In dit nummer: European Fruit Magazine. Mechanische dunning. Appelrassen in Südtirol. Het voedingselement calcium

Transcriptie

1 Dunmachines Hagelnetten Rassen Biologische teelt Bemesting Pruimen Onderstammen Kersen DCA bewaring Onderzoek European Fruit Magazine In dit nummer: Mechanische dunning Appelrassen in Südtirol Het voedingselement calcium Bacterievuurtolerante appelonderstammen Japanse pruimen DCA bewaring en SmartFresh language: En nog veel meer

2 Boomkwekerij Zuid-Tirol - Italië van Nischler Georg & Co. I KASTELBELL/TSCHARS - Galsaun, Römerstraße 23 ZUID-TIROL - ITALY Kantoor: Tel Fax Mobiel info@baumschule-forcher.com Gala: Gala Venus Fengal + Gala De Carli (FENDECA) + Galaxy (s) Selecta Golden Delicious: Golden Delicious Klon B + Golden Delicious Reinders + Golden Delicious Smoothee Granny: Granny Smith Idared: Idared RASSENLIJST 2010 Jonagold: Jonagored Red Delicious Standard: Early Red One Erovan + Hapke Delicious Red Delicious Spur: Red Del. Sandidge + Red Del. Sandidge + Scarlet Spur Andere rassen: Evelina RoHo 3615, Marketing door Feno-Gevo GmbH CropSafe bvba is een biotechnologisch bedrijf voor de ontwikkeling en productie van professionele middelen voor meer oogstzekerheid in de fruitteelt en de tuinbouw. Ontdek bij ons oplossingen die voor uw bedrijf een revolutie kunnen betekenen. REPELO BESCHERMING VOOR KERSEN EN AARDBEIEN TEGEN REGEN SPORAX BESCHERMING TEGEN HET INDRINGEN VAN FUNGI PERIFLO WITTE GEWASBEDEKKING TEGEN ZONNEBRAND FROZIL BESCHERMING TEGEN HET BEVRIEZEN VAN FRUITBLOESEMS AVERSIS BESCHERMING TEGEN VOGELVRAAT PERIOX GROENBEWARING VAN CONFERENCE-PEREN A CROPSAFE BIOPROTECTION PRODUCT A CROPSAFE BIOPROTECTION PRODUCT A CROPSAFE BIOPROTECTION PRODUCT A CROPSAFE BIOPROTECTION PRODUCT A CROPSAFE BIOPROTECTION PRODUCT A CROPSAFE BIOPROTECTION PRODUCT Ontdek de details die het verschil in omzet kunnen maken op of contacteer ons vrijblijvend via INFO@CROPSAFE.EU

3 The Onyx Hoogwerker voor iedere aanplant Dé machine voor plukken, binden en snoeien Alle wielen aangedreven Dubbellucht voorzijde en dubbellucht achterzijde In hoogte en breedte verstelbaar Hydraulische draaikransbesturing Automatisch stuursysteem Gegalvaniseerde uitvoering Kruip snelheid Start / stop- knop op de voor en achterzijde In V hagen kan het werkplateau zakken tot 70 cm. Automatisch sturen en continu rijden maken het snoeien en binden tot een snel en prettig werk Onyx in spil aanplant Bij hogere bomen sneller en makkelijker werken Wortelsnijden Onyx met hydraulisch lossyteem en kistentransportwagen De kistentransportwagen zorgt tijdens de pluk voor efficiënter transport van lege en volle bakken. Agri-com Meer foto s op Wortelsnijder met schuinsnijframe, wielstel en gewichtendrager of info via info@agricom.nl

4 Xenia planten = Kilo s plukken!!! Xenia: uitstekende smaak, lang uitstalleven, hoge opbrengsten. De peer met de laagste kostprijs!!! BESSELING, DE KUNST VAN HET BEWAREN Bewaren en beschermen. Die twee woorden staan centraal bij alles wat wij doen: Uw producten exact de juiste zorg en aandacht bieden, om een zo hoog mogelijk rendement te behalen. Als specialist in CA/ULO en andere bewaartechnieken bieden wij mogelijkheden op maat om een beschermende atmosfeer te creëren. Besseling Group BV - De Compagnie AG Zwaag - The Netherlands T: F: E: sales@besseling-group.com I: Elstar Boerekamp Excellent-Star Star : harder dan standaard Elstar, voor 85-95% in één keer te plukken, blijft rood, wordt niet vettig. Wilton s Red Jonaprince: goede smaak en hoge hardheid, zeer goed uitstalleven, in één keer te plukken. En natuurlijk hebben wij nog vele andere rassen en mutanten in ons assortiment! Van Rijn - de Bruyn BV Egelweg 1 Tel: +31(0) PD Uden Fax: +31(0) info@vanrijn-debruyn.com RipeNSure voorspelling van rijping plukvenster bewaring gebr. janssen b.v. p.o. box 2711, 6030 aa nederweert, the netherlands phone: +31-(0) fax: +31-(0) gebr.janssen@janssen-rootstocks.nl virus vrije vruchtboomonderstammen voor peer en appel Nu ook als regioadvies Meer info en bestellen Kijk op of mail naar info@nsure.nl NSure BV, Postbus 14, 6700 AA Wageningen - Telefoon: H. Peerbooms b.v. Verkoop; Nederland / Duitsland Spanbetonpalen Het nieuwe ondersteuningssysteem voor fruitbomen Hagelnetsystemen Overkappingen W. Alexanderstraat XK Horst Nederland Telefoon: +31 (0) Telefax: +31 (0) Mobiel: +31 (0)

5 Specialist in Appel en Peren bomen Wij kweken zowel moderne als klassieke rassen/variëteiten Clubsoorten: KANZI, GREENSTAR, JUNAMI, WELLANT, RUBENS Clubsoorten peer: SWEET SENSATION, GOLD SENSATION Ook zijn wij SKAL gecertificeerd en kweken wij BIO bomen Nieuw! De gladde Elstar mutant Elrosa en de vroege DeCosta Robijn Verbeek Boomkwekerijen B.V. Kruislandsedijk RH Steenbergen N.Br. Holland Tel: 0031 (0) Fax: 0031 (0) Specialisten in het sorteren en afvullen van appels en vooral peren

6 n.v. Johan NICOLAÏ BOOMKWEKERIJEN - PEPINIERES - NURSERIES - BAUMSCHULE European Fruit Magazine tel.: +32 (0) fax: +32 (0) Appel: Rode Delcorf Appache Boskoop Bielaar Van Laar Braeburn Hillwell Early Jonagold c.o.v. pending Elstar Elshof Fuji KIKU Fubrax(s) Gala Galaxy Golden Delicious Crielaard - Reinders - Kl. B Granny Smith Morren s Jonagored Supra Jonagold King Select Novajo Rubinstep(cov)- Pirouette Red Cap Valtod(s) Wilton s Red Jonaprince Royal Beaut Proselect Gala Schniga Peer: Conference Sweet Sensation Concorde Durondeau Beurré Alexander Lucas Zoete kers (Gisela 5, Colt) Pruim en bessen op bestelling VERTEGENWOORDIGERS: België: nv Johan Nicolaï Johan Nicolaï: 0032 (0) Gerty Wauters: 0032 (0) trees@nicolai.be Nederland: Marco Van Beusichem: 0031/ info@loonbedrijfvanbeusichem.nl Frankrijk: Domaine des Croquantes Myriam Sohier: Johan Nicolaï: +32 (0) Denemarken: H.B.H. Handel APS Henning Hansen: Spanje: Blay Fruits S.L. Joseph Blay: n.v. Johan NICOLAÏ Lichtenberglaan B3800 Sint-Truiden (België) COLOFON Website: Uitgever: Agrosan Ltd Mickiewicza 47a/ Sandomierz Polen Vormgeving: LeafMedia; Krzysztof Pilch, Mariusz Bibik Redactie: FruitMedia bv / Gerard Poldervaart Rooimond 23 NL BS Buurmalsen Nederland Tekstcorrecties: Debora Havenaar info@deborahavenaar.com INHOUDSOPGAVE Artikelen: Südtirol heeft interesse in Kanzi, Modi en Jazz Zowel kansen als uitdagingen voor biologische teler Het voedingselement calcium Steeds meer bekend over effect van dunmachines Bacterievuurtolerante appelonderstammen getoetst in Zwitserland...20 Japanse pruimen veroveren Zuid-Europa Perentelers in Emilia Romagna planten kersenbomen Meer zwartvruchtrot bij bomen met stress...29 Ervaringen met nieuwe bewaartechnologieën in Oostenrijk Dynamische CA-bewaring en SmartFresh...30 Arbeid besparen door machinaal zakken te vullen...34 Berichten: EFM Actueel...8 Productie- en marktontwikkelingen...36 Telers informeren telers Wereldnieuws...38 Onderzoeksnieuws...40 Nieuwe producten Agenda Advertenties: LeafMedia Mail: advert@fruitmagazine.eu Telefoon: Fax: Vertalingen: NL-EN: BRightWrite Text & Translation Agrolingua NL-DE: Oplage: free copy Euro-com Agrolingua De inhoud van dit magazine is door de auteurs en uitgever zorgvuldig samengesteld. De uitgever aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor schade van welke aard ook, als gevolg van handelingen van lezers die gebaseerd zijn op de inhoud van dit magazine. De uitgever wijst erop dat producten die in dit blad genoemd worden, niet in alle landen beschikbaar en/of toegelaten zijn. De lezer wordt erop gewezen altijd de wet- en regelgeving in het eigen land te volgen. Niets van deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in elektronische systemen of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

7 Speciale uitgave EFM Met genoegen bieden de redactie en uitgever van EFM u hierbij Best of EFM aan. Deze speciale editie van het European Fruit Magazine is een compilatie van artikelen en berichten die reeds eerder in dit vakblad zijn verschenen. Op deze manier willen wij u een indruk geven van de inhoud van het European Fruit Magazine, het maandblad voor de professionele fruitteler. EFM is anders dan andere vakbladen. Het is een grensoverschrijdend, Europees fruitteeltblad met informatie en artikelen vanuit heel Europa. Correspondenten uit diverse landen dragen bij aan de inhoud ervan. Met EFM brengen wij de lezers nieuws, achtergrondartikelen, resultaten uit onderzoek, en informatie over nieuwe producten, rassen en teelttechnieken uit een groot aantal Europese landen. Uniek is ook dat EFM in meerdere talen wordt uitgebracht. Op dit moment kent het blad een Nederlandse, een Duitse en een Engelse versie. EFM is een waardevolle en haast onmisbare bron van informatie voor de professionele en op de toekomst gerichte fruitteler. Hebben wij u kunnen overtuigen? U kunt zich direct op EFM abonneren via onze website Ook kunt u zich aanmelden door het formulier dat bij deze editie is gevoegd, in te vullen en aan een van de EFMmedewerkers te geven, of te faxen of en aan uitgever Agrosan in Polen. Het faxnummer is: , en het adres: office@fruitmagazine.eu. Info Doelgroep Het European Fruit Magazine (EFM) is het vakblad voor de professionele en op de toekomst gerichte fruitteler en verschijnt sinds januari EFM is bedoeld voor de telers van appels, peren, pruimen en kersen, en voor toeleveringsbedrijven, adviseurs, onderzoekers en alle andere personen en bedrijven die in de fruitsector actief zijn. EFM verschijnt iedere maand in drie talen: Duits, Nederlands en Engels. Gerard Poldervaart hoofdredacteur

8 EFM Actueel ELF HECTARE HAGELNETTEN VOOR DRIERIJENSPUIT Fruitteler Berend Jan van Westreenen uit het Nederlandse Echteld overspant dit seizoen 11 hectare van zijn boomgaard met hagelnetten. De constructie wordt zo aangebracht, dat hij er met een drierijenspuit onderdoor kan rijden. Op het betreffende perceel staat al 8 hectare Kanzi en komende winter komt daar nog eens 3 hectare bij. In de afgelopen vier jaar is mijn bedrijf drie keer zwaar verhageld, verklaart Van Westreenen zijn beslissing om hagelnetten te bouwen. De betonnen palen staan niet in iedere rij, zoals gewoonlijk is bij een hagelnetconstructie, maar om de drie rijen. Dit maakt het mogelijk om met een machine die drie rijen tegelijk spuit, onder de netten door te rijden. Een dergelijke spuitmachine wordt door zowel Munckhof als KWH geleverd. Omdat de rijen op 3,25 meter van elkaar staan, is de onderlinge afstand tussen de palen 9,75 meter in plaats van de gangbare 3,00 tot 3,50 meter. Om toch voldoende ondersteuning voor het hagelnet te hebben, zijn de palen in de rij op 3,00 meter afstand gezet. In tegenstelling tot bij een normale hagelnetconstructie komt het net niet onder de staalkabels te hangen, maar wordt er boven gemonteerd. Het hagelnet wordt geleverd en gebouwd door Fruit Security uit Oostenrijk en Van Nifterik uit Nederland. De hagelnetconstructie heeft een nokhoogte van 4,75 meter en is geschikt om er met een drierijenspuit onderdoor te rijden. SCHURFTRESISTENTE JUNAMI IN 2012 Plant Research International (PRI) in het Nederlandse Wageningen wil tijdens de Floriade in 2012 een schurftresistente Junami presenteren. Het ras wordt schurftresistent gemaakt door genen die voor Het Nederlandse PRI wil op de Floriade in 2012 een schurftresistente Junami presenteren. Foto s: EFM schurftresistentie zorgen, in het erfelijke materiaal van Junami in te bouwen. PRI heeft het Vf-gen, het resistentiegen afkomstig uit Malus floribunda, al weten te isoleren en werkt aan de isolatie van meerdere genen die voor schurftresistentie kunnen zorgen. Door meerdere resistentiegenen in een ras in te bouwen ontstaat een polygene resistentie. Deze resistentievorm wordt minder snel doorbroken dan een resistentie die alleen gebaseerd is op het Vf-gen. Bij vrijwel alle schurftresistente rassen die op de markt zijn, is de resistentie gebaseerd op dit ene Vf-gen. Het inbrengen van genen die afkomstig zijn van verwante planten en die ook via de traditionele manier van veredeling kunnen worden ingebracht, wordt cisgenese genoemd. Bij transgenese, een andere vorm van genetische modificatie, worden genen uit niet-verwante planten ingebouwd. Uit onderzoek dat is uitgevoerd door de Universiteit van Twente in Nederland, is gebleken dat cisgenese door mensen meer geaccepteerd wordt dan transgenese. PRI heeft voor Junami gekozen omdat het onderzoeksinstituut een samenwerking heeft met Inova Fruit, de Europese rasmanager van Junami. 8

9 EFM Actueel IFO OP ZOEK NAAR HET NIEUWE SUPERRAS Het Franse bedrijf IFO denkt over enkele jaren een appel op de markt te kunnen brengen die schurftresistent is, een suikergehalte boven de 15 Brix heeft, een bewaarbaarheid van een jaar en een uitstaltijd van minimaal een maand. Begin februari gaf IFO een kijkje achter de schermen van het veredelingsprogramma. EEN DERDE VAN APPELAREAAL BODENSEE ONDER NETTEN Na enkele jaren met zeer zware hagelbuien is deze eeuw het areaal hagelnetten op bedrijven aan de Duitse kant van de Bodensee sterk uitgebreid. Inmiddels is naar schatting een derde van het areaal beschermd met hagelnetten. Bij de nieuwe beplantingen worden standaard lange palen gezet om later netten te kunnen monteren. VEEL PROBLEMEN MET PEAR DECLINE IN ITALIË Een slechte groei van perenbomen door pear decline is een groot probleem in de Italiaanse fruitstreek Emilia Romagna. Pear decline wordt veroorzaakt door een microplasma een virusachtig organisme. Aangetaste bomen groeien slecht, dragen kleine vruchten en hebben lichtgekleurd blad dat in de herfst vaak rood kleurt. Het microplasma wordt door perenbladvlo overgebracht. Deskundigen denken dat ook de herkomst en de virusstatus van het plantmateriaal van invloed is op de aantasting. Abate Fetel, het belangrijkste ras in de Italiaanse perenteelt, blijkt erg gevoelig voor pear decline te zijn. MINDER APPELS EN MEER PEREN IN DE EU In de 27 landen van de Europese Unie zullen dit jaar naar verwachting 7% minder appels en 16% meer peren geplukt worden dan in Deze cijfers zijn 7 augustus bekendgemaakt op het congres Prognosfruit 2009 in Maastricht. De appelproductie in de 27 EU-landen bedraagt dit jaar naar verwachting ton. Die van peren wordt geschat op ton. De kleinere productie van appels in 2009 wordt veroorzaakt door de veel geringere productie in Polen en Hongarije. Na een slechte oogst in 2007 was in deze landen in 2008 sprake van een topoogst. Voor vrijwel alle appelrassen valt de oogstraming lager uit. Alleen van de nieuwe rassen, inclusief Braeburn, Fuji en Cripp s Pink, stijgt de productie. Bij de peren valt de productie van vrijwel alle rassen groter uit dan in In dat jaar was de oogstomvang onder het gemiddelde. Dat kwam door een slechte vruchtzetting als gevolg van slecht weer tijdens de bloei. De verwachte productie van 2009 ligt op eenzelfde niveau als in 2007 en de jaren daarvoor. Blauwe pruimen Fruittelers konden op 13 augustus in Randwijk (Nederland) Ras 1 uit de serie van nieuwe blauwe pruimenrassen van The Greenery bekijken en proeven. Ras 1 is de vroegst rijpende uit de serie van voorlopig drie nieuwe rassen die onder de gezamenlijke merknaam Lazoet op de markt komen. Het is de bedoeling om gedurende een periode van acht tot tien weken pruimen met hetzelfde uiterlijk en dezelfde smaak aan te bieden. Het eerste ras uit de serie rijpt tussen Opal en Reine Victoria in. De twee andere rassen rijpen na Reine Victoria. 9

10 Gerard Poldervaart Südtirol heeft interesse in Kanzi, Modi en Jazz Zoals in elk ander fruitgebied in Europa worden de nieuwe rassen ook in Südtirol op de voet gevolgd. Pink Lady heeft in dit Noord-Italiaanse gebied een vaste plaats in het sortiment veroverd en het areaal van dit ras breidt nog steeds uit. Andere rassen, zoals Fuji, Pinova en Rubens, bleken uiteindelijk minder geschikt voor het Südtiroler klimaat dan in eerste instantie werd gedacht. Deze rassen worden daar niet of nauwelijks meer geplant. Walter Guerra, rassenonderzoeker op proefstation Laimburg in Südtirol. In Noord-Italië is er een toenemende belangstelling voor de nieuwe appelrassen Kanzi, Modi en Jazz. Onderzoeker Walter Guerra van het proefstation Laimburg in Pfatten beoordeelt Kanzi als een geschikt ras voor Südtirol. Het ras wordt geadviseerd voor de wat hoger gelegen terreinen in dit gebied. Sinds het voorjaar van 2005 zijn er in Südtirol Kanzi-bomen geplant (zie tabel 1). Met de nieuwe rassen Modi en Jazz heeft Guerra nog te weinig ervaring om daarover advies te kunnen geven. Maar bij de telers in Südtirol is de interesse voor deze rassen groot. Zij hebben in totaal Modi-bomen besteld om in het voorjaar van 2009 te planten. De belangstelling voor Jazz is er zelfs nóg groter: voor beplanting in het voorjaar van 2010 zijn van dit ras al bomen besteld. Tabel 1. Het aantal geplante bomen van Kanzi, Modi en Jazz in Südtirol. Jaar Kanzi Modi Jazz Totaal t/m (besteld) (besteld) Modi kleurt ook makkelijk in warme streken. Foto s:: AllroundFruit De nieuwe rassen moeten concurreren met Golden Delicious, het hoofdras in Südtirol. Golden geeft grote producties en brengt nog steeds goede prijzen op. Bovendien blijven de nieuwe rassen in productie achter bij Golden (zie tabel 2). Kanzi kansrijk Nicoter, het ras achter de merknaam Kanzi, is ontstaan uit een in 1990 uitgevoerde kruising tussen Gala en Braeburn. Het productieniveau van Nicoter ligt in Südtirol 10% lager dan dat van Golden Delicious. De vruchtmaat is volgens Guerra geen probleem. Wel zet de onderzoeker vraagtekens bij de kleuring van Kanzi. Vooral onder hagelnetten, in gebieden met weinig verschil in dag- en nachttemperatuur en in het hart van de boom kleuren de appels moeilijk. Voor de kleuring heeft Kanzi koude nachten nodig. Daarom wordt het ras in Südtirol alleen geadviseerd op percelen waar de vruchtkleuring goed is, zoals op percelen in de bergen. De pluk van Kanzi valt gelijk met die van Golden Delicious. Volgens Guerra had het totale Kanzi-areaal in Europa in 2008 een omvang van 750 ha. De raseigenaar heeft het doel om Kanzi te laten uitgroeien tot Bron: Walter Guerra, proefstation Laimburg 10

11 In Südtirol wordt Kanzi geadviseerd voor de berggebieden. Het aroma van Jazz is bijzonder goed. een Europees basisras met een jaarlijkse productie van ton. Modi kleurt makkelijk Modi is een schurftresistent ras, ontstaan uit een kruising van Gala en Liberty. De appelschil is intens donkerrood. Het ras kleurt ook zonder koude nachten en is dus zeer geschikt voor de teelt in de lager gelegen, vlakke teeltgebieden van Südtirol en in de Po-vlakte. In een aantal gevallen is bij Modi verruwing op de schil vastgesteld. Volgens Guerra speelt dit vooral in de noordelijkere teeltgebieden in Europa. Alessio Martinelli van het Italiaanse bedrijf CIV meldt dat er eind 2008 in Europa Modi-bomen stonden, ofwel 171 ha. CIV is een samenwerkingsverband tussen drie grote Italiaanse boomkwekerijbedrijven. Tevens is het de veredelaar en eigenaar van de rassen Civni/Rubens en CIVG198/Modi. De productie van Modi was in 2008 met 424 ton nog zeer beperkt, maar deze moet als het aan de raseigenaar ligt groeien naar ton in 2010 en naar ruim ton in In totaal zullen er na het plantseizoen 2008/ 09 in Europa 1,2 miljoen Modi-bomen staan, wat overeenkomt met 400 ha. De bomen zijn vooral in de warme teeltgebieden van Zuid-Europa te vinden: de Po-vlakte en Südtirol (beide in Italië) en Spanje. De pluk van Modi valt in Südtirol zeven tot tien dagen eerder dan die van Golden Delicious. Jazz kleiner dan Gala In 1985 heeft het Nieuw-Zeelandse onderzoeksinstituut HortResearch uit een kruising van Braeburn en Gala het ras Scifresh geselecteerd. Sinds 2002 wordt dit ras wereldwijd door de Nieuw-Zeelandse afzetorganisatie ENZA onder de naam Jazz op de markt gebracht. Volgens Guerra was er in 2008 wereldwijd al ha Scifresh/Jazz. In Europa wordt dit ras in Groot-Brittannië, Frankrijk, Zwitserland en Italië (Südtirol) geteeld. Jazz is een zeer smaakvolle appel met goede vruchteigenschappen, vindt Guerra. Een aandachtspunt is de vruchtmaat. De appels zijn, mede door een gebrekkige bestuiving, vaak wat lang van vorm en kleiner dan die van Gala (zie tabel 3). Scifresh/Jazz heeft koude nachten nodig om de vruchten te laten kleuren en is daardoor niet geschikt om in de lagere gebieden van Südtirol te telen. Vaak zijn er binnen een cluster appels te vinden die qua maat en kleur achterblijven bij de overige vruchten. Jazz rijpt vijf tot zeven dagen voor Braeburn. Sensorisch profiel Uit zogenoemde sensorische profielen blijkt dat Kanzi en Jazz op het gebied van hardheid, knapperigheid en sappigheid beter scoren dan Braeburn. In vergelijking met Braeburn heeft Kanzi een lager suikergehalte en Jazz een hoger suikergehalte. Bij Jazz valt vooral de hoge score voor het aroma op. Modi verliest tijdens de bewaring relatief veel zuur en is daardoor nogal zoet van smaak. Dit ras wordt vooral gezien als een concurrent van de in Südtirol veel geteelde Red Delicious. Voordeel van Modi is dat de appels minder snel melig worden dan die van Red Delicious. IFTA Conferentie Van 1 tot en met 3 februari hield de International Fruittree Association, een vereniging waarvan zo n 1.100, hoofdzakelijk Amerikaanse fruittelers lid zijn, haar jaarlijkse conferentie in Potsdam, vlak bij Berlijn. Tweeënhalve dag lang kregen de aanwezigen lezingen over onder andere productieontwikkelingen, teelttechniek, nieuwe rassen, kersenteelt en biologische fruitteelt voorgeschoteld. In dit artikel het meest opvallende nieuws uit de lezingen over nieuwe appelrassen in Südtirol. Tabel 2. De totale productie van 2006 t/m 2008 (in kilo per boom) van Golden Delicious, Kanzi, Modi en Jazz op het proefperceel in Latsch (Vinschgau). De bomen zijn geplant in het voorjaar van 2005; de plantafstand is 330 bij 90 cm. Ras Productie Golden Delicious 40 Kanzi 37 Modi 32 Jazz 27 Tabel 3. Het percentage appels groter dan 70 mm van Gala, Kanzi, Modi en Jazz op het proefstation Laimburg, gemiddeld over de jaren 2006 t/m Ras Appels >70 mm (%) Gala (Brookfield) 81 Kanzi 91 Modi 89 Jazz 61 11

12 Gerard Poldervaart Zowel kansen als uitdagingen voor biologische teler Info IFTA Conferentie Van 1 tot en met 3 februari hield de International Fruittree Association, een vereniging waarvan zo n 1.100, hoofdzakelijk Amerikaanse fruittelers lid zijn, haar jaarlijkse conferentie in Potsdam, vlak bij Berlijn. Tweeënhalve dag lang kregen de aanwezigen lezingen over onder andere productieontwikkelingen, teelttechniek, nieuwe rassen, kersenteelt en biologische fruitteelt voorgeschoteld. In dit artikel het meest opvallende nieuws uit de lezingen over biologische fruitteelt. In het ene teeltgebied staat de ontwikkeling van de biologische fruitteelt praktisch stil, terwijl in het andere gebied het areaal gestaag groeit. Tijdens de conferentie van de International Fruittree Association (IFTA) in Potsdam kwamen naast allerlei andere onderwerpen ook de laatste ontwikkelingen in de biologische sector aan bod. In dit artikel enkele van de opvallende nieuwigheden. Topaz heeft als enig schurftresistent ras in tien jaar tijd een noemenswaardige plaats weten te veroveren in het sortiment biologisch geteelde appelrassen. Jonagold is in Europa in de biologische teelt het grootste ras wat betreft productie, gevolgd door Golden Delicious en Gala. Na deze drie hoofdrassen komt Topaz, nog voor Elstar. De inspanningen van de Oostenrijkse biologische telers hebben hier zeker aan bijgedragen. Met de introductie van het merk Bio-Topaz hebben deze telers het in tien jaar tijd voor elkaar gekregen om een vaste plaats in de schappen van supermarkten te veroveren. Vandaag de dag is volgens Fritz Prem, fruitteler en voorzitter van het Europese biofruitforum 70% van alle verkochte biologische appels in Oostenrijk Bio-Topaz. Supporter 2 in plaats van M9 Biologisch fruit telen is bepaald geen gemakkelijke opgave. Met veel inventiviteit moet de teler een acceptabel productieniveau van een goede kwaliteit zien te realiseren. Lang niet alle problemen die de teler op zijn weg tegenkomt, zijn oplosbaar. Dat bleek uit de inleiding van Franco Weibel, hoofd van de FiBL, de onderzoeks- en voorlichtingsinstelling voor de biologische fruitteelt in het Zwitserse Frick. Michael Weber, medeorganisator van de IFTA-conferentie en rasmanager voor onder andere het ras Opal van het bedrijf Fruit Select. Foto: AllroundFruit Biologische telers planten vaak wat ruimer dan gangbare telers zodat de bladeren sneller opdrogen en schimmelinfecties minder kans krijgen. Daarbij is het in de biologische teelt lastig om de stroken onder de bomen vrij van gras en onkruid te houden. Bomen op de onderstam M9 kunnen hier slecht tegen. De onderstam Supporter 2 is volgens Weibel beter bestand tegen de concurrentie met onkruid en gras. Bomen op Supporter 2 groeien volgens Weibel iets sterker dan die op M9 en zijn goed productief. Meer phenolen In de biologische teelt is het lastig om voldoende voedingsstoffen in de bomen te krijgen. Kunstmest is immers niet toegestaan en bladvoeding is slechts beperkt mogelijk. Tijdens het groeiseizoen zijn de mogelijkheden om tekorten te corrigeren zeer beperkt, waardoor productie- en kwaliteitsverlies kan ontstaan. Ook wordt door gebruik van compost de verhouding tussen kalium en calcium vaak ongunstiger, met als gevolg meer problemen met stip. Een positief aspect is dat door het achterwege laten van kunstmest het bodemleven niet nadelig wordt beïnvloed. 12

13 Ook de gewasbescherming vraagt in de biologische teelt een totaal andere benadering dan in de gangbare teelt. Voordeel is weer wel dat, doordat nauwelijks middelen zijn toegestaan, er ook geen residu op biologisch fruit wordt aangetroffen. De discussies over MRL s van de laatste maanden spelen in de biologische teelt dan ook niet. In de biologische teelt wordt het afweermechanisme van de plant tegen ziekten en plagen geactiveerd. Phenolen spelen een belangrijke rol in de afweer van planten tegen ziekten en plagen. Biologisch geteelde appels bevatten volgens Weibel 10 tot 20% meer voor de menselijke gezondheid gunstige phenolen dan gangbaar geteeld fruit. Warm water tegen Gloeosporium Met behulp van warmwaterbehandeling kunnen we uitval door Gloeosporium-vruchtrot beperken tot 3 à 5%, deelde Margit Holland haar collegafruittelers op het IFTA-congres mee. Holland heeft samen met haar vader Eberhard Holland een biologisch fruitbedrijf van 42 hectare in Ravensburg aan de Bodensee in Zuid-Duitsland ( de). Het grootste deel van het areaal appel, 21 hectare, bestaat uit Topaz. Tot we in 1999 begonnen met de warmwaterbehandelingen hadden we grote problemen met Gloeosporium. Uitvalpercentages van 15 tot 30% waren geen uitzondering, vertelde Holland. De juiste temperatuur van het water waarin de appels gedompeld worden is erg belangrijk. Elstar, Jonagold en Topaz krijgen een behandeling van 2 minuten bij 52 C. Voor rassen met een dunne schil, zoals Golden Delicious, is deze temperatuur te hoog, waardoor schilbeschadigingen op kunnen treden. Bij Golden wordt daarom een temperatuur van 50 C aangehouden. Kosten 0,10 per kilo Biologische telers kunnen niet, zoals hun gangbaar telende collega s, vruchtrot met fungiciden voorkomen. Ook gebruik van SmartFresh (1-MCP) is niet toegestaan. Een warmwaterbehandeling direct na de pluk is op dit moment een van de weinige mogelijkheden die de telers hebben om vruchtrot tegen te gaan. Ook Dynamische CA-bewaring (DCA) biedt mogelijkheden bij de bewaring van biologisch fruit, stelde Franco Weibel, hoofd van de FiBL. Volgens Weibel kost een installatie om appels in warm water te kunnen dompelen tussen de ,- en ,-. Het energieverbruik is hoog, waardoor de kosten op ongeveer 0,10 per kilo uitkomen. Topaz en Pinova staan in de biologische teelt bekend om hun gevoeligheid voor Gloeosporium. In toenemende mate komen echter ook bij Gala problemen met uitval door Gloeosporium-rot voor, meldde Weibel. Fruit Select introduceert Opal Jaroslav Tupy probeert in zijn veredelingsprogramma de goede eigenschappen van het door hemzelf veredelde, resistente ras Topaz te combineren met andere rassen. Op dit moment staat de serie rassen, die onder de gezamenlijke naam Golden Sunshine Line bekend staan, nogal in de belangstelling. Golden Sunshine Line is een merk voor de biologische fruitteelt en omvat de rassen Opal, Luna, Sirius en Orion. Naast de Golden Sunshine Line is het bedrijf Fruit Select opgezet om het ras Opal voor de gangbare teelt te testen en te introduceren. Fruit Select heeft in het voorjaar van 2008 op een groot aantal locaties door heel Europa pilotperceeltjes geplant. Met de gegevens van deze pilotbeplantingen gaat Fruit Select bekijken in welke streken Opal het beste geteeld kan worden. Fruit Select ziet voor Opal vooral mogelijkheden in de warmere gebieden van Europa, waar ook Golden Delicious goed geteeld kan worden. Fruit Select is een samenwerkingsverband met een internationale groep aandeelhouders, waaronder de Franse bedrijven SNC Elaris (boomkwekerijen Davodeau-Ligonniere) en Starfruits, de Oostenrijkse boomkwekerij Deimel, de Tsjechische boomkwekerij Vorácek en Vermeerderingstuinen Nederland. Opal is schurftresistent en lijkt wat op Golden Delicious. Foto: AllroundFruit Margit Holland: Met een warmwaterbehandeling weten we uitval door vruchtrot te beperken tot 3 à 5%. Opal Opal is in 1992 voortgekomen uit een kruising tussen Golden Delicious en Topaz. Het ras is schurftresistent en lijkt wat op Golden Delicious, maar dan met een oranje blos. De pluk valt net na die van Golden. Bij de oogst hebben de appels volgens de Zwitserse rassenonderzoeker Simon Egger een hardheid van 8 tot 9 kg/cm 2 en een suikergehalte van 12 tot 14 Brix. De smaak wordt als goed beoordeeld. Temperatuur De juiste temperatuur is bij de warmwaterbehandeling tegen vruchtrot zeer belangrijk. Een temperatuur van 50 tot 52 C geeft een goede doding van vruchtrotschimmels als Gloeosporium, zonder schade aan de appels. Als de temperatuur van het dompelwater te ver zakt kan het zelfs zo zijn dat de schimmelgroei bevorderd wordt. 13

14 Gerhard Baab DLR Rheinpfalz PD Dr. Michaela Schmitz-Eiberger INRES - Universiteit van Bonn Het voedingselement calcium Info Auteurs Gerhard Baab DLR Rheinpfalz, Kompetenzzentrum Gartenbau Walporzheimer Straße Bad Neuenahr- Ahrweiler, Duitsland PD Dr. Michaela Schmitz-Eiberger INRES - Universiteit van Bonn Auf dem Hügel Bonn, Duitsland Stip bij Braeburn Foto s: Gerhard Baab Calcium is een zeer belangrijk element voor de vruchtkwaliteit en het voorkómen van bewaarafwijkingen. Daarnaast beïnvloedt calcium in de bodem op verschillende manieren de opname van andere voedingselementen. In dit artikel de achtergronden van de verschillende processen waarin calcium een rol speelt. Calcium (kalk) heeft in de bodem diverse functies. Ten eerste neutraliseert het in de vorm van calciumhydroxide (gebluste kalk, CaOH 2 ) of calciumbicarbonaat de bodemzuren (H + -ionen). Op deze manier reguleert calcium de ph van de grond en heeft het een grote invloed op de beschikbaarheid van voedingselementen. Calcium voorkomt tevens de uitspoeling van zware metalen naar de ondergrond en het grondwater. Een andere functie van calcium is de bevordering van de biologische activiteit in de bodem. De meeste bodemorganismen gedijen het beste onder zwakzure omstandigheden in de grond. Daarnaast vormt calcium calciumbruggen tussen de bodemcolloïden. Het bevordert daarmee de kruimelstructuur van de grond. Hierdoor worden de structuur, het poriënvolume en de waterdoorlatendheid van de grond verbeterd. Verliezen van calcium ontstaan door verzu- ring van de bodem, uitspoeling en onttrekking. De verliezen door uitspoe- ling bedragen per hectare per jaar ongeveer 80 tot 100 kg CaO bij 600 tot 900 mm neerslag. De verliezen door verzuring van de bodem en onttrekking door het geoogste product bedragen 170 kg CaO. In totaal gaat dus jaarlijks 300 tot 400 kg CaO per hectare verloren, die via onderhoudsbemesting weer aangevuld moet worden. Beschikbaarheid in de bodem De totale hoeveelheid aan vrij beschikbaar calcium in de bodemoplossing correspondeert niet altijd met de ph van de bodem, maar wordt beïnvloed door: het uitgangsgesteente waaruit de bodem is ontstaan en het type bodem (aandeel kleimineralen); de calciumverzadiging van de bodemcolloïden. Kalk is in de eerste plaats een meststof. Pas als het klei-humuscomplex verzadigd is, zullen er voldoende vrije Ca 2+ -ionen in het bodemvocht aanwezig en voor de plant beschikbaar zijn; de aanwezigheid van antagonisten. Met name de aanwezigheid van andere kationen als ammonium, kalium, magnesium en natrium beïnvloedt de calciumopname; de mate van verzuring van de bodem. Bij een toenemende zuurgraad ontstaat een extra concurrentie tussen calcium en ionen van aluminium (Al 3+ ), waterstof (H + ) en mangaan (Mn 2+ ). Calciumopname De calciumopname gebeurt passief in de vorm van Ca 2+ -ionen via de worteltoppen. De opname is afhankelijk van de wortelgroei, de bodemtemperatuur, het bodemvocht en de bodemtextuur. Zo n 80 tot 90% van de in dat jaar noodzakelijke hoeveelheid calcium wordt door de boom uit de grond opgenomen en slechts 10 tot 20% is afkomstig uit de houtreserves. Het calciumgehalte in het blad stijgt continu tot eind oktober. De vruchten daarentegen worden voornamelijk gedurende de celdelingsfase, dat wil zeggen de eerste zes weken na de bloei, van calcium voorzien. Tijdens de fase van celstrekking verdunt de calciumconcentratie in de vrucht als gevolg van de vrucht- en scheutgroei (zie afbeelding 1). De calciumopname wordt door een vochtige grond en door een voldoende grote verdamping bevorderd en wordt door een droge en koude grond juist negatief beïnvloed. 14

15 Verdeling in de boom Het transport van calcium over grote afstanden in de boom gebeurt hoofdzakelijk via de houtvaten, dat wil zeggen in de verdampingsstroom. Bladeren worden vanwege hun veel grotere verdamping (verhouding 1:10) veel beter van calcium voorzien dan vruchten. Voor de toevoer van calcium aan de vruchten is het bastweefsel (floëem) belangrijk. Vanwege de gebrekkige mobiliteit van calcium in de bastvaten gaat er geen calcium van de bladeren naar de vruchten. Het transport over korte afstanden van cel naar cel wordt door de zogenoemde auxinepomp aangestuurd. De auxine producerende weefsels in de plant hebben een hormonale sinkwerking en worden daardoor met voorrang van voedingselementen en water voorzien. Het gaat hier met name om de jonge bladeren die zich in de scheuttoppen en dicht bij de vruchten (rozetbladeren) bevinden, en de bloemen en zaden in jonge vruchtjes. Bomen die goed bloeien en een goede vruchtzetting en vitale jonge bladeren hebben, nemen daarom in totaal meer calcium op dan bomen met een slechte bloei, productie en bladstand. Tot op zekere hoogte is scheutgroei nuttig om via de verdampingsstroom de hele plant en daarmee ook de vruchten van calcium te voorzien. In de zomer concurreren in het bijzonder de jonge bladeren rechtstreeks met de vruchten in de buurt van de scheuten om het aanwezige calcium. Bij een te sterke en te lang aanhoudende groei kan op deze manier calcium uit de vruchten naar de scheuttoppen getrokken worden. Een gelijkmatige en uitgebalanceerde groei en productie en het vroeg afsluiten van de groei zijn de belangrijkste elementen voor een goede verdeling van calcium in de boom. In de plant Cox s is gevoelig voor calciumgebrek. De aanwezigheid van calcium in de plant heeft een aantal functies. Calcium is een belangrijke bouwsteen van het protopectine, een kitachtige substantie die essentieel is voor de onderlinge samenhang en stabiliteit van celstructuren (zie afbeelding 3). Calcium verbindt fosfolipiden in de celmembranen en levert daardoor een belangrijke bijdrage aan de stabiliteit en het functioneren van de celmembranen, onder andere het transport van stoffen en de gasuitwisseling tussen de cellen. Calcium is onderdeel van een groot aantal enzymen die bij het rijpingsproces een rol spelen. Door deze rol vermindert calcium de ademhalingsactiviteit en ethyleenproductie in de vruchten. Op grond hiervan worden ademhalingsprocessen en door ethyleen geïnduceerde rijpingsprocessen na de pluk of het uitstalleven vertraagd (meligheid). Calcium speelt een belangrijke rol bij het voorkómen van omgevingsstress (hitte, koude, wind, UV-B). Door stress worden op celniveau vrije zuurstofradicalen gevormd (zie afbeelding 2). Calcium vormt een verbinding met het proteïne calmoduline, wat zorgt voor een toename van het natuurlijke afweersysteem van de plant. Dit planteigen afweersysteem inactiveert met verschillende stoffen bijvoorbeeld vitaminen (α-tocopherol) of antioxidatieve enzymen (katalase, superoxid dismutase) vrije radicalen (O 2- ) tot onschadelijke zuurstofmoleculen (O 2 ). Hierbij speelt het calcium dat in de celwanden of in de celmembranen gebonden is, een belangrijkere rol dan het vrije calcium in het celplasma. Afbeelding 1. Verloop van de calciumopname van de bloei tot de pluk en verdunning van het Ca-gehalte van de vruchten met toenemende vruchtgrootte (naar J. Streif, KOB Bavendorf) Calciumgehalte in de vrucht Bloei Ca Cacalmodulinecomplex Juli Voldoende hoog gehalte in kleine vruchten O 2 - Verdunning van het Ca-gehalte in grote vruchten Oogst Afbeelding 2. Stressafweer op celniveau: neutralisatie van vrije radicalen door het calciumcalmodulinecomplex (naar M. Schmitz-Eiberger, INRES - Universiteit van Bonn) O 2 15

16 Afbeelding 3. Het ontstaan van stip door de geleidelijke destabilisatie van de middenlamel strengen pectine cel met celwand De auxinepomp Het transport over korte afstanden van cel naar cel wordt door de zogenoemde auxinepomp aangestuurd. De auxine producerende weefsels in de plant hebben een hormonale sinkwerking en worden daardoor met voorrang van voedingselementen en water voorzien intacte middenlamel stadium 1 stadium 2 beginnend Cagebrek Calciumtekort uiteenvallen van onderling celverband Calciumtekort komt in principe bij alle fruitgewassen voor en dan met name bij die delen van de plant die weinig verdampen, dus vooral de vruchten. De appel is bijzonder gevoelig voor calciumtekort. Dit is enerzijds genetisch bepaald. Anderzijds komt het doordat appels, gedreven door de vraag van de handel, door teeltmaatregelen groter gemaakt worden dan de voor het ras normale vruchtgrootte. Zichtbare gebreksymptomen in het blad komen vooral voor bij slecht dragende bomen. Vanaf het begin van de zomer ontstaan aan de top van de bladeren lichtere, later chlorotische plekken, uiteenlopend van kleine vlekjes tot volledig chlorotische bladuiteinden. Gebreksymptomen aan de vruchten kunnen bij alle fruitsoorten optreden. Vruchten met calciumgebrek rijpen vroeger, de afbraak van chlorofyl in de vruchtschil wordt bevorderd (geelverkleuring) en de vruchten hebben een lager zuurgehalte en een geringere stevigheid. Daarnaast leven vruchten met calciumgebrek sneller af (veroudering) en worden de vruchten sneller zacht, met name na een periode van uitstalling bij kamertemperatuur. De gevoeligheid van de vruchten voor rot neemt toe; bij appel de gloeosporiumaantasting, bij bessen de gevoeligheid voor Botrytis en bij steenfruit de gevoeligheid voor vruchtmonilia. Ook gaat de heling van wonden na bijvoorbeeld hagel bij bomen met een calciumgebrek langzamer dan bij bomen met een goed calciumgehalte. Bij appel versterkt calciumtekort allerlei fysiologische afwijkingen zoals vruchtvleesbruin, scald, Jonathanspot, Elise-spot, lenticelvlekken en stip. Tabel. Risico-indeling van de rassen Cox s, Braeburn, Kanzi en Jonagold voor fysiologische afwijkingen aan de hand van het Ca-, K- en N-gehalte in het vruchtvlees Stip ontstaat, kort samengevat, als volgt. Het protopectine (strengen pectine plus calcium) verleent bij een optimale calciumvoorziening via de calciumbruggen een stabiele kitwerking aan de middenlamel (zie afbeelding 3). Bij calciumtekort, of verdringing van Ca 2+ door Mg 2+ of K + ontstaat een destabilisatie van het onderlinge verband tussen de cellen. De plaats van calcium wordt ingenomen door magnesium. Omdat magnesium en kalium niet net als calcium over de eigenschap beschikken om cellen onderling te binden, vallen de celstructuren uit elkaar en kleuren bruin. Magnesium bindt zich aan sulfaten en er ontstaat bitterzout (magnesiumsulfaat), dat de plaats waar de stippen zichtbaar zijn een bittere smaak geeft (bitterpit). Risico op afwijkingen Een grote neiging tot afwijkingen die zijn veroorzaakt door calciumgebrek, is aanwezig bij: percelen met een te geringe calciumbeschikbaarheid in de grond (lage ph, weinig vrij calcium); bomen met door (nacht)vorst beschadigde rozetbladeren of rozetbladeren met een slechte voedingstoestand ( Ca-pomp ); gevoelige rassen (bijvoorbeeld Kanzi, Braeburn, Cox s, Boskoop en Elise en Junami >75 mm); te vroeg (stip) dan wel te laat (vruchtvleesbruin, gloeosporium) geplukte vruchten; te grote vruchten voor het betreffende ras; aanplanten met een sterke groei en beplantingen met een geringe productie (ongunstige calciumverdeling); beplantingen met te hoge stikstof-, kalium- of magnesiumgehaltes. Relevant zijn in de eerste plaats lage calcium-, kalium-, stikstof- en magnesiumgehaltes in het vruchtvlees. Vooral de onderlinge verhoudingen speciaal de K/Ca- en N/Ca-verhouding geven belangrijke aanwijzingen voor het potentiële risico van fysiologische afwijkingen in de vruchten (zie de tabel). Enkele daarvan treden gedeeltelijk al aan de boom op (stip, lenticelvlekken), andere pas tijdens de bewaring van de vruchten (vruchtvleesbruin, scald, bewaarstip, gloeosporium). Gloeosporium bij j Pinova Ca- gehalte in de vruchten (in mg/100 g versgewicht) K/Caverhouding N/Caverhouding Optimaal > 5,5 < 20 < 10 Normaal 4,5-5, Kritisch < 4, > 30 Zeer kritisch < 3,5 > 40 16

17 Roze was nog nooit zo mooi! Sterke eigenschappen: Goede smaak Grootvruchtig ras Uitzonderlijke roze kleur Bewaareigenschappen als Jonagold Geen clubras Gezonde, vitale boom INFO: Jabema B.V. Telefoon +31 (0)

18 Gerard Poldervaart De Tree Darwin-dunmachine. Steeds meer bekend over effect van dunmachines Info Tijdstip Rondom het gebruik van dunmachines is een aantal dingen duidelijk geworden. Zo blijkt het tijdstip van dunnen belangrijker dan in eerste instantie werd gedacht. De optimale periode is vanaf het moment dat de hoofdbloem open is tot de volle bloei. Als er eerder wordt gedund, bestaat het risico dat hele bloemclusters van de boom worden geslagen. Later dunnen geeft meer bladschade. Op vrijwel alle proeftuinen is de afgelopen jaren intensief geëxperimenteerd met mechanische dunning. Tijdens de open dagen die diverse proeftuinen en proefstations afgelopen zomer hielden, is dit onderwerp ruimschoots aan bod gekomen. Enkele recente ervaringen die in onderzoek en praktijk werden opgedaan, worden hier uitgelicht. Er zijn twee typen dunmachines op de markt, die aan een tractor moeten worden gekoppeld: de Tree Darwin en het type Bonn. De Tree Darwin is de oudste van de twee. De kunststof dundraden van deze machine zijn gemonteerd op een rechtopstaande as. De hoek van de as ten opzichte van de boom is in verticale richting hydraulisch te verstellen. De dunmachine van het type Bonn bestaat uit drie armen met kunststof draden, waarbij de armen boven elkaar zijn geplaatst. De hoek van de armen ten opzichte van de boom is zowel in horizontale als in verticale richting te verstellen. Van beide machines is de draaisnelheid van de as(sen) te variëren. Een nieuwe duntechniek die nog in onderzoek is, is het schudden van bomen. Hierbij worden machines die normaal gebruikt worden om olijven of ciderappels van de bomen te schudden, ingezet voor de mechanische dunning van steenfruit en appels. Arbeidsbesparing Bij Golden Delicious kon mechanische dunning met het type Bonn in 2008 het aantal benodigde uren voor handdunning met iets meer dan 50% terugbrengen. Dat bleek uit onderzoek van de PCFruit-Proeftuin Pit- en Steenfruit (PCFruit-PPS) in het Belgische Sint-Truiden. In 2009 werden bij Braeburn vergelijkbare resultaten behaald, liet onderzoeker Hans Goossens tijdens de open dag van de proeftuin op 21 augustus zien. De stand van de dunarmen en de draaisnelheid hadden slechts weinig invloed op het dunresultaat (zie tabel 1). Tijdens de Apfeltag op de proeftuin in Klein-Altendorf bij Bonn (Duitsland), gaf voorlichter Ralf Nörthemann de uitkomsten van een dunproef bij Golden Delicious. Met de Tree Darwin werd een effect bereikt dat vergelijkbaar is met handdunning (zie tabel 2). Boomvorm beïnvloedt dunning Op het bedrijf van fruitteler Helmut Bröhan is de dunning van Elstar met de Tree Darwin dit jaar prima gelukt. Foto s: EFM In Das Alte Land in Noord-Duitsland zijn inmiddels acht tot negen dunmachines van het type Tree Darwin in gebruik. Helmut Bröhan is een van de telers die dit jaar de machine heeft ingezet. Tijdens de Vorernteführung eind augustus een dag die was georganiseerd door onderzoekers en voorlichters in Jork was op zijn bedrijf het resultaat hiervan te zien. De niet-gedunde zesjarige bomen Red Elswout hingen overvol en hadden een te groot 18

19 Na mechanische dunning hingen de appels mooi verdeeld over de boom (rechts). aantal appels onder de 70 mm. Bij de bomen die met de Tree Darwin waren gedund (rijsnelheid 8 km per uur en draaisnelheid 240 omwentelingen per minuut), was een prima resultaat bereikt. De maat van de appels was hier zichtbaar beter dan bij de niet-gedunde bomen. Bovendien hingen de appels mooi verdeeld over de boom. De teler moet niet bang zijn als hij met de dunmachine rijdt, waarschuwde voorlichtster Maike Steffens. Durf dicht bij de boom te rijden, want verder van de boom af rijden geeft meer dunning aan de buitenkant van het gewas. Ook de boomvorm is belangrijk. Een slanke boom is het mooist. Bij bomen met dikke, sterke takken slaat de machine soms alle bloemen eraf, terwijl de bloemen aan hangende takken veel minder goed worden gedund. Bloemknopaanleg niet bevorderd Onderzoeker Michaël Clever plaatste wat kritische opmerkingen bij de dunmachine. In proeven bij biologisch geteelde Elstar op de proeftuin in Jork werd wel een reductie van het aantal vruchten vastgesteld, maar geen verbetering van het aantal bloemknoppen in het jaar daarna. Volgens Clever zou de sterkere groei die te zien is na mechanische dunning, voor minder bloemknopaanleg kunnen zorgen. Ook de bladbeschadiging die na dunning met de machine vaak zichtbaar is, zou invloed op de bloemknopaanleg kunnen hebben. De dunmachine van het type Bonn. Tabel 1. Invloed van mechanische dunning op het aantal handduningsuren bij de Braeburn-mutanten Schneider en Hillwell in 2009 Aantal uren handdunning per hectare Schneider Controle (handdunning) 34 Mechanische dunning 16 Hillwell Controle (handdunning) 35 Mechanische dunning 24 Quelle: PCFruit-PPS Tabel 2. Resultaten van een dunproef bij Golden Delicious Dunmethode Datum Aantal vruchten per boom Controle zonder handdunning Controle met handdunning ATS - volle bloei tweejarig hout 15 liter/hectare 24 april 60 ATS - 3 dagen na volle bloei tweejarig hout 15 liter/hectare 27 april 62 Tree Darwin - 3 van de 5 bloemen geopend 8 km/uur en 200 omwentelingen/minuut 22 april 38 Tree Darwin - 3 van de 5 bloemen geopend 8 km/uur en 220 omwentelingen/minuut 22 april 39 Bron: DLR Rheinpfalz 19

20 Martin Kockerols, Simon Egger, Philippe Monney, Brion Duffy Forschungsanstalt Agroscope Changins-Wädenswil (ACW) Bacterievuurtolerante appelonderstammen getoetst in Zwitserland In de bacterievuurjaren 2007 en 2008 hebben in Midden- en Oost-Zwitserland niet alleen vele rassen, maar ook de standaardonderstam M.9 op de Zwitserse fruitbedrijven bewezen gevoelig te zijn voor bacterievuur. Mogelijke alternatieven voor M.9 zijn de bacterievuurtolerante onderstammen B9, G.11 en G.41, die op het proefstation ACW in Wädenswil (Zwitserland) zijn beproefd. In de herfst van 2002 werden op het Zwitserse proefstation Agroscope Changins-Wädenswil (ACW) Gala- en Topaz-bomen op diverse onderstammen geplant. Het betrof vijf bacterievuurtolerante Cornell-Geneva-onderstammen (aangeduid met CG of G plus een nummer), Budagovski 9 (B9) en enkele andere interessante typen. Het doel van dit onderzoek was het vinden van bacterievuurtolerante onderstammen met een groeikracht die vergelijkbaar is met die van M.9. Bovendien moeten de productie-eigenschappen, de vermeerdering in de boomkwekerij en de geschiktheid voor gebruik onder uiteenlopende omstandigheden en grondsoorten goed zijn. Groei, wortelopslag en veredelingsplaats Bij Gala gaven de onderstammen G.16, G.202 en G.7 de sterkste groei. In figuur 1 is de groeikracht weergegeven in vierkante centimeter stamdoorsnedeoppervlak. Iets zwakker waren G.11 en G.41. De groei van de bomen op B9 kwam vrijwel overeen met die op M.9-T337. De onderstammen B9, M.9-T337, G.16 en G.202 vormden een geringe tot matige hoeveelheid wortelopslag. Er was nauwelijks wortelopslag bij G.7, G.41 en G.11. Invalspoorten als wortelvelden, scheurtjes en nietverhoute wortelopslag spelen een belangrijke rol bij de aantasting van onderstammen door bacterievuur. Alle beproefde CG-onderstammen en ook Gala op M9-T337 Foto: ACW 20