Den Does een Uitkijktoren voor Tilburg Een hommage aan Theo van Doesburg - artist impressies Niko de Wit, 2016

Transcriptie

1 Den Does een Uitkijktoren voor Tilburg Een hommage aan - artist impressies, 2016, pictoright 2016, pictoright 2016

2 Den Does een Uitkijktoren voor Tilburg Een hommage aan - ontwerp en referentiebeelden, 2016 Uitkijktoren, prototype, brons, Omgekeerde toren, prototype, brons, Den Does, artist impressie, 2016 Den Does, artist impressie, 2016 Monument voor Leeuwarden, J.J.P. Oud trappenhuis, De Vonk, Noordwijkerhout, 1917 L Aubette, trappenhal, Straatsburg, 1928 L Aubette, grote film- en feestzaal, 1928 Contra compositie V, Construction de L Espace-Temps II, 1924 Gerrit Rietveld Rietveld Schröderhuis, Utrecht, 1924 Gerrit Rietveld De rood-blauwe stoel, 1918

3 Den Does een uitkijktoren voor Tilburg Een hommage aan Ontwerp, beeldhouwer en ontwerper Materiaal schuimgegoten aluminiumpanelen (de body en buitenzijde van de trappen) Verlichting De toren wordt aangelicht, de verlichting wordt dyamisch geprogrammeerd. Jaar ontwerp 2016 Afmeting 36 meter hoog, uitzichtplateau 7 x 7 meter Locatie Spoorzone, Tilburg Status eigen initiatief van de ontwerper Does, zo noemden intimi ( ), kunstenaar, architect, vormgever, typograaf, schrijver en dichter, maar vooral bekend als initiatiefnemer en woordvoerder van de avant-gardistische kunstbeweging De Stijl, die werd opgericht in Al snel sloten vele kunstenaars en architecten, onder wie Piet Mondriaan, Gerrit Rietveld en J.J.P. Oud, zich aan bij deze nieuwe kunstgroep. In 1914 was Van Doesburg in de buurt van Tilburg gelegerd als militair. Hij vond echter voldoende tijd om regelmatig het centrum van de stad te bezoeken, waar hij in contact kwam met Tilburger Antony Kok ( ), die bij de spoorwegen werkzaam was als chefcommies. Kok was geïnteresseerd in moderne kunst en literatuur, schreef gedichten en aforismen en was een verdienstelijk pianist met een voorkeur voor eigentijdse muziek. Van Doesburg had al snel meerdere vrienden om zich heen verzameld, met wie hij in 1915 enkele soirées intimes organiseerde. Deze vonden plaats in hotel-café-restaurant Albert Janssen op de hoek van de Spoorlaan en de Stationsstraat. Dáár, in het hart van de opkomende stad Tilburg, werden de fundamenten gelegd voor de nieuwe De Stijl-beweging. Van Doesburg en Antony Kok waren verantwoordelijk voor het formuleren van de kernideeën van De Stijl. Tilburg, en meer specifiek de Spoorzone, kan dan ook met recht de kraamkamer van De Stijl genoemd worden. Helaas is er niets in de stad wat nog herinnert aan het verblijf van Van Doesburg. In eerste instantie is uitkijktoren Den Does door ontworpen als een sculptuur. Uitgangspunt was een vierkante toren, waaromheen een trap spiraalsgewijze naar boven voert. In het volgende ontwerpstadium werd de toren ondersteboven gezet, met als gevolg dat de traptreden nu van onderaf zichtbaar zijn. In het laatste stadium is de toren uitvergroot en naar een hoogte van 36 meter gebracht. De nu reuzengrote, omgekeerde treden accentueren de trap als sculpturaal element, en leiden de blik van de toeschouwer naar boven. Door de omkering is de toren aan de basis uiterst smal, en naarmate hij hoger wordt, komt er steeds een grote traptrede bij waardoor ook de body van de toren een trede breder wordt. Om de toren fysiek te kunnen beklimmen is een gangbare trap met kleine treden geborgen in de grote trappen. In fasen krijgt de toren meer volume tot het uitzichtplateau is bereikt, waarboven een luifel zweeft als een horizontaal vizier. In het ontwerp is er ruimte gedacht voor een lift en een eventuele informatieruimte met displays over Van Doesburg, Kok en De Stijl. De toren moet een baken en oriëntatiepunt worden in de stad en verre omgeving. Het voorliggende ontwerp is bedoeld als een idee dat nog verder uitgewerkt kan worden. Ook moet de exacte locatie nog in overleg met de Gemeente Tilburg en verdere belanghebbenden worden vastgesteld. Den Does zal de stad van nu verbinden met het Tilburg van toen, die korte maar bewogen periode waarin Van Doesburg en Antony Kok hun soirées intimes organiseerden. Cultuurhistorische achtergrond De nieuwe kunst die ons voor ogen staat, moet een universeel karakter hebben en bijdragen aan een dynamische, geestelijk stimulerende omgeving die de mens ethisch op een hoger niveau brengt. () Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog symboliseert de Europese avant-gardebeweging de hoop op verandering en een betere toekomst. Wat Van Doesburg voorstelt, is niets anders dan een revolutie: de dagelijkse leefwereld moet veranderen, de kunst moet nieuwe uitdrukkingsvormen vinden en inspelen op de complexiteit van het leven en de wetenschappelijke en technische ontwikkelingen. (Gladys C. Fabre 2016)

4 In de visie van Ludo Hermans, stedenbouwkundige van de gemeente Tilburg, is Van Doesburg daadwerkelijk de representant van de baanbrekende filosofie van De Stijl, is hij het symbool van De Stijl als vrijplaats voor andersdenkenden, en belichaamt hij bij uitstek dat menselijk vermogen om de werkelijkheid opnieuw te definiëren. Van Doesburg brengt in de eerste decennia van de twintigste eeuw stromingen samen die op het eerste gezicht onverzoenbaar lijken, zoals het dadaïsme en het neoplasticisme, en is voortdurend op zoek naar vernieuwing, wat blijkt uit de evolutie van zijn werk in de richting van het elementarisme, de concrete kunst en de hard edge. Kunstenaars van De Stijl zochten naar een verbeelding van een universele en zuivere harmonie tussen tegenstellingen. Om dat te bereiken maakten zij gebruik van een universele beeldtaal met beeldende elementen als driehoekige en vierkante vlakken met rechte lijnen in witten, grijzen, zwarten en zuivere kleuren rood, geel en blauw. Van Doesburg schilderde niet illusionistisch, het schilderij moest immers niet verwijzen naar een werkelijkheid buiten het kunstwerk. Het schilderij zou de universele verbeelding van de nieuwe dynamische tijd weerspiegelen in een concrete beeldtaal, om zich te kunnen verhouden met de fysieke werkelijkheid van de mens. Van Doesburg was een nieuwsgierig kunstenaar, die alle vrijheid opeiste en veel experimenteerde. Zo is van hem bekend dat hij vaker een schilderij waarover hij niet tevreden was 45 of 180 graden draaide om een betere compositie te verkrijgen. Van Doesburg ging na 1924 gebruik maken van diagonale lijnen, die het schilderij extra dynamiek verlenen. In deze contra-composities lijken de lijnen en vlakken zelfs buiten de grenzen van het schilderij verder te lopen. Dat sloot direct aan bij zijn behoefte om kunst te verbinden met wat buiten het kader van het schilderij ligt. De volgende stap was het ontwerpen van een architectuur waarin licht, ruimte, tijd en kleur in een dynamisch evenwicht de hoofdrol gingen spelen. Een totaalkunstwerk vormt de metamorfose van het interieur van de ciné-dancing van de Aubette in Straatsburg, gerealiseerd in Opmerkelijk daarin zijn de overheersende diagonalen in de wand- en muurschilderingen en de getrapte stenen lambriseringen in het trappenhuis. Beeldende architectuur De oude architectuur met zijn dominantie van symmetrie, met zijn typologische en hiërarchische gebouwen, werd door de kunstenaars van De Stijl verworpen en moest plaatsmaken voor een evenwichtige, asymmetrische en democratische architectuur, waarvan de plattegrond opnieuw uitgevonden moest worden. Deze stijl, die in beginsel vormloos is, wordt van binnenuit bepaald en kenmerkt zich door evenwichtige verhoudingen van ongelijke delen tussen open en gesloten, horizontale en verticale elementen en niet te vergeten de toepassing van moderne technieken en materialen als staal, glas en beton. Ook kleur en licht, ruimte en tijd worden als wezenlijke architectonische elementen gezien. De samenhang van de beeldende en functionele elementen in een rationele, heldere beeldtaal zou voor de moderne mens een sterk esthetische beleving oproepen. Op verschillende punten refereert de uitkijktoren Den Does aan bepaalde stijlkenmerken van Van Doesburg en De Stijl:. De asymmetrische compositie van de toren en van de geleding in de wandopbouw.. Het geen onderscheid maken tussen voor-, zij- en achterkant.. De omkering van de toren.. Een rationele, heldere vormtaal.. De grote getrapte vormen als beeldende elementen.. Het oorzakelijke verband tussen vergroting van de body en de getrapte elementen.. De aanlichting van de toren in de kleuren van De Stijl.. De abrupte afknotting van de toren.. De bekroning van de toren met een luifel, die herinnert aan het nieuwe bouwen.. Het met elkaar in balans brengen van tegengestelde elementen. Tilburg, 27 december 2016

5 Geraadpleegde literatuur Evert van Straaten. (1988)., schilder en architect. Den Haag: SDU uitgeverij. Wies van Moorsel. (2000). De doorsnee is mij niet genoeg, Nelly van Doesburg Nijmegen: Sun Alied Ottevanger. (2007). De Stijl in Tilburg. Over de vriendschap tussen en Antony Kok. Amsterdam: Stokerkade. René van Hulst. (2016). [ wisseling] Tine van de Weyer. (2016). Den Does, een uitkijktoren voor Tilburg. [niet uitgegeven] Gladys C. Fabre (Red.). (2016). : een nieuwe kijk op leven, kunst en technologie. Brussel: Mercatorfonds; Bozar Books. Cor Noltee. (2016).