Beeldende expressie Schilderen = tekenen met verf

Transcriptie

1 Beeldende expressie Schilderen = tekenen met verf

2 Deze informatie is samengesteld aan de hand van stencils, gebruikt op de Klos in Tilburg in de periode , waarin helaas geen bronnenboek(en) vermeld werden. Mijn grote dank gaat uit naar mijn didactiek- en methodiekdocenten: Ank van den Berg, Petri Bloemkolk en Jos Bartels die ons op inspirerende wijze al deze kennis hebben bijgebracht. juni 2017, Erica Ritzema. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

3 Beeldende expressie: schilderen Schilderen is tekenen met verf Toch is schilderen moeilijker omdat het hanteren van een kwast, in combinatie met het gebruik van verf, meer van een kind vraagt dan het gebruik van alleen een potlood. Je kunt natuurlijk vingerverf gebruiken om te schilderen, maar ook het goed gebruik maken van dat materiaal is heel wat gecompliceerder dan het maken van een tekening met potlood en papier. Hier onderscheiden we dezelfde ontwikkeling als bij het tekenen, die ik voor het gemak nog even herhaal. Een peuter tekent nog vanuit de schouder, we noemen dat krabbelen, totdat hij zijn resultaat gaat benoemen. Vanaf dat moment spreken we van tekenen omdat het kind tot de ontdekking is gekomen dat hij iets kan uitbeelden. Naast het gekrabbel gaat het kind kleine vormpjes tekenen, die vanuit de arm ontstaan, het zogenaamde doedelen. Vanuit deze kleine vormpjes gaat het kind grotere vormen tekenen, die het benoemt bijvoorbeeld 'poes', maar die voor ons nog niet als zodanig herkenbaar zijn. De krabbels worden steeds minder talrijk omdat de beweging steeds minder vanuit de schouder wordt gemaakt. Het kind maakt nog geen gebruik van een onder- of bovenkant van het blad papier, maar KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

4 tekent over het hele vel en keert het vel ook om terwijl het rustig verder tekent. De voorstelling is duidelijk nog van ondergeschikt belang aan de beweging en de daaruit ontstane vormen. De koppoter-periode. De kleuter tekent nu een hoofd met voeten en deze vorm is ook voor ons herkenbaar. De koppoter wordt uitgebreid. Het kind tekent nu een romp, vaak nog zonder armen. Het kind tekent ook allerlei figuurtjes, die afgeleid zijn van de koppoter, zo is een koppoter met vier poten een koe en een met een driehoek op zijn hoofd (snavel) een vogel. De koppoter wordt een figuurtje met ledematen, de kleding is vaak doorzichtig. Je ziet de benen van het poppetje door de broek omdat die in een later stadium over het basisfiguurtje is getekend en ook navels zijn daardoor zichtbaar door de trui. Het kind hanteert de rand van het vel papier als grondlijn (zoals op het schilderij dat hieronder is afgebeeld). KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

5 Materialen We maken gebruik van kwasten en/of penselen en van drie soorten verf: Plakkaatverf. Klaar voor gebruik en eventueel te verdunnen met kleuterplak. Waterverf. Meestal in tabletvorm, bruikbaar in combinatie met natte kwasten. Vingerverf. Klaar voor gebruik. Bij het schilderen kiezen we voor de jongere kleuters wederom voor een groot formaat papier in combinatie met grote kwasten van varkenshaar. Oudere kleuters kunnen ook op kleiner formaat papier schilderen, maar aangezien het kind met verf streken in plaats van lijnen maakt, leent het materiaal zich toch beter voor het werken op een groter formaat papier. Indien je tóch op een kleiner formaat wilt laten werken, dien je daar ook kleinere kwasten of penselen bij aan te bieden, zodat het kind daardoor onbewust al fijnere streken gaat maken. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

6 Wat hebben we nodig? een schildersbord met een bak eronder, in die bak staan de potten plakkaatverf, die door de opstaande rand van de bak niet op de grond kunnen vallen, en een kwastenblok of -pot om de kwasten in te zetten, handig zijn grote wasknijpers om de schildervellen bovenaan het bord te bevestigen, dan hoef je het vel alleen aan de onderkant nog maar met plakband te bevestigen en heb je minder kans op beschadiging van het papier, plastic schorten omdat stoffen schorten door kunnen lekken stevige vellen papier of karton, waar een kind niet doorheen kan schilderen (vaak kun je bij de buurtsupermarkt de reclamekartons na een actie gratis ophalen en die zijn aan een kant nog prima bruikbaar). KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

7 Natuurlijk kan er ook op tafel geschilderd worden, maar dat geeft een kind minder zicht op zijn schilderwerk dan het schilderen in staande positie. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

8 Ter herinnering noemen we hier opnieuw de typische kenmerken waardoor het schilderwerk van de kleuter zich onderscheidt van dat van het schoolkind. Automatisme Een kleuter schildert niet wat hij weet, maar wat hij kan. Heeft het kind geleerd een boom of een zon te schilderen, dan herhaalt het dit onderwerp steeds opnieuw. Als het kind erg moe is of geen zin meer heeft, treedt dit verschijnsel ook op. Het kind blijft dan hangen in het herhalen van bepaalde vormen. Neerlaten, het zogenaamde omklappen Een kleuter schildert de bomen rondom de vijver in liggende positie, terwijl hij wel weet hoe de werkelijkheid eruit ziet, maar die nog niet kan vertalen naar het papier. De wet van de helling Een kleuter schildert een schoorsteen schuin op een dak en een boom schuin op een berg, zodat het lijkt of die eraf valt. De kristalperiode, transparantie van de voorwerpen Een kleuter schildert een doorzichtig huis zodat ook de meubels, die binnen staan zichtbaar zijn op de tekening, of zodat de navel van het poppetje zichtbaar is door zijn trui, of de chauffeur zichtbaar is door de de bus heen. Schrijfoefeningen Vaak worden ritmische bewegingen in het schilderij herhaald. Bijvoorbeeld door het herhalen van de golfbeweging van de zee of het schilderen van vogels in de vorm van een m. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

9 De juxtapositie Voorstellingen worden door de kleuter zonder verband met elkaar op papier geschilderd maar overlappen elkaar nooit. Dit kan ook onder elkaar zijn, een mannetje op de onderlijn, met daarboven een huis en daar weer boven een (zwevende) boom. Er zit nog geen ruimtelijke ordening in de compositie. Intellectueel realisme De kleuter schildert wat hij weet en niet wat hij ziet. Hij schildert bijvoorbeeld een poes van opzij met twee oren en ogen. Prioriteit van het nut De kleuter heeft de neiging om weg te laten of kleiner te tekenen wat hij niet nuttig acht en uit te vergroten wat hij van belang acht zoals bijvoorbeeld een mama met hele grote armen en handen omdat mama altijd bezig is. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

10 Exemplariteit De kleuter geeft de werkelijkheid weer in schijnvormen. Hij schildert bijvoorbeeld een paard met acht poten, een molen met tien wieken of een auto met acht wielen. In eerste instantie zien we ook hier weer dat de activiteit belangrijker is dan het resultaat. Kinderen kunnen laag over laag aanbrengen puur om het schilderen te ervaren zonder zich te bekommeren om het resultaat en dat mag. Het is daarom zo belangrijk dat het papier stevig genoeg is om deze schilderexperimenten te kunnen doorstaan. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

11 Ook bij deze activiteit zie je dat het kind zich (op dezelfde wijze als bij het tekenen) ontwikkelt van: geen interesse in het resultaat, naar het achteraf een naam geven aan zijn resultaat, naar het tijdens de activiteit steeds veranderen van doel tot het vooraf kunnen benoemen van het doel om zich daar vervolgens ook te houden. Het kind houdt dan zelf de regie over de activiteit. In die fase kun je kinderen onderscheiden die, naast elkaar en in overleg, een identiek schilderij produceren. In dit stadium zijn kinderen ook in staat een deel van een groter geheel te schilderen. Bijvoorbeeld de wagens voor een carnavalsoptocht, die later achter elkaar gehangen kunnen worden en zo een eindproduct vormen of de dieren van de boerderij of de dierentuin, marktkramen, winkels met verschillend aanbod etc. Of samen aan 1 product te werken. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

12 Kleurkeuze We starten met de primaire kleuren, rood, blauw en geel en bieden daarnaast zwart aan. Die vier kleuren zijn in eerste instantie meer dan voldoende om te gaan schilderen. Geef bij iedere kleur een kwast om geklieder te voorkomen en laat de kwasten niet steeds uitspoelen. Jonge kleuters beheersen die vaardigheid vaak nog niet en komen door geklieder niet echt aan schilderen toe. Je kunt dat voorkomen door structuur aan te brengen in de werkwijze: door eerst altijd de schort aan én dicht te laten doen, de kwast steeds in de juiste pot terug te laten zetten, kinderen achter de stoel te laten gaan staan als ze klaar zijn, kwast af te laten strijken en die dan in een pot met water te laten zetten, altijd eerst de handen te laten wassen en pas daarna de schort uit laten doen. Als het kind behoefte aan meer kleuren krijgt, kunnen we het kleurenassortiment uitbreiden of een menglesje geven: gebruik daarvoor eierdozen met kleine beetjes verf, teken op een groot karton drie keer twee cirkels, die elkaar in het midden overlappen, laat het kind bijvoorbeeld eerst de linkercirkel met rood opvullen, daarna de rechter cirkel met geel en vervolgens beide kleuren mengen in het overlappende gedeelte en kijk, het heeft een nieuwe kleur getoverd, vervolgens herhaal je dit met blauw en rood en daarna met blauw en geel. Kinderen hebben hierdoor het gevoel dat ze kunnen toveren. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

13 Oranje maak je van geel met rood óf van rood met geel. Groen maak je van geel met blauw óf van blauw met geel. Paars maak je van blauw met rood óf van rood met blauw. Zó kan ik zelf kleuren maken en dat leer ik ook aan jou. Als je dit werkstuk zelf als voorbeeld maakt (of print, maar dat is minder echt) en boven het schildersbord hangt, hebben de kleuters een geheugensteuntje op het moment dat ze ook zelfstandig kleuren willen gaan mengen. Het is ook aardig om in dit verband Blauwtje en Geeltje van Leo Lionni aan te bieden. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

14 Organisatie hang de schildervellen vooraf op, open vooraf de potten, vul ze maar voor een derde met verf, zodat de kwast er niet te diep in kan worden gedoopt, zorg dat er schorten klaar hangen en leer de kinderen die bij elkaar op de rug dicht te maken, zodat ze niet onnodig lang hoeven te wachten op hulp, leer de kinderen aan dat er voor iedere pot een bijbehorende kwast is, zodat niet alle kleuren door elkaar raken, noteer de namen linksboven op het papier (altijd linksboven zodat het kind wanneer het zelf zijn naam gaat schrijven de goede schrijfrichting hanteert en niet teruguit in spiegelbeeld kan gaan schrijven), laat na afloop de vieze kwasten met de haren naar beneden in een grote pot water met een beetje afwasmiddel zetten, dan worden ze makkelijk schoon en drogen ze niet uit, oudere kleuters kunnen hun kwasten zelf met behulp van een afwaskwast schoon schrobben in de gootsteen, de schort mag pas na toestemming van de leerkracht worden uitgedaan. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

15 Variaties in het schilderen Deze bestaan uit dezelfde soorten als we bij het tekenen tegenkwamen (vrij, in opdracht, naar voorbeeld, naar de werkelijkheid, vanuit de fantasie, abstract, in patronen als mandala's). Ook hier kunnen we de standaard schildervellen vervangen door andere materialen als planken, lappen stof en door andere vormen papier zoals bijvoorbeeld cirkels, harten of ovalen. Stof kan ook om een karton heen worden geniet zodat de ondergrond steviger wordt om daarna beschilderd te worden. Daarnaast kun je gebruiksvoorwerpen zoals vazen, bordjes, bloempotten en glazen potjes laten beschilderen en eventueel vernissen (in de sinterklaastijd kun je ook een oude schoen laten beschilderen, zodat het kind later zijn door hemzelf beschilderde schoen kan zetten). KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

16 Extra technieken voor de oudere kinderen: het stippelen met wattips zodat een soort pointillisme ontstaat, hetzelfde met kurken of de achterkant van een potlood, lijnen arceren bijvoorbeeld een grote zon laten schilderen en de bol op laten vullen met lijnen in geel en oranje. Ook kan gekozen worden voor een combinatie van deze mogelijkheden zoals eerder (bij kleuren en arceren) werd aangegeven. Je kunt bijvoorbeeld een voorstelling laten schilderen en de vlakken op laten vullen door te stempelen met kurken. Deze mogelijkheden zullen uitgebreid aan bod komen bij het onderdeel stempelen. Het werken met waterverf biedt andere mogelijkheden omdat de kleuren niet dekkend zijn en door elkaar heen kunnen vloeien. Het resultaat lijkt op een aquarel, maar kinderen kunnen zich daardoor wel beperkt voelen in hun mogelijkheden. Het materiaal leent zich niet voor wat zij voor ogen hadden en dat kan ergernis veroorzaken. Vandaar dat het in eerste instantie vaak beter werkt om bij jongere kleuters waterverf in combinatie met waskrijt te gebruiken, zoals eerder (bij tekenen) werd vermeld. Vingerverf is uitermate geschikt voor jonge kinderen, die nog vanuit de schouders werken. Oudere kleuters geven de voorkeur aan het schilderen met plakkaatverf, omdat zij meer oog hebben voor details. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

17 Er wordt met vingerverf op grote vlakken gewerkt bijvoorbeeld op rollen (glad of ruw) behang zodat het kind de ruimte heeft. Uiteraard is ook hier een schort van groot belang en is het handig in de buurt te blijven want grote bewegingen kunnen soms té groot worden en voor je het weet worden stoelen en buren mee beschilderd. Jonge kinderen schilderen vaak niet alleen met hun vingers maar met hun hele hand. Ze ontdekken dat ze de vorm van hun hand af kunnen drukken en met hun nagels in de verf kunnen krassen. Het werken met vingerverf kan enorm ontladend werken en meestal gaat de activiteit boven het resultaat. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

18 Toch kan de leerkracht gebruik maken van het vingerverfproduct door bijvoorbeeld uit het behang een mooie cirkel, een ei of andere vorm te knippen en die op een gekleurd papier te plakken dat mooi combineert met het vingerverfwerkstuk. Zo houdt het kind naast het plezier tijdens het vingerverven toch een werkstuk over. Je sluit op die wijze aan bij de behoefte van het kind om het lekker te laten experimenteren met verf zonder dat het doelgericht aan een resultaat moet werken. Wanneer het nadien toch een resultaat kan laten zien, vindt het kind dat geweldig. Door deze omgekeerde benadering: het kind leerst lekker zijn gang laat gaan en uit die bezigheid pas achteraf een product laat ontstaan, heb je twee vliegen in een klap. Je sluit én aan op zijn behoefte om te experimenteren én je houdt er een product aan over. Het is ook erg leuk om een grote doos (van een koelkast) aan vier kanten te laten beschilderen. Zet de doos op een groot stuk plastic zodat ze er omheen kunnen lopen en je krijgt een vorm van kleutergraffiti. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

19 Zo n doos kun je ook verwerken tot bijvoorbeeld een (stoom)boot. Eén vlak van een grote doos leent zich ook goed om op te schilderen en laat het kind tevens het ribbeleffect ervaren. KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb

20 Je krijgt vaak prachtige kunstwerken, die niet onderdoen voor moderne kunst, wanneer het kind op zo n groot formaat helemaal los mag gaan. Een grote zeepton bewerken met vingerverf kan ook een geweldig resultaat opleveren. Een gezellig kado voor moederdag is het afdrukken van handjes of voetjes van het kind op bijvoorbeeld een plankje. Een laagje vernis erover en mama heeft een duurzaam kado, dat ze haar leven lang zal koesteren. Vraag bij deze activiteit wel assistentie van een tweede persoon die de kinderen, die klaar zijn, schoon kan poetsen of hen daarbij kan begeleiden. Je kunt dat namelijk echt niet allemaal zelf regelen. Succes, Erica Ritzema Met dank aan voor de foto s in deze KLOSkennis en website: Greta B, Petra M, Anne P, Conny S, Ellen D, Marion B KLOSkennis: Beeldende expressie - Schilderen lb