De gevolgen van de wijziging van het fiscaal statuut van Franse grensarbeiders voor de Vlaamse arbeidsmarkt. Wouter Torfs

Transcriptie

1 Naamsestraat 61 - bus 3550 B-3000 Leuven - BELGIUM Tel : vives@econ.kuleuven.be VIVES Briefings maart De gevolgen van de wijziging van het fiscaal statuut van Franse grensarbeiders voor de Vlaamse arbeidsmarkt Wouter Torfs wouter.torfs@econ.kuleuven.be [tel] Het Vlaams Instituut voor Economie en Samenleving, Vives, is een economisch onderzoekscentrum dat via fundamenteel en toegepast onderzoek wil bijdragen tot het maatschappelijk debat inzake de economische en maatschappelijke ontwikkeling van regio s, in het bijzonder van Vlaanderen. VIVES is als onderzoekscentrum wetenschappelijk en juridisch geïntegreerd binnen de K.U.Leuven. Vives werkt ook samen met research fellows uit andere universiteiten.

2 SAMENVATTING De afbouw van de fiscale gunstmaatregelen voor Franse grensarbeiders die vervat zaten in het oude Frans-Belgische dubbelbelastingverdrag zal zorgen voor een vacuüm op de West-Vlaamse arbeidsmarkt. Vooral vacatures voor laaggeschoolden zullen hierdoor niet meer ingevuld raken. Deze Briefing breekt een lans voor de introductie van gerichte pendelsubsidies aan laaggeschoolde werklozen uit Henegouwen, een regio die over een grote reserve van laaggeschoolde arbeidskrachten beschikt. Zulke subsidies zijn noodzakelijk om te vermijden dat de toenemende krapte op de West-Vlaamse arbeidsmarkt de economische groei in de regio remt. Ze zullen verder ook leiden tot een daling van de Henegouwse werkloosheid.

3 DE GEVOLGEN VAN DE WIJZIGING VAN HET FISCAAL STATUUT VAN FRANSE GRENSARBEIDERS VOOR DE VLAAMSE ARBEIDSMARKT Het Frans-Belgische dubbelbelastingverdrag De nieuwe arbeidsregeling voor Frans-Belgische grensarbeid die op 1 januari 2012 ingang vond, maakte een einde aan de gunstige fiscale voorwaarden die Franse grensarbeid in België genoot. Onder de vorige regeling 1 gold dat personen woonachtig in het grensgebied van Frankrijk en België belast werden in het land van verblijf. Omgekeerd dienden sociale zekerheidsbijdragen betaald te worden in het land waar men tewerkgesteld was. Dit zorgde voor een tweedelige financiële prikkel aan Fransen om een job te zoeken in België. Enerzijds is het zo dat de belasting op arbeid lager is in Frankrijk dan in België. Anderzijds geldt voor de sociale zekerheidsbijdragen het omgekeerde. Dit leidt voor een dubbel fiscaal voordeel voor Franse grensarbeiders die in België tewerkgesteld zijn (Vandeleene, ). Verder heerst er grote werkloosheid in de Noord Franse grensregio s en zijn de werkloosheidsuitkeringen in Frankrijk beperkt in de tijd (zie VDAB, ). Dit dubbele fiscale voordeel en de werkloosheidssituatie in Noord Frankrijk zorgde in België voor een toevloed van Franse grensarbeiders waardoor er anno loontrekkenden met een Franse nationaliteit tewerkgesteld waren in België. Overige Waalse provincies % Brussels H. Gewest; % West- Vlaanderen % Overige Vlaamse provincies % Henegouwen % Figuur 1: het aantal Franse grensarbeiders per provincie anno 2009 (BRON: RSZ, verwerking: steunpunt WSE) 1 Het vorige statuut van grensarbeiders werd vastgelegd in het Frans-Belgische dubbelbelastingsverdrag en dateert uit Het nieuwe avenant dat het fiscale statuut van grensarbeiders wijzigt werd ondertekend op 12 december 2008 en trad in voegen op 1 januari De vernieuwde regeling voorziet in een geleidelijke afschaffing van de vorige grensarbeidsregeling, waardoor franse grensarbeiders de voordelen die ze momenteel genieten kunnen behouden voor een periode van maximaal 22 jaar, onder bepaalde voorwaarden. Voor meer details aangaande het nieuwe avenant aan het Frans-Belgisch dubbelbelastingverdrag, zie onderstaande link. 2 Vandeleene, B. (2009) Uitdagingen voor de Frans-Belgische arbeidsmarkt, West-Vlaanderen Werkt 1, VDAB (2011) De krapte is terug van nooit weggeweest, Halfjaarlijkse arbeidsmarktbalans, juni 2011

4 Hiervan heeft 43% een job in Henegouwen. Enigszins verrassend vond de Franstalige grensarbeid ook hun weg naar de Vlaamse arbeidsmarkt, en dan voornamelijk de provincie West-Vlaanderen, die grensarbeiders tewerkstelt. Opvallend is dat dit aantal hoger ligt dan de werknemers die in 2009 uit Henegouwen naar West-Vlaanderen pendelden. Waalse werknemers beschikken namelijk niet over de financiële stimulus, in tegenstelling tot hun Franse collega s onder het oude fiscaal regime voor grensarbeiders. De impact van de wijziging in het dubbelbelastingverdrag zal zich dus vooral laten voelen in West- Vlaanderen en Henegouwen. Een studie van Eures ( ) vindt belangrijke provinciale verschillen tussen de profielen van de Henegouwse en West-Vlaamse grensarbeiders 5. Zo bezat 90% van de franse grensarbeiders in West-Vlaanderen geen diploma hoger onderwijs (het laag- en middengeschoold arbeidsmarktsegment) tegenover 74% in Henegouwen. Verder beschikte 75% van de grensarbeiders in West-Vlaanderen maximaal over een 2 de graad secundair diploma of een beroepsopleiding. Dit percentage bedroeg in Henegouwen slechts 54%. Het afbouwen van de bijzondere fiscale regeling voor Franse grensarbeiders zal er dus voor zorgen dat er vooral in West-Vlaanderen een groot aantal laagopgeleide en technisch geschoolde arbeidskrachten verdwijnen. Net in dit segment heerst er in West-Vlaanderen een grote krapte op de arbeidsmarkt (zie ook Jacobs en Vanderbiesen, ). In januari 2012 stonden er in het laag- en middengeschoolde segment van de arbeidsmarkt vacatures open, of 70% van het totale aantal. Dit aantal zal met de afbouw van de fiscale gunstmaatregel dus verder toenemen. Het lijkt twijfelachtig of het wegtrekken van de franse grensarbeiders kansen biedt voor de laaggeschoolde werklozen in West- Vlaanderen, aangezien deze groep werklozen er ook niet in slaagt de huidige openstaande vacatures op de West-Vlaamse arbeidsmarkt op te vullen. Hiertegenover staat het grote aantal laag en middenopgeleide werklozen in de provincie Henegouwen Henegouwse werkzoekenden beschikken niet over een diploma hoger onderwijs. Henegouwen beschikt dus over een grote reserve aan arbeidskrachten om de vacatures die de komende jaren in West-Vlaanderen zullen openvallen in te vullen. 4 Eures (2011) Inwoners van Frankrijk die in Henegouwen en West-Vlaanderen werken: Wie zijn ze? Waar Werken ze? Welk soort werk doen ze?, studie in opdracht van Comité Subrégional de l Emplio et de la Formation, Tournai- Ath-Lessines-Mourscorn-Comines 5 De studie gebruikt Franse INSEE gegevens om het profiel van de franse grensarbeiders te analyseren. Deze gegevens komen niet exact overeen met de gegevens van het Belgische RSZ. Het verschil tussen beiden is echter niet problematisch voor de analyse. Voor meer details hieromtrent zie 6 Jacobs, M. & Vanderbiesen, W. (2012) Interregionale en grensoverschrijdende mobiliteit in België. Een analyse op basis van de Vlaamse Arbeidsrekening, WSE Report 7 Bron: Arvastat, VDAB 8 Bron: Arvastat, VDAB 9 Bron: Forem

5 Het effect van interregionale pendelstromen op lokale arbeidsmarkten In een VIVES studie ontwikkelden Zhao & Torfs ( ) een model dat toelaat het effect van interregionale pendelstromen op lokale arbeidsmarkten te onderzoeken. De arbeidsmarkt in het model wordt gekenmerkt door zoekfricties en mobiliteitskosten. Deze zoekfricties verkleinen wanneer het aantal agenten dat op de arbeidsmarkt op zoek is naar een partner (werkzoekenden en openstaande vacatures) vergroot. Hoe lager de zoekfricties, hoe gemakkelijker agenten aan beide zijden van de arbeidsmarkt een geschikte partner zullen vinden. Men spreekt over een proces van schaalvergroting met daaraan verbonden schaalvoordelen. Interregionale arbeidsmobiliteit in de vorm van pendel is een mechanisme dat zulke schaalvergroting kan bewerkstelligen. Het zorgt namelijk voor de integratie van voorheen afgescheiden lokale arbeidsmarkten. Echter, zo tonen de auteurs aan, deze schaalvergroting zal vooral plaatsvinden in het arbeidsmarktsegment van de meest productieve en dus veeleer hoogopgeleide werknemers. Hoogopgeleide werknemers ontvangen over het algemeen een hoger loon en zo dus zal enkel deze groep van werknemers de mobiliteitskost kunnen veroorloven 11. De conclusie luidt dat het belangrijk is om de mobiliteit van de minst productieve (lager opgeleide) werknemers financieel te stimuleren aan de hand van bijvoorbeeld pendelsubsidies. Zo kunnen regionale werkloosheidsverschillen en loonsverschillen voor deze groep werknemers worden weggewerkt. Het model is relevant om het effect na te gaan van de verandering in het dubbelbelastingverdrag op de Belgische lokale arbeidsmarkten omdat de wijziging van het dubbelbelastingverdrag kan geïnterpreteerd worden als het wegvallen van een subsidie aan Franse werknemers die in West-Vlaanderen vooral laagopgeleide pendelaars trof. Het wegvallen van deze subsidie vermindert de pendelstroom van Franse laagopgeleide werknemers naar West-Vlaanderen. Zhao en Torfs (2011) tonen aan dat dit ook in het nadeel speelt van de lokale laagopgeleide werklozen. West-Vlaanderen krijgt namelijk te maken met een schaalverkleining van het laagopgeleide arbeidsmarktsegment, waardoor de schaalvoordelen verdwijnen die voordien gerealiseerd werden door toedoen van de Franse pendelaars. Zoals eerder aangehaald beschikt Henegouwen over een grote reserve aan laag en middenopgeleide arbeidskrachten. Hierop kan het beleid inspelen om de toekomstige vermindering van de Franse pendelstroom richting West-Vlaanderen op te vangen. Eerder al werden er andere beleidsinstrumenten gehanteerd om een toename van de pendel van Henegouwen te bewerkstelligen, zoals het inleggen van extra bussen tussen beide provincies. Deze maatregel leidde echter niet tot het gewenste resultaat en de extra busdiensten werden niet veel later terug opgedoekt. Het verhaal van de Franse pendel richting West-Vlaanderen leert dat financiële prikkels wel een efficiënt instrument kunnen betekenen om interregionale pendel te stimuleren. Dit kan bijvoorbeeld door een subsidie toe te kennen aan Henegouwse werkzoekenden die bereid zijn de taalgrens over te steken en te werken in West- Vlaanderen. Dit zorgt er niet alleen voor dat de leegloop van laag en middelopgeleide franse werkkrachten uit West-Vlaanderen wordt opgevangen, maar ook dat de werkloosheid in Henegouwen afneemt. 10 Zhao & Torfs (2011) Does Everybody Need Good neighbors? Labor Mobility Costs, Cities and Matching, Vives Discussion Paper Voor meer technische details aangaande de werking van dit economische model, zie Zhao & Torfs (2011), verschenen als VIVES working paper en te downloaden op de VIVES website.

6 Gerichte pendelsubsidies ter bevordering van de interregionale mobiliteit van laaggeschoolden De beleidsaanbeveling uit bovenstaande analyse is duidelijk: bevorder interregionale mobiliteit over de taalgrens door middel van gerichte pendelsubsidies aan laaggeschoolden. Het vacuüm dat de Franse grensarbeiders achterlaten door toedoen van het gewijzigd dubbelbelastingverdrag dient zo snel mogelijk opgevuld te worden. Indien dit niet gebeurt zal de West-Vlaamse arbeidsmarkt en industrie hier onder lijden, en dit om tweeërlei redenen. Het niet-ingevuld geraken van openstaande vacatures zal er op termijn toe leiden dat bedrijven niet meer investeren in de regio. Zo zal de economische activiteit afnemen, wat leidt tot een hogere werkloosheid van de lokale bevolking. Het is onwaarschijnlijk dat de huidige reserve van werkzoekenden in West-Vlaanderen in staat is het vertrek van de Franse grensarbeider op te vangen, aangezien zij er ook niet in slagen de huidige openstaande vacatures op te vullen. Hier kunnen meerdere redenen voor worden aangehaald: verkeerde kwalificaties of een systeem van werkloosheidsuitkeringen dat de incentieven van werkzoekenden beknot. Om het kwalificatieprobleem op te lossen dienen de lokale arbeidskrachten zich te herscholen, iets wat enkel op middellange termijn mogelijk is, eventueel via on-the-job training. Een hervorming van het systeem van werkloosheidsuitkeringen is een gevoelige materie en dient bovendien te gebeuren op het federale niveau. Het probleem dient echter zo snel mogelijk te worden aangepakt. Net daarom vormen pendelsubsidies een geschikte oplossing. Bovendien toont het model van Zhao & Torfs (2011) dat op deze wijze ook de positie van de West-Vlaamse laaggeschoolde werklozen wordt verbeterd, omdat deze ook voordelen ondervinden van de schaalvergroting die interregionale pendelstromen teweegbrengen.