Deltaprogramma Rivieren. Rivieren verbinden regio s 2014

Transcriptie

1 Deltaprogramma Rivieren Rivieren verbinden regio s 2014

2 programmateam Dit zijn de teamleden van het programmabureau Deltaprogramma Rivieren. Klik op de blauwe bolletjes om meer over een aantal teamleden te lezen. Onderstaande bolletjes bevatten informatie van leden die niet op de foto staan. 2 Deltaprogramma Rivieren

3 voorwoord De rijke oogst van een ontdekkingsreis Veilig zijn en blijven. Ook bij een toename van rivierafvoeren op de lange termijn en een hoger beschermingsniveau voor mens en economie. En te beginnen met het op orde brengen van de dijken. Dat is kortweg de opdracht waarmee het Deltaprogramma Rivieren begin 2010 startte. In dit laatste Rivierenmagazine van Deltaprogramma Rivieren leest u het resultaat: een bundeling van de rijke oogst van de afgelopen vijf jaar. Een ontdekkingsreis. Daarmee heb ik het Deltaprogramma regelmatig vergeleken. We doen nieuwe ontdekkingen, komen obstakels tegen en vinden hier steeds slimme oplossingen voor. De richting was wel helder (zie stroomschema op pagina 4 en 5 ). Belangrijke bagage zijn de regionale voorkeursstrategieën. Naast de balans in de dijkenmaatregelen en in de rivierverruiming, zijn ook de meekoppelkansen in kaart gebracht. Regionale bestuurders vertellen pagina 6 tot en met 10 hoe ze tot deze voorstellen zijn gekomen. De samenwerking op ambtelijk en bestuurlijk niveau heeft geleid tot een Voorkeursstrategie Maas en een Voorkeursstrategie Rijntakken. Deze geven aan waar de veiligheidsopgave het beste met dijkenmaatregelen kan worden opgelost en waar met rivierverruiming. De kern uit deze voorkeursstrategieën en de regionale voorstellen is ook terug te vinden in de bijdrage van Deltaprogramma Rivieren aan het landelijke Deltaprogramma 2015 (pagina 11 ). De leden van de stuurgroepen Delta Maas en Delta Rijn gaan in op de Voorkeursstrategie Maas en Voorkeursstrategie Rijntakken (pagina 12 tot en met 15 ). De gezamenlijke hoofdlijnen uit de Voorkeursstrategie Maas en Voorkeursstrategie Maas zijn gebundeld tot een advies Voorkeursstrategie Rivieren. Dit advies is meegenomen in het Deltaprogramma 2015 (DP2015), dat op Prinsjesdag 2014 aan de Tweede Kamer is aangeboden. In DP2015 staan de deltabeslissingen en de hoofdkeuzen voor de aanpak van waterveiligheid en zoetwatervoorziening in Nederland (pagina 16 tot en met 19). De deltabeslissingen en de voorkeursstrategieën moeten een plek krijgen in de plannen van alle betrokken overheden, te beginnen met het Nationaal Waterplan. Speciale aandacht is er voor de rijkspartners van het Deltaprogramma Rivieren: Rijkswaterstaat en het ministerie van Infrastructuur en Milieu. Ook zij hebben een grote bijdrage geleverd en lichten op pagina 20 en 21 hun toekomstige rol toe, op weg naar de uitvoering. Tijdens de reis zijn veel nieuwe inzichten opgedaan. De oogst bestaat daarom ook uit kennisontwikkeling. Op twee fronten: kennis in de vorm van nieuwe modellen, rekeninstrumenten en ontwerpcriteria (pagina 22 ) én van het bestuurlijk proces, ook wel governance genoemd (pagina 23 ). Het is kennis die we graag delen en blijven ontwikkelen. Tot dusverre waren het vooral bestuurders die het gesprek voerden. Hen werd echter wel een spiegel voorgehouden door de klankbordgroepen. De voorzitter daarvan deelt op pagina 24 zijn trots op het behaalde resultaat van deze participatie. Hoe belangrijk de inhoud ook is, het zijn uiteindelijk de mensen die het verschil maken. Deze rijke oogst heeft veel te danken aan alle betrokken bestuurders, ambtenaren, wetenschappers en leden van de klankbordgroepen. En niet te vergeten de mensen van mijn programmabureau van Deltaprogramma Rivieren (zie pagina 2 ). Zonder hun echt nimmer aflatende inzet en energie waren we nooit zo ver gekomen. Dank jullie wel! En de eindbestemming? Die is bereikt als heel Nederland veilig is en blijft én de zoetwatervoorziening op orde is en blijft. Waarbij de reis hier naartoe het adaptieve doel is van het Deltaprogramma. En die reis kan in mijn ogen alleen slagen als we de verbinding tussen landelijke beslissingen en uitvoering in de regio ook in het vervolg vast weten te houden. Lilian van den Aarsen Programmadirecteur Deltaprogramma Rivieren Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 3

4 stroomschema proces Regioprocessen De regio s hebben onder regie van de provincies en in breed bestuurlijk overleg oplossingen verkend die de water veiligheidsdoelen realiseren en tegelijkertijd goed aansluiten bij de ruimtelijk economische visie voor de gebieden. Voorkeursstrategie Rivieren De rode draden uit de regionale voorkeursstrategieën zijn gebundeld op het niveau van de Maas en de Rijntakken en vervolgens samengevoegd tot één Voorkeursstrategie Rivieren. Deze strategie geeft per riviertak de kaders aan voor de mogelijkheden voor dijkversterking, dijkverhoging en rivierverruiming om de waterveiligheids doelen voor het jaar 2050 te behalen. Oftewel: waar kan welke waterstanddaling behaald worden met rivierverruimende maatregelen (klimaat opgave), in combinatie met dijkversterking om aan de nieuwe normspecificaties te voldoen? Zo ligt er een strategisch kompas voor de komende decennia, zonder vaststelling van individuele maatregelen. juni december 2013 december februari 2014 december mei 2014 mei juni 2014 juni 2014 Regioprocessen 5x regionale voorkeursstrategie Consultatie Deltaprogramma Rivieren Voorkeursstrategie Rivieren Consultatie Stuurgroepen Delta Maas en Delta Rijn Advies regio s aan deltacommissaris 5 x regionale voorkeursstrategie Dit heeft geleid tot vast stelling van vijf regionale voorkeursstrategieën voor de IJssel, Nederrijn-Lek, Waal en Merwedes, Bedijkte Maas en Maasvallei. Voor de meeste riviertakken is dit een combinatie van rivierverruiming en dijkversterking. De strategieën bestaan uit maatregelpakketten die de waterveiligheidsdoelen tot het jaar 2100 invullen. De maatregelen tot 2030 zijn uitgewerkt, voor de periode tot 2050 zijn ze globaal getypeerd en voor 2050 tot 2100 zijn opties geformuleerd. Consultatie In twee consultatierondes is advies gevraagd aan de bestuurlijke achterban (gemeenteraden, algemeen besturen waterschappen, provinciale staten van provincies). In de eerste ronde stonden de regionale voorkeursstrategieën centraal en de contour van Voorkeurs strategie Rivieren, in de tweede ronde vooral de deltabeslissingen. Advies regio s aan deltacommissaris De Voorkeursstrategie Rivieren en de adviezen over de deltabeslissingen zijn in mei 2014 vastgesteld door de Stuurgroep Delta Rijn en de Stuurgroep Delta Maas. Dit advies is vervolgens aan de deltacommissaris overhandigd. Deze regionale adviezen vormen een belangrijke basis voor het Deltaprogramma Deltaprogramma Rivieren

5 Deltaprogramma 2015 Het Deltaprogramma 2015, inclusief de kabinetsreactie, wordt op Prinsjesdag 2014 aan de Tweede Kamer aangeboden, als bijlage bij de rijksbegroting van het ministerie van Infrastructuur en Milieu Wim Kuijken Deltacommissaris Melanie Schultz van Haegen Minister van Infrastructuur en Milieu tussen juni en september 2014 tussen juni en september september 2014 (Prinsjesdag) 17 september 2014 t/m 28 oktober na 2015 Deltacommissaris Concept Deltaprogramma 2015 (DP2015) Deltacommissaris Voorstellen voor deltabeslissingen en voorkeursstrategieën in Deltaprogramma 2015 Minister van Infrastructuur en Milieu Deltaprogramma 2015 inclusief kabinetsreactie als bijlage bij de rijksbegroting Ministerie van Infrastructuur en Milieu Terinzagelegging van wijziging Nationaal Waterplan Ministerie van Infrastructuur en Milieu Wijziging Nationaal Waterplan Rijk, provincies, waterschappen, gemeenten, etc. Omgevingsplan Regionale plannen Aanpassing wetgeving Projectbesluiten Uitvoeringsprogramma s Concept Deltaprogramma 2015 In het Deltaprogramma 2015 (DP2015) doet de delta commissaris het voorstel voor vijf deltabeslissingen. Waterveiligheid, zoetwatervoorziening en ruimtelijke adaptatie zijn de drie generieke deltabeslissingen. Daarnaast zijn er twee gebieden die als knooppunt van vele opgaven worden voorzien en een eigen deltabeslissing vereisen: de Rijn-Maasdelta en het IJsselmeergebied. Op grond van de contouren van deze deltabeslissingen zijn voorkeursstrategieën uitgewerkt voor zes gebiedsgerichte deelprogramma s, namelijk Kust, Wadden, Rijnmond-Drechtsteden, IJsselmeer, Zuidwestelijke Delta én Rivieren. De deltacommissaris doet mede gehoord en gezien de adviezen voorstellen voor de vijf deltabeslissingen en zes voorkeursstrategieën in het DP2015. Het DP2015 bevat ook voorstellen over de uitvoeringsprogrammering, de financiering en het vervolgproces. Het concept DP2015 wordt in de landelijke Stuurgroep Delta programma besproken. Wijziging Nationaal Waterplan Tegelijkertijd met de publicatie van het DP2015 brengt het ministerie van Infrastructuur en Milieu een voorstel uit om het rijks beleid dat voortvloeit uit deltabeslissingen en voorkeurs strategieën met betrekking tot waterveiligheid en zoetwatervoor ziening, te veranderen. De voorstellen voor tussentijdse wijziging van het Nationaal Waterplan (ontwerp-herziening NWP) en de bijbehorende plan-mer worden vanaf 17 september 2014 ter inzage gelegd. Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 5

6 regionale voorkeursstrategieën Bestuurders aan het woord De vijf regio s hebben per riviertak een breedgedragen regionale voorkeurs strategie opgeleverd. Een goed moment om met regionale en lokale bestuurders terug en vooruit te blikken. Wat is de kern van deze regionale adviezen? Hoe hebben zij de samenwerking ervaren? En wat is essentieel voor het vervolg? Voorkeursstrategie Maasvallei Rivierverruiming waar het kan, dijkversterking waar het moet. Aan de linkeroever bij Venlo zijn de keringen nog niet op hoogte of technisch afgekeurd. Hier liggen meekoppelkansen voor stedelijke herstructurering. Deze gebiedsontwikkeling is al in volle gang. De gemeente heeft geld gereserveerd voor onder andere havenontwikkeling. Bij Maastricht Noord (tussen de bruggen en Borgharen) is grote winst te behalen in waterstanden. De voornaamste maatregel betreft rivierverruiming. Dit wordt gecombineerd met stedelijke ontwikkeling en herstructurering van Maastricht. Jan Schrijen, voorzitter Waterschap Roer en Overmaas Als je goed luistert, kun je nog iets leren Maas bij Venlo Wat je zegt, dat weet je al. Maar als je goed luistert, kun je nog iets leren. Met deze filosofische uitspraak maakt Jan Schrijen concreet hoe je met goede bestuurlijke samenwerking tot resultaat komt. Het resultaat is dat Limburg een breed gedragen voorkeursstrategie heeft opgeleverd: Ruimte waar het kan, dijken waar het moet. Deze bevat een voorkeur voor de ruimtelijke component, omdat dit de meest robuuste oplossing is. Persoonlijk ben ik erg tevreden dat er oog is voor onze zorgen over de normering. Maar minstens zo belangrijk vind ik de gezamenlijke studie naar de effecten van de maatregelen op de héle Maas. Die samenwerking met Brabant moeten we vasthouden naar de toekomst. Naarmate de plannen concreter worden, zal namelijk meer tegenwind ontstaan. En dan is het zaak om goed te blijven afstemmen. Voortbouwen op de voortreffelijke manier waarop we nu samenwerken. Deze houdt in: goed naar elkaar luisteren, niet te snel de piketpalen willen slaan, vooral geven in plaats van nemen en altijd met de belangen van de bewoners voor ogen. Het verbinden van korte- en langetermijnmaatregelen moet volgens Schrijen slim gebeuren. Daarmee bedoel ik: op tijd de basale bescherming bieden, maar wel rekening houdend met toekomstige kansen. Zo voorkom je kapitaalvernietiging. En wie moet straks de lead hebben bij de voorbereiding en uitvoering van maatregelen? De partij die het grootste belang heeft en betaalt, antwoordt de voorzitter. Dat hangt dus af van het project en de maatregel. Bij dijken zijn het de waterschappen en/of Rijkswaterstaat, bij gebiedsontwikkeling de gemeente, de provincie of een private partij. Qua risico s staat de Maasvallei niet vooraan. Ik snap dat vanuit economische motieven en kansen op slachtoffers de urgentie in Limburg lager is. Dit is vertaald in lagere normen. Maar als in de toekomst uit toetsingen blijkt dat de bescherming op dat lagere niveau niet voldoet, dan verwacht ik ook budget voor de te nemen maatregelen. 6 Deltaprogramma Rivieren

7 Voorkeursstrategie Bedijkte Maas Maas bij Ravenstein Rivierverruiming waar het kan en dijkversterking waar het moet. Beide type maatregelen zijn langs de Bedijkte Maas in balans en zoveel mogelijk gebaseerd op kostenoptimalisatie. Concreet gaat het vooral om weerdvergravingen (afgraven van brede strook uiterwaarden naast het zomerbed) in combinatie met dijkversterkingen. Kenmerkend voor de gebiedsvisie is behoud van het dijkenlandschap waarin de oude Maasmeanders nog goed herkenbaar zijn. Dijkverhoging wordt beperkt tot maximaal 30 cm en vindt niet plaats op ruimtelijk kwetsbare dijktrajecten (met dorpjes en bebouwings linten). Verder in de tijd zijn twee retentie gebieden (tussen Katwijk en Keent) en een dijk verlegging (Bokhoven - Heusden) gepland. Johan van den Hout, gedeputeerde Noord-Brabant Trots op de gevonden combinaties Samen op zoek naar duurzame combinaties tussen veiligheid en andere gebiedsfuncties. Zo formuleerde Johan van den Hout in 2012 de uitdaging voor het regioproces Bedijkte Maas. Dat is gelukt, antwoordt de gedeputeerde twee jaar later. Het vinden van die combinaties ging niet zonder slag of stoot. Er was de nodige weerstand te overwinnen tijdens het regioproces. Onze insteek was abstract, maar gemeenten vertaalden de langetermijnopgave juist naar concrete maatregelen. We hebben het opgelost door meer vanuit een ruimtelijke visie te communiceren. Hoe willen we dat het gebied er in de toekomst uitziet? Met gemeenten zijn potenties benoemd, bijvoorbeeld voor landschap, natuur en toerisme en ik ben trots op deze gevonden combinaties. Van den Hout betreurt het dat één regioproces voor Brabant, Gelderland en Limburg gezien de krappe tijd niet haalbaar was. Wel is hij goed te spreken over de provincieoverschrijdende samenwerking die ontwikkeld is. Er is nu een gezamenlijk inzicht dat we de Maas als één systeem moeten beschouwen en dat we de opgave in solidariteit moeten oplossen. Voor een goede aansluiting van de twee voorkeursstrategieën hebben we een procesafspraak gemaakt, namelijk dat Brabant en Limburg samen tot een afgestemd maatregelpakket komen. De financiën ziet Van den Hout als de grootste uitdaging voor het vervolg. De minister heeft weliswaar 200 miljoen voor rivierverruiming in het Deltafonds gereserveerd, maar de regio moet wel meefinancieren. Spannend vind ik verder de inspanning voor meerlaagsveiligheid die van ons wordt gevraagd. Naast preventie komt er ook aandacht voor ruimtelijke planning en rampenbestrijding. Ik ben heel benieuwd hoe burgers daarop gaan reageren. Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 7

8 regionale voorkeursstrategieën Voorkeursstrategie Waal/Merwedes Zowel rivierverruiming als sterkere dijken. Langs Waal en Merwedes moeten flink wat dijken aangepakt worden (afgekeurd, piping en aanpassing aan de nieuwe normen). Tot 2050 wordt de veiligheidsopgave opge lost zonder de inzet van Rijnstrangen als retentiegebied. Het gebied blijft wel gereserveerd, omdat mogelijk na 2050 bij hogere rivierafvoer inzet toch noodzakelijk is. De uitwerking van de dijkversterkingen vindt plaats in het Hoogwaterbeschermingsprogramma. Voorgestelde mogelijke rivierverruimingsmaatregelen tot 2050 zijn onder andere de hoogwatergeul Varik- Heesselt en nevengeulen bij Avelingen en Sleeuwijk. Voor de voor gestelde mogelijke dijkterugleggingen bij Brakel en Werkendam wordt een vervolgonderzoek uitgevoerd. René Cruijsen, heemraad Waterschap Rivierenland Als de waterstand daalt, hoeft de dijk niet overal omhoog 8 Deltaprogramma Rivieren Waal bij Varik Daags nadat hij in 1995 met gezin en agrarisch bedrijf moest evacueren uit het land van Maas en Waal, gaf René Cruijsen zich op als waterschapsbestuurder. Ik voelde me geroepen om mee te denken hoe je de mensen en de economische waarde achter de dijken het beste beschermt. Het is precies wat Cruijsen nu doet voor het Deltaprogramma, in het Waal en Merwede-gebied. Vooral langs de Merwedes ligt een enorm rijk stukje met veel maritieme industrie en bebouwing. Hier de dijken versterken is een gigantische opgave. Samen met gemeenten is naar oplossingen gezocht en ik ben trots op de manier waarop we hebben samengewerkt. Het ging er af en toe pittig aan toe, maar dat is goed want daar kom je verder mee. Het resultaat is een plan waar rivierverruiming ook onderdeel van uitmaakt. Dit heeft als bijkomend voordeel dat op plekken waar je de waterstand verlaagt, je de dijk niet meer hoeft te verhogen, zegt Cruijsen. Niet alle gemeenten staan hier overigens achter. Zaltbommel en Werkendam bijvoorbeeld betwijfelen nut en noodzaak van de dijkverleggingen in hun gemeente. Een vervolgonderzoek voor de Merwedes moet uitsluitsel geven. Ik kijk uit naar de resultaten Hoogwatergeul Varik-Heesselt Het plan overrompelde ons, reageert wethouder Teus Kool (gemeente Neerijnen). We zijn niet overtuigd van nut en noodzaak, dit moet nog goed onderzocht worden. Tegelijkertijd besef je: dit is een rijksbesluit. Het enige wat we kunnen doen, is samen met de mensen die het aangaat een plan ontwikkelen. Een plan waar draagvlak voor is, met meerwaarde voor het gebied en dat snel uitgevoerd kan worden. De impact is groot. Probeer het je maar eens voor te stellen: een dijk pal voor je huis of dwars door je agrarische perceel. Vooral voor deze mensen is het besluit heel belangrijk, want dat opent weer perspectieven. en het besluit hierover, want dan kunnen we verder. Het waterschap moet namelijk op korte termijn een aantal afkeurde dijkvakken aanpakken. En dat lukt alleen in samenhang met de lange termijn rivierverruimingen. Hoe dit besluit ook uitvalt, forse dijkverstevigingen en verhogingen blijven nodig. Ook op plekken met veel bebouwing. Belangrijk hierbij vind ik dat alle bestuurs lagen samen nadenken hoe we die dijkversterkingen beheersbaar aan leggen. Rijkswaterstaat als rivierbeheerder, het waterschap als beheerder van de dijken en de provincies en gemeenten als dragers van de ruimtelijk-economische ontwikkelingen. Ook die voorbereiding en uitvoering moeten we in samenspraak doen.

9 Voorkeursstrategie IJssel Verruiming van de IJssel bij Deventer Rivierverruiming waar het kan, dijkversterking waar het moet. Tot 2050 is langs de hele IJssel veel werk aan de dijken (afgekeurd, piping en nieuwe normering). De IJssel-Noord is qua rivierverruimende maat regelen al grotendeels klaar voor de lange termijn. Voor IJssel-Zuid is voor de periode tot 2050/2100 een pakket rivierverruimingen ontwikkeld. Verkenningen voor de projecten IJsselpoort, 2 e fase Reevediep (voorheen bypass Kampen) en IJssel-Vechtdelta starten naar verwachting binnen één à twee jaar. In de flessenhals bij Deventer zijn tot 2050 geen nieuwe maatregelen nodig, voor de lange termijn blijft een ruimtelijke reservering van kracht. De reservering voor Zutphen kan vervallen. Andries Heidema, burgemeester Deventer Benut de kracht en energie van het gebied Terug naar het voorwoord Hoe kom je met twee provincies tot één gedragen voorkeursstrategie? Andries Heidema ontrafelt het geheim van de IJssel. Noem het nuchterheid. De IJssel is één stroomgebied en het zou raar geweest zijn om twee processen te voeren voor Noord en Zuid. De gedeputeerden van Overijssel en Gelderland gingen er samen voor en hebben één gedragen voorkeursstrategie ontwikkeld: een mix van dijkversterking en rivierverruiming. Dat dit zonder territoriumstrijd is gelukt, schrijf ik toe aan de positieve ervaring met grensoverschrijdende samenwerking voor Ruimte voor de Rivier. Groot verschil met het Deltaprogramma is echter de lange doorlooptijd: tot 2050 en zelfs Dat vraagt om adaptief deltamanagement: wanneer doen we wat? En we moeten met meer variabelen jongleren. De veiligheidsnormen en meerlaagsveiligheid kwamen erbij. Lastig vond ik dat trouwens: een gebiedsvisie ontwikkelen terwijl de discussie over de normering nog loopt. De toepassing van meerlaagsveiligheid vraagt om een fikse denkomslag, signaleert Heidema. In Zwolle bijvoorbeeld wordt op een nieuwe geluidswal een kleidek aangebracht, zodat deze een waterkerende functie heeft. Met wat zandzakken erbij heb je zo de hele nieuwbouwwijk Stadshagen veilig. Prachtig voorbeeld. Maar dit denken vanuit een ramp is voor de ruimtelijke ordening eerder uitzondering dan regel. Hier ligt een enorme opgave. Voor de toekomst ziet Heidema nog twee uitdagingen. Of eigenlijk zijn het twee boodschappen richting de Haagse politiek. De eerste is: beschouw waterveiligheid als een verzekeringspremie, waarbij je tegen een relatief klein bedrag grote schade kunt voorkomen. Mijn tweede oproep: zet de decentrale overheden in hun kracht bij de uitrol en geef ze de verantwoordelijkheid. Deventer heeft na vaststelling van de PKB Ruimte voor de Rivier met enthousiasme en succes de opgave uitgewerkt. We zijn er positief en enthou siast over. Benut die kracht en energie van de gebieden. Rivieren verbinden regio s 9

10 regionale voorkeursstrategieën Voorkeursstrategie Nederrijn-Lek Met name dijkversterking, met lokaal kansen voor rivierverruiming. Op veel plekken langs Nederrijn en Lek wordt hier al aan gewerkt door het Hoogwaterbeschermingsprogramma en Ruimte voor de Rivier. Ook daarna blijven verdere versterkingen aan de dijken nodig: versteviging, verhoging (in westelijke richting) en aanpak van piping. De Grebbedijk is nu nog geen afgekeurde dijk, maar stijgt met de nieuwe normen met stip naar de top 5. Deze dijk biedt kansen voor een Deltadijk. Voor rivierverruiming zijn er lokaal kansen, vooral in combinatie met de dijkversterkingen. Tot het voorgestelde mogelijke maatregelenpakket behoren verder een overstromingsrobuustere inrichting en rampenbeheersing in het kader van meerlaagsveiligheid. Lek bij Vianen Herman Geerdes, wethouder gemeente Houten De Lekdijken versterken: een logisch verhaal Bijdragen aan zo n belangrijk thema als waterveiligheid, mooi vind ik dat, zegt Herman Geerdes vanuit zijn rol als stuurgroeplid Delta Rijn. Maar als gemeentebestuurder mis ik nog wel de concreetheid. In 1995 ging het bijna mis en stond het water aan de rand van de Lekdijk. Onze inwoners kennen dus het belang van die dijk. En ze weten dat de dijken aan de noordkant van Nederrijn en Lek ook Centraal-Holland beschermen. Je hoort ze wel eens trots zeggen: wij zorgen voor droge voeten in Amsterdam. Het is daarom heel goed uit te leggen dat de Lekdijk sterker moet. Ik kan alleen nog niet vertellen hóe en dat is als gemeentebestuurder lastig. Want inwoners willen weten wat hen te wachten staat. Versterking van de (afgekeurde) C-keringen was ook een optie geweest om Centraal-Holland te beschermen. Geerdes: Maar dan zit je met metershoge en -brede dijken dwars door bijzondere stadjes, zoals Oudewater en Montfoort aan de Hollandse IJssel. Maatschappelijk niet wenselijk en te duur. Daarom focussen we op versterking van de Lekdijken. Een logisch verhaal. Interessant hierbij vind ik of er naast verhogen en verbreden met de tijd ook andere innovaties beschikbaar komen. Denk bijvoorbeeld aan de toepassing van geotextiel als alternatief voor de klassieke pipingberm die veel ruimte in beslag neemt. Of nieuwe meettechnieken, die exact in beeld brengen waar de risico s liggen. Geerdes benadrukt het belang van meekoppelkansen. Want dat is precies hoe je draagvlak houdt bij de inwoners. Dijk versterkingen bijvoorbeeld kun je aangrijpen om de verkeerssituatie te verbeteren. En daar waar de ruimtelijke beperkingen langs C-keringen worden opgeheven, ontstaan mogelijk kansen voor ruimtelijke ontwikkeling. Een stad als Oudewater bijvoorbeeld kan daarvan profiteren. Gemeenten weten precies waar welke meekoppelkansen mogelijk zijn. Daarom vind ik het zo belangrijk dat ze goed betrokken blijven bij het vervolgproces. Oog blijven houden voor de mensen waar de ingrepen impact op hebben: daar pleit ik voor. 10 Deltaprogramma Rivieren

11 van regioadviezen naar voorkeursstrategie rivieren Op zoek naar de gemeenschappelijke delers Vijf regionale voorkeursstrategieën bundelen tot één Voorkeursstrategie Rivieren; dat was geen kwestie van simpelweg een nietje erdoorheen of louter samenvatten. Zes vragen en antwoorden over hoe het Deltaprogramma Rivieren dit heeft aangepakt. Hoe heeft DPR de grote oogst vertaald naar één strategie? Uit de overlappende deelverzameling van regioadviezen zijn als het ware de grootste gemeenschappelijke delers benoemd. Een gemeenschappelijke deler is bijvoorbeeld dat alle regio s de combinatie tussen rivierverruiming en dijkversterking zoeken, passend bij de gebiedskarakteristieken en uitgaande van een ruimtelijke visie. En dat de regio s waterveiligheid niet als sectorale opgave beschouwen, maar deze wensen te koppelen aan gebiedsontwikkeling. Met deze rode draden is een strategie voor het hele rivierengebied geformuleerd, waarmee de opgave (klimaat, dijkversterking en nieuwe normen) tot 2050 en 2100 het beste kan worden gehaald. Op basis van de vraag: welke voorstellen vereisen landelijke beslissingen, zodat de strategie uitvoerbaar is en de regio er straks mee verder kan? Wat is de kern van de Voorkeursstrategie Rivieren? Dijkversterking en rivierverruiming in onderling krachtig samenspel. Regionaal heeft dit motto steeds net een andere kleur; de accenten verschillen. Terug naar het voorwoord Hoe concreet is de strategie? Tot 2050 is een mogelijke verhouding tussen dijkversterking en rivierverruiming uit gewerkt, als richtinggevend kader. Deze uitkomsten zijn ook vastgelegd in een kaart, die opgenomen wordt in het Deltaprogramma 2015 (zie beeld impressie). Voor de korte termijn zijn concrete maatregelen geformuleerd, vooral bestaande uit urgente dijkversterkingen. Voor 2050 tot 2100 zijn opties getypeerd. De maatregelen worden nu nog niet vastgelegd. Het Deltaprogramma kijkt immers vooruit tot 2050 en 2100 en wil kunnen inspelen op toekomstige ontwikkelingen en nieuwe inzichten en methoden (adaptief deltamanagement). Wat is de relatie met de vijf deltabeslissingen en hoe is deze geborgd? De Deltabeslissingen Waterveiligheid, Ruimtelijke Adaptatie, Zoetwater - voor ziening, Rijn-Maas-Delta en het IJsselmeer gebied bevatten voorstellen voor beleidsuitspraken op nationaal niveau. Ze vormen de kaders voor de Voorkeursstrategie Rivieren. Zowel de regionale strategieën als de Voorkeursstrategie Rivieren geven Impressie van de richtinggevende kaders voor maatregelen die vastgelegd worden met de Voorkeursstrategie Rivieren invulling aan de deltabeslissingen. Ze zijn ook in interactie en deels parallel tot stand gekomen. In het regioproces is bij voor beeld in samenspraak met het deel programma Waterveiligheid gewerkt met een analysenorm, zodat regio s in afwachting van de definitieve normen wel alvast konden rekenen. In hoeverre zien de regio s hun voorstellen straks terug in de Voorkeursstrategie Rivieren? Alle regioadviezen die landelijke beslissingen vereisen, zijn terug te vinden in de Voorkeursstrategie Rivieren. Naast een strategie voor het hele rivierengebied bevat de Voorkeursstrategie Rivieren ook de strategieën op het niveau Rijntakken en de Maas. Waterveiligheid dijkversterking grote dijkversterking dijkversterking mogelijk in combinatie met rivierverruiming grote dijkverhoging dijkverhoging rivierverruiming >40cm waterstandsverlaging cm waterstandsverlaging cm waterstandsverlaging cm waterstandsverlaging 0-10 cm waterstandsverlaging reservering handhaven laten vervallen Waarom zijn burgers nog niet betrokken? Er is bewust gekozen om eerst met bestuurders tot een gezamenlijk advies aan de deltacommissaris te komen. Dit vereiste afstemming tussen liefst 6 provincies, 11 waterschappen, ongeveer 170 gemeenten, 3 regionale directies van Rijkswaterstaat, de ministeries van Infrastructuur en Milieu en Economische Zaken. Voor betrokkenheid van burgers was nog niet concreet te maken wat de opgave voor hen zou betekenen. Te vroeg communiceren kan onnodige onrust veroorzaken. Hoewel de meeste partijen al wel met hun algemene besturen en belangen groeperingen hebben gesproken, is voor echte inspraak en afstemming in de volgende fase nog genoeg tijd. Rivieren verbinden regio s 11

12 voorkeursstrategie maas Patrick van der Broek & Lambert Verheijen: Groeiend vertrouwen langs Moeder Maas De drie betrokken provincies langs de Maas Noord-Brabant, Gelderland en Limburg hebben samen met de andere overheden hard gewerkt aan de regionale voorkeursstrategieën Maasvallei en Bedijkte Maas. Begin 2014 kwamen die plannen samen om te worden gebundeld tot de voorkeursstrategie Maas. De finale afstemming vroeg toen nog wel wat bestuurlijke warmte. Een resumerend gesprek met dijkgraaf Lambert Verheijen en gedeputeerde Patrick van der Broeck. Er bleek dat we soms verschillende beelden hadden en dat vertrouwen moest groeien. We lossen het samen op, aldus dijkgraaf Lambert Verheijen (links) en gedeputeerde Patrick van der Broeck. Terugkijkend vergelijkt gedeputeerde Van der Broeck van de provincie Limburg het gebiedsproces met het maken van een film. Met het Rijk als schrijver van het script en de provincie als regisseur, die er een eigen kleur aan geeft en verantwoordelijk is voor het excelleren van alle acteurs. Een proces van co-creatie waarin een aantal cultuurverschillen geslecht moest worden. Zo denkt een provincie van nature in visie en strategie. Van der Broeck: Als ik ergens in het land een presentatie geef met een kaart erbij zeg ik direct: Zo gaat het dus niet worden. Een waterschap denkt in maatregelen. Dijkgraaf Lambert Verheijen van het Waterschap Aa en Maas: Wij meldden al in 2006 dat onze dijk van 1 op 1250 naar 1 op (volgens de oude normering) moest worden gebracht.

13 Werkelijkheid Brabant en Limburg hebben een eigen uitgangspositie en perspectief waar het gaat om water. Brabant is van oudsher bang dat Limburg zijn waterprobleem afwentelt op Brabant. In Limburg kan het soms voelen alsof ze al decennia het probleem van Brabant oplossen (opwentelen); mede omdat voor Limburg niet duidelijk is of Brabant en ook Gelderland al het mogelijke doet om in het eigen gebied maximale waterstanddaling te realiseren. Als gemeente heb je zorgplicht Alle maatregelen in Limburg en Brabant hebben consequenties voor Gelderland. Als je onafhankelijk van elkaar plannen maakt, is de verleiding groot om de lusten voor jezelf te houden en de lasten bij de ander te leggen. Ik heb veel respect voor hoe de drie provincies, drie waterschappen en gemeenten er samen uit zijn gekomen. In de voorkeursstrategie Maas lossen we als provincies in grote lijnen elk onze eigen problemen op. Om zo ver te komen hebben we hard gewerkt, goed geanalyseerd en alle argumenten integer afgewogen. Vanuit de gemeenten heb ik gehamerd op de uitlegbaarheid. De gemeente is de eerste overheid waar verontruste burgers naar toe komen. Je hebt zorgplicht naar die burgers. Als je hen vergeet, vergeet je waar je het voor doet. In ons advies hebben we ook gekeken naar kostenefficiency en meekoppelkansen. Het is een goed advies. Ik verwacht dat het an offer they can t refuse zal zijn in Den Haag. Marcel Thijsen, wethouder Wijchen In Limburg zijn veel dijken door gebrek aan euro s veelal nog niet eens op het niveau van de oude normering (1 op 250). Daarbij heeft deze provincie te maken met dijken die wettelijk overstroombaar moeten blijven om bij hoogwater Brabant te ontzien. Van der Broeck: De praktijk is dat als bij ons het water hoog komt, de zandzakken op de dijk gaan. Dan denken gemeenten echt niet: Dat doen we niet want van dan krijgen ze in Brabant natte voeten. In Brabant vrezen ze de hoge stroom uit Maastricht sinds het hoogwater van 1993, 1995, 1998 en Dijkgraaf Verheijen: Het is hier de afgelopen twintig jaar vier keer krap aan geweest. Als het fout gaat staat half Brabant onder water. Dat maakt dat de noodzaak voor maatregelen hier diep wordt gevoeld. Het begrip over elkaars positie en het onderling vertrouwen moesten dus groeien. Het Rijk moet financieel, bestuurlijk en ambtelijk betrokken blijven Principes Alle ambtelijke en bestuurlijke inspanningen hebben uiteindelijk geresulteerd in een Voorkeursstrategie Maas waarin visie, strategie en maatregelen elkaar ontmoeten. Aan de basis liggen drie principes. Een: rivier verruiming waar het kan, dijkversterking waar het moet. Twee: het streven de verplichte overstroombaarheid van de dijken in Limburg te schrappen. Dat zou betekenen dat 37 van de 42 dijkringen niet overstroombare waterkeringen worden; van de 37 worden er 7 verlegd. Vijf dijkringgebieden blijven overstroombaar of worden retentiegebied; dat wordt nog verder uitgewerkt. En last but not least het principe: niet op elkaar op- of afwentelen vanuit de insteek: jouw probleem is mijn probleem. Verheijen: We leven samen aan Moeder Maas. Van der Broeck: Dus we lossen we het samen op. Focus Van der Broeck is voor negentig procent blij en trots op het resultaat. Het Deltaprogramma is een fantastisch project, uniek in Nederland en in de wereld. Door het programma zijn provincie, waterschappen, Rijkswaterstaat en gemeenten naar elkaar toegegroeid en hebben we meer begrip gekregen voor elkaars positie. De kunst is om dat allemaal vast te houden. Verheijen: Door het Deltaprogramma hebben we gezien dat de aandacht van het Rijk leidt tot focus, synergie en samenwerking. We ontdekken de rivier weer, niet alleen vanwege veiligheid maar vanwege alle functies. Vanuit waterbeheerdersoptiek is het heel goed dat de discussie over waterveiligheid en droogte ons bezighoudt. Vervolg Dat het Rijk een belangrijke rol moet blijven spelen in het vervolgtraject van het Deltaprogramma is voor beide heren evident. Van der Broeck: De positie van het Rijk is essentieel. Je kunt niet zo n proces starten en dan zeggen: doe het zelf maar verder. Het Rijk moet financieel, bestuurlijk en ambtelijk betrokken blijven. Het Rijk in interactie met de regio, zo ziet Verheijen het vervolg. Als het Rijk nu zou stoppen met het Deltaprogramma, zou ik me bekocht voelen. Het heeft heel veel energie en tijd gekost. Nog twee jaar werk schat de dijkgraaf in om de Voorkeursstrategie Maas fijn te slijpen en de nieuwe normering goed te verwerken. Acht jaar nog, schat de gedeputeerde, voordat hij de dieselgeur ruikt van een gravende kraan. Hij kijkt ernaar uit: Het leukste is yet to come. Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 13

14 voorkeursstrategie rijntakken Waardevolle uiterwaarden voor de resterende tijd Extreem hoogwater komt sporadisch voor. Vanuit de Vereniging Natuurmonumenten verbinden we waterveiligheid in de uiterwaarden met waardevol gebruik voor de resterende tijd. Samen met Staatsbosbeheer heeft Natuurmonumenten in 2011 het initiatief genomen om met de gemeenten Westervoort, Zevenaar, Arnhem en Rheden, bedrijven, belanghebbenden en omwonenden een plan met breed draagvlak op te stellen. We hebben gekeken naar toegankelijkheid, natuurontwikkeling en behoud van werk gelegenheid in het eerste deel van de IJssel. Uit de rivierkundige doorrekening van ons ruimtelijk ontwerp bleek dat we heel wat centimeters waterstand daling bijdragen, misschien zelfs teveel. Door een geul anders te ontwerpen of door beplanting kunnen we die centimeters beïnvloeden en tegelijkertijd een mooier gebied maken voor dieren, planten en mensen. Uiteindelijk willen mensen gewoon veiligheid en een mooie woon- en werk omgeving. Het technische verhaal over centimeters maatgevend hoogwater is voor hen bijzaak. Wim Goedhart projectleider Rivierklimaatpark IJsselpoort Noot Rivierklimaatpark IJsselpoort is als prioritair project opgenomen in de regionale Voorkeursstrategie IJssel. Josan Meijers & Roelof Bleker: Samen doen en delen Josan Meijers, gedeputeerde van de provincie Gelderland en Roelof Bleker, dijkgraaf Waterschap Rivierenland zijn eensgezind over drie dingen. De samenwerking door het Deltaprogramma levert enorm veel meerwaarde op. Hun voorkeursstrategie moet zo snel mogelijk geaccepteerd worden zodat ze door kunnen naar de volgende fase. En bewoners en ondernemers in gebieden waar een watermaatregel staat te gebeuren moet je op het juiste moment betrekken bij je plannen. De Voorkeursstrategie Rijntakken Rijn, Waal, Nederrijn, IJssel is volgens de gedeputeerde een krachtige mix van dijken en ruimtelijke maatregelen. Een groot pakket gelijkwaardige maatregelen. Een mooie voorkeursstrategie, beaamt de dijkgraaf, met een goede combi van dijkversterking en rivierverruimings projecten. Door het Deltaprogramma hebben het waterschap en de provincie en andere partijen hun kennis gedeeld en gebundeld. Samen analyseren en oplos singen zoeken werkt zo goed dat je op enig moment denkt: waarom hebben we dit niet veel eerder zo gedaan, zegt Meijers. Na vier jaar Deltaprogramma is er rond de Rijntakken een groep mensen gevormd die elkaar en elkaars werkwijze goed kent en snapt en hele korte lijnen heeft. We hebben een hele goede basis gelegd voor de volgende fase. Als ik nu een probleem heb pak ik de telefoon en zeg: hier loop ik tegenaan; denk eens mee. Maatwerk De komende maanden gaan ze op maat uitzoeken wat de effecten zijn van de maatregelen uit de voorkeursstrategie. Daarbij zijn de dijkversterkingen primair het pakkie-an van het waterschap en gaat de provincie met de rivierverruimingen aan de slag. Meijers: Per maatregel kijken wie de logische trekker is. Dat kan bijvoorbeeld ook Natuurmonumenten zijn. Voor de fase van de planvorming is van belang dat het Deltaprogramma en het Rijk de Voorkeursstrategie Rijntakken snel overnemen. Bleker: Dijkversterkingen hangen samen met andere keuzes. De aanleg van een nevengeul bijvoorbeeld is bepalend voor de hoogte van de dijken stroomopwaarts: de nevengeul slurpt zoveel water naar zich toe dat de dijken stroomopwaarts minder hoog hoeven te zijn. De gedeputeerde wil graag snel een besluit omdat zij samen met de gemeenten duidelijkheid wil geven aan de bewoners van de gebieden waar wat staat te gebeuren. Als mensen zien dat hun huis weg moet voor een nevengeul, zorgt dat voor commotie. Begrijpelijk. Mijn pensioen zit in die grond, zei een wanhopige ondernemer van rond de zeventig laatst tegen me. Je zal maar in zo n positie zitten. Meijers kaart voort durend bij de deltacommissaris en de minister aan dat er geld beschikbaar moet komen om mensen als deze ondernemer uit te kopen. Liever over maanden dan over jaren. Dat geeft hen rust en meedenkruimte. Co-financiering Dijkgraaf Bleker heeft ook behoefte aan duidelijkheid tussen het Rijk en de provincie over de financiering van rivier verruimingsprojecten. Het Rijk is onlangs met de waterschappen overeengekomen dat elk de helft van dijkversterkingsprojecten betaalt. Wij voelen ons medeverantwoordelijk dus doen dat met plezier. Voor rivierverruimingsprojecten zou er ook zo n co-financiering vanuit de provincie of de gemeenten moeten komen. Als we onze eigen doelen wonen, recreatie kunnen koppelen aan watermaatregelen leggen we graag geld bij, zegt de gedeputeerde daarover. Dan kun je kiezen: werk met werk maken of twee geldpotjes bij elkaar te doen en kijken wat je daarmee meer kan doen. Waterschap Rivierenland staat helemaal achter rivierverruiming als oplossing voor knelpunten in de rivier. Bleker: Je kunt de dijken beter maken, maar rivierverruiming blijkt bij knelpunten in de rivier robuuster en kan meer doelen dienen. Hij benadrukt 14 Deltaprogramma Rivieren

15 dat ook dijkversterkingen goede kansen bieden voor ruimtelijke ontwikkeling. Bleker: Doordat het Deltaprogramma kijkt naar 2100 en door de nieuwe normering, kunnen we dijken ontwerpen voor de lange termijn. Daarop kun je prachtig bouwen en ondernemen. Het is een missie van ons waterschap om dat besef door te laten dringen. Meijers pakt de folder die het waterschap daarover heeft gemaakt uit de kast in haar kantoor. De boodschap dat hier kansen liggen is doorgedrongen. Elke dijkversterking is een ruimtelijke maatregel op zich. Over elke dijk die hoger en dus breder wordt moet je met elkaar in gesprek. Cruciaal Er komt veel werk af op het Waterschap Rivierenland. Bleker: Op de waterkaart van Nederland zie je de meeste waterveiligheidsopgaven in het rivierengebied van ons waterschap. De komende jaren moeten er heel veel aan dijkversterkingsprojecten worden gedaan. Urgent en belangrijk zijn bijvoorbeeld de dijken aan de noordkant van de Waal. Daar moeten we volop aan de gang om de stabiliteit te verbeteren. Het waterschap zal met diverse varianten het gebied in trekken. Dat zijn we zo gewend. We bespreken die met burgers en leggen goed uit wat welke variant voor hen betekent zodat het geen verrassing is. De communicatie in het gebied in de volgende fase is ook een aandachtspunt van de gedeputeerde. Vooral de timing. Te vroeg praten zorgt voor onrust, te laat geeft mensen het gevoel dat ze mogen tekenen bij het kruisje. Het goede communicatiemoment kiezen is dus cruciaal. Elke dijkversterking is een ruimtelijke maatregel op zich, zegt Josan Meijers. Op dijken kun je prachtig bouwen en ondernemen, aldus Roelof Bleker. Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 15

16 bijdrage deltaprogramma 2015 Deltaprogramma 2015: start van een nieuwe fase Wat zijn de kern en betekenis van het Deltaprogramma 2015, dat tijdens Prinsjesdag aan de Tweede Kamer is aangeboden? Hoe zit het met de programmering en de financiering? En welke governance voor de vervolgfase wordt voorgesteld? De waterveiligheid op orde brengen en ervoor zorgen dat Nederland over voldoende zoetwater blijft beschikken; daar werkt het Deltaprogramma aan. Het richtjaar is Dan moeten alle primaire waterkeringen aan de nieuwe normering voldoen, is de zoetwatervoorziening robuust, en is Nederland zo klimaatbestendig mogelijk ingericht. Het DP2015 beschrijft hoe dit wordt aangepakt. Centraal staat adaptief deltamanagement, oftewel vooruitkijken naar de opgaven die voor ons liggen, op tijd (kosten)effectieve maatregelen nemen en flexibel blijven om in te kunnen spelen op nieuwe kansen, inzichten en omstandigheden. Vijf deltabeslissingen De kern van DP2015 bestaat uit voorstellen voor vijf nationale deltabeslissingen. Het zijn de hoofdkeuzen voor de aanpak van waterveiligheid en zoetwatervoorziening in Nederland. Samenvattend gaat het om de volgende deltabeslissingen, in de kaders staat een nadere toelichting. Deltabeslissing Waterveiligheid: nieuwe aanpak voor de bescherming van mensen en economie tegen overstromingen. Deltabeslissing Zoetwater: nieuwe aanpak voor het beperken van watertekorten en het optimaal benutten van zoetwater voor economie en nutsfuncties. Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie: nieuwe en gerichte aanpak voor waterrobuuste en klimaatbestendige (her)ontwikkeling in bebouwd gebied. Deltabeslissing Rijn-Maasdelta: structurerende keuzen voor waterveiligheid in de Rijn-Maasdelta. Deltabeslissing IJsselmeergebied: structurerende keuzen voor waterveiligheid en zoetwater in het IJsselmeergebied.

17 Voorkeursstrategieën Het Rijk, de provincies, gemeenten en waterschappen hebben (een deel van) de voor gestelde deltabeslissingen per deelgebied vertaald in een voorkeursstrategie. Deze voorkeursstrategieën vormen tevens een belangrijk onderdeel van DP2015. Eén ervan is de Voorkeursstrategie Rivieren, die zich richt op de waterveiligheidsopgave tot 2050 met een doorkijk tot Zo n vijftien pagina s besteedt DP2015 eraan, bestaande uit een beschrijving van de strategie voor het hele rivierengebied en de strategieën op het niveau Rijntakken en de Maas. Ook wordt kort verwezen naar de vijf regionale voorkeursstrategieën, de bouwstenen voor de Voorkeursstrategie Rivieren. Meer informatie is te vinden in het document Hoofdlijnen Voorkeursstrategie Rivieren, dat een nadere toelichting op de keuzes en aanpak geeft. Of in het uitgebreide synthese document Rivieren van DP2015 dat een onderbouwing en verantwoording in detail bevat. Wetenschappelijke onderbouwing Bijzondere aandacht is geschonken aan de wetenschappelijke onderbouwing. Een panel van veertig onafhankelijke experts heeft geconcludeerd dat de deltabeslissingen en voorkeursstrategieën in grote lijnen helder zijn gepresenteerd en beargumenteerd. Verankeren in beleid Alles ligt dus op de plank. De deltabeslissingen, als normerend kader. En de voorkeursstrategieën per gebied, als kompas voor de uitvoering van maatregelen tot Vervolgstap is de verankering van de deltabeslissingen in rijksbeleid, wetgeving, regionale beleidsplannen en bestuurlijke afspraken, zodat vanaf 2015 de uitwerking en uitvoering kan beginnen. Programmering De volgorde in die uitvoering wordt bepaald door de jaarlijkse voorstellen van de deltacommissaris voor de programmering van maatregelen in het Deltaplan Waterveiligheid en het Deltaplan Zoetwater. Dat gebeurt steeds voor de eerste zes jaar in detail, voor de twaalf jaar daarna op hoofdlijnen, en met een doorkijk tot Deltafonds en medefinanciering Met een gemiddeld budget van 1 miljard per jaar tot en met 2028 vormt het Deltafonds een stevig financieel fundament voor de uitvoering van het Deltaprogramma. Daarnaast is medefinanciering van andere betrokken partijen nodig voor een aantal maatregelen. Waterveiligheid Overstromingskansen per dijktraject De Deltabeslissing Waterveiligheid bevat de nieuwe normen voor de waterveiligheid. Deze zijn tot stand gekomen op basis van een risicobenadering, waarbij de hoogte van de norm bepaald wordt door de kans op een overstroming én de mogelijke gevolgen. In alle gebieden die door dijken, duinen of dammen worden beschermd gaat vóór 2050 ten minste een basisveiligheid gelden. Deze basisveiligheid houdt in dat de kans op overlijden door een overstroming niet groter is dan één op de per jaar (10-5 ). Waar grote groepen slachtoffers kunnen vallen of grote schade kan optreden door overstromingen, kan een hoger beschermingsniveau wenselijk zijn. Dit wordt vertaald in nieuwe normspecificaties voor primaire waterkeringen, uitgedrukt in een overstromingskans per dijktraject. Terug naar het voorwoord

18 bijdrage deltaprogramma 2015 Ruimtelijke adaptatie Afwegingskader voor een waterrobuuste inrichting De Deltabeslissing Ruimtelijke adaptatie bevat de gezamenlijke ambitie van Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen om Nederland in 2050 zo goed mogelijk klimaatbestendig en waterrobuust in te richten. Deze ambitie is uiterlijk in 2020 onderdeel van het beleid en handelen van deze partijen. Belangrijk hierbij is de ontwikkeling van een afwegingskader waarmee de gevolgen van ruimtelijke investeringen voor het overstromingsrisico afgewogen kunnen worden. Het afwegingskader gaat bijvoorbeeld in op de locatiekeuze van nieuwe bebouwing of infrastructuur, vergunningenverlening en investeringsbesluiten. Provincies en gemeenten zijn verantwoordelijk voor de afwegingen. Met pilots zal de komende periode de nodige ervaring worden opgedaan met dit afwegingskader. Zoetwater Voorzieningsniveaus per regio en functie Voldoende zoetwater op het juiste tijdstip, op de juiste plek en van de juiste kwaliteit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van Rijk, regio en gebruikers. Het vereist samenspel in het beheer van het hoofdwatersysteem, het regionale watersysteem en maatregelen bij gebruikers. In de Deltabeslissing Zoetwater wordt daarom voorgesteld om voorzieningenniveaus vast te stellen. Deze maken de beschikbaarheid en kwaliteit van zoetwater zo helder en voorspelbaar mogelijk, onder gewone en extreem droge omstandigheden. Ook geven ze aan waar gebruikers op kunnen rekenen en tot waar de verantwoordelijkheid van de overheid gaat. De voorzieningenniveaus zijn naar verwachting in 2021 voor alle gebieden en voor het hoofdwatersysteem afgesproken en vastgelegd. Uitwerking en uitvoering Verankering van de deltabeslissingen en de voor het Rijk relevante delen van de voorkeursstrategieën gebeurt door vaststelling van een partiële herziening van het Nationaal Waterplan (NWP), in december Met het uitbrengen van DP2015, deze partiële herziening herziening van het NWP en aanpassing van andere plannen van overheden breekt er een nieuwe fase aan van het Deltaprogramma. Het accent verschuift naar de uitwerking en uitvoering. Daar horen nieuwe organisatievormen bij, met behoud van de opgebouwde betrokkenheid en verbondenheid. Wisselwerking De intensieve wisselwerking tussen het nationale programma en de regionale uitwerking blijft in stand. Want juist die wissel werking en de bijbehorende werkwijze vormen volgens velen de meerwaarde van het Deltaprogramma. De deltacommissaris blijft regisseur, aanjager en verbindende factor. De Deltawet is daarbij leidend. De nationale Stuurgroep Deltaprogramma verbindt de betrokken partijen op landelijk niveau en adviseert de deltacommissaris. Ieder deelgebied kiest voor de komende fase een eigen vorm van interbestuurlijk overleg, passend bij de opgaven in het gebied en gericht op het combineren van de opgaven van het Deltaprogramma met andere ambities in de regio. De staf deltacommissaris organiseert de verbindingen op nationaal niveau. Bestuursovereenkomst Deltaprogramma Commitment van alle partijen voor het vervolgproces is van groot belang. De minister van Infrastructuur en Milieu en de koepelorganisaties van provincies, waterschappen en gemeente hebben daarom de Bestuursovereenkomst Deltaprogramma ondertekend. Hiermee spreken ze de intentie uit dat de werkwijze wordt voortgezet. Ook beloven alle overheden in de overeenkomst dat ze de deltabeslissingen en voorkeursstrategieën in hun eigen plannen verankeren. 18 Deltaprogramma Rivieren

19 Kennis en innovatie DP2015 benoemt ook de continue benodigde inzet op kennis ontwikkeling en innovatie. Het Deltaprogramma heeft daarvoor een kennisagenda opgesteld, samen met de betrokken departementen, STOWA2, NWO3 en de Topsector Water, in het Kennis- en Innovatieprogramma Water en Klimaat. Vervolg Deltaprogramma In het vervolg zal het accent van het trekkerschap in de regionale deelprogramma s zoals Delta Rijn en Delta Maas nog meer naar de regio verschuiven. De precieze vorm is nog niet helemaal duidelijk. Bij het deelprogramma Rivieren geldt dat voor de Delta Rijn het accent op de uitwerking en uitvoering ligt van de voorkeursstrategie per riviertak. Voor de Delta Maas is een nadere concretisering en uitwerking op het niveau van de Maas als geheel voorzien. Ook verdere internationale afstemming behoeft de nodige aandacht. Ieder deelgebied kiest voor de komende fase een eigen vorm van interbestuurlijk overleg Bij de programmering en uitvoering van maatregelen staat een integrale aanpak centraal. Voor effectieve oplossingen is het noodzakelijk om opgaven en ambities op het gebied van water en ruimte te verbinden en meekoppel kansen te benutten. Dat geldt bij rivierverruimingsmaatregelen, reguliere dijk versterkingen en zoetwatermaat regelen. Het Hoogwaterbeschermingsprogramma speelt een centrale rol bij de dijkversterkingen. Voor rivier verruimingsmaatregelen kiezen de partijen per project een passende organisatievorm. De kennis en ervaring die het programma Ruimte voor de Rivier heeft opgeleverd, is hierbij van grote waarde. Op deze manier is de governance voor de volgende fase van het Deltaprogramma niet zwaarder dan nodig, wordt de succesvolle aanpak voortgezet en wordt maximaal gebruik gemaakt van de kracht en de samen werking van nationale en regionale netwerken, ook buiten de overheid. DP2015: kortweg DP2015 is te duiden als de start van een nieuwe fase. Na vijf jaar onderzoeken, analyseren en overleggen is het Deltaprogramma met alle partijen samen tot beslissingen gekomen over anders omgaan met waterveiligheid, zoetwater en de inrichting van Nederland: nieuwe normen voor dijken, voorzieningenniveaus voor zoetwater, de steden klimaatbestendig en waterrobuust in Het kabinet wil die beslissingen overnemen, in beleid en wetgeving. Dat gebeurt deels Rijn-Maasdelta Handhaving huidige afvoerverdeling Belangrijk onderdeel van deze deltabeslissing is de verdeling van de Rijnafvoer over de Rijntakken (Waal, Nederrijn-Lek en IJssel). Voor de lange termijn (tot 2100) blijft een maximale afvoer van m³/s voor de Rijn en m³/s voor de Maas het uitgangspunt voor de waterveiligheid. Of het wijzigen van de afvoerverdeling na 2050 als mogelijkheid open blijft of vervalt, zal het Rijk op grond van nader onderzoek rond 2017 in overleg met provincies en waterschappen beslissen. De Rijn-Maasdelta zal ook op lange termijn beschermd blijven met een afsluitbare open stormvloedkering in de Nieuwe Waterweg. De waterpeilen die daarbij horen dienen als uitgangspunt voor alle ruimtelijke en economische ontwikkelingen rond de Nieuwe Waterweg en buitendijkse bebouwing. Intussen vindt onderzoek plaats naar de mogelijkheden om de effectiviteit van de bestaande Maeslantkering te verbeteren. De waterveiligheid rond Hollandsch Diep, Haringvliet en de Merwedes blijft in de toekomst op orde door dijken en niet door aanvullende berging. dit jaar nog. Ook bevat DP2015 een uitvoeringsprogramma, deels een vervolg van wat al gaande was en deels nieuw. Nieuw zijn bijvoorbeeld enkele MIRT-onderzoeken en -verkenningen naar nieuwe rivierverruimingsmaatregelen en de systeemwerking langs de Maas, verkenningen naar de toepassing van slimme combinaties in onder meer IJssel-Vechtdelta en bij Dordrecht, de invoering van flexibel peilbeheer in het IJsselmeer en een geheel nieuw investeringsprogramma voor zoetwater. IJsselmeergebied Flexibel peilbeheer Onderstaande strategische keuzes worden naar verwachting in het rijksbeleid verankerd. De waterafvoer vindt plaats met een combinatie van pompen en spuien bij de Afsluitdijk. Het gemiddelde winterpeil in het IJsselmeer wordt met deze combinatie van pompen en spuien tot 2050 op het huidige niveau gehandhaafd en zal na 2050 alleen beperkt met de zeespiegel meestijgen (10-30 cm) als dit noodzakelijk en kosteneffectief is. De beleidsmatige reservering in het buitendijkse gebied voor een stijging van het winterpeil van 1 meter wordt vervangen door een reservering voor een mogelijke stijging met 10 tot 30 cm. Om het wateraanbod robuuster te maken, wordt gekozen voor flexibel peilbeheer in het IJsselmeer, Markermeer en de zuidelijke Randmeren. Het zomerpeil in het IJsselmeer krijgt op langere termijn mogelijk een grotere bandbreedte, waarbij het tot 30 cm boven het huidige streefpeil kan stijgen (waterbuffer van centimeter). De oevers krijgen zoveel mogelijk een flexibele inrichting, in combinatie met lopende dijkversterkingen, zodat ze bestand zijn tegen toekomstige grotere peilwisselingen. Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 19

20 rijkswaterstaat Het begin Cuperus: Waar moet dit naartoe?, dacht ik toen we begonnen. Het leek wel een Poolse landdag. Ik vroeg me af hoe we uit dit logge lichaam van overleg ooit werkbare instrumenten zouden krijgen. Robberse: Het was de tijd van partijen bij elkaar brengen en de taal vinden om met elkaar te spreken. En beseffen dat achter die taal primaire belangen, reflexen en soms zelfs stokpaardjes zitten. Wel mooi om te zien dat je elkaar uiteindelijk kunt vinden in een gezamenlijk verhaal. Jannita Robberse (links) en Joke Cuperus. Facetimen met de HID s Vanzelfsprekend houden we een rol in het vervolg De hoogste baas van Rijkswaterstaat Zuid-Nederland Jannita Robberse pendelt tussen Den Bosch en Maastricht. Haar collega-hid (hoofdingenieur-directeur) van Rijkswaterstaat Oost-Nederland Joke Cuperus houdt kantoor in Arnhem. Robberse zit voor het Deltaprogramma in de Stuurgroep Maas, Cuperus in de Stuurgroep Rijn. Drukbezette HID s voor wie overleg via de facetimeverbinding op hun ipad een uitkomst is. In het bijzijn van het Rivierenmagazine blikken ze digitaal terug en vooruit op het Deltaprogramma Rivieren. Inbreng RWS Cuperus: Rijkswaterstaat heeft vanuit haar rol als beheerder en bevoegd gezag heel veel medewerkers gedetacheerd naar het Deltaprogramma. Op die manier is een schat aan kennis en ervaring meegegeven. Robberse: Ook hebben we onze kennis ingebracht in de stuurgroepen. Als Rijkswaterstaat kijken we regio-overstijgend naar het hele watersysteem met al z n functies. Daardoor konden we de discussies verrijken en een verbindende kracht zijn tussen de verschillende partijen. Fase voorkeursstrategie Cuperus: In de fase van de voorkeursstrategie kregen we steeds meer focus en gingen we van breed naar smal. Op enig moment zag ik de omslag en besefte ik dat het ons was gelukt. Onze uitvoeringstoets bevestigde dat: daar zijn tot nu toe geen onvoorziene dingen uit naar boven gekomen. Robberse: We hebben nu een voorkeursstrategie uitgezet met een eerste opzet van een maatregelenpakket. Maar we zijn nog lang niet bij de uitvoering. Eerst komt er nog een heel politiek proces. De Kamer Robberse: Het Deltaprogramma komt zoals elk jaar uit op Prinsjesdag. Cuperus: Het wordt heel spannend als de Tweede Kamer zich erover gaat buigen. De vraag is altijd of er nog een lobby komt. Bijvoorbeeld van bewoners die in een retentiegebied komen te wonen of door een hoge dijk hun uitzicht kwijtraken. Het lijkt allemaal redelijk gladjes te gaan maar ik reken me nog niet rijk. Hoe verder Robberse: Ik vind het vanzelfsprekend dat we een rol houden in het vervolg van het Deltaprogramma. Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de rivieren. Cuperus: Het succes van het programma Ruimte voor de Rivier en het Deltaprogramma heeft ons geleerd dat we het samen moeten doen, omdat we het allemaal van belang vinden dat Nederland in de toekomst waterveilig is. 20 Deltaprogramma Rivieren

21 Peter Heij: Onderschat niet het belang van mensen samen brengen ministerie van infrastructuur en milieu Vier jaar vergde de beleidsontwikkelingsfase van het nationale Deltaprogramma. Goed bestede tijd in en met elkaar met een bijzonder resultaat, meent Peter Heij, als directeur-generaal (DG) Ruimte en Water bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu opdracht gever voor het programma. Daar ben ik trots op. Een fundamenteel ander waterveiligheidsbeleid met nieuwe normen voor de keringen op basis van overstromingsrisico s; een nieuwe zoetwaterstrategie en afspraken over hoe in de ruimtelijke ordening rekening wordt gehouden met de wateropgave en met veranderingen in ons klimaat. Dat is kort samengevat het resultaat van het Deltaprogramma. Ambitieus De deltacommissaris biedt het Deltaprogramma 2015 aan aan minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu; daarin zijn de voorstellen voor de delta beslissingen en de voorkeursstrategieën opgenomen. De minister stuurt het op Prinsjesdag naar het parlement als bijstuk bij de begroting. Heij: De minister is heel betrokken bij het nationale Deltaprogramma. Ook is zij ambitieus om onze waterkennis en preventieve aanpak internationaal te vermarkten. Het Directoraat- Generaal Ruimte en Water (DGRW) bereidt een kabinetsreactie voor die integraal in de tekst van het Delta programma 2015 wordt opgenomen. Zo kan er direct worden doorgepakt. Dakpannen De dag na Prinsjesdag komt het kabinet met een wijziging van het bestaande Nationaal Waterplan. Daarin worden het rijksbeleid vastgelegd dat voortvloeit uit de deltabeslissingen en de voorkeursstrategieën en wordt de grondslag gelegd voor de vervolgacties en maatregelen. Vervolgens worden de nieuwe normen wettelijk verankerd in de Waterwet en wordt het wettelijk toetsingsinstrumentarium aangepast. Vanaf 2017 kan de vierde toetsing van de keringen dan worden gedaan volgens de nieuwe normering. Heij: Na Prinsjesdag kunnen we dus direct aan de slag met de uitwerking van de deltabeslissingen en de voorkeursstrategieën. Het onderwerp water leeft, aldus Peter Heij. Credits In de uitwerkingsfase zullen de generieke deelprogramma s Waterveiligheid, Zoetwater en Nieuwbouw en herstructurering van het Deltaprogramma rechtstreeks vallen onder de verantwoordelijkheid van de DG Ruimte en Water. Voor de zes regionale deelprogramma s geldt dat aan de betreffende gebieden voor wie alle credits voor hun rol in de afgelopen fase wordt gevraagd hoe ze zich verder zouden willen organiseren. De eerste geluiden zijn dat ze denken aan voortzetting van de interbestuurlijk verbanden om in de regio s gericht aan de slag te gaan. Over de financiering van maatregelen worden afspraken op maat gemaakt. Heij: Het wordt geen free ride op de middelen uit het Deltafonds. Daarin zit te weinig om alles te kunnen realiseren. Je doet dus straks pas mee aan tafel als je (financiële) inbreng hebt. Water leeft De deltacommissaris blijft de nationale figuur voor het nationale Deltaprogramma. In de volgende fase stimuleert en bewaakt hij dat het programma adaptief, innovatief en integraal blijft. Heij: Onderschat niet het belang van het bij elkaar brengen van mensen, kennis en ervaringen. Vorig jaar was het Deltacongres het op een na grootste congres in Nederland. Het is een teken dat het onderwerp water leeft en dat mensen erbij willen zijn. Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 21

22 kennis Hoogwater in de Worp (Deventer) Kennis voor veilige rivieren Het lijkt simpel: water stroomt van boven naar beneden. Dus: maak de dijken hoger of leg ze verder uit elkaar en er kan meer water door de rivier stromen. Maar zo simpel is het niet. Om nu en straks rivierwater veilig door ons dichtbevolkte land naar zee te kunnen laten stromen, is veel kennis nodig van onze riviersystemen en het klimaat. In het Deltaprogramma Rivieren hebben experts van Rijkswaterstaat, Deltares en een aantal ingenieursbureaus vier jaar hard gewerkt om veel kennis vragen over het riviersysteem en gevolgen van klimaatverandering te beantwoorden. bleek dat het systeem niet geheel betrouwbaar en robuust is. Eind mei is in de Stuurgroep Delta Maas een advies uitgebracht over de wijze waarop de systeemwerking en bescherming langs de Maas het beste geborgd kan worden. Centraal staat de keuze voor een robuust systeem waarbij 37 van de 42 keringen niet meer hoeven te over stromen bij een lagere dan maat gevende rivierafvoer. Door op zeven plekken keringen te verleggen en vijf bergings gebieden (waaronder de Lob van Gennep) te behouden en nog beter in te richten, wordt een te grote toename van de waterstanden in Limburg en verder benedenstrooms voorkomen. Hoeveelheid water Een van de onderzoeksvragen was hoeveel water vanuit Duitsland en België met welke frequentie ons land kan bereiken. Pas als we dat weten kunnen we bepalen of onze rivieren het water veilig kunnen afvoeren. Het KNMI heeft de klimaatscenario s van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) vertaald naar de Nederlandse situatie in relatie met de situatie in België en Duitsland. Op basis daarvan is een voor spelling gedaan voor de maatgevende afvoer. Voor de Maas is de conclusie dat de maat gevende afvoer bij Eijsden in m 3 /s kan bedragen. Voor de Rijn geldt een mogelijke maximale afvoer bij Lobith in 2050 van ongeveer m 3 /s en m 3 /s in het jaar Deze inschatting is gebaseerd op het worst case klimaatscenario. En er is rekening gehouden met aftopping : bij zeer hoge afvoeren overstroomt het grootschalig in Duitsland; daardoor komt er minder water naar ons land dan je zou verwachten op basis van enkel het klimaatscenario. Uiteraard is het van groot belang de toekomstige maatregelprogramma s in Duitsland nauwgezet te volgen, voor de huidige berekeningen is het uitgangspunt gehanteerd dat Duitsland geen verdere dijkverhogingen doorvoert nadat in 2025 het dijksaneringsprogramma daar klaar is. Verdeling Rijnwater Een andere onderzoeksvraag was of bij extreem hoge rivierafvoer de huidige verdeling van het Rijnwater over de verschillende riviertakken Waal, Nederrijn/ Lek en IJssel moet worden aangepast. Op basis van een uitgebreide literatuurstudie en kostenbatenanalyse blijkt daar vooralsnog geen reden voor. Voor de zekerheid wordt een aanvullende studie uitgevoerd. Op basis daarvan wordt in 2017 besloten of de optie om de afvoerverdeling na 2050 te wijzigen open moet worden gehouden of dat deze optie vervalt. Maasvallei De situatie in de Maasvallei is bestudeerd. Na de hoogwaters van 1993 en 1995 is er snel begonnen de waterveiligheid langs de Maas te verbeteren. Als onderdeel daarvan zijn er in de Maasvallei ruim veertig kades aangelegd: die keren het water tot middelhoge afvoeren en zouden moeten over stromen bij extreem hoge afvoeren. Uit een deskundigenanalyse van water veiligheids systeem langs de Maas Tools Om het pakket maatregelen voor de Rijn en de Maas te kunnen beoordelen zijn ver schil lende tools ontwikkeld en ingezet: de internetapplicatie Blokkendoos maakt waterstandseffecten en kosten voor rivierverruimende maatregelen makke lijk toegankelijk. Ook is er een programma voor de inschatting van de kosten voor dijkversterkingsmaatregelen ingezet. Het nationale Deltamodel zal in samenhang de hydraulische effecten berekenen van de voorkeursstrategieën van de regionale deelprogramma s Rivieren, Rijnmond- Drechtsteden en IJsselmeergebied. Het intensieve onderzoek en de tools hebben een grote bijdrage geleverd aan de zoektocht hoe het rivierengebied, zo kostenefficiént mogelijk, veiliger en mooier kan worden en bijdraagt aan mooie en economisch florerende regio s. 22 Deltaprogramma Rivieren

23 governance rivieren Samen kom je verder Samen met alle betrokkenen dezelfde kant opvaren (Sint Andries sluis) De voorkeursstrategieën voor het rivierengebied zijn klaar. Een combinatie van gebiedsspecifieke, concrete maatregelen voor de korte termijn en keuzemogelijkheden voor de langere termijn. Ontstaan vanuit een uniek samenspel van Rijk, provincies, waterschappen en gemeenten. Oplossingen vinden voor een complexe opgave als klimaatadaptatie heeft meer kans van slagen als we samen optrekken in plaats van afzonderlijk, is de gedachte achter het nationale Deltaprogramma. Een belangrijke uitdaging van het Deltaprogramma Rivieren was om samen met alle betrokkenen dezelfde kant op te werken. Dit artikel beschrijft hoe het Deltaprogramma Rivieren de governance heeft georganiseerd en wat het heeft opgeleverd. Aanpak Als het over waterveiligheid gaat zijn de overheden op alle schaalniveaus aan zet. De samenhang in het watersysteem vraagt sturing op bovenregionaal niveau. Daarvoor is veel regionale kennis nodig: van het watersysteem zelf, van kansen voor het meekoppelen van andere functies en draagvlak daarvoor. Wat de waterstanden in de toekomst zullen zijn, is niet honderd procent zeker te voorspellen. Daarom kiest het Delta programma een adaptieve aanpak. De koppeling van waterveiligheid met gebieds ontwikkeling moet op regionaal niveau invulling krijgen. Treffen Voor het Deltaprogramma Rivieren zijn op bestuurlijk niveau de Stuurgroepen Delta Rijn en Delta Maas samengesteld met gedeputeerden, dijkgraven, burgemeesters, wethouders, Rijkswaterstaat, het ministerie van Infrastructuur en Milieu en de voorzitter van de klankbordgroep. De regioprocessen hebben belangrijke bouwstenen opgeleverd voor de voorkeursstrategieën Rijn en Maas. De meerwaarde van deze organisatie is dat de partijen elkaar treffen, hun belan gen en wensen kunnen inbrengen en hun kennis kunnen delen. Joint fact-finding bijvoorbeeld rondom Centraal Holland en over de systeemwerking Maas heeft erg geholpen: om kennislacunes te dichten, maar vooral ook om partijen bij elkaar te brengen en inzicht in elkaars standpunten te geven. Afstemming Door gelijktijdig op verschillende niveaus te werken is de afstemming verbeterd. De regioprocessen koppelden waterveiligheid aan regionale ambities; daardoor zijn de provincies en gemeenten de waterveiligheidsopgave ook als hun eigen uitdaging gaan zien. Voor de waterbeheerders zijn de regioprocessen een platform geweest om de opgaven voor de dijken en hun kennis in te brengen. De deltacommissaris met zijn jaarlijkse voortgangsrapportage aan de Tweede Kamer was daarbij een belangrijke stuwende kracht. Meer Na vier jaar is er een breed gedeeld gevoel bij Rijk en regio dat er gezamenlijk aan een nationaal programma wordt gewerkt. Een nationaal programma dat meer is dan een rijksprogramma en ook meer dan een verzameling regioprogramma s. Er is ruimte voor eigen verantwoordelijkheden en ambities. Tegelijk zijn partijen gebonden aan een gedeelde opgaven en gezamenlijke zoektochten naar effectieve oplossingen. In het rivierengebied moeten op korte termijn de dijken op orde worden gebracht. Vóór 2050 is aanscherping van de beschermings niveaus van de dijken nodig en richting het jaar 2100 ontstaat een nog grotere klimaat opgave door hogere waterafvoeren. Regio en Rijk werken daar samen aan. Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 23

24 maatschappelijke participatie Jan Boelhouwer Onafhankelijk voorzitter van de Klankbordgroep Deltaprogramma Rivieren In het dagelijks leven burgemeester van de gemeente Gilze en Rijen We hebben de stuurgroepen gescherpt H uilende boeren heb ik aan mijn bureau gehad. Ik heb hun leed, verdriet en angst aan den lijve ondervonden. Als Kamerlid en waterwoordvoerder onder meer over de Bocht bij Lent en de Overdiepse Polder en als gedeputeerde van de provincie Brabant, sprak ik persoonlijk met mensen die zich bedreigd voelden door het water. Wanneer ik ze uitnodigde om mee te denken over oplossingen kwamen ze met prachtige presentaties waardoor we in gesprek raakten. Sindsdien weet ik dat maatschappelijke betrokkenheid onvermijdelijk is in elk bestuurlijk traject. Als voorzitter van de Klankbordgroep Deltaprogramma Rivieren (eerst Maas en later ook Rijn) en lid van de Stuurgroepen Delta Maas en Delta Rijn kon ik het maatschappelijke geluid inbrengen. Ik durf de stelling aan dat dankzij onze klankbordgroep het onderwerp laagwater veel beter op de agenda is komen te staan van het nationale Deltaprogramma. In de klankbordgroep bleek hoe afhankelijk onze economie is van voldoende water: voor het koelen van energiecentrales, voor de visserij, de landbouw, de pleziervaart, de natuur, enzovoort. Tot dan was het onderwerp laagwater een ondergeschoven kindje. Verder hebben we grotere en kleine dingen op tafel gelegd: van de meerwaarde van integrale gebiedsontwikkeling en de uitwerking van ruimtelijke kwaliteit, tot een betere doorvaart voor kano s bij Lent. Terugkijkend op twee jaar voorzitterschap ben ik buitengewoon tevreden. De klankbordgroep voelt zich gehoord en serieus genomen en heeft effect gehad op de besluiten van de stuurgroepen. We zijn in hun overleggen nooit lastig geweest, nooit belemmerend, hebben geen extra tijd gekost en geen ultimatums gesteld. We waren opbouwend en zorgden voor een twist in hun denken. We hebben de stuurgroepen gescherpt. Ik hoop dat dat ook wordt gezien. Hoe verder nu het Deltaprogramma 2015 bijna klaar is? Wat mij betreft moet er in elke vorm waarin het programma verder gaat ruimte blijven voor maatschappelijke inbreng. Alleen al omdat de mensen uit de klankbordgroep het verdienen dat hun geluid gehoord blijft. Natuurlijk is het soms lastig, worden er lullige opmerkingen gemaakt en staan partijen soms recht tegenover elkaar. Maar roepen doen ze toch, dan maar beter in een omgeving waarin er wat mee wordt gedaan. Hun geluid voorkomt dat het Deltaprogramma een project wordt dat zich van de maatschappelijke werkelijkheid vervreemdt. 24 Deltaprogramma Rivieren

25 Rivieren blíjven regio s verbinden Deze eerste fase van het Deltaprogramma zit erop, ook voor Rivieren. De voorkeursstrategieën voor de Maas en de Rijntakken zijn opgeleverd en worden samen met het commentaar uit de consultatierondes verwerkt in het Deltaprogramma 2015 (DP2015). Het DP2015 is tijdens Prinsjesdag 2014 aan de Tweede Kamer aangeboden. Dit betekent echter niet dat het Deltaprogramma Rivieren stilvalt. De voorkeursstrategieën Maas en Rijntakken vormen het strategisch kompas voor de verdere uit werking en uitvoering. De rode draad daarin is een krachtig samenspel van dijken en rivierverruiming. Die draad wordt echter niet vanzelf gesponnen. De schop gaat niet overal meteen in de grond. Urgente dijkversterkingen worden natuurlijk uitgevoerd. Maar een aantal voorstellen voor grootschalige rivierverruiming moeten nog verder worden uitgewerkt. Om hierin goede keuzen te maken, blijft er een verbinding tussen de betrokken overheden nodig. Hoe verder we vooruitkijken, hoe meer onzeker de toekomst immers is. Daarom zijn de voorkeursstrategieën niet in beton gegoten. Ze moeten op gezette tijden tegen het licht worden houden. Zijn er veranderingen in de opgave, nieuwe meekoppelkansen, financieringsbronnen dan wel andere inzichten die om herijking van de voorgestelde invulling vragen? Zo zal steeds adaptief een definitieve keuze moeten worden gemaakt voor een specifieke combinatie van dijken en rivierverruiming. Juist daarom is het belangrijk dat we de samenwerking vasthouden, voortbouwend op de manier zoals die opgezet binnen het Deltaprogramma Rivieren. Die wens hoor en proef je in de reacties van alle betrokkenen. Provincies, waterschappen, gemeenten en het Rijk pakken de handschoen op, met betrokkenheid van de klankbordgroepen. Kortom: Rivieren blíjven de regio s verbinden. Lilian van den Aarsen Programmadirecteur Deltaprogramma Rivieren Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 25

26 rivierendag 2014 RIVIEREN DAG 2014 Samen verder met de Voorkeursstrategie Rivieren Laat de Rivieren-community niet verwateren! Die oproep klonk unaniem door tijdens de vierde en tevens laatste Rivierendag van Deltaprogramma Rivieren op 2 juli jl. Voor u staat een trotse programmadirecteur, sprak Lilian van den Aarsen ten overstaan van de bijna 300 aanwezigen in het Nijmeegse Lindenberg Centrum, pal aan de Waal. We hebben samen een hele reis afgelegd, met mooie resultaten. Er ligt nu een advies aan de deltacommissaris waar wij als programmabureau erg trots zijn. Persoonlijk vond ik de opbrengst van joint-factfinding het grootst: samen de feiten op tafel krijgen en vervolgens samen besluiten wat we ermee doen. Gezamenlijke taal Van den Aarsen gaf hierna het woord aan de stuurgroepen. We hebben één gezamenlijke taal ontwikkeld, zei Josan Meijers (voorzitter Stuurgroep Delta Rijn) Hiermee zijn we overigens nog niet klaar. En wat we nodig hebben voor het vervolg, is een lat-relatie tussen overheidspartijen en inwoners. Dankzij het Deltaprogramma werd het op- en afwentelen van problemen op de Maas weer een item, zo sprak Lambert Verheijen (vice-voorzitter Stuurgroep Delta Maas) waarderend. En nu moeten we elkaar niet loslaten. Zeker niet de komende twee jaar voor de uitwerking van het maatregelenpakket. Co-creatie Deltacommissaris Wim Kuijken nam vervolgens uit handen van Josan Meijers en Lambert Verheijen de Voorkeursstrategie Rivieren in ontvangst. Zeer veel dank voor jullie werk dat tot dit advies heeft geleid. Kuijken neemt het advies mee in zijn voorstel richting kabinet. En ik sluit niet uit dat het overgenomen wordt. De voorkeursstrategie is een goed voorbeeld van co-creatie en ik vraag iedereen om mee te doen. Belangrijk voor dat vervolg is om te zorgen voor heel veel draagvlak, zodat wat voorgesteld is ook gerealiseerd wordt. Gevoelige teentjes Omgaan met belangentegenstellingen. Dat was een van de gesprekspunten tijdens de aansluitende paneldiscussie met de regio. Als het probleem in het Waal-gebied tien keer groter is dan het probleem van Roermond, dan moet ik ook tegen mijn inwoners durven zeggen: sorry, maar het probleem van de Waal gaat nu voor, zei Gerard IJff (wethouder Roermond) hierover. We hebben geleerd om 26 Deltaprogramma Rivieren

27 samen een verhaal op te bouwen, vanuit de kaders, zei Jannita Robberse (HID Rijkswaterstaat Zuid-Nederland). Je moet daarbij elkaars gevoelige teentjes kennen, dat helpt enorm. Robberse over de uitdagingen voor het vervolg: We moeten nu laten zien wat het verhaal voorstelt, aan de hand van de vele positieve voorbeelden die er zijn. Koester de gezamenlijkheid en gebruik het Hoogwaterbeschermingsprogramma als motor voor uitvoering, zei Roelof Bleeker (dijkgraaf waterschap Rivierenland). Co-financiering uitvinden Het geld, hoe leg je dat bij elkaar? Ralph de Vries (gedeputeerde Utrecht): Je kunt als provincie belangen met elkaar uitruilen en zo tot gedragen en financierbare plannen komen. Johan Van den Hout (gedeputeerde Noord- Brabant): We zijn co-financiering aan het uitvinden. Gun elkaar wat meer Na de netwerklunch kregen de deelnemers een gevarieerd en interactief middagprogramma voorgeschoteld. Een impressie van de sessies over de Voorkeursstrategie Maas, Rivierverruiming, Rampenbeheersing, Communicatie, Voorkeursstrategie Rijntakken, Dijkversterking, Internationale samenwerking en Sturing Rijk en regio (governance) en de excursie over de Waal, staat in het uitgebreide verslag op Een inspirerende hartenkreet voor het vervolg was: gun elkaar wat meer. Samenwerken Samenwerken, zo vatte de dagvoorzitter Harm Albert Zanting de dag samen tijdens de plenaire afsluiting. En we hebben media genoeg om met elkaar in contact te blijven, zoals de website en de LinkedIn-groep. Ga door met uitwisselen, want anders zijn de goede voornemens binnen een halfjaar vervlogen. En met die gedachte werden de aanwezigen de borrel in gestuurd. Niet verwateren We hebben met elkaar een mooie puzzel gelegd, reageerde Carel Versteeg (gemeente Bernisse). En nu is het zaak om door te pakken, want anders zijn de opbrengsten inderdaad binnen een half jaar verwaterd. Wij zijn betrokken bij zeven van de negen deelprogramma s, vertelde Arnold van Eekhout (waterschap Hollandse Delta). Ik heb vandaag vooral goed opgelet wat onze bovenstroomse buren doen. Waar we straks op moeten letten is dat de uitvoering van de plannen geen vertraging ondervindt ondanks het feit dat er zoveel partijen bij betrokken zijn. Terug naar het voorwoord Rivieren verbinden regio s 27