Evolutie van de spraakvaardigheden bij studenten logopedie en audiologie

Transcriptie

1 Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar Evolutie van de spraakvaardigheden bij studenten logopedie en audiologie Chloé Tierenteyn & Eline Vanderschommen Promotor: Prof. Dr. Kristiane Van Lierde Copromotor: Anke Luyten Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van master in de logopedische en audiologische wetenschappen

2

3 Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Academiejaar Evolutie van de spraakvaardigheden bij studenten logopedie en audiologie Chloé Tierenteyn & Eline Vanderschommen Promotor: Prof. Dr. Kristiane Van Lierde Copromotor: Anke Luyten Masterproef voorgedragen tot het behalen van de graad van master in de logopedische en audiologische wetenschappen

4

5 0. Inhoudstabel 1. VOORWOORD ABSTRACT NEDERLANDSTALIG ABSTRACT ENGELSTALIG ABSTRACT LITERATUURSTUDIE METHODOLOGIE PARTICIPANTEN EERSTE ONDERZOEKSVRAAG Dataverzameling en instrumentarium Data-analyse TWEEDE ONDERZOEKSVRAAG Dataverzameling en instrumentarium STATISTISCHE ANALYSE RESULTATEN ONDERZOEKSVRAAG Benoemingstaak Spontane spraak en lezen ONDERZOEKSVRAAG Benoemingstaak Spontane spraak en lezen DISCUSSIE EN CONCLUSIE EERSTE ONDERZOEKSVRAAG TWEEDE ONDERZOEKSVRAAG STERKTES EN LIMITATIES SUGGESTIES CONCLUSIE

6 8. BIBLIOGRAFIE APPENDICI APPENDIX I: STANDAARDTEKST IPA DE NOORDENWIND EN DE ZON APPENDIX II: LIJST MET DOELWOORDEN APPENDIX III: EVALUATIEFORMULIER APPENDIX IV: INTERBEOORDELAARSBETROUWBAARHEID Consonanten Vocalen Diftongen

7 1. Voorwoord Beste lezer Hierbij presenteren wij u onze masterproef Evolutie van de spraakvaardigheden bij studenten logopedie en audiologie. Deze masterproef is geschreven in het kader van ons afstuderen aan de opleiding Logopedische en audiologische wetenschappen aan de Universiteit van Gent (UZ Gent). Het onderwerp is door ons gekozen vanuit interesse en passie voor het vak. Door ons te verdiepen in de articulatie en spraak van de studenten, leerden we onze eigen competenties beter kennen wat bijdroeg tot onze groei als volwaardige logopedisten. Het was een eer om gedurende een jaar deel uit te maken van het team en wij hopen dan ook dat ons werk een bijdrage kan betekenen voor de kwaliteit van de opleiding. In de eerste plaats willen wij in het bijzonder onze promotor Prof. Dr. Kristiane Van Lierde bedanken voor haar begeleiding en deskundig advies, alsook voor het kritisch nalezen van de teksten. Een tweede woord van dank gaat uit naar Dr. Heidi Buysse, onze copromotor mevrouw Anke Luyten en mevrouw Veronique Vanhaverbeke voor hun begeleiding bij het verwerken van de gegevens, de statische analyse, het interpreteren van de resultaten en het opmaken van de tabellen. Daarnaast bedanken wij de broers Michiel en Kwinten Bonte, alsook Frank Tierenteyn en Anita Heyvaerts voor het nalezen van de masterproef en de vertaling van het abstract. Uiteraard vergeten we onze vele vrienden, familieleden en ouders niet voor hun hulp en vooral steun bij het volbrengen van deze opdracht. Tot slot een dankjewel aan alle studenten die aan dit onderzoek deelnamen. Zonder hen was deze studie niet mogelijk geweest. Voor allen hierboven vermeld, een welgemeende dankjewel. Veel leesplezier. 7

8 8

9 2. Abstract 2.1 Nederlandstalig abstract Doelstelling: Het doel van deze pilootstudie was tweeledig. Enerzijds gingen de onderzoekers na in hoeverre vrouwelijke tweedejaarsstudenten logopedie en audiologie een evolutie op vlak van spraak (stem, articulatie, ritme) en taal doormaakten. Anderzijds werd onderzocht of deze studenten in staat waren om hun eigen spraak aan de hand van een video opname te analyseren. Methode: In totaal namen 54 vrouwelijke tweedejaarsstudenten logopedie en audiologie (m.a. = 19.5 jaar; 18.6 tot 22.1 jaar) deel aan het onderzoek. Gedurende het eerste contactmoment werden de spraakstalen (spontane spraak, lezen en benoemen) van de studenten verzameld. Deze werden vervolgens, volgens een strikt bepaald evaluatieformulier, geanalyseerd en vergeleken met de resultaten van de screening in het eerste bachelorjaar. Dit om de doorgemaakte evolutie van de studenten in kaart te brengen. Tijdens het tweede contactmoment moesten de studenten hun eigen spraak (stem, articulatie, ritme) en taal aan de hand van de verzamelde spraakstalen evalueren. Op die manier kregen de onderzoekers een beeld van de perceptievaardigheden van de studenten. Resultaten: Uit de resultaten blijkt dat de meeste studenten een positieve evolutie op vlak van spraak (stem, articulatie, ritme) en taal doormaken. Toch blijft aandacht voor een nauwkeurige uitspraak en professionele houding tijdens het spreken aangewezen. Het analyseren van de eigen spraak- en taalvaardigheden daarentegen is een moeilijke opgave. Zelfperceptie blijft echter een absolute prioriteit met het oog op een verbetering van de eigen spraak en articulatie. Conclusie: Er kan besloten worden dat een verbetering van de articulatie en stem optreedt. Toch blijven diverse werkpunten aanwezig. Bovendien dient er extra aandacht uit te gaan naar het verder uitbouwen van de perceptievaardigheden van de studenten. Tot slot is het aangewezen om verder onderzoek uit te voeren. 9

10 2.2 Engelstalig abstract Purpose: This pilot project has a twofold goal. On the one hand the researchers determed the evolution of speech (voice, articulation, rhythm) and language of female second-year students in the department of speech therapy and audiology. On the other hand they examined if those students were capable of judging their own speech using a video recording. Method: In all 54 female second-year students (m.a. = 19.5 year; 18.6 to 22.1 year) in the department of speech therapy and audiology took part in the research. During the first meeting the speech samples (spontaneous speech, reading and labelling) were gathered. The speech samples were then analysed using a strict evaluation form and compared to the results of the screening of those students in their first year. In this way the researchers mapped out the evolution of the students. At the next meeting the students had to evaluate their own speech and articulation on the basis of the speech samples. In this way the researchers gained insight in the perception abilities of the students. Results: The results revealed that most students evolve in a positive way in terms of speech (voice, articulation, rhythm) and language. However, it remains important to pay constant attention to an accurate pronunciation and a professional attitude in the process of speaking. Analysing your own speech and linguistic competence turned out to be difficult. Nevertheless, self-assessment is an absolute priority in order to improve your own speech and articulation. Conclusion: Despite the observed positive evolution of articulation and voice, there is still room for further improvement. Moreover, efforts have to be made in order to increase the self-assessment abilites of the students. To conclude, further research into this topic is highly recommended. 10

11 3. Literatuurstudie In het werkveld worden logopedisten regelmatig geconfronteerd met een afwijkende articulatie bij hun patiënten. Om de kwaliteit van de toegepaste behandeling te waarborgen, is het noodzakelijk dat de behandelende logopedist in staat is om de articulatie op een eenduidige manier te evalueren. De therapeut dient te weten wat verstaan wordt onder een correcte articulatie alsook wat beschouwd wordt als een afwijkende. Daarbij moet de logopedist op de hoogte zijn van interculturele verschillen tussen diverse individuen. Bovendien is het van belang dat de logopedist de eigen werkpunten (zelfreflectie) op vlak van articulatie kan (h)erkennen met het oog op het hanteren van een optimale articulatie. Een goede logopedist heeft immers inzicht in de eigen stem, resonantie en articulatie. De opleiding Logopedische en audiologische wetenschappen aan de Universiteit van Gent (UZ Gent) streeft ernaar om een dergelijk professionele houding al vanaf het eerste bachelorjaar bij te brengen. Tijdens de lessen Spraak- en taalvaardigheden wordt enerzijds gewerkt op het verkrijgen van een correcte articulatie. Aan de hand van hoorcolleges alsook groepswerken worden de verschillende aspecten van een optimale articulatie stap voor stap aangebracht. De theorie wordt hierbij gekoppeld aan de praktijk door oefeningen. Anderzijds wordt aan de studenten geleerd hoe zij articulatie eenduidig moeten beoordelen zowel bij zichzelf als bij anderen. Zelfperceptie vormt immers het uitgangspunt voor een goede eigen articulatie en is een houding die aangeleerd dient te worden. Daarenboven vormt het correct kunnen beoordelen van de spraak van patiënten een basisvereiste voor het uitoefenen van het beroep. De eindcompetenties van deze lessenreeks omvatten met andere woorden: (1) het kunnen toepassen van een correcte articulatie in het sociale en professionele leven, (2) weten wat de kenmerken van een correcte/gestoorde articulatie zijn en (3) vaststellen van een afwijkende articulatie bij zichzelf en anderen. 11

12 Om een individuele opvolging van de studenten mogelijk te maken, worden de eerstejaarsstudenten aan het begin van het academiejaar uitgenodigd voor een screeningsonderzoek. Hierbij wordt de articulatie onderzocht aan de hand van spontane spraak in combinatie met een leestekst en een benoemingstaak. Op die manier wordt informatie verkregen over het spraakprofiel van de student. Verschillende componenten worden beoordeeld: ademhaling, spreektempo, toonhoogte, etc. Op basis van de resultaten van het screeningsonderzoek worden de geteste studenten al dan niet doorverwezen voor bijkomende logopedie in een externe setting. De keuze wordt gemaakt om zo spoedig mogelijk een perfecte articulatie te verkrijgen en moet gezien worden als een vorm van extra ondersteuning voor de studenten. De vraag rijst of deze invulling van de lessen Spraak- en taalvaardigheden leidt tot een significante verbetering van de articulatie bij de studenten enerzijds en een verbeterd waarnemen van de articulatie bij zichzelf en anderen anderzijds. Om dit tweeluik binnen de articulatie (productie en perceptie) te onderzoeken, wordt gebruik gemaakt van een tweedelige studie. In een eerste onderdeel wordt de onderzoeksvraag Is er een evolutie in de spraak (voornamelijk articulatie en stem) bij eerste bachelorstudenten welke nu (academiejaar ) in tweede bachelor logopedie en audiologie zitten? beantwoord. Hierbij wordt gekeken of de articulatie van de studenten significant verbeterd is of niet. Om deze vraag te beantwoorden wordt een vergelijking gemaakt tussen de huidige resultaten en deze verkregen tijdens het screeningsonderzoek bij aanvang van de opleiding. Op die manier wordt een duidelijk beeld van de articulatorische vaardigheden van de studenten voor en na het volgen van de lessenreeks Spraak- en taalvaardigheden verkregen en kan een eventuele evolutie opgespoord worden. Zoals reeds hierboven aangehaald, dient een goede logopedist niet alleen te beschikken over een nauwkeurige, correcte articulatie. Daarnaast dient de therapeut in staat te zijn de articulatie van, in eerste instantie zichzelf, en in een later stadium, de patiënt op een zo objectief mogelijke manier te beoordelen. Dit wordt in het tweede luik van de studie onderzocht. 12

13 Hierbij wordt de onderzoeksvraag Kunnen de studenten hun eigen spraak analyseren aan de hand van een video-opname? onder de loep genomen. Op die manier kunnen de perceptievaardigheden van de participanten worden nagegaan. Er wordt geëvalueerd in hoeverre de studenten in staat zijn hun eigen stem te analyseren en beoordelen. In wat volgt wordt de relevante literatuur met betrekking tot de huidige studie besproken. In de studie van Masterson, Bernhardt, & Hofheinz (2005) werd het gebruik van spontane spraakstalen, bij het evalueren van fonologische vaardigheden, vergeleken met het gebruik van gedeeltelijk geïndividualiseerde woordenlijsten. Het onderzoek werd uitgevoerd bij twintig kinderen (m.a. = 5.08; ). Voor de woordenlijsten werd gebruik gemaakt van CAPES 1. Uit deze studie bleek dat het gebruik van dergelijke woordenlijsten helpt bij het fonologisch evalueren van de spraak van de proefpersonen. Spontane spraakstalen bleven echter noodzakelijk voor wat betreft het beoordelen van de prosodie, spraakverstaanbaarheid en andere aspecten van de taal. Dit tweedelig design voor het beoordelen van de articulatie wordt binnen de huidige studie, waarbij de onderzoekers opteren voor een gestandaardiseerde woordenlijst, gerespecteerd. Bij het beoordelen van de articulatie van diverse sprekers botsen de onderzoekers op problemen wat betreft de eenvoud, accuraatheid en objectiviteit van de beoordeling. Zo toonde de studie van Heald & Nusbaum (2014), bij 46 volwassen luisteraars (m.a. = n.a.; ), aan dat het zien van het gezicht van de sprekers (audiovisuele opname) het proces van woordherkenning versnelde. Bij verandering van spreker daarentegen werd dit proces vertraagd doordat de luisteraars meer tijd besteedden aan het identificeren van de verschillende sprekers. 1 Computerized Articulation and Phonology Evaluation System; Masterson & Bernhardt (2001) 13

14 Daarnaast worden onderzoekers tijdens de spontane spraak geconfronteerd met deleties van diverse klanken. Zo is deletie van de finale /t/ in woorden een fenoneem dat regelmatig optreedt in de Germaanse talen. Duitstalig onderzoek (Zimmerer & Reetz, 2014) naar de wijze waarop een luisteraar omgaat met deze verdwenen fragmenten toonde aan dat de veertien luisteraars (m.a. = 24.9; ) slechts in 45% van de gevallen in staat zijn de /t/ te reconstrueren. Daarbij trad wel een leereffect op waarbij het identificeren steeds accurater gebeurde. Bij het reconstrueren maakten luisteraars gebruik van de fonologische fijnstructuur van de taal, al speelden andere factoren eveneens een rol. De toegepaste strategieën bleken taalspecifiek te zijn. Het percipiëren en beoordelen van de articulatie blijft een subjectief proces beïnvloed door diverse factoren zoals de ervaring, deskundigheid alsook het taalgevoel van de onderzoekers. De subjectiviteit in het beoordelen van de articulatie werd eveneens aangetoond in de studie van Chan & Yiu (2002). Zij onderzochten of anchors 2 bijdroegen tot het verbeteren van de betrouwbaarheid van perceptuele stemevaluatie. Daarnaast werd het effect van een systematische training - op de betrouwbaarheid van de evaluatie van de stemkwaliteit - nagegaan. In totaal namen 28 volwassenen (m.a. = 20.7; ) deel aan de studie. Onderzoek wees uit dat de anchors bestaande uit gesynthetiseerde spraakstalen in combinatie met training effectiever zijn dan de combinatie training met natuurlijke spraakstalen bij het verbeteren van de betrouwbaarheid in het beoordelen van de perceptuele roughness en breathiness. In de studie van Van Lierde, et al. (2011), bij 119 vrouwelijke studenten (m.a. = 18.7; ), werd onderzocht in hoeverre een opwarmingsprogramma van de stem bijdraagt tot het verbeteren van de objectieve stemkwaliteit, in het bijzonder de intrinsieke en extrinsieke laryngeale spieren. 2 Natuurlijke en/of gesynthetiseerde spraakstalen 14

15 Uit de resultaten bleek dat na een opwarmingsprogramma van de stem, de DSI 3 - waarde en de fundamentele frequentie significant toenamen en er een verbetering van de vocale prestaties was. Het belang van dergelijke opwarmingsoefeningen wordt in de huidige studie meegenomen. In het eerste luik van het huidig onderzoek wordt de evolutie voor wat betreft de articulatie en stem bij tweede bachelorstudenten logopedie en audiologie bestudeerd. In een eerdere studie van Van Lierde, et al. (2011) werd de impact van een voorafgaand infomoment omtrent stem en spraak op de spraakvaardigheden van toekomstige logopediestudenten nagegaan. Uit de resultaten bleek dat de 71 vooraf geïnformeerde studenten (m.a. = 18.8; ) objectief en subjectief een betere stem hadden in vergelijking met de 83 studenten (m.a. = 18.6; ) die deze informatie niet gekregen hadden. Zo vertoonden de participanten in de controlegroep significant meer risicofactoren voor stemmisbruik en -klachten. In navolging van dit onderzoek werd besloten de infosessie als standaard introductiemoment aan beginnende logopediestudenten aan te bieden. Daarnaast werd eveneens door Van Lierde, et al. (2008) onderzoek verricht naar de vocale kwaliteit, risicofactoren en aanwezigheid van stemklachten en/of lichaamspijnen bij 197 toekomstige Vlaamse logopediestudenten (m.a. = 20.0; ) gedurende de vierjarige opleiding. Uit de studie bleek dat logopediestudenten een borderlinescore behalen voor wat betreft de stemkwaliteit (DSI = +1.8). Daarbij werd er geen evolutie van de stem doorheen de opleiding waargenomen. Risicofactoren en stemklachten werden door 29% (57/197) van de deelnemers gerapporteerd. Tot slot gaf 93% (183/197) aan te kampen met lichaamspijnen tijdens en/of na het spreken. In de huidige studie worden uitsluitend de articulatorische vaardigheden van de tweede bachelorstudenten onder de loep genomen. De bevindingen uit bovenvermelde studies worden hierbij in acht genomen. 3 Dysphonia Severity Index 15

16 Zoals eerder vermeld bestudeert de huidige studie de evolutie voor wat betreft de articulatie en stem bij tweede bachelorstudenten logopedie en audiologie. In een studie van Amir, Primov-Fever, Kushnir, Kandelshine-Waldman, & Wolf (2013) werden de stemkarakteristieken bij 79 eerstejaarsstudenten (m.a. = 24.5; ) van de opleiding Acteren onderzocht aan de hand van verschillende evaluatiemiddelen. Het onderzoek wees uit dat er enkele verschillen waren tussen beide groepen (met en zonder laryngeale problemen). Op vlak van gender werden geen significante verschillen geobserveerd. In het tweede luik van de huidige studie worden de perceptievaardigheden van de studenten beoordeeld. Er wordt nagegaan in hoeverre zij in staat zijn hun eigen articulatie en stem correct te evalueren. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van de opnames van hun eigen spraakstalen. In de studie van Shuster & Durrant (2003) werd onderzocht hoe luisteraars hun eigen stem ervaren en hoe het gebruik van een laagdoorlaatfilter een invloed heeft op de vertrouwdheid en herkenning van de eigen stem. Het onderzoek wees uit dat door het gebruik van een dergelijke filter (DAF 4 ) de achttien luisteraars (m.a. = 23.1; ) meer geneigd waren de gehoorde stem als die van zichzelf aan te wijzen. Bijgevolg kan het gebruik van een laagdoorlaatfilter bijdragen tot een verbeterde waarneming van de eigen geproduceerde spraak. Bij het beoordelen van de spontane spraak alsook het lezen wordt in de huidige studie rekening gehouden met een belangrijk aspect van de spraak, namelijk de intonatie. In de studie van Vicenik & Sundara (2013) werd nagegaan of Amerikaans- Engels sprekende volwassenen in staat zijn om hun moedertaal van een prosodisch vergelijkbare taal (in dit geval Duits) te discrimineren. Daarnaast werd onderzocht of deze volwassenen hun moedertaal kunnen onderscheiden van een dialect (Australisch-Engels), dat niet behoort tot de moedertaal, wanneer segmentele informatie niet beschikbaar is. Men ging na welke types prosodische informatie hiervoor noodzakelijk zijn. Bij alle onderdelen van de studie namen telkens acht volwassen luisteraars (m.a. = n.a.) deel. Het onderzoek wees uit dat er bij het vergelijken van Amerikaans-Engels met Duits enkel toonhoogtecues nodig waren. 4 Delayed Auditory Feedback 16

17 Dit in tegenstelling tot de vergelijking tussen Amerikaans-Engels en Australisch- Engels waarbij toonhoogtecues en ritmische timingcues niet voldoende waren maar toch bijdroegen tot de classificatie tussen beide dialecten. Bij taaldiscriminatie heeft intonatie een belangrijke rol die niet genegeerd kan worden. In het onderzoek van Shuster (1998) werden 26 kinderen en adolescenten (m.a. = 9.1; ) die geen correcte /r/ konden produceren, net zoals de studenten uit de huidige studie, onderworpen aan een luistertaak. Deze bestond uit 200 woorden die een /r/ bevatten. Uit de resultaten kwam naar voor dat de subjecten een significant slechter oordeel gaven wanneer ze hun eigen incorrecte /r/ beoordeelden. Wanneer zij hun eigen correcte (bewerkte) producties van /r/ evalueerden, konden zij met meer succes beslissen of de /r/ correct geproduceerd was, in vergelijking met het benoemen van de identiteit van de spreker. Hieruit kon besloten worden dat er een relatie bestaat tussen spraakperceptie en -productie bij sommige sprekers met een fonologische stoornis. In de huidige studie komen twee onderzoeksvragen aan bod. De eerste onderzoeksvraag peilt naar een eventuele evolutie die tweedejaarsstudenten logopedie en audiologie doormaken. De vraag luidt: Is er een evolutie in de spraak (voornamelijk articulatie en stem) bij eerste bachelorstudenten welke nu (academiejaar ) in tweede bachelor logopedie en audiologie zitten? Voorafgaand aan de studie vermoeden de onderzoekers dat er een positieve evolutie bij de studenten merkbaar zal zijn. Dit door de studenten een jaar lessen, begeleiding op school (tijdens de praktijklessen van het vak) en/of externe logopedie te laten volgen. 17

18 De tweede onderzoeksvraag Kunnen de studenten hun eigen spraak analyseren aan de hand van een video-opname? gaat de beoordelingscapaciteiten van de studenten na. Verwacht wordt dat, gezien de complexiteit van de taak, het merendeel van de studenten hier niet in zullen slagen. De hypothese wordt mede ondersteund doordat bepaalde stoornissen en vakterminologie pas later in de opleiding aan bod komen. In tabel 1 worden de diverse studies uit het literatuuronderzoek nogmaals verkort samengevat. 18

19 1998 Tabel 1: Overzicht literatuurstudie Auteur(s) Taal Participanten Leeftijd (jaren) Methode Resultaten Shuster Amerikaans m.a. = 9.1 Engels ( ) n = Luistertaak: 200 woorden met /r/: door subjecten (helft bewerkt correct) door andere spreker (incorrecte /r/) Beoordeling eigen incorrecte /r/: significant slechter (p = 0,001). Beoordeling bewerkte /r/: meer succes (juist of fout) in vergelijking met benoemen van identiteit spreker. Relatie tussen spraakperceptie en - productie Chan & Yiu 2002 Engels n = m.a. = 20.7 ( ) Anchors 5 Pre-training rating test Training sessie Post-training test Gesynthetiseerde spraakstalen + training effectiever dan natuurlijke spraakstalen + training voor het verbeteren van de betrouwbaarheid in het beoordelen van de perceptuele roughness (R) en breathiness (B). Shuster & Durrant 2003 Engels Exp. 1: n = Exp. 1: m.a. = 23.1 ( ) EXPERIMENT 1: - Laagdoorlaatfilter (DAF) - Onderzoeker OF participant past instrument aan - Vijfpuntenschaal EXPERIMENT 1: 1) Lichte voorkeur voor lage frequentiefilters maar geen significante verschillen. 2) Variërende resultaten: geen duidelijke voorkeur voor een bepaalde frequentie taak is té complex! Exp. 2: n = Exp. 2: Idem EXPERIMENT 2: - 20 woordgroepen niet/wel gefilterd - 20 gefilterde woordgroepen van controlepersonen EXPERIMENT 2: Gebruik van een laagdoorlaatfilter spraak lijkt meer op de natuurlijke spraak betere perceptie van de zelf geproduceerde spraak 5 Natuurlijke en/of gesynthetiseerde spraakstalen 19

20 20 Masterson, Bernhardt, & Hofheinz 2005 Amerikaans Engels n = m.a. = 5.08 ( ) Spontane spraak: conversatie Woordenlijsten: CAPES = aangepast aan fonologische vaardigheden van individu. vier bijkomende lijsten (IPE 1 4) Woordenlijsten: bruikbaar voor fonologische evaluatie. Vergelijkbare accuraatheid Zelfde therapie indicaties Spontaan spraakstaal blijft noodzakelijk en nuttig voor suprasegmentele aspecten van de taal Van Lierde, et al Vlaams n = m.a. = 20.0 ( ) Onderzoek van stem: Vragenlijsten: VHI Subjectieve onderzoekstechnieken: GRABSI Objectieve onderzoekstechnieken: DSI A. Vragenlijsten o Geen negatieve impact op stem o 29%: risicofactoren en stemklachten o 93%: lichaamspijnen pijnlijke keel en hoofdpijn meest frequent B. Subjectieve onderzoekstechnieken: o GRABSI: binnen normale range C. Objectieve onderzoekstechnieken: o DSI = +1.8 (borderline normale stem) geen evolutie Van Lierde, et al Vlaams Proefgroep: n = Controlegroep: n = m.a. = 18.8 ( ) m.a. = 18.6 ( ) Voorafgaand infomoment Onderzoek van stem: Vragenlijsten: VHI Subjectieve onderzoekstechnieken: GRABSI en videolaryngostroboscopie Objectieve onderzoekstechnieken: DSI Betere stem bij geïnformeerde studenten impact van voorafgaand infomoment! Infomoment wordt standaard gegeven. Impact op studiekeuze is niet duidelijk.

21 Van Lierde, et al Vlaams n = m.a. = 18.7 ( ) Experimentele groep: - 45 studenten - Uitgebreid vocaal opwarmingsprogramma Controlegroep: - 45 studenten - 30 minuten vocale rust De DSI-waarde (p = 0,000) en de fundamentele frequentie (p = 0,00) zijn significant toegenomen bij de experimentele groep. Er is een verbetering van de vocale prestaties. Amir, Primov- Fever, Kushnir, Kandelshine- Waldman, & Wolf 2012 Arabisch n = m.a. = 24.5 ( ) Gebruik van objectieve metingen, aerodynamische en akoestische metingen, vocale range en DSI. Stroboscopisch onderzoek: 2 groepen: wel of geen laryngale problemen Onderzoek: - Akoestische analyse - Aerodynamische metingen - Perceptuele evaluatie - Self-report Verschil tussen beide groepen: één fundamentele frequentiefactor één Grade, Roughness, Breathiness, Asthenia, Strain factor drie zelfevaluatiefactoren geen verschil bij aerodynamische factoren Genderverschil aerodynamische factor: expiratoir volume één enkele zelfevaluatiefactor: neiging om therapie te zoeken Vicenik, & Sundara Engels Amerikaans- Engels (AmE): n = Australisch- Engels (AE): idem m.a. = n.a. Akoestische analyse: 1) AmE met Duits 2) AmE met AE Stimuli: 39 spraakopnames van Engelse zinnen (AmE/AE/Duits) Vergelijking Amerikaans Engels met Duits: enkel toonhoogtecues nodig. Vergelijking Amerikaans Engels en Australisch Engels: niet in staat om enkel toonhoogtecues te gebruiken. Duits: idem 21

22 22 Mogelijkheid tot discrimineren van prosodisch, vergelijkbare talen: - Laagdoorlaatfilter - Monotoon, gesynthetiseerde spraak (enkel ritmische timing informatie) MAAR: classificatie tussen beide dialecten is verbeterd dankzij toevoeging van toonhoogtecues aan de ritmische timingcues. Heald, & Nusbaum 2014 Amerikaans Engels Luisteraars: n = Sprekers: n = m.a. = n.a. ( ) Gebalanceerde woordenlijst 6 Audio(visuele) opname Variatie in sprekers Luisteraars: woordherkenning Visuele informatie (audiovisuele opname) helpt bij woordherkenning maar bij variatie in sprekers vertraagt het proces doordat luisteraars meer aandacht besteden aan het identificeren van de sprekers. Zimmerer, & Reetz 2014 Duits n = m.a. = 24.9 ( ) TEST: 180 stimuli (elk 3x aangeboden) - 90 items met /t/ (+t) - 90 items zonder /t/ (-t) 30 items waarbij de /t/ verdwenen is (Ot) - geëxtraheerd uit spontane spraak Luisteraars: /t/ aanwezig of niet? De verdwenen finale /t/ wordt slechts in 45% van de gevallen gereconstrueerd. Accuraatheid neemt toe leereffect Gebruik van fijnstructuur maar dit is niet het enige mechanisme taalspecifiek 6 Harvard phonetic balanced word list: IEEE Subcommittee on Subjective Measurements, 1969

23 4. Methodologie Dit wetenschappelijk onderzoek werd goedgekeurd door het Ethisch Comité verbonden aan het Universitair Ziekenhuis te Gent (EC/2014/0956 & EC/2014/0955). 4.1 Participanten In totaal namen 54 vrouwelijke studenten deel aan het onderzoek. De leeftijd varieerde van 18.6 tot 22.1 jaar (m.a. = 19.5 jaar). De participanten werden gerekruteerd vanuit de opleiding Logopedische en Audiologische Wetenschappen aan de Universiteit van Gent. Zowel studenten logopedie als audiologie, uit het tweede bachelorjaar, werden toegelaten aan het onderzoek. Daarnaast dienden de kandidaten aan een aantal inclusiecriteria te voldoen. Deze inclusiecriteria zijn: 1) De deelnemers startten de opleiding in het academiejaar ) Zij legden allen het vak Spraak- en taalvaardigheden, gedoceerd door Prof. Dr. K. Van Lierde, met succes af. Geen van hen volgde het vak tweemaal. 3) Alle participanten spraken Nederlands als moedertaal en hadden een normaal gehoor. Op basis van bovenstaande inclusiecriteria werd één proefpersoon uit het onderzoek geweerd wegens het hanteren van Noord-Hollands als moedertaal. Daarnaast werd één mannelijke student uitgesloten. Tot slot werd gedurende het verloop van het onderzoek een andere participant geëxcludeerd wegens een gebrek aan medewerking en motivatie. Het doel van het onderzoek werd vooraf door middel van een informed consent aan de deelnemers meegedeeld. Deelname aan het experiment gebeurde op vrijwillige basis. Alle participanten gaven hun schriftelijke goedkeuring. 23

24 4.2 Eerste onderzoeksvraag Is er een evolutie in de spraak (voornamelijk articulatie en stem) bij eerste bachelorstudenten welke nu (academiejaar ) in tweede bachelor logopedie en audiologie zitten? Dataverzameling en instrumentarium Gezien het grote aantal deelnemers werden de studenten at random tussen de twee onderzoekers verdeeld. De afname van het onderzoek werd bovendien over twee contactmomenten gespreid. Gedurende het eerste contactmoment werden de spraakstalen van de studenten verzameld. Naast spontane spraak dienden het lezen en hardop benoemen geëvalueerd te worden. Zo werd getracht om een zo volledig mogelijk beeld over de articulatie van de kandidaten te bekomen. Een exacte beschrijving van de opnames van de spraakstalen wordt hieronder beschreven. Gedurende de opnames werden de participanten op een gestandaardiseerde wijze 7 met behulp van een videocamera (Sony; HDR CX280E) gefilmd. Er werd geen gebruik gemaakt van een externe microfoon. Spontane spraak Er werd met de evaluatie van de spontane spraak gestart. Gedurende één minuut moest de student een beschrijving over voorwerpen of plaatsen geven. De inhoud was hierbij niet van belang 8. Bijkomend stelde de onderzoeker een aantal vragen over het aangereikte onderwerp om op die manier de conversatie verder te zetten. 7 Frontaal met enkel hoofd en schouders zichtbaar. 8 Voorbeelden waren: tandenborstel, koffie, wasmachine, garage, etc. 24

25 Lezen Vervolgens werd aan de participant gevraagd om de Nederlandstalige standaardtekst De Noordenwind en de zon (appendix I) van het International Phonetic Alphabet (International Phonetic Association, 1974) hardop voor te lezen. Deze tekst omvatte bij benadering 120 woorden en het lezen ervan nam ongeveer 40 seconden in beslag. Benoemen Voor het laatste onderdeel werd gebruik gemaakt van de benoemingstest van Van Borsel, et al. De deelnemers kregen de opdracht om de 135 afbeeldingen van alledaagse voorwerpen te benoemen. Bij afwezigheid van het correcte doelwoord werd de student door middel van semantische, fonologische en visuele cues door de onderzoeker bijgestuurd (een lijst met de doelwoorden is te vinden in appendix II) Data-analyse Na het testen van de studenten werden de bekomen spraakstalen door de onderzoekers geanalyseerd. Voor de analyse van het onderdeel spontane spraak en het lezen van de IPAleestekst maakten de onderzoekers gebruik van een evaluatieformulier, zoals gebruikt bij de screening in het eerste bachelorjaar. Dit evaluatieformulier scoort de diverse aspecten van spraak en stem zoals: toonhoogte, intensiteit, ademhaling, vloeiendheid, spraakverstaanbaarheid, houding, aanwezigheid van articulatiestoornissen, etc. (zie appendix III). Om de interbeoordelaarsbetrouwbaarheid na te gaan, werd elk sample eerst door elke beoordelaar afzonderlijk geëvalueerd. Hierbij werd het spraakstaal tweemaal audiovisueel via de laptop van de onderzoekers aangeboden. Nadien werden de individuele beoordelingen van beide onderzoekers naast elkaar gelegd om tot consensus te komen. Punten van overeenkomst werden rechtstreeks op het eindevaluatieformulier van de betreffende participant neergeschreven. 25

26 Bij onenigheid werd het spraakstaal opnieuw door beide onderzoekers beluisterd tot er een overeenkomst bekomen werd. De interbeoordelaarsbetrouwbaarheid werd voor elke klank afzonderlijk berekend. Door deze samen te tellen en te delen door het totaal aantal klanken, kon de algemene consensus bepaald worden. Deze gegevens vindt u terug in appendix IV. Bij het analyseren van de benoemingstaak werden de woorden in blokken van acht tweemaal audiovisueel overlopen. De beoordelaars duidden hierbij de woorden aan die volgens hen foutief gearticuleerd worden. Deze woorden werden getranscribeerd en in fonetisch schrift neergeschreven op het daarvoor voorziene document. Opnieuw werd de analyse in een eerste fase individueel uitgevoerd om nadien in een tweede fase te komen tot consensus. Woorden waarbij de beoordelingen van beide onderzoekers verschillend waren, werden herbekeken en beluisterd. Dit proces werd herhaald totdat er voor elk woord een overkomst tussen beide beoordelaars verkregen werd. In tegenstelling tot de analyse van de spontane spraak en het lezen lag de focus bij de benoemingstaak op het vaststellen van de diverse articulatiestoornissen. Hiervoor werd op klankniveau gewerkt. Om te oordelen of een bepaalde articulatiestoornis al dan niet bij een student aanwezig was, werd gebruik gemaakt van de fonetische transcripties. Vooreerst werd nagegaan welke stoornissen er per klank kunnen optreden. Hiervoor baseerden de onderzoekers zich op de classificatie uit de thesis Spraak- en taalvaardigheden van eerstejaarsstudenten logopedische wetenschappen (2014). Daarna werd bepaald hoeveel keer een stoornis per klank bij de student optrad. Om een percentage van voorkomen te berekenen, werd dit aantal gedeeld door het aantal keer dat die specifieke klank in de doelwoorden gezegd werd. In navolging van het artikel van Mc Reynolds & Elbert (1981) werd beslist om een stoornis als aanwezig te beschouwen bij een voorkomenspercentage van 20% of meer. Hieraan werd voor de statische analyse een code 1 toegekend, zo niet een code 0. Dit proces werd herhaald voor elke mogelijke stoornis van elke aanwezige klank en dit voor elke student afzonderlijk. 26

27 Vervolgens dienden de spraakstalen, verkregen tijdens het screeningsmoment bij aanvang van de opleiding, eveneens geanalyseerd te worden. Deze spraakstalen werden na deontologisch overleg met de opleiding bekomen en het analyseren ervan gebeurde op identieke wijze als hierboven beschreven. Een tijdsinterval van een aantal maanden werd gerespecteerd alvorens met deze fase van start te gaan. Bovendien werden de samples in een random volgorde door beide onderzoekers vooraf individueel geanalyseerd. Beide maatregelen hadden als een doel een eventuele bias door herkenning van de participanten uit te sluiten. Op die manier kon na overleg tussen beide onderzoekers naar een betrouwbare consensus gestreefd worden. Door tot slot de analyses van beide screeningsmomenten met elkaar te vergelijken, kon de doorgemaakte evolutie per student in kaart gebracht worden. 4.3 Tweede onderzoeksvraag Kunnen de studenten hun eigen spraak analyseren aan de hand van een videoopname? Dataverzameling en instrumentarium Gedurende het tweede contactmoment werden de, in het eerste deel bekomen, spraakstalen gebruikt. De evaluatie van de perceptuele vaardigheden van de studenten gebeurde door na te gaan in welke mate zij hun eigen spraak correct konden analyseren en beoordelen. In een eerste fase werd het, hierboven beschreven, evaluatieformulier (appendix III) aan de deelnemers gegeven. Ze kregen hierbij de opdracht om dit formulier goed door te nemen en bij het bekijken van hun eigen video op de aangegeven aspecten te letten. Daarbij werd gevraagd om zich niet vast te pinnen op het evaluatieformulier maar te kijken naar het groter geheel. Eventueel bijkomende opmerkingen konden in de daarvoor voorziene ruimte op het blad neergeschreven worden. 27

28 In deze fase werd het onderdeel spontane spraak en het lezen van de IPA-tekst afgespeeld. In totaal werd het spraakstaal tweemaal audiovisueel via de laptop van de onderzoeker aangeboden. Na de eerste aanbieding kregen de studenten even de tijd om al een deel van het evaluatieformulier in te vullen. Vervolgens werd de video nog een tweede maal afgespeeld en moesten de participanten het evaluatieformulier vervolledigen. In een tweede fase werd de opname van de benoemingstaak audiovisueel aangeboden. De doelwoorden werden hierbij opgedeeld in blokken van telkens acht woorden. De participant kreeg elke blok tweemaal te zien/horen. Na elke aanbieding moest de student aangeven welke woorden er foutief uitgesproken werden. Vervolgens dienden de deelnemers aan te geven waarom het woord foutief was. De studenten waren hierbij niet verplicht om de correcte vakterminologie te gebruiken en werden gestimuleerd om breder te kijken dan enkel de correcte articulatie van het woord. De, door de student aangegeven, woorden werden door de onderzoeker in fonetisch schrift op het daarvoor voorziene document neergeschreven. Vervolgens werden de stoornissen per klank geturfd om zo het 20% aanwezigheidscriterium toe te passen. Klanken die op regelmatig basis als foutief aangeduid werden, konden op die manier in de analyse opgenomen worden. Door tot slot deze set van gegevens naast de resultaten van het screeningsmoment in het tweede bachelorjaar te plaatsen, konden de perceptievaardigheden van de studenten geëvalueerd worden. Het was hierbij de bedoeling dat de mening van de studenten zoveel mogelijk overstemde met die van de onderzoekers. 28

29 5. Statistische analyse Voor de statische verwerking van de resultaten werd IBM SPSS Statistics 22 gebruikt. Om de evolutie van de studenten na te gaan, werden de resultaten van de screening uit het eerste bachelorjaar ( ) vergeleken met deze van het huidige academiejaar ( ). Een derde set van gegevens werd bekomen door de evaluatie door de studenten zelf. Deze set werd vergeleken met de gegevens van het huidige academiejaar om de perceptievaardigheden van de studenten in kaart te brengen. onderzoekers perceptie zelfevaluatie evolutie Voor beide onderzoeksvragen (evolutie en perceptie) hanteerden de onderzoekers een gepaarde vergelijking gebruik makend van een McNemar-test. De p-waarde werd vastgelegd op α = 0,05. Dr. H. Buysse (cel biostatistiek, UGent) heeft dit proces gestuurd en begeleid, waarvoor oprechte dank. 29

30 30

31 6. Resultaten In wat volgt, worden de resultaten van beide screeningsonderzoeken beschreven. Hierbij wordt gestart met het bespreken van de eerste onderzoeksvraag waarbij de evolutie van de studenten bestudeerd wordt. In een tweede deel wordt de tweede onderzoeksvraag onder de loep genomen. Er wordt gekeken in hoeverre de studenten in staat zijn zichzelf (vooral stem en articulatie) te beoordelen conform het oordeel van de onderzoekers. 6.1 Onderzoeksvraag 1 Is er een evolutie in de spraak (voornamelijk stem en articulatie) bij eerste bachelorstudenten welke nu (academiejaar ) in tweede bachelor logopedie en audiologie zitten? Er wordt gestart met het beschrijven van de resultaten van de benoemingstaak. Achtereenvolgens worden de aanwezige stoornissen bij de consonanten en vocalen meegedeeld. Daarbij worden de consonanten gegroepeerd in klankgroepen naargelang hun articulatieplaats. Voor wat het onderdeel spontane spraak en de leestekst betreft, worden de gegevens weergegeven in volgorde van de verschillende aspecten die op het gehanteerde evaluatieformulier aan bod komen. Per categorie zijn er diverse deelgroepen waaronder de resultaten worden neergeschreven. Voorbeeld: Algemene articulatiebasis monotoon/posterieur/geringe verticaliteit NOOT: Een afwezige stoornis betekent in het kader van deze huidige studie niet dat een dergelijke stoornis zich nooit voordoet. Het betekent wel dat het aantal keer dat de stoornis optreedt niet voldoet aan het 20% - aanwezigheidscriterium dat vooraf door de onderzoekers werd vastgelegd. 31

32 6.1.1 Benoemingstaak Consonanten Apico-alveolaire klanken /t/ Bij het uitspreken van de /t/ traden twee belangrijke stoornissen op. Zo vertoonden twee studenten (2/54; 3,7%) een addentale uitspraak in het eerste bachelorjaar. Beide studenten maakten een positieve evolutie door. Daarnaast werd bij 18,5% van de deelnemers (10/54) een natte /t/-klank geobserveerd. Zeven studenten (7/54; 13%) evolueerden positief. Hiertegenover staan acht studenten (8/54; 14,8%) waarbij de stoornis pas in het tweede academiejaar aan het licht kwam. /d/ Stoornissen van de klank /d/ werden niet geobserveerd, noch in het eerste noch in het tweede bachelorjaar. Dit betekent dat er niet aan het vooropgesteld 20% - aanwezigheidscriterium werd voldaan. Dit betekent echter niet dat geen enkele student een stoornis van de klank vertoonde. /n/ De meest voorkomende stoornis bij de eerstejaarsstudenten was addentaliteit (6/54; 11,1%), gevolgd door deletie van finale klank (2/54; 3,7%). Alle studenten maakten op vlak van addentaliteit een positieve evolutie door. Wat deletie van finale /n/ betreft, bleef één student (1/54; 1,9%) de stoornis vertonen. 32

33 /s/ In totaal kampten vier eerstejaarsstudenten (4/54; 7,4%) met een sigmatisme stridens. Bij twee van hen (2/54; 3,7%) werd de distorsie in het tweede jaar niet meer geobserveerd. Tot slot vertoonden twee studenten (2/54; 3,7%) een negatieve evolutie inzake de uitspraak van de /s/ met het optreden van een sigmatisme stridens in het tweede academiejaar. Daarnaast maakte één student uit het tweede jaar (1/54; 1,9%) een negatieve evolutie door. Er was sprake van een addentale uitspraak van de /s/ die tijdens het eerste jaar niet geobserveerd werd. /z/ Een verstemlozing van de /z/-klank trad op bij twee studenten van het eerste jaar (2/54; 3,7%). Bij één van hen (1/54; 1,9%) werd bij de tweede testing een positieve evolutie geobserveerd. /l/ In het eerste bachelorjaar spraken zes studenten (6/54; 11,1%) de /l/ op addentale wijze uit. Alle studenten evolueerden positief. 33

34 Tabel 2: Apico alveolaire klanken Tautacismen Aantal = 54 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie Addentaliteit 3,7% (2) 3,7% (2) 0% (0) 0% (0) 0% (0) / Nat 18,5% (10) 13% (7) 5,6% (3) 14,8% (8) 20,4% (11) 1,000 Productie /n/ Aantal = 54 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie Addentaliteit 11,1% (6) 11,1% (6) 0% (0) 0% (0) 0% (0) / Deletie finale /n/ 3,7% (2) 1,9% (1) 1,9% (1) 0% (0) 1,9% (1) 1,000 Sigmatismen Aantal = 54 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie Addentaliteit 0% (0) 0% (0) 0% (0) 1,9% (1) 1,9% (1) / Stridens 7,4% (4) 3,7% (2) 3,7% (2) 3,7% (2) 7,4% (4) 1,000 Productie /z/ Aantal = 54 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie Verstemlozing 3,7% (2) 1,9% (1) 1,9% (1) 0% (0) 1,9% (0) 1,000 Lambdacismen Aantal = 54 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie Addentaliteit 11,1% (6) 11,1% (6) 0% (0) 0% (0) 0% (0) / Positief (groen) = de studenten waarbij de stoornis niet langer opgemerkt wordt. Stagnatie (rood) = de studenten waarbij de stoornis aanwezig blijft. Negatief (rood) = de studenten waarbij de stoornis pas in het tweede bachelorjaar aan het licht komt. Bachelor 1 = positieve evolutie + stagnatie Bachelor 2 = stagnatie + negatieve evolutie 34

35 NOOT: Bij de rhotacismen (/r/ en /R/) werd geopteerd voor een opsplitsing naargelang de plaats van voorkomen van de doelklank in het woord (initieel, mediaal, finaal en in clusters). Op die manier hoopten de onderzoekers om een tendens betreffende een foutieve uitspraak van de rhotacismen te kunnen vaststellen. Tongpunt /r/ INITIEEL In totaal vertoonden vier deelnemers uit het eerste jaar (4/38; 10,5%) een rhotacismus non vibrans. Zij maakten allen een positieve evolutie door. In het tweede bachelorjaar trad de stoornis bij één andere student (1/38; 2,6%) op. Daarnaast kwam een rhotacismus non sonans in initiële positie voor bij één eerstejaarsstudent (1/38; 2,6%). Deze maakte eveneens een positie evolutie door. MEDIAAL Bij 13,2% van de participanten uit het eerste jaar (5/38) werd een rhotacismus non vibrans geobserveerd. Hiervan vertoonden vier studenten (4/38; 10,5%) een positieve evolutie. Dit in tegenstelling tot de twee studenten (2/38; 5,3%) uit het tweede jaar die een negatieve evolutie doormaakten. FINAAL In finale positie kwam een rhotacismus non vibrans voor bij 92,1% (35/38) van de eerstejaarsstudenten. Hiervan maakten slechts acht studenten (8/38; 21,1%) een evolutie in positieve zin door. Daarbij kwam één tweede bachelorstudent (1/38; 2,6%) waarbij de stoornis pas later significant aanwezig bleek. Slechts één participant uit het eerste jaar (1/54; 2,6%) vertoonde een rhotacismus non sonans in finale positie. Deze student evolueerde in positieve zin. 35

36 CLUSTER Een rhotacismus non vibrans werd bij zes deelnemers uit het eerste bachelorjaar (6/38; 15,8%) geobserveerd. Vijf van hen (5/38; 13,2%) kenden een positieve evolutie. Daarentegen kwam bij één tweede bachelorstudent (1/38; 2,6%) een rhotacismus non vibrans pas in het tweede jaar aan het licht. Tabel 3: Productie van de tongpunt /r/ Rhotacismus non vibrans Aantal = 38 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie INITIEEL 10,5% (4/38) 10,5% (4/38) 0% (0/38) 2,6% (1/38) 2,6% (1/38) 0,180 MEDIAAL 13,2% (5/38) 10,5% (4/38) 2,6% (1/38) 5,3% (2/38) 7,9% (3/38) 0,414 FINAAL 92,1% (35/38) 21,1% (8/38) 71,1% (27/38) 2,6% (1/38) 73,7% (28/38) 0,020* CLUSTER 15,8% (6/38) 13,2% (5/38) Rhotacismus non sonans 2,6% (1/38) 2,6% (1/38) 5,3% (2/38) 0,120 Aantal = 38 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie INITIEEL 2,6% (1/38) 2,6% (1/38) FINAAL 2,6% (1/38) 2,6% (1/38) 0% (0/38) 0% (0/38) 0% (0/38) / 0% (0/38) 0% (0/38) 0% (0/38) / Positief (groen) = de studenten waarbij de stoornis niet langer opgemerkt wordt. Stagnatie (rood) = de studenten waarbij de stoornis aanwezig blijft. Negatief (rood) = de studenten waarbij de stoornis pas in het tweede bachelorjaar aan het licht komt. Bachelor 1 = positieve evolutie + stagnatie Bachelor 2 = stagnatie + negatieve evolutie 36

37 Huig /R/ INITIEEL In initiële positie vertoonden zes studenten uit het eerste jaar (6/16; 37,5%) een rhotacismus non vibrans. Hiervan maakten vijf studenten (5/16; 31,3%) een positieve evolutie door. Dit in tegenstelling tot één tweedejaarsstudent (1/16; 6,3%) waarbij de stoornis pas later optrad. Een rhotacismus non sonans werd bij één eerste bachelorstudent (1/16; 6,3%) geobserveerd die een positieve evolutie doormaakte. Tot slot trad de stoornis op bij twee studenten (2/54; 12,5%), tweede bachelor. MEDIAAL Acht eerstejaarsstudenten (8/16; 50%) vertoonden een rhotacismus non vibrans in mediale positie. Vijf van hen (5/16; 31,3%) evolueerden positief. Een rhotacismus non sonans in mediale positie werd bij één eerste bachelorstudent (1/16; 6,3%) geobserveerd die vervolgens een positieve evolutie doormaakte. FINAAL Bij het merendeel van de eerste bachelorstudenten (13/16; 81,3%) werd een rhotacismus non vibrans geregistreerd. Slechts twee van hen (2/16; 12,5%) vertoonden een positieve vooruitgang. Tot slot trad de stoornis op bij twee deelnemers in het tweede academiejaar (2/16; 12,5%). Een rhotacismus non sonans kwam voor bij twee studenten uit het eerste jaar (2/16; 12,5%). Beide studenten maakten een positieve evolutie door. Tot slot werd een rhotacismus non sonans bij één tweede bachelorstudent (1/16; 6,3%) opgemerkt. CLUSTERS Een rhotacismus non vibrans in clusters werd bij zeven deelnemers uit het eerste academiejaar (7/16; 43,8%) genoteerd. Slechts drie studenten (3/16; 18,8%) maakten een positieve evolutie mee. Hiertegenover staat één student (1/16; 6,3%) waarbij de stoornis pas in het tweede academiejaar aan het licht kwam en die een negatieve evolutie doormaakte. 37

38 Een rhotacismus non sonans trad op bij één eerstejaarsstudent (1/16; 6,3%). Deze vertoonde vervolgens een positieve evolutie. Tabel 4: Productie van de huig /R/ Rhotacismus non vibrans Aantal = 16 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie INITIEEL 37,5% (6/16) 31,25% (5/16) 6,25% (1/16) 6,25% (1/16) 12,5% (2/16) 0,160 MEDIAAL 50% (8/16) 31,25% (5/16) 18,8% (3/16) 0% (0/16) 18,8% (3/16) 0,050 FINAAL 81,3% (13/16) 12,5% (2/16) 68,75% (11/16) 12,5% (2/16) 81,3 (13/16) 0,607 CLUSTER 43,8% (7/16) 18,8% (3/16) 25% (4/16) 6,25% (1/16) 31,3 (5/16) 0,368 Rhotacismus non sonans Aantal = 16 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie INITIEEL 6,25% (1/16) MEDIAAL 6,25% (1/16) FINAAL 12,5% (2/16) CLUSTER 6,25% (1/16) 6,25% (1/16) 6,25% (1/16) 12,5% (2/16) 6,25% (1/16) 0% (0/16) 12,5% (2/16) 12,5% (2/16) 0,564 0% (0/16) 0% (0/16) 0% (0/16) / 0% (0/16) 6,25% (1/16) 6,25% (1/16) 0,564 0% (0/16) 0% (0/16) 0% (0/16) / Positief (groen) = de studenten waarbij de stoornis niet langer opgemerkt wordt. Stagnatie (rood) = de studenten waarbij de stoornis aanwezig blijft. Negatief (rood) = de studenten waarbij de stoornis pas in het tweede bachelorjaar aan het licht komt. Bachelor 1 = positieve evolutie + stagnatie Bachelor 2 = stagnatie + negatieve evolutie 38

39 Bilabiale klanken /p/ Vijf eerstejaarsstudenten (5/54; 9,3%) vertoonden een distorsie van de /p/. Alle studenten spraken deze klank onvoldoende plosief uit. Bij allen was er sprake van een positieve evolutie. Tabel 5: Bilabiale klanken Productie /p/ Aantal = 54 Bachelor 1 Positief Stagnatie Negatief Bachelor 2 Significantie Onvoldoende plosief 9,3% (5) 9,3% (5) 0% (0) 0% (0) 0% (0) / Positief (groen) = de studenten waarbij de stoornis niet langer opgemerkt wordt. Stagnatie (rood) = de studenten waarbij de stoornis aanwezig blijft. Negatief (rood) = de studenten waarbij de stoornis pas in het tweede bachelorjaar aan het licht komt. Bachelor 1 = positieve evolutie + stagnatie Bachelor 2 = stagnatie + negatieve evolutie Labiodentale klanken /v/ Articulatiestoornissen van de /v/ kwamen niet systematisch ( 20%) voor bij de 54 deelnemers, noch in het eerste, noch in het tweede bachelorjaar. Velaire klanken /k/ Bij de uitspraak van de /k/ werden eveneens geen persisterende stoornissen ( 20%) geregistreerd. 39