Hbo-bachelor Fiscaal Recht en Economie Universiteit Nederlandse Antillen (UNA) 20 januari NVAO Toets Nieuwe Opleiding

Transcriptie

1 Hbo-bachelor Fiscaal Recht en Economie Universiteit Nederlandse Antillen (UNA) 20 januari 2010 NVAO Toets Nieuwe Opleiding Paneladvies

2 INHOUD INHOUD 2 1 Samenvattend advies 3 2 Inleiding en verantwoording Werkwijze panel Opbouw paneladvies 6 3 Beschrijving van de opleiding Algemeen Profiel instelling Profiel opleiding 8 4 Beoordeling per onderwerp Doelstellingen opleiding Programma Inzet van personeel Voorzieningen Interne kwaliteitszorg Condities van continuïteit 36 5 Overzicht advies 38 Bijlage 1 Samenstelling panel 39 Bijlage 2 Programma locatiebezoek 41 Bijlage 3 Overzicht van bestudeerde documenten 43 Bijlage 4 Lijst met afkortingen 47 pagina 2

3 1 Samenvattend advies De Universiteit Nederlandse Antillen (UNA) heeft op 1 juli 2009 bij de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) een aanvraag ingediend voor toetsing van de nieuwe opleiding hbo-bachelor Fiscaal Recht en Economie. De NVAO heeft een panel van deskundigen een beoordeling laten uitvoeren van de kwaliteit van de opleiding. De opleiding Fiscaal Recht en Economie (FRE) is een bacheloropleiding van 240 ECTS die als voltijdse en deeltijdse variant sinds september 2009 te Willemstad (Curaçao) wordt aangeboden. Op basis van het aanvraagdossier en de aanvullende informatie verstrekt voor, tijdens en na het locatiebezoek heeft het panel een positief advies geformuleerd. In het positieve oordeel zijn vooral meegenomen de resultaten van de inspanningen van de opleiding sinds het aantreden van het nieuwe Antilliaanse opleidingsmanagement in september/oktober Het aanvraagdossier van 1 juli 2009 bleek eerder een blauwdruk te zijn op basis waarvan de opleiding is gestart in september Vervolgens heeft zich in het najaar een aantal nieuwe ontwikkelingen voorgedaan die de kwaliteit van de opleiding in alle opzichten ten goede zijn gekomen. De beoogde eindkwalificaties van de opleiding FRE sluiten aan bij de eisen van de vakgenoten en de beroepspraktijk, en bij de algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor op hbo-niveau. Bij de formulering van de doelstellingen wijst het panel evenwel uitdrukkelijk op het belang van een adequate aansluiting op de behoefte van het Antilliaanse beroepenveld en de inbedding in de lokale context. Tevens nodigt het panel het recent aangetreden managementteam uit om de eigen visie op de opleiding breed uit te dragen, ook ter informatie van aanstaande studenten, en deze te vertalen in het programma. Tot tevredenheid van het panel is de betrokkenheid van de Antilliaanse beroepspraktijk optimaal geborgd via een representatieve en gedreven Raad van Advies. Het beoogde programma FRE voldoet aan de eisen van een professionele bacheloropleiding. Het is het panel in positieve zin opgevallen dat de opleiding terecht een eigen invulling wenst te geven aan het curriculum en zich daarmee onafhankelijk opstelt ten opzichte van de Nederlandse partneropleiding die model heeft gestaan. Deze ontwikkeling sterkt het panel in zijn overtuiging dat het programma in goede handen is bij het recent aangetreden Antilliaanse opleidingsteam. Het panel formuleert wel enkele aanbevelingen die een positief oordeel over het programma echter niet in de weg staan. Zo wordt de selectieprocedure voor studenten in de deeltijdse variant aangepast met het oog op een betere aansluiting. Ook is een betere borging van de kwaliteit van de toetsing, ook van de werkplek, vereist. Verder wordt de opleiding geadviseerd een consistente visie op het te hanteren onderwijsmodel te ontwikkelen en deze ook uit te voeren. Belangrijk hierbij is uit te gaan van de Antilliaanse behoefte en context. Het panel vraagt daarom gepaste terughoudendheid bij het kopiëren van (Nederlandse) onderwijsconcepten die ook valkuilen kennen en mogelijk minder goed aansluiten op de bestaande onderwijscultuur op de Nederlandse Antillen. Ter bevordering van de studievoortgang wijst het panel op bijkomende maatregelen om eventuele taal- en andere deficiënties weg te werken. Verder adviseert het panel om te onderzoeken welke variant (deeltijd of duaal) het beste aansluit op de behoefte en de kwalificaties van de instromende studenten met ervaring. pagina 3

4 Het panel is van oordeel dat voldoende personeel beschikbaar is voor de opleiding FRE. Deze wordt gedragen door een gekwalificeerd en gedreven docententeam dat beschikt over goede banden met de beroepspraktijk. De samenwerking met Fontys Hogescholen garandeert ook uitwisseling van expertise. Verder verwacht het panel veel van de wetenschappelijke omgeving waarin de docenten opereren. Wel vraagt het panel bijzondere aandacht voor de scholing van docenten, ook gastdocenten, en van stagebegeleiders mocht de opleiding ertoe besluiten om daadwerkelijk competentiegericht te gaan werken. Voorts is naar verwachting extra capaciteit vereist voor een optimale begeleiding van studenten bij diverse opleidingsonderdelen. De opleiding kan gebruik maken van geschikte huisvesting en overige materiële voorzieningen. De opleiding volgt thans nog vooral een traditioneel onderwijsconcept waarbinnen de studiegeleiding goed is geregeld. Zodra de opleiding overstapt op een competentiegericht onderwijsmodel, zal de studiebegeleiding moeten worden aangepast. De opleiding is zich daarvan terdege bewust en bereidt zich hierop voor. De informatievoorziening ten behoeve van de studievoortgang is in orde. Het panel heeft begrip voor de omstandigheden die maken dat kwaliteitszorg nog niet optimaal is ingebed in de opleiding. Toch meent het panel dat een en ander versneld kan worden ingevoerd te meer omdat alle betrokkenen bij de opleiding FRE het belang van een goed werkend kwaliteitszorgsysteem meermaals hebben benadrukt. Dat geldt zeker voor de decaan, het opleidingsmanagement en de zeer actieve Raad van Advies. De verwachting is dan ook dat medewerkers, studenten en alumni op korte termijn eveneens actief worden betrokken bij de nieuwe opleiding. Op basis van de beschikbare informatie en de toezeggingen van het instellingsbestuur beoordeelt het panel de condities voor continuïteit als voldoende. De afstudeergarantie, de voorziene investeringen en de financiële voorzieningen zijn toereikend. Het panel adviseert de NVAO om positief te oordelen over de kwaliteit van de nieuwe opleiding hbo-bachelor Fiscaal Recht en Economie van de Universiteit Nederlandse Antillen. Den Haag, 20 januari 2010 Namens het panel ter beoordeling van de toets nieuwe opleiding hbo-bachelor Fiscaal Recht en Economie van de Universiteit Nederlandse Antillen, Jaap Vedder (voorzitter) Michèle Wera (secretaris) pagina 4

5 2 Inleiding en verantwoording De Universiteit Nederlandse Antillen (UNA) is in september 2009 gestart met de nieuwe opleiding hbo-bachelor Fiscaal Recht en Economie (FRE). De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) heeft op verzoek van de instelling een beoordeling laten uitvoeren van de kwaliteit van de opleiding. De UNA heeft daartoe op 1 juli 2009 een aanvraagdossier ingediend. 2.1 Werkwijze panel De aanvraag voor toetsing van de opleiding FRE is ingediend samen met de aanvraag voor toetsing van de nieuwe bacheloropleiding Social Work (SW). Voor de toetsing van beide opleidingen is een beroep gedaan op een panel van deskundigen bestaande uit eenzelfde voorzitter en verschillende domeindeskundigen. Op 13 oktober 2009 heeft de NVAO een panel FRE ingesteld bestaande uit vier leden: dr. Jaap Vedder, zelfstandig adviseur onderwijsvernieuwing en onderwijskwaliteit, Nederland (voorzitter FRE en SW); Jan Los, AA/Fb, zelfstandig NMI-gecertificeerd en forensisch mediator, Nederland; mr. Ate Sietzema, hoofd opleidingen (teamleider) Accountancy en Fiscale Economie, Hanzehogeschool Groningen, Nederland; drs. Stanley Heinze, Directeur Directie Sociale Zaken, Ministerie van Sociale Zaken, Aruba (panellid FRE en SW). Het is uiteindelijk niet gelukt om een student-lid uit de regio (Antillen of Aruba) op te nemen in het panel. Het toetsingsproces van beide UNA-aanvragen is begeleid door Henri Ponds en Michèle Wera, beiden NVAO-beleidsmedewerker. Het panel FRE is ondersteund door Michèle Wera als procescoördinator en secretaris, het panel SW door Henri Ponds. Het panel is gevraagd de NVAO te adviseren over de kwaliteit van de nieuwe opleiding. Dit advies vormt de basis voor het kwaliteitsoordeel van de NVAO. Meer informatie over de algemene werkwijze van de NVAO bij toetsing van een nieuwe opleiding is te vinden in het Toetsingskader nieuwe opleidingen hoger onderwijs van 14 februari 2003, gepubliceerd 22 mei 2003, Staatscourant 2003, 120 (toetsingskader). Voor de afspraken met de NVAO in het kader van het Protocol van Samenwerking op het gebied van onderwijs tussen Aruba, Nederland en de Nederlandse Antillen zij verwezen naar de brief van de gewezen minister van Onderwijs M. van der Hoeven van 8 juli De NVAO wordt gevraagd een oordeel uit te spreken over de kwaliteit van een opleiding. Daarbij gaat het uitdrukkelijk niet om een accreditatie in de zin van de Nederlandse WHW (Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek). Uitgangspunten bij de beoordeling van deze aanvraag zijn: Dossier bij de aanvraag van de Universiteit Nederlandse Antillen (1 juli 2009); Aanvullende stukken bij het aanvraagdossier naar aanleiding van schriftelijke vragen van het panel (7 december 2009); Locatiebezoek aan de instelling; Aanvullende stukken bij het aanvraagdossier na het locatiebezoek (15 december 2009); Toetsingskader van de NVAO. pagina 5

6 Het panel heeft de volgende werkwijze gehanteerd: Bestudering van het aanvraagdossier: de leden van panel hebben alle stukken behorend bij het aanvraagdossier bestudeerd en beoordeeld aan de hand van het toetsingskader. Eerste voorbereidend paneloverleg: op 6 november 2009 vond een voorbereidend paneloverleg plaats. De individuele bevindingen zijn uitgewisseld, verschillende zienswijzen zijn besproken en punten die opheldering vereisten, zijn geïnventariseerd. Het panel heeft een aantal vragen geformuleerd die schriftelijk aan de opleiding zijn voorgelegd. Voorts is het programma van het locatiebezoek besproken en zijn afspraken gemaakt over de organisatie ervan. Tweede voorbereidend paneloverleg: het panel heeft zich op 13 december 2009 gebogen over de reactie op de schriftelijke vragen ontvangen op 7 december Voorts is een inventarisatie gemaakt van vragen die in elk geval aan de orde moeten komen tijdens de gesprekken met de opleiding. Locatiebezoek: het voltallige panel heeft op 14 december 2009 deelgenomen aan het bezoek. Het programma is opgenomen in bijlage 2. Tijdens een gezamenlijke sessie ten behoeve van beide panels FRE en SW is gesproken met een vertegenwoordiging van het instellingsbestuur onder wie de rector magnificus. Verder is het kwaliteitszorgsysteem van de UNA gepresenteerd en kreeg het panel een rondleiding. Tijdens de gesprekken met de opleiding FRE heeft het panel in vier verschillende gespreksrondes feiten uit het aanvraagdossier kunnen verifiëren. Achtereenvolgens is gesproken met een vertegenwoordiging van het opleidingsmanagement, docenten, studenten en het werkveld. Ook is kennis genomen van aanvullende informatie. Verder is nader ingegaan op de punten uit het aanvraagdossier die voor het panel onvoldoende duidelijk waren en die vooraf schriftelijk aan de opleiding zijn gemeld. Afsluitende bijeenkomst: op 15 december 2009 heeft het panel in een besloten bijeenkomst van gedachten gewisseld over vooral de onderwerpen en facetten die nog extra toelichting vereisten. Bij elk onderdeel heeft het panel zijn bevindingen en overwegingen geformuleerd. Elk onderwerp en elk facet zijn beoordeeld. In de eindafweging geeft het panel zijn samenvattend advies. Concept paneladvies: de bevindingen, overwegingen en oordelen van het panel zijn verwerkt tot een concepttekst voor het paneladvies. Deze tekst is in nauw overleg met de voorzitter van het panel tot stand gekomen. Paneladvies: het paneladvies is op 20 januari 2010 vastgesteld door het panel en aangeboden aan de NVAO. Voor een weloverwogen en goed onderbouwd advies is het locatiebezoek een belangrijk instrument. Het panel heeft de gastvrije en openhartige opstelling van de instelling en haar medewerkers erg op prijs gesteld. Het gesprek met de studenten en de presentatie van het kwaliteitszorgsysteem heeft het panel in het bijzonder gewaardeerd. 2.2 Opbouw paneladvies Een samenvattend advies is opgenomen in hoofdstuk 1. In de algemene hoofdstukken 2 en 3 wordt in het kort ingegaan op de gevolgde werkwijze bij de beoordeling en op de opleiding zelf. Het daarop volgende hoofdstuk 4 volgt het toetsingskader en bevat het oordeel van het panel per onderwerp en per facet. Dit uitgebreide hoofdstuk vormt de onderbouwing van het uiteindelijke advies. De integrale afweging is in tabelvorm terug te vinden in hoofdstuk 5. De bijlagen bevatten informatie over het panel, het locatiebezoek, de bestudeerde documenten en een lijst met afkortingen. pagina 6

7 3 Beschrijving van de opleiding 3.1 Algemeen Land Instelling Opleiding Niveau Oriëntatie Locatie Variant Sector Nederlandse Antillen Universiteit Nederlandse Antillen Fiscaal Recht en Economie bachelor hbo Willemstad voltijd en deeltijd economie 3.2 Profiel instelling De Universiteit Nederlandse Antillen is opgericht in 1979 als een Antilliaans instituut voor hoger onderwijs, waaraan zowel wetenschappelijke als hoger beroepsopleidingen worden aangeboden. Volgens het informatiedossier is in 2000 een herstructureringstraject gestart om zowel inhoudelijke als organisatorische aspecten van het instituut te moderniseren. Dit had als voornaamste doel het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijsaanbod en het behalen van een hoger onderwijsrendement bij de verschillende faculteiten. Hiertoe heeft de UNA in 2005 een nieuwe visie en missie geformuleerd. Tevens staat in de Landsverordening Universiteit Nederlandse Antillen (LUNA) aangegeven dat de UNA naar een doelmatige samenwerking met andere centra van wetenschapsbeoefening binnen en buiten de Nederlandse Antillen dient te streven. Daarnaast heeft de UNA als nationale universiteit een belangrijke signalerende, bewustmakende en oplossingsaanbiedende functie. De UNA geeft hier gestalte aan door proactief in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen. Onder andere door het uitbreiden van het opleidingenaanbod met onder meer de nieuwe bacheloropleidingen FRE en SW. De UNA bestaat thans uit vijf faculteiten, die in totaal 17 opleidingen aanbieden: Faculteit der Rechtsgeleerdheid; Faculteit der Sociale en Economische Wetenschappen; Faculteit der Technische Wetenschappen; Algemene Faculteit; Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen. De opleiding FRE wordt aangeboden door de Faculteit der Sociale en Economische Wetenschappen (SEF). Deze faculteit verzorgt zowel hbo- als wo-opleidingen. Verder wordt gewezen op de sociaal-culturele, maatschappelijke, financieel-economische en geografische context waarbinnen de UNA opereert. Deze context is mede bepalend voor haar functioneren en verschilt in bepaalde opzichten van die van soortgelijke instellingen in het buitenland. Belangrijke kenmerken van de UNA-omgeving zijn: Land/eiland in ontwikkeling; pagina 7

8 Kleinschaligheid; Caribische c.q. Antilliaanse c.q. Curaçaose cultuur; Specifieke maatschappelijke functie als nationale universiteit; Specifieke wensen en behoeften vanuit het werkveld, voortkomend uit de maatschappelijke situatie; Beperkte financiële middelen, gekoppeld aan beperkte mogelijkheden voor het werven van additionele financieringsbronnen; Sterke concurrentie met Nederland als hoog gewaardeerd studieland onder de bevolking; De verscheidenheid aan vooropleidingen van de instromende studenten. Het informatiedossier stelt uitdrukkelijk dat de enigszins bijzondere context nimmer mag leiden tot concessies aan de beoogde kwaliteit. Duidelijk is dat de UNA volop in ontwikkeling is mede ten gevolge van de binnenkort veranderde status van het eilandgebeid Curaçao. Tijdens het locatiebezoek heeft de rector magnificus alvast de hoofdlijnen van het ontwerp van strategisch plan gepresenteerd. De verwachting is dat dit plan begin 2010 kan worden vastgesteld. Uitgangspunten van het strategisch plan zijn: Concretiseren relaties en afspraken UNA als universiteit van Curaçao; Afronden huidige accreditatieproces en verder uitbouwen kwaliteitszorg; Consolideren organisatie UNA; Consolideren/vergroten onderwijsaanbod in breedte/hoogte; Verdere gepaste (o.a. infrastructuur) groei van aantal studenten; Handhaven en continu verbeteren van de combinatie hbo- en wo-opleidingen; Samenwerkingsrelaties structureren, gerichter en effectiever maken; Internationaliseren van diverse opleidingen; Vergroten van onderzoeksactiviteiten en producten. In het plan zijn verder opgenomen de hoofdlijnen voor onderwijs en onderzoek, maatschappelijke dienstverlening, kwaliteitszorg, studentenservice, personeel en financiën. De UNA heeft indrukwekkende ambities geformuleerd. Voorop staat dat de instelling een publiekrechtelijk orgaan is en blijft (en dus geen stichting), en dat zij zich profileert als de universiteit van Curaçao dienstbaar aan de Caribische regio. De UNA houdt rekening met een forse toename van het aantal studenten op middellange termijn. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat kan worden uitgegaan van een potentieel van tot studenten. Door extra investeringen en kwaliteitsbevorderende activiteiten hoopt de UNA met name studenten aan te trekken die thans nog ervoor kiezen om in het buitenland te studeren. Door het bekostigingsmodel op basis van het aantal ingeschreven studenten is de continuïteit van de financiering, ook voor nieuwe opleidingen, gegarandeerd. De dynamiek en de ambitie van de UNA worden ook vertaald in de realisatie van nieuwbouw om het groeiende aantal studenten en opleidingen te huisvesten. 3.3 Profiel opleiding Uit het aanvraagdossier (p. 9 e.v.): In het kader van haar doelstellingen en de gebleken behoefte aan Antilliaans opgeleide fiscalisten heeft de UNA een samenwerkingsovereenkomst gesloten met Fontys [Hogescholen] om in de kalenderjaren 2009, 2010 en 2011 een hbo-bacheloropleiding Fiscaal Recht en Economie te ontwikkelen, te starten en uit te voeren. Als uitgangspunt voor de ontwikkeling van deze bacheloropleiding dient het bestaande curriculum van de pagina 8

9 bacheloropleiding Fiscaal Recht en Economie van Fontys. Dit materiaal, op basis van het curriculum, is in het kader van de samenwerking ontwikkeld tot materiaal dat geschikt is voor de opleiding Fiscaal Recht en Economie van de UNA. [ ] De opleiding Fiscaal Recht en Economie aan de UNA leidt studenten op tot startbekwame hbo-professionals met het competentieprofiel Fiscaal Recht en Economie op bachelorniveau. De opleiding heeft gekozen voor een competentiegerichte opzet van het curriculum, gebaseerd op de in het Antilliaans beroeps- en opleidingsprofiel geformuleerde beroepsinhoudelijke kerncompetenties (inclusief twee lange stages van 17 weken). Deze vijf beroepsinhoudelijke competenties zijn vertaald naar drie hoofdmodules in het curriculum. Onderstaand schema is ontleend aan het aanvraagdossier (p. 25): Naar aanleiding van schriftelijke vragen van het panel heeft de opleiding aanvullende stukken ter beschikking gesteld met name over de doelstellingen en het programma. Tijdens het locatiebezoek zijn ook bijkomende gegevens verstrekt over het didactische concept inclusief de toetsing, de invulling van het tweede jaar, de relatie met het beroepenveld i.c. de Raad van Advies en het kwaliteitszorgsysteem. Nieuwe opleiding De opleiding wordt aangeboden sinds september 2009 en is nieuw voor de instelling en de Nederlandse Antillen. Varianten De opleiding kent twee varianten: voltijd en deeltijd. In het eerste jaar van de voltijdse variant staan 30 studenten ingeschreven. In het tweede jaar zijn 18 studenten gestart, gelijkelijk verdeeld over beide varianten. pagina 9

10 Uit de aanvullende informatie in reactie op een schriftelijke vraag van het panel over de deeltijdse variant schrijft de opleiding: Voor deze mensen is een programma opgesteld waarbij de propedeuse en de praktijkonderdelen (vaardigheden) van de opleiding zijn vrijgesteld. Deze student heeft zich immers reeds een aantal vaardigheden in de praktijk eigen gemaakt. Hij kan tijdens de opleiding de theorie direct toepassen in zijn praktijk. Daarnaast is de student reeds beroepsgeschikt gebleken en heeft hij zich de basiskennisen vaardigheden uit het propedeusejaar reeds aangemeten. Studieomvang De studieomvang van de opleiding bedraagt 240 ECTS. pagina 10

11 4 Beoordeling per onderwerp In dit hoofdstuk toetst het panel de aanvraag aan de hand van de zes onderwerpen en negentien facetten uit het toetsingskader. Per facet is telkens de letterlijke omschrijving ervan uit het toetsingskader overgenomen. Daarna volgen eveneens per facet een summiere samenvatting van de informatie verstrekt door de instelling, en de overwegingen en het oordeel van het panel. Tot slot geeft het panel per onderwerp een samenvattend oordeel. 4.1 Doelstellingen opleiding Voor de beschrijving van de doelstellingen wordt verwezen naar het voorgaande hoofdstuk Domeinspecifieke eisen (facet 1.1) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Bevindingen In maart 2008 heeft bij het fiscale beroepenveld op Curaçao een onderzoek plaatsgevonden naar de behoefte aan in de Nederlandse Antillen hoger opgeleide fiscalisten. Uit dit onderzoek is, aldus de aanvrager, een duidelijke vraag naar voren gekomen. Vervolgens is een Antilliaanse beroeps- en opleidingsprofiel voor de hbo-fiscalist opgesteld. Als basis gold het uit Nederland afkomstig landelijk beroeps- en opleidingsprofiel, vastgesteld door het Landelijk Overleg Fiscale Economie (LOFE) en het Nederlandse fiscale beroepenveld. In februari 2009 zijn deze plannen gepresenteerd aan het Antilliaanse beroepenveld en in overleg zijn deze aangepast aan het specifieke van de Nederlandse Antillen en van het Nederlands Antilliaanse fiscale werkveld. Het werkveld van de fiscalist kan worden ingedeeld in twee beroepscontexten: de fiscaaleconomische en fiscaal-juridische dienstverlening enerzijds en de belastingdienst anderzijds. De opleiding heeft een eigen Raad van Advies bestaande uit zeven leden afkomstig uit beide beroepscontexten. Deze raad heeft de eindkwalificaties waaraan een opleiding FRE moet voldoen, vastgesteld in het Antilliaanse Beroeps- en Opleidingsprofiel. Het gaat dan zowel om de algemene competenties van een hbo er als de specifieke competenties van een hbo-fiscalist. De competenties zijn onderverdeeld in drie categorieën: beroepsinhoudelijke, professionalisering en participant in een arbeidsorganisatie. In subhoofdstuk 3.3 Profiel opleiding is al ingegaan op de intensieve betrokkenheid van Fontys Hogescholen bij de ontwikkeling van de UNA-opleiding FRE. De samenwerking tussen beide instellingen garandeert ook het continu monitoren van de ontwikkelingen in het Nederlandse beroeps- en opleidingsprofiel van de hbo-fiscalist. Eventuele wijzigingen zullen worden voorgelegd aan de Raad van Advies en, daar waar nodig, wordt het Antilliaanse beroeps- en opleidingsprofiel geactualiseerd. In haar reactie op de schriftelijke vragen van het panel geeft de opleiding een nadere toelichting over de naamgeving van de UNA-opleiding die afwijkt van haar Nederlandse voorbeeld: Alhoewel de Nederlandse opleiding die model heeft gestaan officieel nog geregistreerd staat als Fiscale Economie, hanteert zij sinds jaren de naam Fiscaal Recht & pagina 11

12 Economie, althans in al haar uitingen. Zij profileert zich met Fiscaal Recht en Economie en heeft daar goede ervaringen mee. Overwegingen Op basis van het aanvraagdossier kon het panel niet anders dan zich afvragen in hoeverre de nieuwe opleiding tegemoet komt aan de eisen van de Antilliaanse vakgenoten en beroepspraktijk, en in hoeverre beide opleidingen de bestaande Fontysopleiding en de nieuwe UNA-opleiding van elkaar verschillen. Vooral de inkleuring van de lokale context werd node gemist in het dossier. Onduidelijk bleef of de UNA-opleiding een eigenstandig Antilliaans karakter ambieerde of eerder een kopie was van het Nederlandse model. De eigen invulling was in elk geval niet overtuigend en de doelstellingen leken onvoldoende domeinspecifiek. Ook in de uitvoering van het programma leek de UNA-opleiding op het eerste gezicht (te) zwaar te leunen op haar Nederlandse voorbeeld. Bij de bespreking van onderwerp 2 komt het panel hierop terug. Verder bleef de informatie over de deeltijdse variant in het dossier vrij beperkt; de variant duikt pas voor het eerst op bij facet 2.5 Instroom (aanvraagdossier, p. 25). In de schriftelijke reactie op vragen van het panel voorafgaand aan het bezoek legt de opleiding omstandig uit waarom is gekozen voor de blauwdruk van de Fontysopleiding als basis voor de UNA-opleiding: de competenties van de Antilliaanse hbo-fiscalist en de Nederlandse hbo-fiscalist wijken nauwelijks van elkaar af. Daarom verschillen beide opleidingen op hoofdlijnen niet veel van elkaar. Verder gaat de opleiding in op de Antilliaanse context die is terug te vinden in de gemaakte keuzes in het programma. Zo zijn de eigen belastingwetgeving en privaat- en publiekrechtelijke wetgeving leidend. De economische vakken zijn gebaseerd op wat in Nederlands-Antilliaanse context gebruikelijk is, de te verwerven vaardigheden gaan uit van de eisen van het lokale beroepenveld, de casuïstiek is ontleend aan de Antilliaanse praktijk en beide stages vinden plaats in het lokale beroepenveld. Voorts is er aandacht voor de meertalige context van de toekomstige fiscalist. Tijdens het locatiebezoek heeft het panel zijn zorg over de eigenheid van de opleiding uitgesproken in verschillende sessies. Meteen in het eerste gesprek met vertegenwoordigers van het instellingsbestuur maakte de SEF-decaan duidelijk dat de UNA geen dependance van een Nederlandse instelling wenst te zijn. Met dertig jaar ervaring moet de UNA in staat zijn een eigen invulling te geven aan nieuwe opleidingen weliswaar naar het voorbeeld van verwante opleidingen die elders worden aangeboden maar wel met een lokale inbedding, niet alleen voor het eilandgebied Curaçao maar ook voor de Caribische regio. Onderzoek heeft uitgewezen dat er behoefte is aan hbo-fiscalisten opgeleid op de Nederlandse Antillen. De UNA wil hieraan tegemoet komen, niet door het kopiëren van de bestaande Nederlandse opleiding FRE, maar door het aanpassen van een beproefd model aan de lokale vereisten. De UNA en de faculteit willen deze uitdaging aangaan en zijn bereid om te investeren in deze nieuwe opleiding FRE, ook tegen de achtergrond van de verregaande internationale ambities. Getuige daarvan is het aantreden van een compleet nieuw opleidingsmanagement in september/oktober Dit opleidingsmanagement geeft enkele aanvullende argumenten waarom is gekozen voor het Fontysmodel: De opleiding FRE van Fontys Hogescholen is geaccrediteerd door de NVAO en staat garant voor kwaliteit; pagina 12

13 De UNA-opleiding neemt de Antilliaanse fiscaal-economische en fiscaal-juridische systemen als basis met inachtneming van de historische gronden, zijnde het Nederlandse stelsel, en de internationale financiële markten. Niet alleen Fontys Hogescholen maar ook de UNA heeft ervaring met competentiegericht onderwijs als didactisch concept; Beide instellingen bieden een voltijdse en deeltijdse variant aan van de opleiding FRE; De samenwerking tussen beide instellingen garandeert voor de komende periode uitwisseling van docenten en studenten. Tegelijkertijd volgt een aantal typische accenten: De lokale context is volstrekt anders en biedt de fiscalist in opleiding voldoende uitdagingen die voor de Nederlandse professional minder relevant zijn; Lokale (gast)docenten geven een eigen invulling aan de opleiding die zal afwijken van wat in Nederland gebeurt; Het beroepenveld is evident anders en is optimaal vertegenwoordigd in een eigen Raad van Advies; De opleiding zal in een latere fase minoren aanbieden voornamelijk gericht op de internationale dimensie in het algemeen en de Caribische in het bijzonder; De opleiding heeft profijt van het wetenschappelijke klimaat van de instelling die zowel hbo- als wo-opleidingen aanbiedt; De kleinschaligheid van de UNA en de SEF biedt nadelen maar vooral ook voordelen waarop later in het advies nog wordt teruggekomen. In de latere gesprekken met docenten, studenten en werkveld worden bovenstaande uitgangspunten en verwachtingen bevestigd. De opleiding wil in de eerste plaats generalisten afleveren met kennis van fiscale zaken van het eilandgebied Curaçao. Daarnaast moeten zij zich ook kunnen bewegen op de internationale fiscale markt van met name het Caribische gebied. Van afgestudeerden wordt bovendien verwacht dat zij direct en breed inzetbaar zijn in tegenstelling tot elders opgeleide hbo-fiscalisten die wel beschikken over de juiste bagage, maar alsnog een vertaalslag naar de Antilliaanse context moeten maken. Voorts wil de opleiding uitdrukkelijk een deeltijdse variant aanbieden gezien de grote belangstelling van werkende studenten. Enerzijds is het panel aangenaam verrast door de uitgesproken mening van de opleiding en de diverse stakeholders over het passende domeinspecifieke karakter van de opleiding, anderzijds moet het panel ook vaststellen dat deze duidelijkheid ontbreekt in het aanvraagdossier. De aanvullende stukken, de gesprekken tijdens het locatiebezoek en de recente positieve ontwikkelingen hebben evenwel de zorgen en twijfels van het panel over de beoogde eindkwalificaties grotendeels weggenomen. Met het aantreden van een competent en bevlogen Antilliaans opleidingsteam in het najaar 2009 is de blauwdruk van Fontys in slechts enkele maanden tijd met succes vertaald naar een lokale opleiding die goed aansluit op de behoefte van het beroepenveld en rekening houdt met de UNA-context. Kortom, het Fontysmodel is verder ontwikkeld vanuit de Antilliaanse werkelijkheid. Overtuigend is aangetoond dat de opleiding FRE verstandig heeft gehandeld door niet het wiel opnieuw te willen uitvinden maar door een goed (Nederlands) voorbeeld te volgen en vervolgens terecht een eigen (Antilliaanse) richting te kiezen. Thans zijn ook Antilliaanse docenten betrokken bij de nadere vormgeving van de opleiding; in de ontwerpfase is vooral overlegd met Nederlandse vakgenoten. Bovendien heeft de opleiding pagina 13

14 in een vroeg stadium voorzien in een representatieve en zeer betrokken Raad van Advies die ook in de toekomst erover zal waken dat aan de domeinspecifieke eisen wordt voldaan. Het panel adviseert wel om de eigen visie op de opleiding en met name de lokale inbedding ervan en beide varianten duidelijker voor het voetlicht te brengen. Vooral aanstaande studenten kunnen hiermee hun voordeel doen. Bovendien kan gerichte voorlichting over de meerwaarde van een lokale FRE-opleiding bijdragen aan de realisatie van het UNA-beleid om de studentenvlucht en de vaak daarmee gepaard gaande brain drain naar Nederland en de Verenigde Staten in te dammen. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.1 Domeinspecifieke eisen als voldoende Bachelor (facet 1.2) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. Bevindingen In het aanvraagdossier (pp ) zijn de beoogde eindkwalificaties beschreven. In een matrix is de relatie gelegd tussen de Dublin-descriptoren en deze eindkwalificaties. Met de Raad van Advies en via diverse evaluaties worden de eindkwalificaties getoetst aan hun eindniveau en zo nodig aangepast. Overwegingen De concretisering van de relatie van de eindkwalificaties met de Dublin-descriptoren in de gepresenteerde matrix vond het panel weinig inzichtelijk. De aanvullende informatie naar aanleiding van schriftelijke vragen en de mondelinge toelichting tijdens het locatiebezoek hebben evenwel aangetoond dat de beoogde eindkwalificaties zonder meer aansluiten bij de internationale kwalificaties van een bacheloropleiding. Voor twee descriptoren vraagt het panel bijzondere aandacht: 1. Communicatie: de Antilliaanse fiscalist in spe treedt op in een meertalige samenleving. Docenten en studenten zijn gemotiveerd om een extra inspanning te leveren maar op basis van de gesprekken met studenten en het ingeziene materiaal (o.a. gemaakte toetsen) heeft het panel ook moeten vaststellen dat nog een lange weg te gaan is. De drie- soms viertalige context en het juridische taalgebruik waarmee de opleiding FRE rekening moet houden, vormt dan ook een ware uitdaging en vraagt om een creatieve aanpak. 2. Leervaardigheden: over de competentie reflecteren bevatte het aanvraagdossier slechts summiere informatie. Sinds het aantreden van het nieuwe opleidingsmanagement is over de verschillende leerlijnen en dus ook over de reflectielijn verder nagedacht. Deze exercitie heeft alvast geresulteerd in een overzichtelijke leerlijnenmatrix. De implementatie in de verschillende opleidingsonderdelen laat echter nog op zich wachten. Bij de vertaling van beide eindkwalificaties in het programma zal het panel hierover aanvullende opmerkingen maken (zie onderwerp 2). Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.2 Bachelor als voldoende. pagina 14

15 4.1.3 Oriëntatie hbo (facet 1.3) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de volgende beschrijvingen van een bachelor in hbo: De beoogde eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepencompetenties. Een hbo-bachelor heeft de kwalificaties voor het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen, waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Bevindingen In het eerder genoemde Antilliaanse Beroeps- en Opleidingsprofiel worden de eindkwalificaties van de hbo-fiscalist beschreven. Volgens het aanvraagdossier (p. 19) sluiten deze eindkwalificaties aan bij het beroepsprofiel waarvoor wordt opgeleid. De hbofiscalist voert zijn werk uit in de publieke en private sector. Wat de publieke sector of overheid betreft, is hij vooral werkzaam bij de Belastingdienst van de Nederlandse Antillen, onderverdeeld in Inspectie, Eilandsontvanger en Belasting Accountants Bureau. In de private sector werkt hij in organisaties in de zakelijke en financiële dienstverlening: de belastingaangifte- en adviespraktijk van belastingadvies- en accountantskantoren (MKB en particulieren), de financiële adviseringsafdeling van bankbedrijven, verzekeringsinstellingen en trustmaatschappijen. Vooral via de Raad van Advies wordt toegezien op de aansluiting op het beroepenveld. Overwegingen Het Antilliaanse Beroeps- en Opleidingsprofiel is vastgesteld door een eigen Raad van Advies samengesteld uit vertegenwoordigers van het relevante beroepenveld. Het profiel volgt het Nederlandse model maar heeft inmiddels een passende lokale inkleuring gekregen zoals beschreven onder facet 1.1. De aanvankelijke zorgen van het panel over de aansluiting van de beoogde eindkwalificaties bij het door het lokale beroepenveld opgestelde beroepsprofiel zijn daarmee weggenomen. Ook de indruk dat eerder sprake was van een functiebeschrijving is ongedaan gemaakt. Verder sluiten de kwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van de beginnende hbofiscalist hoewel het panel wel waarschuwt voor al te grote verwachtingen. Zo lijkt het thema advisering (jaar 4) voor een beginnende beroepsbeoefenaar nogal zwaar aangezet. Het panel herkent hierin uiteraard de ambitie van de opleiding om generalisten op te leiden maar tegelijkertijd mag niet voorbij worden gegaan aan de intrinsieke eigenschappen van een hbo-opleiding. Tegen deze achtergrond is ook begrijpelijk dat in de diverse gesprekken tijdens het locatiebezoek o.a. met rector UNA, decaan SEF, opleidingsmanagement FRE en Raad van Advies de wens is geuit om op termijn te starten met een masteropleiding. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 1.3 Oriëntatie hbo als voldoende Samenvattend oordeel onderwerp 1 Doelstellingen opleiding De drie facetten die betrekking hebben op de doelstellingen van de opleiding vindt het panel voldoende. De beoogde eindkwalificaties sluiten aan bij de eisen van de vakgenoten en de beroepspraktijk, en bij de algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor op hbo-niveau. Het onderwerp Doelstellingen opleiding wordt daarmee als positief beoordeeld. Het panel wijst daarbij uitdrukkelijk op het belang van een adequate aansluiting van de opleiding op de behoefte van het Antilliaanse beroepenveld en pagina 15

16 de inbedding in de lokale context. Tevens nodigt het panel het recent aangetreden managementteam uit om de eigen visie op de opleiding breed uit te dragen, ook ter informatie van aanstaande studenten, en deze te vertalen in het programma (zie verder onderwerp 2). Tot slot stelt het panel vast dat de betrokkenheid van de Antilliaanse beroepspraktijk optimaal geborgd is via een representatieve en gedreven Raad van Advies. Ook de betrokkenheid van de (lokale) vakgenoten is nu verzekerd. 4.2 Programma Voor de beschrijving van het programma wordt verwezen naar het voorgaande hoofdstuk Eisen hbo (facet 2.1) Het beoogde programma sluit aan bij de volgende criteria voor het programma van een hboopleiding. Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en of (toegepast) onderzoek. Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Bevindingen Volgens het aanvraagdossier (p. 22 e.v.) vindt de kennisontwikkeling in belangrijke mate plaats door gebruik van actuele literatuur, en via projecten en contacten met de beroepspraktijk. De ontwikkeling van de beroepsvaardigheden gebeurt hoofdzakelijk in aan de beroepspraktijk gerelateerde opdrachten, in practica en in stages. Verder is het opleidingsprogramma ontwikkeld in samenspraak met vakgenoten en de beroepspraktijk. Naar aanleiding van een schriftelijke vraag van het panel over de onderzoekscomponent schrijft de opleiding: In het fiscale werkveld richt onderzoek zich met name op literatuur- en jurisprudentieonderzoek. In het tweede jaar leren de studenten in het programmaonderdeel Analyse Vakliteratuur om juridische teksten te ontleden en samen te vatten. In het programmaonderdeel Vaktechnisch overleg in leerjaar vier, maar ook tijdens de fiscale programmaonderdelen, voornamelijk in latere leerjaren, wordt hier verder aandacht aan besteed. Meer concreet vinden we de onderzoekscomponent terug in de paper Openbare Financiën in leerjaar 2, waarin de student een fiscale stelling over een openbaar financieel vraagstuk dient in te nemen en te beargumenteren. In leerjaar 3 komen de onderzoeksvaardigheden aan de orde en schrijft de student een scriptie tijdens zijn stage bij de Belastingdienst, waarbij hij een fiscale literatuur- en jurisprudentieonderzoek doet aan de hand van een praktijkprobleem. In zijn afstudeerwerkstuk doet de student een toepassingsgericht onderzoek. Overwegingen Terugverwijzend naar de bevindingen en overwegingen van het panel over de oriëntatie bij de bespreking van de doelstellingen in het vorige hoofdstuk, is het panel van oordeel dat het beoogde programma FRE voldoet aan de eisen van een professionele opleiding. De inzet van bekwame (praktijk)docenten garandeert de aansluiting van het programma bij de meest actuele ontwikkelingen zowel in het kennisdomein FRE als het beroep. De curricula vitae pagina 16

17 van de docenten, de opgave van recente en relevante literatuur en de aanvullende informatie over de onderzoeks- en beroepscomponent in de opleiding bevestigen dit beeld. Ook garandeert de samenwerking met Fontys Hogescholen een permanente uitwisseling van ervaringen en deskundigheid. Over het te gebruiken studiemateriaal heeft de opleiding duidelijk goed nagedacht. Zo is bij gebrek aan standaardwerken over het kennisdomein Antilliaans belastingrecht gekozen voor beschikbaar onderwijsmateriaal van het Belasting Accountants Bureau (BAB). Daartoe is een licentieovereenkomst gesloten tussen de UNA en het BAB. Met instemming en onder toezicht van de Raad van Advies wordt dit materiaal jaarlijks geactualiseerd. Verder wordt terecht gebruik gemaakt van Nederlandse literatuur gezien de nauwe verwevenheid en de historische relatie van het Nederlandse en Antilliaanse vakgebied. Aanvullende literatuur over de Antilliaanse context is beschikbaar via readers. Voor ondersteunende vakken wordt vooral gewerkt met Engelstalige vakliteratuur. De interactie met de beroepspraktijk lijkt optimaal via projecten, cases, stages en het afstudeerwerk. Vooral de Raad van Advies speelt een vitale rol in deze gezien zijn grote betrokkenheid bij de opleiding in het algemeen en de praktijkonderdelen in het bijzonder. Bij herhaling is het belang van de raad benadrukt door de verschillende gesprekspartners. Deze positieve opstelling zag het panel ook bevestigd in het gesprek met enkele leden van de Raad van Advies tijdens het locatiebezoek. Ook de (gast)docenten hebben vrijwel allen een directe band met de actuele beroepspraktijk. In samenspraak met de raad en het docententeam zal het opleidingsmanagement in de komende periode dan ook werken aan de verdere invulling van het curriculum en aan een nauwere aansluiting bij de Antilliaanse beroepspraktijk. Conclusie Het panel beoordeelt het facet 2.1 Eisen hbo als voldoende Relatie tussen doelstelling en programma (facet 2.2) Het beoogde programma, het didactisch concept, de werkvormen en de wijze van toetsing weerspiegelen de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding. De te bereiken eindkwalificaties zijn aantoonbaar vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het beoogde programma. Bevindingen Uit het aanvraagdossier (p. 25 e.v.): De opleiding heeft gekozen voor een competentiegerichte opzet van het curriculum, gebaseerd op de in het Antilliaanse beroepsen opleidingsprofiel geformuleerde beroepsinhoudelijke kerncompetenties (inclusief twee lange stages van 17 weken). Deze vijf beroepsinhoudelijke competenties zijn vertaald naar drie hoofdmodules in het curriculum: Beroepsinhoudelijke competenties Module in curriculum 1 Werkzaamheden met betrekking tot aangifte Produceren 2 Controlewerkzaamheden 5 Vertegenwoordigen op fiscaal terrein Procederen 3 Informeren op fiscaal terrein Adviseren 4 Werkzaamheden mbt fiscaal-juridisch en financieel advies pagina 17

18 Propedeuse Om de student voor te bereiden op deze hoofdmodules, is ervoor gekozen om te beginnen met een propedeusejaar waarin basiskennis en -vaardigheden worden aangebracht [waarbij] een brede basis wordt gelegd in het fiscale, het financieeleconomische en het juridische domein. Deze domeinen zijn relevant voor de opleiding, zodat de student een brede basis heeft en zich een adequaat beeld van het werkveld en de domeinen verwerft. In de hoofdfase wordt vervolgens structureel toegewerkt naar het verwerven van de verlangde competenties in een coherent studieprogramma. Produceren In de module produceren (jaar 2 van de opleiding) staan beroepscompetenties 1 en 2 centraal. Deze module staat volledig in het kader van het kunnen maken en controleren van diverse belastingaangiften. Procederen De module procederen (eerste helft jaar 3 van de opleiding) is ingericht in het kader van beroepscompetentie 5. In deze module leert de student zijn cliënt of werkgever te vertegenwoordigen in een fiscale procedure. Adviseren In de module adviseren (eerste helft jaar 4 van de opleiding) staan beroepscompetenties 3 en 4 centraal. Deze module staat volledig in het kader van het kunnen adviseren van cliënten en informeren van cliënten en collega s. Over haar internationale ambities schrijft de opleiding in reactie op een schriftelijke vraag van het panel: Binnen het programma zelf besteedt de opleiding FRE op diverse punten aandacht aan de internationale aspecten van belastingrecht, zoals buitenlandse belastingplicht, de Belastingregeling van het Koninkrijk (BRK) en verdragen ter voorkoming van dubbele belasting. In het derde leerjaar wordt binnen het programmaonderdeel Omzetbelasting aandacht besteed aan de fiscale gevolgen van internationale transacties en wordt in het programmaonderdeel diverse belastingen aandacht besteed aan invoerrechten en accijnzen. In jaar 4 wordt het programmaonderdeel Internationaal en Europees Belastingrecht aangeboden dat geheel in het teken staat van internationalisering (4 ECTS). Naast fiscaalinhoudelijke internationale aspecten wordt binnen het programma ruime aandacht besteed aan het Engels, zowel de schriftelijke als de mondelinge vaardigheid (12 ECTS). Daarnaast is een aantal programmaonderdelen uit het eerste leerjaar in het Engels. In het aanvraagdossier (p. 27 e.v.) is sprake van de didactische inrichting via vijf leerlijnen: 1. de conceptuele leerlijn; 2. de vaardigheden leerlijn; 3. de ervaringsreflectie leerlijn; 4. de studieloopbaanbegeleiding; 5. de integrale leerlijn. De opleiding hanteert verschillende werkvormen: In de propedeuse is vorm gegeven aan projectonderwijs, waarin ook hoorcolleges en werkcolleges opgenomen zijn. In jaar twee tot en met vier is gekozen voor verschillende werkvormen in een thematische aanpak en studieactiviteiten. Voorts volgt de student vanaf jaar drie twee praktijkstages: bij de Belastingdienst en bij de belastingadviespraktijk. (aanvraagdossier, p. 29) Over toetsing schrijft de opleiding onder meer: De toetsing en beoordeling [zijn] competentiegericht. Dat houdt in dat de toetsing zoveel mogelijk praktijkrelevant is en betrekking heeft op professioneel gedrag in kritische beroepssituaties. (aanvraagdossier, p. 30) pagina 18

19 Na het locatiebezoek is op verzoek van het panel aanvullende informatie bezorgd over de deeltijdse variant met daarin aandacht voor de instroom, de praktijkcomponent en de toetsing. Overwegingen Vooreerst moet worden opgemerkt dat in het aanvraagdossier de relatie tussen doelstellingen en programma niet voor alle onderdelen helder is omschreven. Ook de studiewijzers geven niet altijd een scherp beeld over wat de student moet kennen en kunnen na het behalen van een bepaalde module. Verder komen in de modulebeschrijvingen de competentiebeschrijvingen niet of nauwelijks terug. Ook het competentiegerichte onderwijsconcept roept de nodige vragen op. Tijdens het locatiebezoek is gebleken dat ook de opleiding zich bewust was van bovenstaande tekortkomingen. Ter plekke heeft het panel dan ook met voldoening kunnen vaststellen dat in de tussenliggende periode aanvraag 1 juli en locatiebezoek 13 december 2009 hard is gewerkt aan het bijstellen van het concept. De complete modulewijzers voor het eerste en tweede jaar zijn beschikbaar en bevatten alle relevante informatie. Het programma op hoofdlijnen voor jaar drie en vier biedt voldoende handvatten. Alle informatie is raadpleegbaar via de elektronische leeromgeving Blackboard. Op verzoek van het panel hebben twee studenten de toepassing ervan gedemonstreerd in de marge van het locatiebezoek. Het panel meent dat alle programmaonderdelen bijdragen tot de realisatie van de doelstellingen. Niettemin wenst het panel drie kanttekeningen te plaatsen die mogelijk verband houden met het te strikt volgen van het Nederlandse model. Een vergelijkbare opmerking maakt het panel ook naar aanleiding van de beoordeling van facet 1.1. De kanttekeningen hebben betrekking op (a) het talenonderwijs; (b) de internationale ambities; (c) de deeltijdse variant. Ad a Eerder heeft het panel al gewezen op de multilinguale context van de opleiding en het beroep van de hbo-fiscalist (zie facet 1.2). In het werkveld worden drie soms vier talen gebruikt Papiamentu, Nederlands, Engels en soms Spaans en de opleiding zelf hanteert ook verschillende instructietalen in beginsel Nederlands maar ook Engels en soms Papiamentu. Samen met de opleiding meent het panel dat deze unieke setting zowel voorals nadelen biedt. Een voordeel is zeker dat studenten tijdens hun studie alvast wennen aan het door elkaar gebruiken van verschillende talen zoals dat ook in de latere beroepspraktijk het geval zal zijn. Docenten en studenten gaan overigens uiterst creatief om met de meertalige context. Een nadeel is echter dat studenten zichtbaar moeite hebben met het beheersen van deze talen. Op aandringen van de Raad van Advies gaat inmiddels extra aandacht uit naar het Engels maar zeker ook de beheersing van het Nederlands, zowel schriftelijk als mondeling, is een zorg. Opvallend genoeg beoordeelden de studenten met wie het panel sprak, hun taalbeheersing als vrij behoorlijk. Het panel was zeker onder de indruk van de vlotte gesprekken maar wijst tegelijkertijd op de relatief hoge moeilijkheidsgraad van juridische vakliteratuur in een vreemde taal. Het panel adviseert dan ook om extra voorzieningen te treffen om eventuele taaldeficiënties tijdig weg te nemen. Ad b In reactie op een schriftelijke vraag van het panel over de vertaling van de internationale ambities in het programma gaat de opleiding uitgebreid in op de verschillende opleidingsonderdelen met een internationale dimensie. Ook wordt terecht gewezen op de meertalige context van de opleiding, en de aandacht voor Engels en Nederlands in het pagina 19

20 curriculum. Dat in dit verband ook het samenwerkingsverband met Fontys Hogescholen naar voren wordt geschoven, vindt het panel minder overtuigend. Gezien de ontstaansgeschiedenis van de opleiding is dat uiteraard een logisch verband. Daarmee is echter nog niet aangetoond dat de UNA-opleiding ook internationaal georiënteerd is. Zonder afbreuk te willen doen aan het belang van de samenwerking met een Nederlandse instelling, zou het panel graag zien dat de opleiding FRE zich inspant om ook samenwerkingsverbanden aan te gaan met andere verwante opleidingen, bij voorkeur in de regio. Dit zou de inbedding in de lokale en regionale context beslist ten goede komen. Ad c De aanvullende informatie voor, tijdens en na het locatiebezoek heeft het panel een beter beeld gegeven van de deeltijdse variant. Uiteraard is het kunnen beschikken over een relevante werkplek van primordiaal belang voor de deeltijdse student. Des te belangrijker is de borging van de kwaliteit van de werkplek. De eerste aanzetten daartoe zijn gegeven maar deze kunnen volgens het panel nog worden versterkt. Ook zou het aanbieden van een deficiëntieprogramma kunnen worden overwogen. Gebleken is dat deeltijdse studenten met wie het panel sprak, uiteenlopende problemen ondervinden die rechtstreeks voortvloeien uit de gebrekkige aansluiting. Ook meer gepaste studiebegeleiding zou extra ondersteunend kunnen zijn. De deeltijdse variant wordt verder besproken onder facetten 2.5 Instroom en 4.2 Studiebegeleiding. Overigens vraagt het panel zich af waarom niet is gekozen voor een duale variant die een betere combinatie van opleiding en werk mogelijk maakt. Het panel adviseert de opleiding om beide mogelijkheden deeltijd en duaal nog eens tegen het licht te houden. Meteen bij eerste lezing van het aanvraagdossier noteerde het panel een discrepantie tussen het gepresenteerde didactisch concept van competentiegericht onderwijs enerzijds en de vrij traditioneel ogende uitvoering van het onderwijsbeleid anderzijds. Zo worden in het eerste jaar veelal hoorcolleges gegeven vooral gericht op kennisoverdracht. Desgevraagd legt de decaan SEF uit dat niet alle faculteiten en opleidingen van de UNA dezelfde ervaringen hebben met competentiegericht onderwijs. Binnen SEF wordt een meer traditionele lijn gevolgd, ook omdat deze faculteit eerder aansluit bij het Angelsaksische wetenschappelijke onderwijs. De opleiding erkent ook ruiterlijk dat bij het opstellen van het aanvraagdossier competentiegericht onderwijs verkeerdelijk is opgevat als competenties gericht op beroepstaken. Deze misvatting verklaart grotendeels waarom de intentie van competentiegericht opleiden wel aanwezig is maar verder ontbreekt in de uitvoering. Dat neemt niet weg dat de hbo-opleiding FRE op korte termijn wel degelijk invulling wil geven aan een competentiegericht onderwijsmodel. Competentiegericht pur sang zal de opleiding FRE echter nooit worden, aldus het opleidingsmanagement. Wel zal de opleiding veel elementen overnemen. Te denken valt aan het portfolio en integratieve toetsen, en leerlijnen als structurerend element. Het recent aangetreden opleidingsmanagement heeft alvast de leerlijnen uitgewerkt in een inzichtelijke matrix. Ook bestaan plannen om de docenten een gerichte nascholing competentiegericht onderwijs aan te bieden. Het panel steunt de opleiding uiteraard in bovenstaande voornemens maar het vraagt ook gepaste terughoudendheid bij het kopiëren van (Nederlandse) onderwijsconcepten die ook valkuilen kennen en mogelijk minder goed aansluiten bij de bestaande onderwijscultuur op de Nederlandse Antillen. Bij een aantal (gast)docenten proefde het panel alvast een zeker voorbehoud. In elk geval is de opleiding gebaat bij een model dat optimaal aansluit bij de eigen behoefte en context. Al bij al moet het panel vaststellen dat het huidige didactische concept vrij traditioneel van opzet is en dat vooralsnog nauwelijks uitvoering is gegeven aan het competentiegericht onderwijsconcept, weliswaar om begrijpelijke redenen. Daarmee is het didactische concept pagina 20