HET VLAAMS TAALDECREET EN HET VRIJ VERKEER VAN WERKNEMERS IN DE EUROPESE UNIE

Transcriptie

1 FACULTEIT RECHTSGELEERDHEID ACADEMIEJAAR HET VLAAMS TAALDECREET EN HET VRIJ VERKEER VAN WERKNEMERS IN DE EUROPESE UNIE MASTERPROEF VAN DE OPLEIDING MASTER IN DE RECHTEN INGEDIEND DOOR ELIAS COUVREUR PROMOTOR: PROF. DR. MARC DE VOS COMMISSARIS: PHILIPPE CULLIFORD

2

3 Faculteit Rechtsgeleerdheid Academiejaar Het Vlaams Taaldecreet en het vrij verkeer van werknemers in de Europese Unie Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Elias Couvreur Promotor: Prof. Dr. Marc De Vos Commissaris: Philippe Culliford

4

5 VOORWOORD In de eerste plaats wil ik mijn promotor Marc De Vos bedanken voor het aanreiken van het interessante en actuele onderwerp van het Vlaams Taaldecreet. Ook mijn nicht Marie Holvoet mag ik niet vergeten om me van op afstand, toen ik op Erasmus in Parijs verbleef, warm te maken voor het onderwerp. Zij was het namelijk die met Chris Engels het arrest Las heeft bepleit voor het Hof van Justitie in Luxemburg en haar verontwaardiging over het huidige Taaldecreet niet onder stoelen of banken stak. Verder ben ik nog mijn vader dank verschuldigd voor het nalezen van deze thesis. Ondanks het feit dat deze thesis zowel in lengte als in techniciteit meer van hem vergde dan de thesis die ik in mijn opleiding geschiedenis schreef, las hij hem ook nu met veel plezier. Ook mijn zus Anna wil ik bedanken voor het opmaken van mijn voorblad en tot slot wil ik ook mijn broer Arthur vermelden. Ik sluit namelijk mijn studententijd met deze thesis af terwijl hij volgend jaar zelf aan een universitaire opleiding begint. Met deze vermelding hoop ik dat hij over enkele jaren ook mij in zijn voorwoord niet zal vergeten. En aangezien ik nu toch reeds mijn hele familie heb vermeld, zou het nogal ondankbaar zijn om me niet tot die andere persoon te richten zonder wie ik nooit aan deze thesis had kunnen beginnen: merci mama. Verder wil ik nog de blauwe regen in de tuin van mijn kot bedanken wiens bloemen net bloeiden op het moment dat ik de eindsprint voor deze thesis inzette. Hun geur die door het open raam naar binnen kwam, gaf mij de moed om door te gaan. Ook Club Brugge verdient een vermelding voor het winnen van de titel op de dag dat ik dit voorwoord schreef. Elias Couvreur, Gent, mei 2016 i

6 ii

7 INHOUDSTAFEL VOORWOORD... I INHOUDSTAFEL... III INLEIDING... 1 DEEL I: HET VLAAMS TAALDECREET EN ANDERE TAALREGELINGEN IN DE EUROPESE UNIE HET VLAAMS TAALDECREET... 3 Afdeling I. Inleiding... 3 Afdeling II. Het Vlaams Taaldecreet vóór het arrest Las Overzicht Toepassingssfeer Bescheiden en documenten Sanctie... 7 Afdeling III. Het arrest Las De feiten Beoordeling Afdeling IV. Het Vlaams Taaldecreet vandaag Voorstel en ontwerp van decreet Het vernieuwde Vlaams Taaldecreet ANDERE TAALREGELINGEN IN DE EUROPESE UNIE Afdeling I. Inleiding Afdeling II. Frankrijk Afdeling III. Spanje Afdeling IV. Italië Afdeling V. Roemenië Afdeling VI. Bulgarije Afdeling VII. Slowakije Afdeling VIII. De Baltische staten Afdeling IX. Polen Afdeling X. Slovenië Afdeling XI. Besluit DEEL II: HET VLAAMS TAALDECREET: EEN INBREUK OP HET VRIJ VERKEER VAN WERKNEMERS? iii

8 EERSTE RECHTSVRAAG: HOUDT HET VLAAMS TAALDECREET EEN BELEMMERING VAN HET VRIJ VERKEER VAN WERKNEMERS IN? Afdeling I. Europeesrechtelijke stand van zaken Afdeling II. Toetsing Vlaams Taaldecreet Toetsing Vlaams Taaldecreet in het arrest Las Toetsing Vlaams Taaldecreet vandaag TWEEDE RECHTSVRAAG: BESTAAN ER RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE VASTGESTELDE BELEMMERING? Afdeling I. Inleiding Afdeling II. Het vergemakkelijken van communicatie Europeesrechtelijke stand van zaken Toetsing Vlaams Taaldecreet A. Toetsing Vlaams Taaldecreet in het arrest Las B. Toetsing Vlaams Taaldecreet vandaag Afdeling III. Het promoten van een officiële taal Europeesrechtelijke stand van zaken A. Vóór het verdrag van Lissabon B. Na het verdrag van Lissabon Het beginsel van nationale identiteit Zaak Runevic-Vardyn en Wardyn Blik op de toekomst Toetsing Vlaams Taaldecreet A. Toetsing Vlaams Taaldecreet in het arrest Las B. Toetsing Vlaams Taaldecreet vandaag Het arrest Gauweiler en het begrip constitutionele identiteit Vergelijking met Litouwen, Polen en Slowakije Afdeling IV. De handhaving van taaldiversiteit Inleiding Europeesrechtelijke stand van zaken Toetsing Vlaams Taaldecreet A. Toetsing Vlaams Taaldecreet in het arrest Las Conclusie van advocaat-generaal Jääskinen Uitspraak van het Hof van Justitie B. Toetsing Vlaams Taaldecreet vandaag iv

9 Afdeling V. Besluit DERDE RECHTSVRAAG: IS HET VLAAMS TAALDECREET WEL PROPORTIONEEL? Afdeling I. Inleiding Afdeling II. De geschiktheidsvereiste Europeesrechtelijke stand van zaken Toetsing Vlaams Taaldecreet A. Toetsing Vlaams Taaldecreet in het arrest Las B. Toetsing Vlaams Taaldecreet vandaag De bescherming van werknemers Het vergemakkelijken van administratieve controles De bescherming van de officiële taal Afdeling III. De noodzakelijkheidsvereiste Europeesrechtelijke stand van zaken Toetsing Vlaams Taaldecreet A. Toetsing Vlaams Taaldecreet in het arrest Las Draagwijdte van het Taaldecreet a. De bescherming van werknemers b. Het vergemakkelijken van administratieve controles c. Het promoten van een officiële taal De sancties in geval van niet-naleving B. Toetsing Vlaams Taaldecreet vandaag Draagwijdte van het Taaldecreet a. De taal in arbeidsovereenkomsten in grensoverschrijdende situaties b. De voorrang van de Nederlandse versie van de arbeidsovereenkomst c. Andere arbeidsdocumenten in grensoverschrijdende situaties De sancties in geval van niet-naleving a. De sanctie van voorlopige niet-tegenwerpelijkheid als alternatief.. 92 b. De sanctie van relatieve nietigheid als alternatief c. Penale en administratieve geldboetes ALGEMEEN BESLUIT BIBLIOGAFIE v

10 INLEIDING 1. Het gebeurt niet dikwijls dat een uitspraak van het Europees Hof van Justitie uitgebreide aandacht krijgt in de Belgische pers. Die eer viel wel te beurt aan het Vlaams Taaldecreet in de dagen na 16 april De Standaard schreef Poolse of Engelse versie van arbeidscontract moet kunnen 1, De Tijd had het over Vlaanderen moet taalregels in arbeidscontracten bijsturen 2 en La Libre Belgique over Décret flamand sur l'emploi des langues au travail contraire à la liberté de circulation Op 16 april 2013 had het Hof van Justitie in het arrest Las namelijk geoordeeld dat het Vlaams Taaldecreet niet verenigbaar was met het Europees vrij verkeer van werknemers. 4 In 2013 bestond het Taaldecreet net veertig jaar en had zich dus waarschijnlijk een beter verjaardagscadeau kunnen wensen. Het had in die veertig jaar tijd een storm van Franstalig protest, twee arresten van het Grondwettelijk Hof, meermaals gemor van werkgevers overleefd én het was er in geslaagd om al die tijd onder de radar van het Europees Hof van Justitie te blijven. Maar het zwaard van Damocles, zoals het Europees gemeenschapsrecht genoemd wordt door Bruno De Witte 5, moet zoals altijd ooit naar beneden vallen. 3. Het arrest Las maakte het bestaan van het Vlaams Taaldecreet niet onmogelijk maar maakte duidelijk dat enkele essentiële kenmerken ervan dienden aangepast te worden. De Vlaamse decreetgever treuzelde niet en had reeds op 14 maart 2014 een reparatiedecreet klaar. Nagenoeg alle auteurs die over deze aanpassing schrijven, zijn echter van mening dat het Taaldecreet veel te miniem is aangepast en geloven dat een nieuwe veroordeling door het Hof van Justitie niet uitgesloten is. Het doel van deze thesis zal er in bestaan om na te gaan of dit inderdaad het geval is. 4. Om deze vraag te beantwoorden zal ik in het eerste deel van deze thesis beginnen bij het onderwerp waar het allemaal om draait: het Vlaams Taaldecreet. Hierbij geef ik 1 G. Tegenbos, Poolse of Engelse versie van arbeidscontract moet kunnen, De Standaard, 17 april 2 E. Cleeren, Vlaanderen moet taalregels in arbeidscontracten bijsturen, De Tijd, 17 april 2013, 3 X, Décret flamand sur l'emploi des langues au travail contraire à la liberté de circulation, La Libre Belgique, 16 april 2013, 4 Anton Las v. PSA Antwerp NV, 12 juli 2012, C-202/11. 5 B. De Witte, Language Law of the European Union: Protecting or Eroding Linguistic Diversity? in R. Craufurd Smith (ed.), Culture and European Law, Oxford, Oxford University Press, 2004, p

11 een overzicht van de relevante bepalingen van het Taaldecreet zoals die bestonden net vóór de veroordeling door het Hof van Justitie. Vervolgens overloop ik deze veroordeling in het arrest Las en eindig ik met de aanpassingen die de Vlaamse decreetgever heeft aangebracht aan het Taaldecreet. Hierna zal ik ook het taalbeleid van enkele andere lidstaten van de Europese Unie onder de loep nemen. 5. Het tweede (en grootste) deel van deze thesis zal ik besteden aan de hamvraag; namelijk of het Vlaams Taaldecreet vandaag al dan niet nog steeds een inbreuk vormt op het Europees vrij verkeer van werknemers. Er zijn reeds enkele interessante bijdragen met dikwijls tegengestelde meningen verschenen over het arrest Las en de aanpassingen aan het Taaldecreet door het reparatiedecreet. Het lijkt me dan ook interessant om deze visies met elkaar te vergelijken. 6. Maar nog interessanter lijkt het mij om eens op een gestructureerde manier deze vraag naar de compatibiliteit van het Taaldecreet met het vrij verkeer van werknemers te behandelen. De verschenen artikels gaan telkens louter in op de specifieke probleempunten van het huidig Taaldecreet. Ik geloof echter dat het nuttig kan zijn om de klassieke aanpak te hanteren waarop het Europees Hof van Justitie een dergelijke vraag aanvat, of toch zou moeten aanvatten. Ik zal dan ook in dit deel eerst nagaan of het Vlaams Taaldecreet een belemmering inhoudt op het vrij verkeer om vervolgens na te gaan of het Hof van Justitie rechtsvaardigingsgronden aanvaardt voor deze belemmering. Ten slotte zal ik dan ingaan op de moeilijkste vraag, namelijk of het Vlaams Taaldecreet na het reparatiedecreet wel proportioneel is. 2

12 DEEL I: HET VLAAMS TAALDECREET EN ANDERE TAALREGELINGEN IN DE EUROPESE UNIE 1. HET VLAAMS TAALDECREET AFDELING I. INLEIDING 7. De eerste Belgische staatshervorming van 1970 voegde een uitzondering op artikel 30 van de Grondwet toe dat bepaalt dat het gebruik van de in België gesproken talen vrij is. 6 Die uitzondering is ingeschreven in het toenmalige artikel 59bis, 3 (huidig artikel 129, 1) van de Grondwet en kent aan de gemeenschappen de bevoegdheid toe om het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en het personeel te regelen. 8. Enkele CVP-leden van de pas opgerichte Cultuurraad van de Nederlandse Cultuurgemeenschap 7 maakten meteen van deze bevoegdheid gebruik en lieten een voorstel uitwerken door Roger Blanpain, die als adviseur voor de studiedienst van de Landelijke Bedienden Centrale werkte en gevraagd was om gestalte te geven aan het elementaire recht van de Vlaamse werknemer om in zijn taal te worden aangesproken 8. Over zijn drijfveer voor het uitwerken van dit voorstel schreef hij het volgende: De culturele gaafheid van ons volk kan niet beveiligd worden indien werkgevers en werknemers, bij de vervulling van hun dagelijkse taak, hun eigen taal niet gebruiken als gewoon middel tot vertolking van hun denkwijze tegenover derden. Dat er nog altijd een taalmuur is voor onze Vlaamse werknemers, die evenzeer een discriminatie inhoudt, ligt voor de hand. De hoogste tijd dus om de scheve situatie recht te trekken De wil om het Nederlands te beschermen in arbeidsverhoudingen was niet louter de wil van Blanpain of de christelijke zuil, maar kon toen rekenen op een brede consensus, ook bij werkgevers die opkwamen voor de vernederlandsing van het sociaaleconomische leven in Vlaanderen dat in die tijd nog in hoge mate Franstalig 6 I. De Weerdt, T. De Pelsmaeker, F. Judo, I. Plets, J. Smets en O. Wouters, Taalgebruik in het bedrijfsleven, Antwerpen, Maklu, 2010, p Deze raad werd opgericht in 1971 en zou in 1980 vervangen worden door het Vlaams Parlement. 8 R. Blanpain, Het Taalgebruik voor de Arbeidsverhoudingen, Die Keure, Brugge, 2011, p Ibid., p

13 gekleurd was. 10 In Vlaanderen werd de toenmalige taalregeling, die werd geregeld door de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken 11, namelijk ontoereikend geacht. Die federale regeling liet immers te veel ruimte voor vrije vertalingen, waarbij in de praktijk vastgesteld werd dat dit meestal resulteerde in Franstalige arbeidscontracten. 12 Ook de sanctieregeling bleek niet efficiënt, omdat documenten die in de verkeerde taal werden opgesteld, steeds retroactief konden worden vervangen De Cultuurraad van de Nederlandse Cultuurgemeenschap opteerde dan ook resoluut voor de vernederlandsing van het bedrijfsleven 14 en nam op 19 juli 1973 het Vlaams Taaldecreet, ook wel gekend als het Septemberdecreet, aan. 15 Dit decreet werd in de eerste jaren onder druk van het pas opgerichte Arbitragehof (nu Grondwettelijk Hof) gedeeltelijk ingeperkt en aangepast maar bleef tot aan het arrest Las van 16 april 2013, waarin het Taaldecreet werd veroordeeld door het Hof van Justitie, grotendeels ongecontesteerd Om een duidelijk antwoord te kunnen geven op de vraag of het Vlaams Taaldecreet in zijn huidige vorm al dan niet nog steeds een inbreuk vormt op het Europees vrij verkeer van werknemers, is het van belang om zowel de bepalingen van het decreet van vóór het arrest Las te overlopen als de aanpassingen die de Vlaamse decreetgever maakte in zijn reparatiedecreet van 14 maart R. Renard, De vernederlandsing van het bedrijfsleven, Ons Erfdeel 1978, p De gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken, BS 2 augustus D. Cuypers en H. Verschueren, Zaak C-202/11, Las, Tijdschrift voor Europees en economisch recht 2013, p I. Deweerdt, T. De Pelsmaeker, F. Judo, I. Plets, J. Smets en O. Wouters, Taalgebruik in het bedrijfsleven, Antwerpen, Maklu, 2010, p. 108; R. Blanpain, The use of languages in employment relations in the European member states. The Anton Las v. PSA Antwerp Case, European Labour Law Journal 2013, nr. 4, p. 330; T. De Pelsmaeker en E. Vandenbossche, Het decreet van 14 maart 2014 tot wijziging van het zogenaamde Septemberdecreet : een oplossing met beperkte houdbaarheidsdatum, Tijdschrift voor Bestuurswetenschappen en Publiekrecht 2016, nr. 1, p R. Blanpain, Taaldecreet is niet strijdig met vrij verkeer werknemers, De Juristenkrant, 28 september 2011, p Decreet van 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers, alsmede van de voor de wet en de verordeningen voorgeschreven akten en bescheiden van de ondernemingen, BS 6 september D. Cuypers en H. Verschueren, De aanpassing van het Vlaams Taaldecreet na het arrest van het Hof van Justitie in de zaak-las: een juridisch kaartenhuis, RW , nr. 23, p

14 AFDELING II. HET VLAAMS TAALDECREET VÓÓR HET ARREST LAS 1. Overzicht 12. De belangrijkste bepalingen uit het Vlaams Taaldecreet, ten tijde van haar veroordeling in het arrest Las, waren de artikelen 1, 2, 5 en Hieronder geef ik ze mee in een overzicht. Belangrijk in het achterhoofd te houden bij deze sectie is dat deze bepalingen vandaag op sommige vlakken gewijzigd zijn. Artikelnummer Inhoud Tekst Art. 1 Art. 2 Art. 5 Toepassingssfeer (I) Toepassingssfeer (II) Bescheiden en documenten Dit decreet is van toepassing op de natuurlijke personen en rechtspersonen die een exploitatiezetel in het Nederlandse taalgebied hebben. Het regelt het taalgebruik voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers, alsmede voor de wettelijk voorgeschreven akten en bescheiden van de ondernemingen (...) De te gebruiken taal voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers, alsmede voor de wettelijk voorgeschreven akten en bescheiden van de ondernemingen, is het Nederlands. Worden door de werkgever in het Nederlands gesteld: alle wettelijke voorgeschreven akten en bescheiden van de werkgevers (...), alle documenten welke bestemd zijn voor hun personeel. Zo de samenstelling van het personeel zulks rechtvaardigt en op eenparige aanvraag van de werknemers-leden van de ondernemingsraad of bij ontstentenis van een ondernemingsraad op eenparige aanvraag van de syndicale afvaardiging of bij ontstentenis van beide op verzoek van een afgevaardigde van een representatieve vakorganisatie dient de werkgever evenwel bij de berichten, mededelingen, akten, getuigschriften en formulieren bestemd voor het personeel, een vertaling te voegen in één of meer talen (...) Art. 10 Sancties De stukken of handelingen, die in strijd zijn met de bepalingen van dit decreet, zijn nietig. De nietigheid wordt ambtshalve door de rechter vastgesteld. (...) De nietigverklaring kan geen nadeel berokkenen aan de werknemer en laat de rechten van derden onverminderd. De werkgever is aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door zijn nietige stukken of handelingen ten nadele van de werknemer of van derden (...) 17 Terug te vinden in gearchiveerde versie 3 van het huidige Vlaams Taaldecreet, beschikbaar op i=dd+as+rank&numero=1&table_name=wet&cn= &caller=archive&fromtab=wet&la= N&ver_arch=003. 5

15 2. Toepassingssfeer 13. Het Vlaams Taaldecreet regelt alle sociale betrekkingen tussen werkgevers en werknemers. Onder sociale betrekkingen vallen alle mondelinge en schriftelijke individuele en collectieve contacten tussen de werkgever en werknemer in rechtstreeks of onrechtstreeks verband met de tewerkstelling of als de betrekkingen tussen werkgever en werknemer in de vorm van bevelen, mededelingen, publicaties, dienstvergaderingen of personeelsvergaderingen, sociale dienst, arbeidsgeneeskundige dienst, maatschappelijke werken, vervolmakingscursussen, disciplinaire procedure, onthaal en andere Met andere woorden, het betreft alle verhoudingen die plaatsvinden in hiërarchisch verband tussen de werkgever of zijn aangestelden en de werknemer. 19 Hieronder worden ook alle mondelinge betrekkingen begrepen Bescheiden en documenten 15. In deze sociale betrekkingen tussen werkgever en werknemer moeten alle bescheiden en documenten in het Nederlands worden opgemaakt, wat uiterst ruim moet worden opgevat: dit omvat de aanwervingsovereenkomst, de addenda daarbij, de opzeggingsbrief, de ontslagbrief, individuele rekeningen en loonstaten, loonplannen, aandelenoptieplannen, alle policies die een werkgever naast het arbeidsreglement aankondigt en zelfs s die regels bevatten over de na te leven procedure bij het nemen van vakantie In bepaalde gevallen kan de werkgever echter toch verplicht worden om vertalingen toe te voegen aan de verplicht in het Nederlands opgestelde documenten. 22 Die verplichting werd ingevoerd met het oog op de veiligheid van buitenlandse 18 Cass. 22 april 2002, RW , nr. 39, p T. De Pelsmaeker en E. Vandenbossche, Het decreet van 14 maart 2014 tot wijziging van het zogenaamde Septemberdecreet : een oplossing met beperkte houdbaarheidsdatum, Tijdschrift voor Bestuurswetenschappen en Publiekrecht 2016, nr. 1, p Voor een diepgaandere bespreking van wat allemaal onder sociale betrekkingen moet worden verstaan, zie C. Engels, Het taalgebruik in de onderneming Eerste deel, JTT 2014, nr. 1196, p C. Engels, Het taalgebruik in de onderneming Eerste deel, JTT 2014, nr. 1196, p Zie voor een meer diepgaande bespreking R. Blanpain, Het Taalgebruik voor de Arbeidsverhoudingen, Die Keure, Brugge, 2011, p ; C. Engels. Het taalgebruik in de onderneming Tweede deel, JTT, 2014, nr. 1197, p

16 werknemers, en dan specifiek voor gastarbeiders. 23 De voorwaarden daarvoor worden bepaald in artikel 5, tweede lid van het Vlaams Taaldecreet: - een vertaling is enkel mogelijk indien de samenstelling van het personeel dit rechtvaardigt; - de aanvraag moet gebeuren op eenparig verzoek van de werknemersleden van de ondernemingsraad of, bij ontstentenis van een ondernemingsraad, op eenparig verzoek van de syndicale afvaardiging of, bij ontstentenis van beide, op verzoek van een afgevaardigde van een representatieve vakorganisatie; - het moet gaan om berichten, mededelingen, akten, getuigschriften en formulieren bestemd voor het personeel. 17. Deze aanvraag moet schriftelijk gebeuren, elk jaar vernieuwd worden en binnen de maand worden meegedeeld aan de bevoegde controlerende ambtenaren De rechtspraak aanvaardt echter ook dat werkgevers op eigen initiatief en dus zonder vraag van de ondernemingsraad en/of zonder specifieke rechtvaardiging vanuit de samenstelling van het personeel, vrijwillig vertalingen kunnen toevoegen. Engels argumenteert hiervoor: Vermits dergelijke vertalingen niet verboden zijn, zijn ze toegelaten 25, en staaft dit met twee recente voorbeelden uit de rechtspraak Sanctie 19. Het Taaldecreet bepaalt dat de stukken die werden opgesteld in strijd met dit decreet nietig zijn. 27 Gelet op het openbare orde-karakter van de taalwetgeving, gaat het om een absolute nietigheid, die door de rechter ambtshalve moet worden vastgesteld. 28 Dat betekent dat de rechter geen acht mag slaan op de in de verkeerde taal opgestelde documenten en dat hij geen rekening mag houden met de inhoud ervan. 29 Ze kan in elke stand van het geding worden ingeroepen, vanzelfsprekend ook zonder dat de 23 R. Blanpain, Het Taalgebruik voor de Arbeidsverhoudingen, Die Keure, Brugge, 2011, p Artikel 5, derde lid van het oud Vlaams Taaldecreet. 25 C. Engels. Het taalgebruik in de onderneming Tweede deel, JTT, 2014, nr. 1197, p Arbrb. Brussel 2 juli 2007, nr /05 en Arbrb. Brussel 3 juni 2008, nr / Artikel 10 Vlaams Taaldecreet. 28 I. Deweerdt, T. De Pelsmaeker, F. Judo, I. Plets, J. Smets en O. Wouters, Taalgebruik in het bedrijfsleven, Antwerpen, Maklu, 2010, p Cass. 31 januari 1978, TSR 1978, p Voor een recente toepassing, zie: Arbh. Antwerpen 17 december 2013, Limb.Rechtsl. 2014, p

17 partijen daartoe aanstalten hebben gemaakt en zelfs zo zij het erover eens zijn om dit niet naar voren te brengen. 30 Het nietige stuk kan niet worden gerepareerd door een vertaling van het document in de juiste taal (het Nederlands). 31 De absolute nietigheid mag de werknemer wel geen schade toebrengen, 32 maar de werknemer kan zijn vordering wel op deze bepaling enten. 20. Deze sanctie kan in de praktijk zwaar doorwegen. Zo is het ontslag om dringende reden dat wordt gegeven in een verkeerde taal bijvoorbeeld nietig en de eventuele opheffing van die nietigheid heeft slechts uitwerking vanaf de dag van de vervanging. Dit betekent in de praktijk dat de werkgever die de verkeerde taal hanteerde meestal te laat komt met de Nederlandstalige vertaling. 33 Artikel 35 Arbeidsovereenkomstenwet bepaalt immers een termijn van drie werkdagen voor het ontslag om dringende reden en drie werkdagen voor de betekening van de ingeroepen redenen. Indien de werkgever de overeenkomst toch beëindigt, mag de werknemer geen nadeel lijden. Dit betekent dat de werkgever in de praktijk de normale opzeggingsvergoeding moet betalen, hoe ernstig de aangevoerde reden ook moge zijn Een ander voorbeeld van de drastische gevolgen van deze sanctie zien we in een arrest van het arbeidshof van Brussel van 25 maart In deze zaak werd een clausule, waarbij de toepassing van een stock option plan werd uitgesloten bij ontslag, nietig geacht wegens schending van de taalvereisten. Op deze manier werd aan de werknemer rechten toegekend die hij helemaal niet zou gehad hebben mocht de taalregeling gerespecteerd geweest zijn. Door bepaalde voorwaarden uit het stock option plan niet toe te passen, vindt Engels dat er volledig voorbij wordt gegaan aan het tussen de partijen afgesproken evenwicht van rechten en plichten en voorwaarden Naast deze sanctie van de absolute nietigheid voorziet het Vlaams Taaldecreet ook in strafsancties: een gevangenisstraf van 8 dagen tot 1 maand en een geldboete tussen de 30 Arbh. Brussel 17 december 2013, JTT 2014, p Dit in tegenstelling tot de nietigheid van artikel 52 van de gecoördineerde wetten van 18 juli 1966 op het gebruik van de talen in bestuurszaken, BS 2 augustus Artikel 10 Vlaams Taaldecreet. 33 D. Cuypers en H. Verschueren, De aanpassing van het Vlaams Taaldecreet na het arrest van het Hof van Justitie in de zaak-las: een juridisch kaartenhuis, RW , nr. 23, p Arbh. Brussel 1 juni 2010, JTT 2010, Arbh. Brussel 25 maart 2005, Soc.Kron. 2007, p C. Engels, Het taalgebruik in de onderneming Tweede deel, JTT, 2014, nr. 1197, p

18 26 en 500 frank (te vermenigvuldigen met de opdeciemen). 37 Daarnaast kunnen de controlediensten ook administratieve geldboetes opleggen aan werkgevers die het Taaldecreet schenden, 38 wat echter nagenoeg nooit gebeurt. 39 De mogelijke gevangenisstraffen, die nooit meer werden uitgesproken, werden echter door het reparatiedecreet van 14 maart 2014, naar aanleiding van de veroordeling in het arrest Las, geschrapt uit het Taaldecreet maar dat wordt later besproken. AFDELING III. HET ARREST LAS 23. Op 16 april 2013 oordeelde het Europees Hof van Justitie dat enkele bepalingen van het Vlaams Taaldecreet in strijd zijn met het Europees vrij verkeer van werknemers. 40 Het belang van dit arrest kan niet onderschat worden: het kan enerzijds als een princiepsarrest voor de hele Europese Unie worden beschouwd 41 en anderzijds vormde het de directe aanleiding voor de eerste grote hervorming van het Vlaams Taaldecreet in veertig jaar tijd, in de vorm van het reparatiedecreet van 14 maart In deze afdeling zal weliswaar uitvoerig worden ingegaan op de feiten van de zaak Las maar zal slechts kort worden ingegaan op de uiteindelijke uitspraak van het Hof, en zelfs helemaal niet op de conclusie van advocaat-generaal Jääskinen. Hun precieze argumentatie zal echter uitvoerig verder in deze thesis worden besproken, en samen met een analyse van de Europeesrechtelijke stand van zaken naast het huidige Vlaams Taaldecreet gelegd worden. 1. De feiten 25. In de zaak Las vroeg de arbeidsrechtbank van Antwerpen in een prejudiciële vraag aan het Europees Hof van Justitie of de verplichting om in Vlaanderen alle documenten in internationale arbeidsrelaties in het Nederlands op te stellen een inbreuk vormt op het vrij verkeer van werknemers Artikel 12 Vlaams Taaldecreet. 38 Artikel 11 Vlaams Taaldecreet. 39 R. Blanpain, Het Taalgebruik voor de Arbeidsverhoudingen, Die Keure, Brugge, 2011, p Anton Las v. PSA Antwerp NV, 12 juli 2012, C-202/ D. Cuypers en H. Verschueren, De aanpassing van het Vlaams Taaldecreet na het arrest van het Hof van Justitie in de zaak-las: een juridisch kaartenhuis, RW , nr. 23, p Ontwerp van decreet tot wijziging van de artikelen 1, 2, 4, 5, 12 en 16 van het decreet van 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen werkgevers en de werknemers, Parl.St. Vl.Parl , nr. 2340/1, p Arbrb. Antwerpen 18 januari 2011, nr. 09/8353/A. 9

19 26. Deze zaak ging om een geschil over de opzeg -en bonusvergoeding van Anton Las, een Nederlandse Chief Financial Officer van de NV PSA Antwerp, een Singaporese onderneming die een exploitatiezetel had in de Antwerpse haven. Bij zijn indiensttreding in 2004 kwamen Las en PSA Antwerp in de arbeidsovereenkomst een opzeggingsvergoeding van negen maanden overeen, die lager was dan de wettelijke opzeggingsvergoedingen bepaald in artikel 82, 3 Arbeidsovereenkomstenwet. 44 Verder kwamen ze ook nog een bijkomende bonusvergoeding overeen waarvan de voorwaarden werden bepaald in een bonusplan. Zowel de arbeidsovereenkomst als het bonusplan werden echter opgesteld in het Engels. De directeur van PSA Antwerp, waarmee Anton Las de arbeidsovereenkomst tekende, was namelijk van Singaporese afkomst en sprak geen Nederlands. Daardoor was het Engels de enige gemeenschappelijke taal tussen de directeur en Las Op 7 september 2009 werd Anton Las ontslagen en werd hem een opzeggingsvergoeding uitbetaald van ,04 EUR, zoals was overeengekomen in de arbeidsovereenkomst. De ontslagbrief waarmee dit gebeurde, was echter in het Engels opgesteld. Ook werd er geen bonus aan Las uitbetaald voor zijn laatst gewerkte jaar aangezien zijn evaluatie van maart 2009, eveneens in het Engels, negatief was uitgevallen. 28. Las startte echter een gerechtelijke procedure om een aanvullende opzeggingsvergoeding, berekend volgens de formule Claeys 46, van ,73 EUR te bekomen en ook een bonus van ,66 EUR. Hiervoor beriep hij zich op de nietigheid van het akkoord over de opzeggingsvergoeding in de arbeidsovereenkomst en de evaluaties over het toekennen van de bonus, beide wegens schending van het Vlaams Taaldecreet. 44 Las viel ingevolge artikel 82, 5 Arbeidsovereenkomstenwet in de categorie van de hoogste bedienden waardoor zijn opzeggingstermijn bij indiensttreding bij overeenkomst kon worden vastgelegd. Cuypers en Verschueren stellen dat het enigszins ironisch is dat deze bepaling ondertussen is opgeheven door de wet op het eenheidsstatuut van 26 december Het artikel dat de controverse uitgelokt heeft, is dus reeds uit de Belgische rechtsorde verdwenen voor ontslagen vanaf 1 januari Het is echter niet zo dat het arrest zijn relevantie hierdoor verloren heeft, want er zijn nog heel wat andere clausules en arbeidsgerelateerde documenten die onder het Taaldecreet vallen, uit D. Cuypers en H. Verschueren, De aanpassing van het Vlaams Taaldecreet na het arrest van het Hof van Justitie in de zaak-las: een juridisch kaartenhuis, RW , nr. 23, p L. Potvin-Solis, Le décret flamand sur l emploi des langues face à la primauté du droit de l Union: quand l identité linguistique belge s efface devant la libre circulation des travailleurs, R.A.E.-L.E.A. 2013, nr. 2, p Wat neerkomt op twintig maanden loon, ingevolge het vroegere artikel 82, 3 Arbeidsovereenkomstenwet. 10

20 29. Zijn werkgever, PSA Antwerp, riep vervolgens de strijdigheid in van het Vlaamse Taaldecreet met het Europees vrij verkeer van werknemers, dat door het taalvereiste in het Taaldecreet op een ongeoorloofde manier belemmerd zou worden. Daardoor zou de Engelstalige arbeidsovereenkomst toch moet worden toegepast. De Antwerpse arbeidsrechtbank volgde dit verzoek en stelde de volgende prejudiciële vraag aan het Europees Hof van Justitie: Is het Taaldecreet strijdig met artikel 39 EG-Verdrag en vrij verkeer van werknemers in de mate dat het een onderneming in Vlaanderen oplegt om bij de aanwerving van een werknemer met een internationaal karakter alle documenten die betrekking hebben op de arbeidsrelatie op te stellen in het Nederlands, op straffe van nietigheid? Beoordeling 30. In haar antwoord op 16 april 2013 stelde het Hof van Justitie in de eerste plaats vast dat het Vlaams Taaldecreet een belemmering van het vrij verkeer van werknemers inhield. 48 Vervolgens aanvaardde het Hof echter de drie doelstellingen van het Taaldecreet die door de Belgische regering 49 werden ingeroepen als rechtmatige doelstellingen van algemeen belang: 1) het bevorderen en stimuleren van het gebruik van het Nederlands, als één van de officiële talen van de lidstaat België, 2) de sociale bescherming van werknemers en 3) het vergemakkelijken van administratieve controles. 50 Die doelstellingen vond het Hof echter niet evenredig 51 : het Taaldecreet ging volgens haar verder dan strikt noodzakelijk is voor het bereiken van de drie doelstellingen Verzoek om een prejudiciële beslissing, ingediend door de arbeidsrechtbank Antwerpen (België) op 28 april Anton Las tegen PSA Antwerp NV, voorheen Hesse Noord Natie NV (Zaak C-202/11), Publicatieblad van de Europese Unie, 23 juli Anton Las v. PSA Antwerp NV, 12 juli 2012, C-202/11, rechtsoverweging In het kader van de institutionele verhoudingen binnen de Unie kon enkel de Belgische regering in deze zaak tussenkomen en niet de Vlaamse regering. Vlaanderen is immers geen lidstaat van de EU en de Belgische regering vertegenwoordigt bij de Europese instellingen in beginsel alle geledingen van deze lidstaat. De Vlaamse regering kan enkel tussenkomen indien deze zelf partij is bij het geschil. Cuypers en Verschueren vinden dit, gezien de inhoud van de discussie, vreemd omdat daardoor de Vlaamse regering niet rechtstreeks de argumenten ter verdediging van het Vlaamse Taaldecreet bij het Hof kon uiteenzetten, uit D. Cuypers en H. Verschueren, De aanpassing van het Vlaams Taaldecreet na het arrest van het Hof van Justitie in de zaak-las: een juridisch kaartenhuis, RW , nr. 23, voetnoot Anton Las v. PSA Antwerp NV, 12 juli 2012, C-202/11, rechtsoverweging De geschiktheidstest sloeg het Hof van Justitie over. 52 Anton Las v. PSA Antwerp NV, 12 juli 2012, C-202/11, rechtsoverweging

21 31. Het Hof van Justitie gaf ook mee hoe het Vlaams Taaldecreet in haar ogen zowel de bescherming van de Nederlandse taal kan beogen als het garanderen van een volwaardige wilsovereenstemming: Bovendien zou een regeling van een lidstaat die niet alleen zou voorschrijven dat zijn officiële taal moet worden gebruikt voor arbeidsovereenkomsten met een grensoverschrijdend karakter maar bovendien zou voorzien in de mogelijkheid om daarnaast in een door alle betrokken partijen begrepen taal een rechtsgeldige versie van dergelijke overeenkomsten op te stellen, minder ingrijpen in het vrije verkeer van werknemers dan de in geding zijnde regeling, maar toch geschikt zijn om de doelstellingen van die regeling te waarborgen Het Hof van Justitie stelde dus dat de principiële verplichting om de arbeidsovereenkomst op te stellen in het Nederlands gerust behouden kon blijven. Daarnaast moest Vlaanderen echter in de mogelijkheid voorzien om ook een rechtsgeldige arbeidsovereenkomst op te stellen in een taal die beide partijen verstaan. Dit voorstel hield dus een beperking in van de loutere wilsautonomie van de partijen, waaronder de vrijheid om zelf een taal te kiezen, en hield daardoor rekening met de gevoeligheden die aan de basis van het Taaldecreet lagen. 54 Zoals reeds gezegd wilde men met het Vlaams Taaldecreet in 1973 namelijk vermijden dat werkgevers een taal, meestal het Frans, aan hun werknemers oplegden. Dit voorstel van het Hof hield dan ook in dat er weliswaar een taal mag gekozen worden, maar dat dit een taal moet zijn die beide partijen, en dus ook de werknemer, kunnen begrijpen. 33. In het beschikkend gedeelte van het arrest besloot het Hof dat artikel 45 VWEU zich verzet tegen de verplichting om arbeidsovereenkomsten met een grensoverschrijdend karakter uitsluitend op te stellen in de officiële taal van de gefedereerde eenheid van een lidstaat, op straffe van door de rechter ambtshalve aan te voeren nietigheid van deze overeenkomsten. 55 Opvallend is dat het Hof zich beperkte tot de arbeidsovereenkomst, waardoor het antwoord van het Hof een engere werkingssfeer 53 Anton Las v. PSA Antwerp NV, 12 juli 2012, C-202/11, rechtsoverweging D. Cuypers en H. Verschueren. De aanpassing van het Vlaams Taaldecreet na het arrest van het Hof van Justitie in de zaak-las: een juridisch kaartenhuis, RW , nr. 23, p Anton Las v. PSA Antwerp NV, 12 juli 2012, C-202/11, beschikkend gedeelte. 12

22 heeft dan de vraag van de arbeidsrechtbank en de conclusie van de advocaat-generaal die beide verwijzen naar alle documenten die bij de aanwerving worden opgesteld. 56 AFDELING IV. HET VLAAMS TAALDECREET VANDAAG 1. Voorstel en ontwerp van decreet 34. Het arrest Las, dat voor een grote leemte zorgde in het Vlaams Taaldecreet, noopte de Vlaamse decreetgever tot snel handelen. Reeds op 3 oktober 2013 dienden enkele leden van de oppositie een voorstel van decreet in om het Vlaams Taaldecreet te hervormen. 57 Met dit voorstel wilden ze het voortaan mogelijk maken dat alle wettelijk voorgeschreven akten en bescheiden van de werkgevers en alle documenten die bestemd zijn voor hun personeel, opgesteld kunnen worden in een andere taal dan het Nederlands, onder de voorwaarde dat er van die wettelijke documenten een Nederlandstalige versie bestaat. In geval van een verschil tussen de taalversies zou de versie in het Nederlands als rechtsgeldig document gelden Dit voorstel is opvallend omwille van verschillende redenen. In de eerste plaats stelt het voor om niet louter voor arbeidsovereenkomsten in de mogelijkheid van een rechtsgeldige versie in een andere taal te voorzien, maar ook voor alle andere arbeidsdocumenten. Daarnaast stelt het geen restricties aan de te gebruiken taal; het zou dus perfect kunnen gaan om een andere taal dan een officiële taal van de Europese Unie. Ten slotte wil het voorstel ook tegemoet komen aan praktische problemen die ondernemingen, die actief zijn in het internationale handelsverkeer, ondervinden. Hiervoor wilden de indieners de regeling ook van toepassing verklaren op documenten die betrekking hebben op de verhouding tussen de ondernemers en hun cliënten, zoals facturen. 36. Dit voorstel van decreet werd echter verworpen. 59 De Vlaamse regering diende op 6 januari 2014 zelf een ontwerp van decreet in 60 dat uiteindelijk leidde tot het reparatiedecreet van 14 maart D. Cuypers en H. Verschueren, De aanpassing van het Vlaams Taaldecreet na het arrest van het Hof van Justitie in de zaak-las: een juridisch kaartenhuis, RW , nr. 23, p Voorstel van decreet van 3 oktober 2013 (S. van Rouveroij e.a.) houdende wijziging van het decreet van 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers, Parl.St. Vl.Parl , nr. 2198/1. 58 Ibid., p Ontwerp van decreet tot wijziging van artikel 1, 2, 4, 5, 12 en 16 van het decreet van 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de 13

23 2. Het vernieuwde Vlaams Taaldecreet 37. Belangrijk is dat de Vlaamse decreetgever uitdrukkelijk heeft bepaald dat het uitgangspunt van het aangepaste Taaldecreet hetzelfde blijft als vóór het arrest Las. 62 Het Nederlands moet nog steeds op straffe van nietigheid gebruikt worden voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers wanneer de exploitatiezetel van de werkgever in het homogeen Nederlandse taalgebied is gelegen Naast de mogelijkheid voor werknemersvertegenwoordigers om te verzoeken om voor andere documenten een vertaling toe te voegen in één of meer talen, wat vroeger ook reeds mogelijk was 64, werd er door het reparatiedecreet een nieuwe regeling uitgewerkt die geïnspireerd is op de suggestie van het Hof van Justitie in het arrest Las. Voor individuele arbeidsovereenkomsten met een grensoverschrijdend karakter wordt er voortaan voorzien in de mogelijkheid om in onderling akkoord bijkomend een rechtsgeldige vertaling op te maken in een officiële taal van de EU 65 of van een EER-lidstaat 66, voor zover die taal door beide partijen wordt begrepen. 67 Indien er verschillen bestaan tussen beide taalversies heeft het Nederlandstalige document voorrang Volgens het decreet is er echter enkel sprake van een grensoverschrijdend karakter en kan er dus enkel een beroep worden gedaan op de nieuwe regeling voor zover de werknemer: werknemers, alsmede van de door de wet en de verordeningen voorgeschreven akten en bescheiden van de ondernemingen, Parl.St. Vl.Parl , 14 februari 2014, Verslag, nr. 2340/2, p Ontwerp van decreet tot wijziging van de artikelen 1, 2, 4, 5, 12 en 16 van het decreet van 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen werkgevers en de werknemers, Parl.St. Vl.Parl , nr. 2340/1. 61 Decreet tot wijziging van artikel 1, 2, 4, 5, 12 en 16 van het decreet van 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers, alsmede van de door de wet en de verordeningen voorgeschreven akten en bescheiden van de ondernemingen, BS 22 april Ontwerp van decreet tot wijziging van de artikelen 1, 2, 4, 5, 12 en 16 van het decreet van 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen werkgevers en de werknemers, Parl.St. Vl.Parl , nr. 2340/1, p Artikel 5, 1 en artikel 10, eerste lid Vlaams Taaldecreet. 64 Deze bepaling werd nu ondergebracht onder artikel 5, 3 Vlaams Taaldecreet. 65 De 24 officiële talen van de Europese Unie zijn: Bulgaars, Deens, Duits, Engels, Ests, Fins, Frans, Grieks, Hongaars, Iers, Italiaans, Kroatisch, Lets, Litouws, Maltees, Nederlands, Pools, Portugees, Roemeens, Sloveens, Slowaaks, Spaans, Tsjechisch en Zweeds. 66 Dat zijn IJsland, Noorwegen en Liechtenstein. 67 Artikel 5, 2 Vlaams Taaldecreet. 68 Artikel 5, 4 Vlaams Taaldecreet. 14

24 1. ofwel in een andere EU- of EER-lidstaat woont; 2. ofwel in België woont en gebruik gemaakt heeft van zijn recht op vrij verkeer van werknemers of van de vrijheid van vestiging gewaarborgd door het Europese recht; 3. ofwel onder het vrij verkeer van werknemers op grond van een internationaal of supranationaal verdrag valt Zoals gezegd is de regeling ook beperkt tot individuele arbeidsovereenkomsten. In tegenstelling tot wat het voorstel van decreet vooropstelde, blijven andere schriftelijke en mondelinge sociale betrekkingen tussen werkgever en werknemer en de wettelijk voorgeschreven akten en bescheiden van ondernemingen, zoals facturen, onderworpen aan de voorheen bestaande regeling. 41. Ten slotte paste de Vlaamse decreetgever ook de strafsancties aan. De gevangenisstraf werd afgeschaft, er kan vanaf nu alleen een penale geldboete van 50 tot 500 EUR (te vermenigvuldigen met de opdeciemen) worden opgelegd 70 en/of een administratieve geldboete van 100 tot EUR. 71 Verder werd ook de verjaringstermijn van de openbare vordering van twee naar vijf jaar gebracht. 72 De absolute nietigheidssanctie blijft evenwel behouden ANDERE TAALREGELINGEN IN DE EUROPESE UNIE AFDELING I. INLEIDING 42. In zijn conclusie in de zaak Las van 12 juli 2012 ging advocaat-generaal Jääskinen ook kort in op de taalwetgevingen van andere lidstaten van de Europese Unie. Zo zei hij: Volgens de informatie waarover ik beschik, voorziet het overgrote deel van de wetgevingen van de lidstaten niet in verplichtingen betreffende het taalgebruik in het kader van arbeidsverhoudingen. Bij mijn weten bestaan er in 17 van 25 lidstaten 74 geen taaleisen die vergelijkbaar zijn met die in het Vlaams taaldecreet, maar is een 69 Artikel 5, 2, tweede lid Vlaams Taaldecreet. 70 Artikel 12 Vlaams Taaldecreet. 71 Artikel 11 Vlaams Taaldecreet. 72 Artikel 16 Vlaams Taaldecreet. 73 Artikel 10 Vlaams Taaldecreet. 74 Hij beschikte niet over gegevens van Cyprus en Luxemburg. 15

25 dergelijke verplichting geldend recht in 8 lidstaten. 75 Onder deze 8 lidstaten begreep hij Frankrijk, Letland, Litouwen, Polen, Roemenië, Slovenië en Slowakije, alsook de verschillende taalgebieden van het Koninkrijk België Verder verwees ook de Vlaamse overheid in deze zaak ter rechtvaardiging van het Vlaams Taaldecreet naar Litouwen, Polen en Slowakije als voorbeelden van lidstaten waar wetgevingen bestonden die in arbeidsverhoudingen een bepaalde taal oplegden. 77 Daarnaast haalde de Vlaamse decreetgever in de memorie van toelichting bij het reparatiedecreet van 14 maart 2014 enkele taalwetgevingen van andere Europese lidstaten aan: De aanmoediging en waardering van de taal kan worden teruggevonden in de regelgeving van talrijke Europese lidstaten. Zo denken we onder andere aan de bepalingen hierover in de Spaanse grondwet, de Bulgaarse Grondwet, de Franse loi n o du 4 août 1994 relative à l emploi de la langue française, de Roemeense Legea privind folosirea limbii romane in locuri, relatii si institutii publice, Bucuresti, 12 noiembrie 2004, Nr. 500 en de Italiaanse Legge di 15 Dicembre 1999, n. 482 Norme in materia di tutela delle minoranze linguistiche storiche pubblicata nella Gazzetta Ufficiale n. 297 del 20 dicembre Ten slotte verwijzen ook enkele auteurs die onderzoek hebben gevoerd naar het Vlaams Taaldecreet naar andere lidstaten die ook taalverplichtingen opleggen. 79 Het lijkt me dan ook interessant om deze wetgevingen van nader te gaan bekijken en na te gaan of hun taalvereisten inderdaad vergelijkbaar zijn met het Vlaams Taaldecreet. AFDELING II. FRANKRIJK 45. Frankrijk wordt zowel door de advocaat-generaal, als door de Vlaamse decreetgever en ook door verschillende auteurs 80 aangehaald als voorbeeld van een lidstaat waar er, 75 Conclusie van 12 juli 2012 van advocaat-generaal N. Jääskinen, bij arrest van 16 april 2013, Anton Las v. PSA Antwerp NV, C-202/11, paragraaf Ibid., voetnoot Ibid., paragraaf Ontwerp van decreet van 6 januari 2014 tot wijziging van artikel 1, 2, 4, 5, 12 en 16 van het decreet van 19 juli 1973 tot regeling van het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en de werknemers, alsmede van de door de wet en de verordeningen voorgeschreven akten en bescheiden van de ondernemingen, Parl.St. Vl.Parl , nr. 2340/1, p B. De Witte, Internal Market Law and National Language Policies in K. Purnhagen en P. Rott (eds.), Varieties of European Economic Law and Regulation Liber Amicorum for Hans Micklitz, Springer, 2014, p. 422; E. Cloots, National Identity in EU Law, Oxford, Oxford University Press, 2015, p X, ECJ Case C-202/11 (Anton Las v PSA Antwerp NV), European Labour Law Network, 16

26 net als in Vlaanderen, ook een wetgeving van kracht is die taalverplichtingen inzake arbeidsrelaties oplegt aan private ondernemingen. 46. Frankrijk heeft op het vlak van taalmaatregelen een gelijkaardig parcours als Vlaanderen afgelegd. 81 Waar het Vlaams Taaldecreet ook volgde op een grondwetwijziging, werd in Frankrijk in 1992 een eerste zin aan artikel 2 van de Grondwet toegevoegd dat bepaalt dat La langue de la République est le français. 82 Hierop volgend werd in 1994 de Loi Toubon 83 gestemd die verschillende taalmaatregelen inhield. Oorspronkelijk was de wet vooral bedoeld als een beschermmiddel tegen de andere regionale talen van Frankrijk maar vandaag is het vooral bedoeld om de Franse taal te beschermen tegen de dominantie van het Engels. 84 De wet regelt het taalgebruik in verschillende domeinen waaronder de media, de handel, het onderwijs maar ook in arbeidsrelaties. 47. De volgende documenten moeten in ondernemingen ingevolge de wijzigingen van de Loi Toubon aan de Franse Code du Travail in het Frans opgesteld worden: - De arbeidsovereenkomst; 85 - Het règlement d intérieur 86 waarin de rechten en plichten van de werknemers worden geregeld; 87 ngs/prm/191/v detail/id 3019/category 12/index.html; B. De Witte, Internal Market Law and National Language Policies in K. Purnhagen en P. Rott (eds.), Varieties of European Economic Law and Regulation Liber Amicorum for Hans Micklitz, Springer, 2014, p. 422; E. Cloots, National Identity in EU Law, Oxford, Oxford University Press, 2015, p Het is enigszins ironisch te noemen dat ze een gelijkaardig parcours hebben afgelegd. Oorspronkelijk was de drijfveer van het Vlaams Taaldecreet namelijk net om de dominantie van de Franse taal in te perken, waar in Frankrijk dan weer het Engels als een bedreiging werd en wordt gezien. 82 Article 2, 1 er phrase de la constitution française, 83 Loi n du 4 août 1994 (FR), relative à l emploi de la langue française, JO 5 août 1994, 84 De Franse taalcommissie somt de gevolgen van die dominantie op: L usage injustifié de l anglais au détriment du français a des conséquences d une part sur la cohésion sociale au sein de l entreprise, d autre part sur la productivité et la sécurité au travail. Certaines organisations syndicales dénoncent l imposition de l anglais qui suscite des situations de stress, voire de discrimination, Délégation générale à la langue française et aux langues de France, Rapport au Parlement sur l emploi de la langue française, Ministère de la Culture et de la Communication, 2013, p. 27, 85 Article L , 1 er alinéa du code du travail. 86 Article L , 1 er alinéa du code du travail. 87 De Direction générale du Travail begrijpt hieronder: les notes de service et tous autres documents portant prescriptions générales et permanentes dans les matières régies par le règlement intérieur (réglementation d hygiène et de sécurité, règles relatives à la discipline), Direction générale du Travail (DGT), Votre droit au français dans le monde du travail, p