Vlaamse en Braziliaanse boeren willen een vinger in de pap

Transcriptie

1 Vlaamse en Braziliaanse boeren willen een vinger in de pap Van februari 2004 tot juni 2005 liep er een uitwisselingsproject* tussen Vlaamse en Braziliaanse boeren - tussen Wervel** en Fetraf***. Doelstellingen van het project: - Het verwerven van inzicht in de internationale handelsprocessen rond voedsel; inzicht ook in de gevolgen op ecologisch en sociaal vlak voor de landbouwers, hier zowel als in het Zuiden. - Het bevorderen van de internationale solidariteit tussen de boeren. - Het werken aan de teelt van eiwitrijke gewassen en de lokale verwerking daarvan. - Het uitwerken van strategieën om het beleid rond deze zaken te beïnvloeden. * met steun van de Vlaamse overheid **Werkgroep voor een Rechtvaardige en Verantwoorde landbouw ( *** Boerenvakbond in het zuiden van Brazilië Fetraf-Sul/CUT (

2 I. Voor een ander landbouwbeleid aan beide kanten van de oceaan Voor een legitiem, duurzaam en solidair Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) van de Europese Unie De mislukking van de WTO-onderhandelingen in Cancún, september 2003, heeft de impasse duidelijk gemaakt, waarin de Europese Unie is terecht gekomen, ondanks de poging in juni 2003 om haar landbouwbeleid te hervormen. De EU veranderde de exportsubsidies in directe inkomenssteun, gericht op export. De huidige WTO-regels laten dit toe. De basislandbouwproducten van de EU en van de VS blijven geëxporteerd worden aan te goedkope prijzen, vaak onder de productiekostprijs. Subsidies. Jà, maar Overheidssteun aan landbouw kan perfect legitiem zijn (o.a. omwille van aanbodbeheersing), vooral opdat duurzame boerenlandbouw in alle regio's mogelijk zou zijn. Dit is echter op voorwaarde dat die steun niet dient om aan lage prijzen te exporteren. Men kan geen solide economie opbouwen met producten, die onder de kostprijs op de wereldmarkt verkocht worden en evenmin met producten die onder de kostprijs bij de boer worden aangekocht. De huidige regels voor de wereldhandel binnen de WTO en volgens het GLB van de EU bevoordelen feitelijk vooral de agro-industrie en de grootdistributie. 1962: kringlopen uit balans Hét voorbeeld dat al doorwerkt sinds 1962 (Dillon-ronde van de GATT, nu WTO) is dat van het veevoeder, dat onbeperkt geïmporteerd wordt zonder douaneheffingen. De EU is niet in staat om de eiwitten die nodig zijn voor haar veestapel in voldoende mate zelf te telen... De massale import van veevoeders is de eerste oorzaak van de Europese overproductie en bij gevolg export van dierlijke producten (en van granen). De EU heeft voor die producten geen enkele 'exportroeping'. In Brazilië is de export van soja een verlies aan nutriënten, in Vlaanderen is het een mestprobleem.

3 Voedselsoevereiniteit, gedragen door de Agricultura Familiar ten dienste van het Braziliaanse volk Brazilië wordt gekenmerkt door extreem ongelijk grondbezit, dat de basis is van tal van problemen in de megasteden en op het platteland. De historische grondconcentratie nam de laatste 30 jaar door de zogenaamde 'modernisering' en de 'kapitalistische landbouw, gestoeld op soja/maïs' nog toe. Dé grote erfenis van de Groene Revolutie in Brazilië is de sojamonocultuur. De sojapletwals begon er in de meest zuidelijke deelstaat Rio Grande do Sul om vervolgens razendsnel richting Amazonewoud te rollen. Soja-woestijn In de negentiger jaren werd jaarlijks gemiddeld km2 Amazonewoud (vooral in de deelstaten Rondônia, Mato Grosso en Pará) ontbost, deels om het hout, deels voor vee, deels voor soja, deels voor bauxiet (aluminiumproductie) of voor andere grondstoffen. In Brazilië deelde de Agricultura Familiar in de erfenis van de Groene Revolutie. Toch is soja op de monoculturen van de latifúndios een heel ander verhaal dan in het teeltrotatieprogramma van de meeste boeren uit de Agricultura Familiar. Het is dan ook interessant om zien hoe Fetraf creatief omgaat met de gegeven omstandigheden. Het debat wordt aangegaan rond criteria voor (meer) duurzame soja, wegen worden gezocht naar eigen verwerking voor menselijke en dierlijke consumptie. Tweemaal landbouw Brazilië is het land waar het wereldwijde conflict tussen twee landbouwmodellen het scherpst wordt uitgevochten. De huidige regering weerspiegelt dit perfect. President Lula heeft namelijk twee landbouwministers: - dé Minister van landbouw Rodriguez, Minister van exportlandbouw; - de Minister van agrarische ontwikkeling Miguel Rosetto, de Minister van de gezinslandbouw en voor de landhervorming. Het oogt mooi, maar in de dagelijkse politiek heerst er een gigantische machtsongelijkheid. Voedselsoevereiniteit Sinds de FAO-top te Rome in 1996 lanceerde de internationale boerenbeweging Via Campesina het begrip 'Voedselsoevereiniteit': 'Elk volk heeft het recht om zijn eigen landbouw- en voedselvoorziening zelf te organiseren en politiek te ordenen'. De Agricultura Familiar kan perfect zorgen voor de voedselsoevereiniteit van het Braziliaanse volk, àls de boeren er politiek-economisch de kans toe krijgen. De 'reëel bestaande soja' van de Agricultura Familiar kan ingeschakeld worden in het belangrijkste programma van President Lula: 'Fome Zero/Zero Honger'. Zo'n omschakelingsprogramma kan de schande helpen wegwerken dat momenteel 65 % van alle sojaproducten wereldwijd in het veevoer terecht komt.

4 Washington consensus In dit akkoord wordt van landen geëist dat zij hun markten openen en de export bevorderen. Brazilië, een land met een zeer grote buitenlandse schuld, is dus verplicht te exporteren tegen dollars nodig voor de schuldaflossing. Omdat de voornaamste producten die Brazilië de buitenlandse markt te bieden heeft, de voortbrengselen van de landbouw of afgeleiden daarvan zijn, bestaat er een consensus binnen de economische politiek van de regering om landbouwexporten te bevorderen, waarbij het soja-complex, dat de exportlijst van Brazilië aanvoert, zich onderscheidt. Een ander belangrijk aspect in dit proces wordt gevormd door de privatiseringen die de Braziliaanse regering sinds het begin van de jaren 1990 bezig is te realiseren. Mercosul: integratie van goederen, niet van mensen De boerenlandbouwers van Brazilië lijden sinds 1991 onder de gevolgen van de onbeperkte openstelling van hun markt voor producten uit andere landen. Aan de ene kant reduceerde Brazilië de tot dan geldende importtarieven, waarvan sommige zoals die van melk, tarwe en katoen zelfs tot nul. Aan de andere kant was er een opwaardering van de Braziliaanse munt, hetgeen ingevoerde levensmiddelen goedkoper maakte. Wij kunnen dus waarnemen dat er een integratie van de economieën van deze landen plaatsvindt met een importdynamiek van primaire producten door Brazilië, in het bijzonder uit Argentinië en Uruguay, en van uitvoer van geïndustrialiseerde producten of agro-industrie (kippen en varkens) naar andere bestemmingen. Dit lijkt er op te wijzen dat de landbouw werd opgeofferd, opdat andere sectoren van de economie voordeel zouden behalen bij de integratie. Momenteel gaat het proces van economische integratie in de Mercosul voort met de geplande vorming van een vrijhandelszone met de Europese Unie. Dit is vooral in het belang van de gezeten landbouwersklasse, in het bijzonder de producenten van granen (vooral van soja en tarwe), van vlees (van runderen, pluimvee en varkens), van sinaasappelsap, van suiker en van brandstof (ethanol, bereid uit suikerriet), wat betreft Brazilië, en daarnaast vlees, melk en granen wat betreft Argentinië, welke landen samen de Europese markt willen veroveren.

5 II. Voorstellen op weg naar dat àndere landbouwbeleid Europese Unie Wij bieden vijf essentiële peilers aan voor een ander EU-landbouwbeleid : 1. Een eerste basisidee is dat voedsel best zo dicht mogelijk bij de consument geproduceerd wordt. - Regionale markten en locale verwerking van producten bevorderen. - Specifieke sanitaire normen en technieken moeten de verwerking op de boerderij en de ambachtelijke productie mogelijk blijven maken. - In functie van de behoeftes moet er uiteraard voedsel verhandeld worden tussen de landen en de regio's. Maar dit moet beperkt blijven tot wat echt nodig is De productie van voedsel is zo complex, zo nauw verbonden met natuurlijke processen, dat ze niet kan overgelaten worden aan de logica van de markt. 2. Een tweede basisidee is een rechtvaardige prijs voor de producten die boer of tuinder hebben geteeld. Als het prijsniveau op de wereldmarkt daartoe aanleiding geeft, kan directe productiesteun nodig zijn, gekoppeld aan productieplafonds, bv. voor zuivel, suikerbieten ed., zie 3. De productieplafonds zodanig instellen dat ze exporten richting wereldmarkt voorkomen, zie 5. De directe productiesteun kan per regio binnen de EU variabel zijn. 3. Een gegarandeerde minimumprijs houdt wel het risico in dat boeren steeds meer gaan produceren. Denk maar aan de overschotten in de jaren '70 en '80. Dat brengt ons bij een derde basisidee: productiebeheersing. Productiebeheersing wil enerzijds zeggen dat er geen structurele overschotten ontstaan. Anderzijds betekent productiebeheersing dat er zo weinig mogelijk tekorten zijn. Het is daarbij uiteraard van belang te vermijden dat onze markten overspoeld worden met buitenlandse producten. Daarom moet de overheid (opnieuw) importheffingen kunnen opleggen. We gaan er immers van uit dat voedsel importeren een recht is, geen plicht. 4. Een levend platteland Om de grondconcentratie in handen van steeds grotere landbouwbedrijven een halt toe te roepen moeten de deelstaten maatregelen nemen om prioritair grond te verhuren aan kleine uitbatingen en aan kandidaat-boeren. Ook samenwerkingsverbanden kunnen in verschillende vormen gestimuleerd worden. 5. Internationale handel zonder dumping De diverse regio's in de wereld hebben regionale producten om te verhandelen. We hebben dus behoefte aan rechtvaardige regels voor deze uitwisseling. Internationale handel onder stimulans van subsidies wordt afgewezen. Handel omwille van de handel moet worden vermeden. Humanitaire hulp in acute noodsituaties moet onvoorwaardelijk zijn. In de eerste plaats moet de hulp dienen tot herstel van het productievermogen van de boeren in het betreffende land; voedselschenking moet complementair zijn.

6 Brazilië-Mercosul Wij stellen voor dat de internationale onderhandelingen leiden tot : 1. Garantie voor plaatselijke ontwikkelingen met versterking van de boerenlandbouw - Boeren als hoofrolspelers in de ontwikkeling met gegarandeerd inbegrip van sociale, technische en politieke aspecten. - Initiatieven tot productie, verwerking en verhandeling bevorderen bij voorkeur onder de vorm van samenwerkingsverbanden met een voorrang voor de bevoorrading van locale markten. - Aansporing tot waardering van regionale merkproducten afkomstig van de boerenlandbouw. 2. Inkomensgarantie voor de boerenlandbouw - Instrumenten tot stand brengen voor inkomensgarantie voor de boerenlandbouw; - Instellingen moeten directe aankopen doen bij de boerenlandbouw. - Dumpingpraktijken vermijden. - Bij internationale onderhandelingen de classificatie 'special products' verbinden aan landbouwproducten. 3. Ecologisch en sociaal evenwicht - Productdiversificatie bevorderen: bv. een monocultuur van soja vermijden. - Prikkel tot behoud van de oeverbossen die de rivieren beschermen. - Prikkel tot biologische/agroecologische productie ipv. productie van ggo's. - Prikkel tot landbouwfinanciering omwille van de biodiversiteit. 4. Bouwen aan voedselsoevereiniteit - Prikkel tot de consumptie van producten vervaardigd van locale gewassen bv. soja, te beginnen met sociale voedselprogramma's. - Prikkel tot voedselvoortbrenging op de locale markten en bescherming van strategische productiesectoren voor de binnenlandse bevoorrading. - Naarmate de Europese vraag naar soja gaat dalen, moet de Braziliaanse landbouw diversifiëren en de productie van soja voor de export vervangen door andere producten en tegelijkertijd de soja meer gebruiken voor binnenlandse consumptie. 5. Internationale onderhandelingen - Belangenbehartiging tussen de landen van Mercosul benadrukken voorafgaand aan mondiaal handelsoverleg. - Voorwaarden scheppen voor de dialoog binnen het raam van Mercosul-onderhandelingen en de organisaties van de boerenlandbouw. - Samenwerking zoeken tussen de vertegenwoordigende organisaties van de boerenlandbouw in de lidstaten.

7 Algemene overwegingen Naast de aparte beleidsvoorstellen voor de Europese Unie en voor Brazilië-Mercosul vinden we dat er ook ruimte zou moeten zijn voor meer fundamentele vragen rond consumptie. - Wij pleiten voor herstel van regionale kringlopen. Eigen eiwitproductie behoort tot de kern van de oplossingen. - Wij pleiten ook voor bewustwordingscampagnes rond vleesconsumptie en een meer evenwichtige voeding. - In sommige en meestal rijkere streken van de wereld eet de mens gemiddeld meer dan het dubbele van de voor een goede gezondheid benodigde eiwitten. Wij moeten ons bij de vleesconsumptie bewust zijn van de draagkracht van het milieu. Anderzijds geldt dat in diverse kringloopsystemen de veeteelt een onmisbare schakel is. - Overdreven vleesconsumptie is niet alleen een kwestie van gezondheid en grondbeslag, maar ook van beschikbaarheid van water en van opwarming van de planeet. WTO-regels aanpassen Wij stellen vier maatregelen voor : 1. Afschaffing van de sinds Marakesh geldende regel dat ieder ondertekenend land vrije toegang moet verlenen aan 5 % import van de interne consumptie. De kwalificering 'special products', die ter sprake kwam tijdens het overleg over het raamakkoord van de WTO, eind juli 2004, verbinden met een ontheffing van de 5%-regeling zou iets kunnen oplossen, in het bijzonder voor de armere landen. Immers dan zouden de armere landen, die hun landbouwproductie niet kunnen beschermen met subsidies, deze toch tenminste kunnen afschermen van marktverstorende importen. 2. Aanpassing van export- en importheffingen ter bevordering van tewerkstelling en inkomensvorming door de ontwikkeling van lokale bedrijven die agrarische producten verwerken. Over het algemeen zijn de heffingen op voedsel en voedingsproducten hoog tot zeer hoog, vaak veel hoger dan op industriële producten. Bovendien blijkt dat halfproducten en eindproducten, die zijn afgeleid van voedsel-gewassen in het algemeen bij export hoger belast worden dan de landbouwgrondstoffen zelf. Op grond hiervan worden de ontwikkelings-landen geremd om eigen grondstoffen door verwerking te voorzien van een toegevoegde waarde. Anderzijds moet de EU het nultarief op import van veevoedergrondstoffen heronderhandelen. 3. Opheffing van alle regels die landen beperken in het zelf verwerken van hun grondstoffen. Dat stelt hen in staat om de plattelandsbevolking die door o.a. mechanisering en schaalvergroting van de landbouw 'overbodig' is geworden, op te vangen in kleinschalige industrieën, die op het platteland in staat zijn om (met een supervisie op het vlak van gezondheid en milieu) eigen producten te verwerken. Familiale agro-bedrijven kunnen op het platteland inkomen, tewerkstelling en verdeling van rijkdom realiseren. 4. Geen bilaterale overeenkomsten sluiten die nadelig zijn voor de boerenlandbouw.

8 bio-boerenmarkt in Curitiba -Braz grasklaver met zomergerst erboven - België 2-daags seminarie in Chapéco - Brazilië met 40 Belgische en Braziliaanse deelnemers april 2005 sla klaar voor levering -Braz Deze folder en een uitgebreide versie (16 blz) worden door Wervel ook in het Engels en Portugees verspreid. De sojaflitsen, geschreven door Luc Vankrunkelsven en voor een deel reeds gepubliceerd op de Wervel website, verschijnen in boekvorm Contact Wervel : Vooruitgangstraat 333 / 9A 1030 Brussel tel info@wervel.be