1. Inleiding. 2. Regionale gevolgen

Transcriptie

1 Brussel, 18 december 2008 S412/08 Klimaatverandering en veiligheid: Aanbevelingen van de hoge vertegenwoordiger en vervolg op het verslag van de hoge vertegenwoordiger en de Commissie inzake klimaatverandering en internationale veiligheid 1. Inleiding In maart 2008 hebben de hoge vertegenwoordiger en de Europese Commissie een gezamenlijk verslag aan de Europese Raad voorgelegd waarin de gevolgen van de klimaatverandering voor de internationale veiligheid werden geanalyseerd. De Europese Raad was ingenomen met dat verslag, en heeft verzocht om verdere aanbevelingen voor passende vervolgstappen. De EU is het juiste kader om vorderingen met de klimaat/veiligheidsagenda te bewerkstelligen. Klimaatverandering is een fundamentele uitdaging, en moet worden geïntegreerd in het buitenlands- en veiligheidsbeleid en de desbetreffende instituties van de EU. Het onderwerp heeft bijzondere aandacht gekregen in het verslag van de hoge vertegenwoordiger aan de Europese Raad van december 2008 over de toepassing van de Europese veiligheidsstrategie. Het secretariaat-generaal van de Raad en de Commissie hebben nauw samengewerkt met de komende voorzitterschappen van de EU en met anderen om ten vervolge van het verslag van maart een stappenplan op te stellen. De aanbevelingen in dit verslag zijn gebaseerd op die werkzaamheden, met name op de regionale en thematische analyse van de Commissie, de lidstaten en anderen, alsmede de deskundigheid van het maatschappelijk middenveld en van denktanks. De drie belangrijkste aanbevelingen van het verslag zijn: meer gedetailleerd onderzoek naar de veiligheidsimplicaties op regionaal niveau; integratie van die analyses in onze mechanismen voor vroegtijdige waarschuwing; en een intensievere dialoog met derde landen en organisaties. 2. Regionale gevolgen Klimaatverandering zal de bestaande factoren voor instabiliteit verhevigen, en kan leiden tot geschillen over handelsroutes, maritieme zones en hulpbronnen die voorheen ontoegankelijk waren. Aanpassing is van essentieel belang. De integratie van de aanpassing aan klimaatverandering in de ontwikkelingssamenwerking zal kwetsbare samenlevingen helpen het hoofd te bieden aan de extra druk die klimaatverandering met zich brengt. Eerste casestudy's die in 2008 zijn verricht inzake het Midden-Oosten, Afrika en Centraal-Azië hebben risico's voor ontwikkeling en veiligheid aan het licht gebracht. De bevindingen worden hieronder samengevat. De volgende stap moet zijn dat er studies worden gemaakt inzake gebieden als Afghanistan en de nabuurlanden; Zuid- en Oost-Azië; de Arctische regio; de Stille Oceaan; het Caribisch gebied; en Latijns Amerika. 1

2 In het gezamenlijk verslag van maart 2008 werd de nadruk gelegd op de gevolgen voor de Arctische regio. In mei 2008 zijn de ministers van de Arctische kuststaten (Denemarken, Canada, Noorwegen, Rusland en de Verenigde Staten) op uitnodiging van Denemarken/Groenland in Ilulissat (Groenland) bijeengekomen, en zij hebben opnieuw toegezegd te zullen vasthouden aan het internationaal juridisch kader dat van toepassing is op de Arctische regio, en aan de passende afwikkeling van eventueel overlappende aanspraken. In november 2008 heeft de Commissie een mededeling bekendgemaakt, De Europese Unie en het oordpoolgebied, die een belangrijke eerste stap vormt voor een Europees noordpoolbeleid dat ook de uitdagingen op milieugebied en op geo-politiek gebied omvat. (a) Afrika Klimaatverandering zal waarschijnlijk ernstige gevolgen voor Afrika hebben. De voornaamste punten van zorg zijn: Verdere woestijnvorming in de Sahel zou kunnen leiden tot meer regionale instabiliteit, en tot migratie naar het noorden, naar de Maghreb en Europa. Als de huidige neerslagpatronen doorzetten, zou dit al op zeer korte termijn kunnen gebeuren - binnen de komende twee decennia. Een stijging van de zeespiegel in de igerdelta, in combinatie met woestijnvorming in het noorden, zou Nigeria kunnen destabiliseren. Het is moeilijker hiervoor een termijn te voorspellen, maar dit zou de regionale veiligheid en de energievoorziening in gevaar kunnen brengen (20% van de olie en 80% van het gas van Nigeria wordt naar Europa uitgevoerd). Buurlanden, met name Sierra Leone en Guinee-Bissau, zijn ook kwetsbaar. Een stijging van de zeespiegel, afnemende neerslag en meer stormen in Oost-Afrika zouden de druk op Kenia, Tanzania, Mozambique en Madagaskar kunnen verhogen. De uitzonderlijke cyclonen en overstromingen in Mozambique in 2000 hebben bijvoorbeeld mensen ontheemd. De in december 2007 aangenomen strategie EU-Afrika bestrijkt activiteiten op acht gebieden, waaronder klimaatverandering en veiligheid. Hierop voortbouwend zouden wij ons optreden kunnen concentreren op de volgende gebieden: Een versterkte dialoog. De EU heeft met de Afrikaanse Unie (AU) samengewerkt om een gemeenschappelijk standpunt inzake klimaatveranderingsvraagstukken op te stellen. Er zijn overlegvergaderingen gepland voor 2009 die veiligheids- en milieuspecialisten van de EU en van Afrika bij elkaar zullen brengen. Dit zou kunnen worden gevolgd door besprekingen tussen het PVC van de EU en de Raad voor Vrede en Veiligheid van de AU. Continentaal alarmsysteem. De samenwerking tussen de AU-Situation Room en de overeenkomstige EU-structuren wordt momenteel versterkt. Er kan een klimaatveranderingsdimensie in gebracht worden, met gebruikmaking van de gegevens die worden verstrekt door de versterkte observatienetwerken voor klimaatverandering en migratie die in het kader van het actieplan EU/Afrika zijn ontwikkeld voor de uitvoering van het strategisch partnerschap Afrika-EU. Versterkte regionale samenwerking. De EU en de AU zouden een intensievere subregionale samenwerking kunnen stimuleren om vertrouwen op te bouwen en de grensoverschrijdende samenwerking te verbeteren. 2

3 (b) Midden-Oosten en oord-afrika Klimaatverandering zal waarschijnlijk in de toekomst gevolgen hebben voor de sociale en politieke stabiliteit in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. De voornaamste punten van zorg zijn: Spanningen in verband met het beheer van de schaarsere watervoorraden in de Jordaanvallei en het stroomgebied van Tigris en Eufraat. De groei van de bevolking en van de economie, en een versnelde ontwikkeling van irrigatielandbouw, zullen de druk op de regionale watersystemen doen toenemen. Temperatuurstijgingen zullen dit nog verergeren. Het is moeilijk te voorspellen, maar de afnemende neerslag in de Ethiopische hooglanden zou kunnen leiden tot een lager debiet van de ijl, met mogelijke gevolgen voor Sudan en Egypte. Een verminderde voedselproductie in Ethiopië en Somalië zou ook de Hoorn van Afrika onder druk zetten. Egypte zou te maken kunnen krijgen met overstromingen van de dichtbevolkte en geïndustrialiseerde ijldelta. De Egyptische economie worstelt al met de absorptie van jaarlijks zo'n nieuwkomers op de arbeidsmarkt. De sociale en economische gevolgen van een eventueel verlies van het deltagebied zouden dus ernstig kunnen zijn. Migratie om milieuredenen in de Maghreb. In de komende kwarteeuw zal de bevolking van deze regio en van de Sahel naar verwacht sterk groeien. Tegelijkertijd zal de landbouw naar verwacht teruglopen. De combinatie van deze factoren zou de migratiedruk kunnen doen toenemen, en zo tot sociale spanningen en politieke destabilisering kunnen leiden. Fragiliteit van de staat in Jemen. Het land worstelt al met de afnemende aardolieinkomsten, waterschaarste en spanningen tussen noord en zuid. Klimaatverandering en een afnemende landbouwproductie zouden de problemen kunnen doen verergeren tot een kritisch niveau, met politieke en sociale instabiliteit. Voortbouwend op de initiatieven die in het kader van de Unie voor het Middellandse Zeegebied en het Europese nabuurschapsbeleid zijn genomen, zou onze reactie geconcentreerd kunnen worden op: Een versterkte dialoog. Er moet met het Europees-mediterraan klimaatveranderingsnetwerk worden gewerkt aan de bevordering van de integratie van klimaatverandering in alle beleidsmaatregelen en aan de ontwikkeling van aanpassingsstrategieën waarin de sociale factoren en het risico van conflicten in aanmerking worden genomen. Een versterkte regionale samenwerking. Parallel aan de EU-dialoog met deze landen moeten wij deze landen aanmoedigen de regionale samenwerking en de coördinatie van hun reactie te verbeteren. Het initiatief voor het stroomgebied van de Nijl is een evident terrein voor verdere werkzaamheden, die gekoppeld zouden kunnen worden aan het Europese waterinitiatief. Gerichte analyses inzake: (i) strategieën voor het delen van de watervoorraden in de Jordaanvallei en het Tigris/Eufraat-gebied, op basis van de beste praktijken voor waterbeheer en conflictbemiddeling; en (ii) beoordeling van de waarschijnlijke gevolgen van klimaatgerelateerde migratie voor Noord-Afrika. 3

4 (c) Centraal-Azië Klimaatverandering zou grote gevolgen voor Centraal-Azië kunnen hebben. De voornaamste punten van zorg zijn: Het stroomgebied van de Amu Darja en de Syr Darja. Waterbeheer is een bron van spanningen tussen de stroomopwaarts gelegen landen (Kirgizië, Tadzjikistan) en hun stroomafwaarts gelegen buurlanden (in de eerste plaats Oezbekistan, maar ook Kazachstan en Turkmenistan). Klimaatverandering zal de watervoorziening negatief beïnvloeden en kan de reeds bestaande kans op conflicten aanzienlijk doen toenemen. Kirgizische gletsjers. Tegen 2050 zal 20% van deze gletsjers misschien verdwenen zijn. Dat zou leiden tot een verlaging van het waterpeil in de rivieren en ernstige gevolgen hebben voor de waterkrachtcentrales in Kirgizië en Tadzjikistan en voor de katoenproductie in Oezbekistan, hetgeen tot spanningen zou kunnen leiden. Het Aralmeer is in de laatste decennia geleidelijk verzilt. Naarmate dat proces voortschrijdt, neemt de landbouw af, hetgeen leidt tot werkloosheid, armoede, en potentiële sociale onrust en migratie. De EU-strategie voor Centraal-Azië heeft een belangrijke milieucomponent. Onze reactie op de veiligheidsuitdagingen zou hierop moeten voortbouwen, op de volgende gebieden: Geïntegreerd waterbeheer. Het verband tussen water en milieu is een belangrijk thema in de EU-strategie voor Centraal-Azië en de milieudialoog EU-Centraal-Azië. Wij moeten buurlanden aansporen, de samenwerking inzake gedeelde riviersystemen te verbeteren en duurzame landbouw te bevorderen. Er is een verdere analyse inzake het waterbeheer in het stroomgebied van de Amu Darja nodig. Kirgizië en Tadzjikistan hebben steun nodig om hun afhankelijkheid van waterkracht te verminderen. Wij moeten onze deskundigheid blijven aanbieden ter ondersteuning, onder meer voor diversificatie naar alternatieve, vooral hernieuwbare, energiebronnen, en de bouw van kleinere, gedecentraliseerde waterkrachtcentrales. Strategieën om sociale spanningen op te vangen. Via de strategie voor Centraal-Azië moeten we de potentiële bronnen voor conflicten, zoals migratie en etnische spanningen in het Ferganadal en rond het Aralmeer aanpakken. Daarbij kunnen we voortbouwen op het Centraal-Aziatische initiatief voor duurzame ontwikkeling, en de task force voor het milieu-actieprogramma (OESO). 4

5 3. Vroegtijdige waarschuwing Vroegtijdig optreden is voor de aanpak van de veiligheidsgevolgen van klimaatverandering van essentieel belang. De huidige EU-instrumenten voor vroegtijdige waarschuwing moeten meer aandacht schenken aan klimaatverandering en verslechtering van het milieu, naast andere relevante variabelen, zoals bestuur, demografische druk of regionale conflicten. Wij moeten een bredere reeks klimaatgerelateerde gegevens in aanmerking nemen om potentiële gevaren en risicogebieden te helpen identificeren. Daartoe kunnen behoren: (i) voedselproductie; (ii) extreme weersverschijnselen (cyclonen, stormen, overstromingen, enz.); (iii) droogte/neerslag/woestijnvorming; (iv) terugtrekking van gletsjers, zee-ijs, enz.; (v) watervoorziening; (vi) migratie in verband met milieufactoren; (vii) mondiale factoren, zoals grondstoffenprijzen. Informatie kan worden verkregen van het EU-Satellietcentrum, de nationale en Europese meteorologische diensten, de nationale regeringsinstanties en ambassades van de lidstaten, de delegaties van de Commissie, het EU-netwerk van correspondenten inzake de energiezekerheid, en het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (GCO), alsook van derde landen en internationale organisaties. Er zullen nieuwe analysemethodes en -instrumenten nodig zijn. In het kader van de vroegtijdige waarschuwing en bewustmaking zullen wij de coördinatie met de relevante EU-crisisbeheersingsstructuren verbeteren, om ervoor te zorgen dat de gevolgen van klimaatverandering in aanmerking worden genomen bij de strategische planning en de vermogensontwikkeling. Klimaatverandering zal waarschijnlijk grote gevolgen hebben voor de energiezekerheid. Voortbouwend op de recente strategische energiebeleidsevaluatie zouden de Raad en de Commissie de potentiële bedreigingen voor de voorziening kunnen bestuderen (bijv. schade aan de infrastructuur; instabiliteit van de leverancier). 4. Dialoog met derde landen en organisaties Sedert maart 2008 is de EU het voortouw blijven nemen door het vraagstuk van klimaatverandering en veiligheid in onze dialoog met derde landen en internationale organisaties aan de orde te stellen. Daartoe behoorden onder meer belangrijke actoren als de VS, Canada, Japan, Australië, China, India, Brazilië en Rusland, en landen die met name getroffen worden, zoals Nigeria, Indonesië, Israël, Egypte en bepaalde Centraal-Aziatische landen. In multilateraal verband zijn vergaderingen gehouden met het UNEP, de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) en het initiatief milieu en veiligheid (ENVSEC). We hebben ook de discussie in non-gouvernementeel kader gestimuleerd, bij evenementen zoals het Veiligheidsforum EU-Centraal-Azië en bij door het Europees Parlement georganiseerde bijeenkomsten. De EU loopt voorop bij de inspanningen om in december 2009 in Kopenhagen tot een mondiale alomvattende nieuwe internationale overeenkomst te komen. Noch de reductie van de emissies, noch de aanpak van de veiligheidsdimensie, kan de EU alleen verwezenlijken. Daar is een multilaterale inspanning voor nodig. Op nationaal en EU-niveau is actie vereist waarbij verschillende regeringsonderdelen, de parlementen, de media en het maatschappelijk middenveld betrokken zijn. In 2009 moet de EU zich daarom concentreren op: 5

6 de voornaamste mondiale partners, zoals de VS, China, India en Rusland. De EU zal nauw met deze partners samenwerken, door beoordelingen te delen en de mogelijkheden voor intensievere samenwerking inzake klimaatverandering en veiligheid te onderzoeken. Vroegtijdige contacten met de VS zijn van cruciaal belang. Risicogebieden. De EU heeft al nauwe betrekkingen inzake klimaatverandering en veiligheid met organisaties die de regio's vertegenwoordigen die bijzonder grote risico's lopen, zoals de Alliantie van kleine eilandstaten, de Arabische Liga en de Afrikaanse Unie. Wij moeten deze contacten benutten om steun te winnen in de aanloop naar Kopenhagen, terwijl we ook moeten werken aan een verbetering van de veerkracht om de veiligheidsimplicaties van klimaatverandering op te vangen. Belangrijke internationale organisaties (bijv. de VN, de AU en de OVSE). Klimaatverandering is een mondiale uitdaging. Voortbouwend op het tot nu toe verrichte werk is de EU gecommitteerd aan verdere contacten met deze organisaties, ook in het kader van ENVSEC. Die kunnen betrekking hebben op de analyse van vroegtijdige waarschuwingen, hetgeen tot een gecoördineerde reactie moet leiden. Grensoverschrijdend waterbeheer is een bijzonder veelbelovend terrein voor een multilaterale aanpak. 5. Conclusie Zoals is benadrukt in het gezamenlijk verslag van de hoge vertegenwoordiger en de Commissie over klimaatverandering en internationale veiligheid, zijn de veiligheidsimplicaties van klimaatverandering potentieel zeer omvangrijk. Onze reactie moet mondiaal optreden combineren met een gedetailleerd begrip van de gevolgen op plaatselijk niveau. Kennis en bewustzijn zullen beide een essentieel rol spelen. Wij moeten onze boodschap ook doeltreffend uitdragen, zowel extern als intern. Om voor een betere informatiestroom, meer coördinatie en meer samenhang tussen de initiatieven op het niveau van de EU en de lidstaten te zorgen, moeten het secretariaat-generaal van de Raad en de Commissie een in Brussel gebaseerd netwerk van contactpunten bij de nationale delegaties opzetten. Er zal binnenkort een centrale webpagina voor de uitwisseling van analyses beschikbaar zijn, met steun van het GCO. Tegelijkertijd moeten het secretariaat-generaal van de Raad en de Commissie zorgen voor een effectieve coördinatie van inspanningen op het gebied van publieke diplomatie. De Raad dien de vorderingen met betrekking tot het vraagstuk van klimaatverandering en veiligheid, en de uitvoering van deze aanbevelingen, in de tweede helft van 2009 te evalueren. 6