky tot aan zijn dood bij zich hield. In 1920 publiceerde hij Le Néo-Plasticisme, een kunsthistorisch manifest waaraan hij jarenlang werkte. In een brief uit 1913 aan de kunstpedagoog H.P. Bremmer zet hij zijn werkwijze helder uiteen: Ik construeer op een plat vlak lijnen en kleurcombinaties met t doel algemene schoonheid zoo bewust mogelijk uit te beelden. Ik wil de waarheid zo dicht mogelijk benaderen en daarom alles abstraheren tot ik kom tot het fundament der dingen. In stijl Mondrian/De Stijl, nog t/m 21 maart in het Centre Pompidou, Parijs. Voor meer informatie zie: Foto s schilderijen (c) 2010 Mondrian/Holtman Trust c/o HCR International Virginia USA. pagina 24, Het Financieele Dagblad Bijlage

5 Hij was ook iemand die Mae West adoreerde en van jazzmuziek hield Compositie ( ) van Georges Vantongerloo, een van de onderbelichte kunstenaars van De Stijl; links: het interieur van Huis Bart de Ligt (1919) in Katwijk aan Zee werd ontworpen door Theo van Doesburg (kleur) en Gerrit Rietveld (meubels). Architect J.J.P. Oud ontwierp het oorspronkelijke Café de Unie aan de Coolsingel in Rotterdam (1925). Toegevoegde waarde Mondrian/De Stijl Mondriaan was samen met Bart van der Leck, Theo van Doesburg en Vilmos Huszár een belangrijk lid van de kunstbeweging De Stijl en publiceerde regelmatig zijn manifesten in het gelijknamige tijdschrift. Het tweede deel van de expositie in het Centre Pompidou biedt ook wat betreft De Stijl toegevoegde waarde voor de Nederlandse bezoeker. Aan de hand van 400 schilderijen, foto s, filmmateriaal, documenten en maquettes wordt goed duidelijk hoe de in 1917 opgerichte De Stijl zich ontwikkelde tot een internationale avant-gardebeweging. Van Theo van Doesburg, de zelfbenoemde oprichter en drijvende kracht achter de beweging, is in één zaal een schitterend glas-in-loodwerk te zien dat hij met de Zwitserse kunstenares Sophie Taeuber-Arp ontwierp. Architectuur en verstedelijking vormen de kern van de tentoonstelling, met interieurontwerpen van Theo van Doesburg voor de brasserie en het café dansant in het neoclassicistische gebouw L Aubette in Straatsburg, het Schröderhuis van Gerrit Rietveld en het Café De Unie naar een ontwerp van architect J.J.P. Oud. Maar er is ook werk te zien van onderbelichte kunstenaars die deel uitmaakten van De Stijl zoals de ontwerpen voor futuristische steden met wolkenkrabbers, bruggen en luchthavens van Georges Vantongerloo en de organische City in Space van Frederick Kiesler, die zich in 1923 bij De Stijl aansloot. Theo van Doesburg ontwierp Café Aubette in Straatsburg. pagina 25, Het Financieele Dagblad Bijlage