Verslag evaluatienatuurpact: expertsessie

Transcriptie

1 Verslag evaluatienatuurpact: expertsessie Utrecht, 12 februari 2015 Inleiding De aanleiding voor de expertsessie op 12 februari 2015 is het verder uitwerken van het evaluatiekader voor de evaluatie van het Natuurpact. Het belangrijkste doel van deze sessie is de eerder geformuleerde onderzoeksvragen uit te werken en de bijbehorende informatiebehoeften en indicatoren in kaart te brengen. Deze informatie zal PBL gebruiken om het plan van aanpak voor de evaluatie verder uit te werken. Dit plan zal worden voorgelegd aan de provincies en het Rijk. Zij zullen vervolgens het definitieve plan vaststellen. In deze werksessie zijn in deelsessies de volgende vier onderwerpen besproken: - 1: Vogel- en Habitatrichtlijnen - 2: Kaderrichtlijn Water - 3: Natuurkwaliteit, Natuurnetwerk en algemene Biodiversiteit - 4: Casuïstiek voor nieuwe beleidsstrategieën In deze notitie presenteren we per onderwerp de belangrijkste uitkomsten per deelsessie. 1

2 1 Vogel- en Habitatrichtlijnen Centraal in deze werksessie stond de vraag welke informatie er nodig is om de onderzoeksvragen behorend bij de VHR-doelstellingen te beantwoorden. Het gaat hierbij om informatie over de toegepaste strategieën, resultaat van het beleid (de condities) en de impact van het beleid (doelen) en welke indicatoren er nodig zijn om deze weer te geven. Daarnaast zijn gewenste schaalniveaus van ex-post rapportage besproken en de informatie die nodig is om vooruit te kunnen blikken (exante) naar De onderstaande weergave middels thema s, komt voort uit twee discussierondes met verschillende deelnemers. Schaalniveau: Door de deelnemers is aangegeven dat evaluatie op landelijk niveau niet het primaire doel is, maar dat er juist behoefte is aan een evaluatie per provincie om te achterhalen wat elke provincie bijdraagt aan het landelijke plaatje. Beleidsmakers willen helderheid over hoe hun provincie het doet en wat hun aandeel in het landelijk geheel is. Ze gaven aan dat dit hun kan ondersteunen in het maken van keuzes met betrekking tot het stoppen van beleid of er juist verder in te investeren. Deze keuzes moeten onderbouwd kunnen worden en het moet helder zijn wat de investeringen daadwerkelijk opleveren. Hoewel de deelnemers een evaluatie op provinciaal niveau het meest geschikt vinden, werd er ook gezegd dat een rapportage op landelijk niveau onmisbaar is voor verplichtingen aan de Europese Commissie en andere internationale afspraken. Het detailniveau van de rapportage is van belang; uit de evaluatie moet een niveau van conclusies en aanbevelingen komen waar (provinciale) beleidsmakers daadwerkelijk mee aan de slag kunnen. Er wordt geadviseerd twee versies te publiceren: een uitgebreide meer wetenschappelijke versie met veel details en een breder toegankelijkere versie op hoofdlijnen, met name interessant voor beleid en politiek. 2

3 Wat betreft de vernieuwende strategieën op lokaal (laagste) niveau werd er aangeven dat de beoordeling daarvan meer thuishoort in aparte case studies en dat dat niet hoeft meegenomen te worden in reguliere monitoring en de daadwerkelijke evaluatie. Volgens de deelnemers moet de nadruk van het evaluatie komen te liggen op hoofdzaken, waarbij de evaluatie wel kan dienen als een signalering voor meer vervolg onderzoek van specifieke zaken. Daarnaast zouden trendanalyses op zowel provinciaal als landelijk niveau extra inzichtelijk zijn. Frequentie evaluatie De evaluatierapportage komen eens in de drie jaar uit. Voor provincies ligt dit te ver uit elkaar. Voor dominante factoren - zoals verdroging van gebieden - is het belangrijk deze continu te blijven volgen in plaats van eens per drie jaar. Met metingen frequenter dan 3-jaarlijks kunnen ook duidelijkere trendanalyse worden gedaan. Aanbevolen wordt om zoveel mogelijk jaarlijkse meetreeksen te gebruiken. Nogmaals wordt aangegeven dat hoofdindicatoren thuis horen in de evaluatie, maar uitspraken voor specifieke gevallen niet. De vraag blijft daarbij wel of voor alle gebiedstypen dergelijke specifieke informatie beschikbaar is. Waarschijnlijk zal voor veel gebiedstypen er minder gegevens beschikbaar zijn dan voor de Natura 2000-gebieden. Wat evalueren we, waarom en voor wie? De deelnemers gaven aan dat een uitsplitsing per gebiedstype en strategie wenselijk is. Aangeraden wordt om apart iets te zeggen over Natura 2000 gebieden, NNN, gebieden met agrarisch natuurbeheer en het overige landelijk gebied. Ze willen vooral weten wat/hoe deelfactoren daadwerkelijk bijdragen aan het realiseren van de VHR-doelen. Bovendien is er vraag naar informatie over de biodiversiteit in gebieden waar geen expliciet beleid is. Deze uitsplitsingen zouden liefst per provincie gerapporteerd moeten worden. Er is bij de deelnemers onduidelijkheid over hoe soorten die binnen de VHR, maar buiten Natura 2000 of ANB gebieden vallen meegenomen gaan of kunnen worden in de evaluatie. Er is behoefte aan informatie over de biodiversiteit van gebieden die buiten het natuurnetwerk vallen, zoals agrarische gebieden zonder ANB. Ook is men geïnteresseerd in de wisselwerking tussen natuurgebieden en de omliggende omgeving én het effect van die gebieden op de VHR-doelen. Bovendien is er behoefte aan informatie over gebieden die door de focus op Natura 2000 en de VHR buiten de boot vallen, hoe is de situatie daar nu? Dreigt dit tweederangs natuur te worden? De deelnemers vinden het wenselijk dat in de evaluatie ook onderscheid gemaakt wordt tussen soorten waarop het beleid zeer effectief is geweest dus die succesvol zijn en soorten waar meer aandacht voor nodig is. In respons hierop zou ook meer publieke draagkracht gegenereerd kunnen worden voor soorten waar het niet goed mee gaat. Centraal staat hier dat de waarom vraag niet mag ontbreken waarom doen sommige soorten het goed en andere niet? Er moet helderheid ontstaan over welke strategieën succesvol zijn. Effectiviteit van strategieën: condities De deelnemers hebben behoefte aan duidelijke metingen van de resultaten van specifiek beleid (bijv verdroging en herstelbeheer) aangezien dat momenteel nog onvoldoende plaats vindt. Informatie over ontwikkeling van bijvoorbeeld milieucondities die voor natuur belangrijk zijn, is vaak minder goed beschikbaar dan ontwikkeling in bijvoorbeeld soorten. Ook inzage in beleid dat provincies 3

4 voeren en de voortgang daarvan vinden de deelnemers belangrijk, ook is er de wens over het monitoren van specifieke maatregelen en de effecten daarvan op de doelen. De effectiviteit van maatregelen wordt doorgaans maar marginaal getoetst. Causale verbanden aantonen zal moeilijk blijven, maar door de uitvoering van beleid beter te monitoren kan daar een stap gemaakt worden. Wat betreft het behalen van de VHR-doelen geven deelnemers aan dat er hiervoor geen heldere indicatoren zijn vastgesteld, zeker wat betreft provinciaal niveau. Dat maakt het komen tot een eindbeoordeling van doelrealisatie moeilijk en brengt ook de vraag naar boven welke maatregelen en indicatoren nou daadwerkelijk gemonitord dienen te worden. Vergelijkingen tussen provincies Wat betreft benchmarking wordt er door de deelnemers positief gereageerd en een vergelijking tussen de provincies wordt als erg zinvol gezien. Ook wordt herkent dat een directe vergelijking altijd lastig zal zijn, aangezien de provincies ook allemaal verschillen in hun wensen en eigenschappen. Er wordt opgemerkt dat benchmarking bij de minder ambitieuze provincies wellicht tot weerstand kan leiden en daarom wordt aangegeven dat de term benchmarking en expliciete vergelijkingen tussen provincies vermeden moeten worden. Er is duidelijk aangegeven dat het de wens is om als provincies van elkaar te leren. Ook als dat inhoudt dat sommige provincies een slechte beoordeling kunnen krijgen. Hierover wordt aangegeven dat dat geen probleem zou zijn, mits de betreffende provincie hierover op tijd van op de hoogte wordt gesteld. Heldere communicatie en transparantie worden hierbij als essentieel gezien. Toekomstperspectief: het behalen van doelen Door de deelnemers werd aangegeven dat een tijdige evaluatie wenselijk is, daar er vervolgens bijgestuurd kan worden om de doelen te behalen. Er moet daarvoor wel een duidelijk verhaal zichtbaar zijn, inclusief causale verbanden tussen maatregelen en effecten daarvan. Kijken naar de toekomst en inschatten wat voor effect de huidige strategieën zullen gaan hebben wordt als lastig ervaren door de deelnemers. Desondanks geven de deelnemers aan het belangrijk te vinden om tijdens de evaluatie te weten in hoeverre doelen behaald kunnen worden; zo zou er namelijk tijdig bijgestuurd kunnen worden. Tegelijkertijd geven de deelnemers aan dat er ook altijd een zekere beleidsmatige onzekerheid bestaat, aangezien andere factoren, zoals politiek, ook van invloed zijn op het beleid en daarmee op de doelrealisatie. Trendanalyses worden als geschikt beschouwd om inschattingen te kunnen maken voor de toekomst. Een belangrijk punt voor het behalen van de lange termijn ambities heeft te maken met de doelen die nu gesteld worden. Voor het behalen van de ambities is er momenteel een gebrek aan tussendoelen in agrarisch natuurbeheer, en dit maakt het lastig om wat te zeggen over doelrealisatie. Vanuit de EU zijn er doelen geformuleerd maar die zijn momenteel nog marginaal gekoppeld aan doelen in provincies. Harde lange termijn doelstellingen hebben bij de HR doorgaans voornamelijk betrekking op behoud of toename van oppervlakte - ongeacht de grootte van de toename. Doelen zijn niet consistent onderbouwd en vaak ook zonder termijn waarbinnen ze gehaald moeten zijn. 4

5 2 Kaderrichtlijn Water In deze werksessie stond de vraag welke informatie er nodig is om de onderzoeksvragen behorend bij de KRW-doelstellingen te beantwoorden centraal. Het gaat hierbij om informatie over de toegepaste strategieën, resultaat van het beleid (de condities) en de impact van het beleid (doelen) en welke indicatoren er nodig zijn om deze weer te geven. De deelnemers vonden met name de verschillen tussen provinciale natuurbeleidsstrategieën en aanknopingspunten voor verbetering effectiviteit en efficiëntie van beleid belangrijk. Volgens de deelnemers is daar veel te winnen. De onderstaande weergave middels thema s, komt voort uit twee discussierondes met verschillende deelnemers. Synchronisatie KRW en Natura-2000 processen De deelnemers geven aan dat de KRW doelen heel abstract zijn geformuleerd. Provincies vragen zich hierbij af hoe ze voor een goede invulling op detailniveau kunnen zorgen. De deelnemers gaven aan dat de KRW procedures en de natura 2000-procedures niet synchroon lopen, en dat een synergie tussen de waterdoelen en de natuurdoelen gewenst is. Vanuit provincies kwam de vraag in hoeverre zijn de processen KRW en Natura-2000 zodanig op elkaar afgestemd dat de maatregelen beide kantten uit effectief zijn en de doelen dienen. Ook vroegen de deelnemers zich af hoe ze hiervoor een monitoringsysteem konden inrichten om deze effectiviteit te meten. Sommige de deelnemers maken zich zorgen om een mismatch tussen KRW en Natura-2000 plannen, hoewel de meesten aangaven dat deze mismatch er altijd al was. Hierbij werd verteld dat het bij KRW niet om het hele waterveld gaat maar alleen om de zgn. waterlichamen, en het enkel om de 5

6 kwaliteit gaat en niet de kwantiteit, terwijl bij Natura-2000 breder wordt gekeken. Momenteel is de monitoring en voor KRW en Natura-2000 uit elkaar getrokken, en wordt er ook apart gerapporteerd. Echter, deze mismatch wordt niet door alle participanten herkend, de deelnemers vinden dat er eerst geanalyseerd moet worden in hoeverre er een mismatch (probleem vs constatering) is. Er werd aangegeven dat de doelen (KRW vs. Natura-2000) wel verschillend zijn en dat de maatlatten anders zijn, maar dit wordt niet altijd als een probleem ervaren. Als voorbeeld werd genoemd dat er binnen Rijkswateren weldegelijk wordt gekeken naar waar een koppeling tussen natuur en water mogelijk is, en wordt er wel het maximale uitgehaald om waterkwaliteit en natuur samen te laten gaan. Volgens sommige deelnemers zou een betere afstemming, en hierbij een nauwere samenwerking tussen/binnen (afdelingen van) provincies nuttig zijn. Echter, dit wordt door de deelnemers als een langdurig proces gezien, waarbij doelen in de loop van de tijd worden achterhaald en er bovendien vaak geen overeenstemming ontstaat tussen relevante actoren, zoals provincies en waterschappen. De deelnemers gaven aan dat een multi-actor leertraject hierbij zou kunnen helpen, maar dit punt werd niet uitgebreid besproken. Als tip werd gegeven dat de gegevens uit gebiedsprocessen gebruikt kunnen worden, omdat daar het een en ander bij elkaar komt. Provincies hebben een overzicht van gebiedsprocessen, terwijl waterschappen een overzicht hebben van beheerplannen. Een omgevingsvisie met een koppeling van de diverse plannen is nodig, n.l. 1) natuurbeheerplan dat jaarlijks wordt vastgesteld door provincie, 2) natuurbeheerplan Natura-2000 dat elke 6 jaar wordt vastgesteld, 3) waterplannen van provincie en waterschappen en, 4) KRW-stroomgebiedbeheerplannen. De vraag die hierbij speelt is welke actor (provincie of waterschappen) verantwoordelijk moet zijn voor het harmoniseren van de data; hierbij werd de Unie van Waterschappen als mogelijke verantwoordelijke genoemd. Volgens sommige deelnemers is dit niet gewenst, en moet deze taak bij de provincies of EZ worden gelegd. Schaalniveau Het is de wens van de deelnemers om meer informatie uit te wisselen, met name gegevens over en voorbeelden van lokale projecten waarin samengewerkt wordt (tussen provincies en waterschappen). Er loopt nu nog wel een discussie over wat er precies aan Brussel gerapporteerd moet worden. De deelnemers gaven aan de systematiek van de rapportage door Brussel wordt bepaald, maar de doelen niet. Financiering Er werd aangehaald dat financiering een lastig punt is; het is niet altijd duidelijk welk budget iedere provincie ter beschikking heeft voor monitoring. Als voorbeeld werd provincie Utrecht genoemd; daar is er een tekort voor monitoring. Er is niet uitgebreid hierover gediscussieerd, maar volgens enkele deelnemers komt dit doordat elke provincie een ander beleid (ook voor monitoring) heeft. Hierbij is de wens uitgesproken om als provincies gegevens aan elkaar beschikbaar te stellen en ervaringen uit te wisselen. 6

7 3 Natuurkwaliteit, natuurnetwerk en algemene biodiversiteit In deze werksessie stonden de onderzoeksvragen en de bijbehorende informatiebehoefte voor het beleid gericht op algemene biodiversiteit en het natuurnetwerk centraal. De meeste deelnemers hadden als belangrijkste behoefte om erachter te komen of we wel effectief en efficiënt werken. Daarnaast maken zij duidelijk een onderscheid tussen de informatie en uitkomsten van de evaluatie die relevant is voor het rijk, en wat relevant is voor het leerproces van de provincies. De onderstaande weergave middels thema s, komt voort uit twee discussierondes met verschillende deelnemers. Hoe effectief en efficiënt zijn we? Een van de meest besproken onderwerpen betrof het vaststellen en bijsturen van de effectiviteit en efficiëntie van beleid. Dit is een lastig punt, zoals de provincies aangeven, omdat je niet alles in handen hebt. Het uitbesteden aan maatschappelijke partners kan uiteindelijk het realiseren van de natuurambities versnellen en dus effectief en efficiënt zijn, maar het kan ook zijn dat het juist niet zo is. Hoeveel heb je als provincie nog zelf in handen? Een ander voorbeeld dat genoemd werd ging over natuurgebieden vergroten. Men wil weten of het (1) beter is voor de natuur om meer hectares aan te kopen, (2) als het beter is om meer in te richten, of (3) meer op beheer inzetten. De andere deelnemers zeggen dat je daar niet echt een antwoord op kan vinden, maar je kan wel indicaties geven. De deelnemers willen weten of we de juiste strategieën inzetten om de juiste doelen te behalen. Ook werd er nagedacht over De provincies vragen zich af hoe ze erachter kunnen komen of ze 7

8 hun einddoelen gaan behalen en welke bijsturing eventueel nodig is. Aansluitend hierop vroegen de deelnemers zich af wat er voor 2016 geëvalueerd moet worden. Aan de ene kant is het belangrijk om de einddoelen voor 2027 strak in de gaten te houden, maar men vraagt zich af of het wel zal lukken om binnen nu en 2016 dit proces/systeem naar 2027 op gang te krijgen. Schaalniveau: twee verschillende rapportages Participanten geven aan dat de evaluatie van het natuurpact wel erg gedetailleerd wordt en vragen zich af of deze diepte wel bij het natuurpact hoort? Ook kwam de vraag wie uiteindelijk tevreden moet zijn met de evaluatie: de politieke wereld of de buitenwereld. Verder vroegen ze zich af hoe je de resultaten van je metingen goed en effectief aan het rijk kan weergeven. Er is dus behoefte aan de juiste kennis om de juiste vertaalslag naar het bestuurlijk niveau te maken. Monitoringsdata is heel waardevol, maar iedereen gaat anders om met data. Ze gaven aan dat het rijk vooral meer wil weten over de effectiviteit en efficiëntie en wat voor conclusies we over biodiversiteit kunnen trekken, maar dat onderzoekers en monitors behoefte hebben aan meer informatie. De deelnemers zeggen dus dat er goed moet worden nagedacht over wat wel/niet relevant is voor de tweede kamer, en hoe dit dan weergegeven kan worden in een simpele rapportage. De provincies gaven aan dat er is behoefte aan een onderlinge provinciale benchmark: een rapportage dat weergeeft hoe verschillende provincies het doen. Zo kunnen de provincies onderling vergeleken worden, mits het doel hiervan is om van elkaar te leren en niet om elkaar op af te rekenen. De provincies geven aan dat ze van elkaar willen leren wat wel en niet effectief is, maar het moet geen mogelijkheid tot afrekening worden vanuit het rijk. Ook vroegen de deelnemers zich af wat ze aan elkaar kunnen laten zien. Hierbij werd gesproken over eventuele jaarlijks (vooruitgang) rapportages, waarbij provincies van elkaar kunnen leren. De inhoud van dit zou anders moeten zijn dan hetgeen wat er om de drie jaar geëvalueerd wordt. Echter, wat deze inhoud precies is, is nog een vraag. Verschillende provincies gaven aan dat ze graadmeters gebruiken om uitspraken te doen over biodiversiteit. Echter, deze graadmeters verschillen per provincie, en sommige provincies hebben niet eens graadmeters. De deelnemers waren het er over eens dat als er een onderlinge rapportage moet komen waaruit blijkt hoe de verschillende provincies het wat betreft natuur beleid doen, er een behoefte is aan vergelijkbare graadmeters die ingezet kunnen worden. Bundelen van verschillende monitoringsgegevens De deelnemers gaven aan dat er momenteel van alles gemonitord wordt, via verschillende sporen: VHR, KRW, ANB, etc. Hoe bundel je alle monitoringsgegevens? Hoe kom je erachter of alles (bij elkaar) wel effectief en efficiënt is? Waar blijkt nou uit dat je jouw doel behaald hebt? Er is een vraag naar hoe je al deze monitoringsgegevens kan integreren. Als voorbeeld werd genoemd dat je als provincie je gaat inzetten voor het behoud van een bepaalde soort. Daar worden via verschillende sporen inspanningen voor gedaan. Waaruit blijkt dat je je doel behaald heb? Het hangt wel af van hoe jouw doel is geformuleerd. Als het doel is om een x aantal soorten te bereiken, kan je tellen. Maar als je doel is het verbeteren van de soorten dan wordt het lastig. 8

9 Verder wilt men weten hoe je het verschil tussen de drie groepen (NNN, buiten NNN en natura 2000) meet. Er werd verteld dat er strategieën alleen binnen het NNN worden ingezet, en wil je als provincie ook weten of hetgeen wat je doet buiten het NNN goed is. Een eenvoudige natuurkwaliteitsindex Er is een behoefte aan een eenvoudige natuur kwaliteitsindex. Er zijn nu drie verschillende kwaliteitsindexen (SNL, PBL en Natura 2000), en volgens de deelnemers kunnen die elkaar tegenspreken. Hoe zorg je voor een beleidsrobuuste monitoring? In het verleden is al geprobeerd om te werken naar een simpele kwaliteitsindex, maar dat is complex. Verder werd gezegd dat er niet alleen gekeken moet worden naar de kwaliteitsdoelen, maar ook het proces. Je wilt weten of het proces naar het behalen van de kwaliteitsdoelen soepel (zonder demonstraties op de stoep bijvoorbeeld) verloopt. Definitie biodiversiteit Er is ook behoefte aan een goed en breed gedragen definitie van biodiversiteit. Hierbij werd gezegd dat sommige mensen het bij biodiversiteit hebben over het aantal soorten dat voorkomt, maar het is ook interessant om te weten wat die soorten en beestjes voor nutriënten nodig hebben voor een volwaardig levenscyclus. Ook werd er aangegeven dat de doelen m.b.t. een goede biodiversiteit helder geformuleerd en breed gedragen moeten zijn. Maatschappelijk draagvlak Deelnemers gaven aan dat ze maatschappelijk draagvlak binnen de EHS terug willen zien in de evaluatie. Ze hadden zelf geen idee hoe dat mogelijk zou kunnen zijn, maar vinden het wel belangrijk. Meer informatie over natuurbeheer Er is ook een behoefte aan meer informatie over traditionele beheer. SNL wordt ingezet om erachter te komen of het goed gaat met beheer, maar als SNL aangeeft dat het niet goed gaat met beheer dan blijven de provincies met de vraag hoe dat komt. 9

10 4 Casuïstiek voor nieuwe beleidsstrategieën Introductie In het evaluatieonderzoek is veel aandacht voor vernieuwende beleidsstrategieën in provinciaal natuurbeleid. Het doel is om een aantal praktijkvoorbeelden te selecteren in het kader van het onderzoek naar nieuwe beleidsstrategieën in provinciaal natuurbeleid. Tijdens de eerste sessie zijn rondom de thema s uitnodigingsplanologie en uitvoeringsarrangementen goede voorbeelden geïdentificeerd. Onder uitnodigingsplanologie wordt verstaan dat provincies burgers en bedrijven uitnodigen om een bijdrage te leveren aan natuurrealisatie in hun provincie. Vaak gaat dit onder de noemer van uitnodigingsplanologie, waarbij provincies medewerking willen verlenen aan initiatieven van burgers en bedrijven die ook een bijdrage leveren aan de realisatie van provinciale natuurdoelen. Nieuwe uitvoeringsarrangementen gaat over nieuwe organisatievormen voor de uitvoering van het provinciaal natuurbeleid. Het kan dan gaan om nieuwe partijen die de rol van gebiedsregisseur op zich nemen of de grondverwerving en inrichting van nieuwe natuurgebieden gaan verzorgen. Ook kan het gaan om traditionele partners in het natuurbeleid die nieuwe rollen op zich nemen. Tijdens de tweede sessie staan de thema s proces beheer en natuur inclusieve landbouw centraal. Proces beheer omvat nieuwe vormen van extensief natuurbeheer gericht op het herstel van of het meebewegen met natuurlijke processen. De gedachte is dat deze vorm van natuurbeheer goedkoper is dan het bestaande beheer en bovendien leidt tot betere ecologische resultaten. Natuur inclusieve landbouw gaat over nieuwe manieren om agrariërs in te schakelen bij natuurbeheer. Hierbij gaat het nadrukkelijk om vormen buiten het bestaande agrarisch natuurbeheer (en SNL-regeling). Veelal zoeken provincies daarbij naar instrumenten die een soort mengvorm zijn tussen particulier beheer en agrarisch natuurbeheer, dus aangepast agrarisch gebruik waarmee ook natuurdoelen worden gerealiseerd. In de sessies is de thematiek toegelicht, en zijn door de onderzoekers voorbeelden aangedragen. Daarbij zijn door deelnemers voorbeelden uit hun praktijk aandragen. Hieronder volgt daarvan een overzicht. Sessie 1: Uitnodigingsplanologie en uitvoeringsarrangementen Nieuwe Natuur Flevoland: Voormalige EHS gronden krijgen een nieuwe bestemming. Het Platform Nieuwe Natuur in Flevoland is zowel een digitale als een fysieke ontmoetingsplaats voor projectteams en het programmateam Nieuwe Natuur. Het platform faciliteert het delen van kennis en ervaring ten behoeve van de realisatie van nieuwe natuurprojecten. Natuurpartners in Gelderland: de provincie tracht door partnerovereenkomsten met burgers, bedrijven, gemeenten en maatschappelijke organisaties de PAS (programmatische aanpak stikstof) maatregelen uit te voeren. Particulier initiatief Noord-Holland: Gedeputeerde Staten van Noord-Holland 13 miljoen voor particulier natuurbeheer beschikbaar. Droogmakerij Engewormer: Landeigenaren hebben een collectief en vormen met eigen deskundigheid een natuurgebied. Vanuit de provincie is er de gelegenheid om een opleiding tot natuurbeheerder te volgen. Hondsbosshe zeewering en de Markermeerdijk: De provincie faciliteert extra natuurwaarden. Groen Ontwikkelfonds Noord-Brabant: De provincie financiert externe partijen in de ontwikkeling van natuur. Aanvragen binnen NNN gebieden worden voor 85% van de kosten gefinancierd en 10

11 aanvragen in het provinciale gedeelte voor 50%. Aanvragen voor het groenfonds gaan vaak over grond aankopen en die inrichten. Taskforce natuur & economie Noord-Brabant: Deze verkennen welke bedrijven geïnteresseerd zijn om iets met natuurbeheer te doen. Tot nu toe gaat het vooral om natuur op bedrijfsterreinen. Marker Wadden Flevoland: Natuurmonumenten heeft het initiatief genomen een nieuw gebied te ontwikkelen. Hier werken provincie Flevoland, EZ, Rijkswaterstaat en gemeentes aan samen. Groen manifestatie: 50 partijen hebben dit getekend om actief te blijven nadenken over natuur en mee te werken aan natuur. Gouden Roerdomp: Een aanmoedigingsprijs die initiatieven die goed zijn voor de natuur wil laten zien en delen met andere partijen. Haringvliet: samen gaan van natuur en recreatie. Sessie 2: Procesbeheer en natuur-inclusieve landbouw Nieuwe Natuur Flevoland: Hier worden door verschillende partijen ideeën worden ingediend om natuur te verbeteren. Uiteindelijk zijn er 20 projecten uit voortgekomen en een deel hiervan komt van de agrarische sector. Er is bijvoorbeeld een boer die lid is van een coöperatie en die in het boerenland als natuurboer aan het werk wil. Hij laat koeien grazen in een natuurgebied in contractvorm. Het project wat hij heeft ingediend is goedgekeurd en gaat de komende 3 jaar van start. Voedselbossen en eetbare natuur Flevoland: In de randzone van Almere werken de landschapsbeheerders Flevo landschap en een coöperatie van biologische boeren samen aan natuur voor de stad. Er zijn voedselbossen en eetbare natuur in ontwikkeling en de bedoeling is om dit zoveel op te laten leveren dat het uiteindelijk gaat groeien. Weerribben zuivel: deze zijn sinds eind jaren 90 van intensieve landbouw naar extensieve biologische landbouw gegaan. Ondermaten van Staatsbosbeheer: Hierbij worden verschillende gebieden beheert door agrarische natuurvereniging, waarbij tachtig boeren het beheer van het gebied hebben met 10 hectare per boer. Boeren voor Natuur: een no-input concept waarbij geen bemesting wordt gebruikt nog voer aangevoerd. Dit project vindt plaats in Twente en Gelderland. Het is een pilot die nu 10 jaar bezig is en deze wordt nu in Brussel voorgelegd. Als het daar goedgekeurd wordt kan het overal in Nederland toegepast worden. Dit is interessant voor gebieden waar waterkwaliteit bepalend is voor natuurwaarden in een kerngebied. Proeftuin Natura 2000 Overijssel: Rond Natura 2000 wordt er geëxperimenteerd met lagere bemesting zonder dat dit oude voorschriften betreft. Er wordt gekeken naar hoe het ook kan. Het is een pilot die het omhoog krijgen van grondwaterkwaliteit als doel heeft. In Oost-Groningen worden akkerbouw afspraken gemaakt om van perceelranden akkervriendelijke randen te maken. Hierdoor lijkt er een herstel te komen bij weidevogels. Werkgroep kiekendief Groningen: hierbij is het initiatief genomen om gewasresten te laten staan, deze restanten worden weggegeten door vogels. 11

12 Bij stichting Veldleeuwerik maken boeren afspraken met Retail organisaties. Niet alleen de overheid stimuleert maar ook de markt. Sterker nog clubs als Friesland Campina hebben misschien nog wel meer invloed. Boeren passen bedrijfsvoering aan (de markt jaagt aan) en het zou kunnen dat de meeste boeren in Nederland uiteindelijk gaan lijken op wat nu biologisch is. Dus op dat moment kun je als provincie los gaan laten. Boeren helpen bij de EHS Noord-Brabant: Grond wordt niet aangekocht maar blijft landbouwgrond onder eigendom van de boer met bepaalde kwalitatieve verplichtingen voor natuurrealisatie. Hiervoor worden zoekgebieden gecreëerd, de eisen worden in percentages aangegeven, waardoor de boeren zelf kunnen bepalen waar ze welke natuurwaarden willen in hun gebied. Verder worden er geen bestrijdingsmiddelen gebruikt en zitten er regels aan de bemesting. De waardedaling van het land wordt afgekocht. De Brabantse zorgvuldigheidsscore: hierbij wordt landbouw beter geïntegreerd bij natuur. Landbouw is geen last meer. Dit is een plus op de wettelijke regels die er al zijn. Enter is een pilot met particulieren waarbij grond op de markt is gezet als een alternatief op de EHS. De grond is niet naar conventionele partijen gegaan. Er was een vrije inschrijving en een andere omgang met aankoopbedragen en wat je terugkrijgt voor subsidie ook werden er bepaalde randvoorwaarden gesteld. Mensen konden er vrij op inschrijven. Verschillende partijen hebben er op in geschreven, conventionele TBO s maar ook andere partijen. Uiteindelijk heeft een coöperatie van twee boeren, een slager en een raamdecoratiebedrijf het gekregen. De natuurdoelen in het gebied zijn niet hoog het is een moerasachtig gebied waarbij grootschalige natuur moet worden gecreëerd dat op een aantal stukken natuurkwaliteit moet bieden. Building with Nature: hierbij laten ze wind en water het werk doen in de duinen. Dynamisch kustbeheer is niet nieuw maar twee dijken zorgen voor meer dynamiek, er is een toename van de natuur en een waarborging van veiligheid. Hetzelfde is ook het geval bij projecten als Ruimte voor de Rivier. Waterhouderij Walcheren: boeren op het zoute en brakke kwel hebben zoet water nodig en dat zit vooral in de duinen. Niet al het water kan daar weggehaald worden dus er wordt nu gekeken naar opvangen van zoet regenwater in natuurgebieden Dit water kan dan weer geleverd worden aan boeren. Terreinbeheerders hebben dan inkomen uit terrein en voorkomen dat de boeren het grondwater leegtrekken. Hiervoor moet je wel flexibel worden met je peilbeheer en het proces actief vergroten. 12