Bekkeninstabiliteit Diagnostiek en therapie. Jan Mens

Transcriptie

1 Bekkeninstabiliteit

2 Bekkeninstabiliteit Diagnostiek en therapie Jan Mens Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009

3 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 870, 894 Ontwerp omslag: Houdbaar, Deventer Tekeningen: Rogier Trompert, Nico de Wolf Ontwerp binnenwerk: TEFF Typography Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd, Pune, India Tweede, herziene druk 2009 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Voorwoord 1 1 Anatomie Inleiding Bouw van het bekken Relatie tussen bekken en rug Beweeglijkheid van de bekkengewrichten Bekkenpijn of rugpijn? 9 2 Wat is instabiliteit? Inleiding Hypothese Stabiliteit van een gewricht Passieve stabiliteit Actieve stabiliteit Regelsysteem Niveaus van (in)stabiliteit Gevolgen van instabiliteit Pijn Zwakte 15 3 Wat is bekkeninstabiliteit? Inleiding Passieve stabiliteit van het SI-gewricht Actieve stabiliteit van het SI-gewricht Korte, diepe spieren Lange, oppervlakkig gelegen spieren Indeling 20 4 Pathogenese Inleiding Verminderde passieve stabiliteit De bevalling Ongevallen 32

5 vi Bekkeninstabiliteit. Diagnostiek en therapie Hormonen tijdens de zwangerschap Verminderde actieve stabiliteit Coördinatiestoornissen Onderzoek van O Sullivan Eigen onderzoek Eigen onderzoek Oorzaken van coördinatiestoornissen Verkeerde veronderstellingen over instabiliteit Hormonen buiten de zwangerschap Seksueel misbruik in het verleden Te diepe lordose Zwakte van de bilspieren en de schuine rug- en buikspieren 43 5 Epidemiologie Inleiding Geschiedenis Wetenschappelijk onderzoek Wie lopen vooral risico? Hoe lang blijft bekkeninstabiliteit na de bevalling? Het bijzondere van de Nederlandse situatie Is de Nederlandse situatie echt uitzonderlijk? Lijkt de Nederlandse situatie alleen maar uitzonderlijk? Samengevat 62 6 Symptomatologie Inleiding Pijn Gevoelens van onmacht Waggelen Tintelingen/doof gevoel Beperkingen Bijkomende klachten Incontinentie Stuitpijn Menstruatiepijn Vermoeidheid/uitputting/depressie 69 7 Bekkeninstabiliteit vaststellen Inleiding Diagnostiek Lokalisatie van de pijn Wijze van ontstaan Volgorde duurbelasting 72

6 Inhoud vii Active Straight Leg Raise (ASLR-)test Verbetering met bekkenband Waggelen Pijnprovocatietesten Uitsluiten van andere aandoeningen Voor de praktijk (nog) niet bruikbare testen Manuele testen voor beweeglijkheid Röntgenonderzoek Botscan Echografie van de buikspieren Doppler Imaging of Vibrations (DIV) Advies voor de dagelijkse praktijk 83 8 De ernst van bekkeninstabiliteit bepalen Inleiding Pijnmeting Spontane pijn Pijn bij provocatie Krachtmeting Adductiekracht van de heupen ( squeezetest ) Abductiekracht van de heupen Kracht bij de ASLR-test Beperkingen in het dagelijks leven De Quebec Back Pain Disability Scale Duurbelasting Vermoeidheid Röntgenonderzoek 92 9 Leefregels Inleiding Leefregels Omgaan met pijn Omgaan met vermoeidheid Begrip en hulp vragen Oefentherapie 1: abnormaal persen afleren Inleiding Persen Abnormaal persen vaststellen Abnormaal persen afleren Inleiding Instructies voor de therapeut 104 Bijlage 10.1 Oefeninstructies ter bevordering van het doorademen tijdens (geringe) inspanning 106 Doel 106 Aanleren van buikademhaling zonder persen 106

7 viii Bekkeninstabiliteit. Diagnostiek en therapie Doorademen tijdens inspanning met de handen 107 Buikademhaling in stand 108 Doorademen tijdens tillen 108 Bijlage 10.2 Persen Oefentherapie 2: stabiliseren Inleiding Oefeninstructies om het bekken te stabiliseren Tips voor therapeuten Stabiliseren tijdens zware krachtsinspanning Tips voor therapeuten 115 Bijlage 11.1 Oefeninstructies om het bekken te stabiliseren 116 Doel 116 De dwarse buikspieren langzaam aanspannen 117 De dwarse buikspier snel aanspannen 118 Bijlage 11.2 Stabiliseren tijdens zware krachtsinspanning 119 Oefenen in rugligging 119 Oefenen in zijligging 120 Oefenen in stand 120 Oefenfrequentie 120 Stabiliseren tijdens dagelijkse activiteiten Oefentherapie 3: conditietraining Inleiding Conditietraining Toelichting Conditietraining Conditietraining Bekkenbanden Inleiding Soorten bekkenbanden Eenvoudige bekkenband Bekkenband Erasmus Bekkenband van Dirk van der Meulen Steunbroekjes Bellybra Sluitlaken Gebruik van een bekkenband Onderzoek Medicatie Inleiding Soorten pijnstillers 137

8 Inhoud ix 14.3 Indicatie voor pijnstillers Problemen bij het gebruik van pijnstillers Te hoge verwachtingen Angst voor schade Onvoldoende rekening houden met de werkingsduur Proefperiode Op geleide van de klok of zo nodig? Conclusie Handigheidjes en hulpmiddelen Inleiding Lijst van adviezen Operatie Inleiding De gewrichten in de bekkenring vastzetten Overige operaties Alternatieve geneeswijzen Inleiding Lichaamsgerichte psychotherapie Toegepaste kinesiologie Overige alternatieve therapieën Complicaties en bijkomende problemen Inleiding Oververmoeidheid Slaapstoornissen Depressie Blokkering Therapie bij blokkering Hypertonie Incontinentie Stuitpijn Toename van pijn tijdens de menstruatie Bursitis trochanterica Capsulitis van de heup Zwangerschap na bekkeninstabiliteit Inleiding Adviezen aan de zwangere vrouw De conditie bevorderen/oververmoeidheid vermijden Met de spieren het bekken stabiliseren Verloskundige zorg bij bekkenklachten 173

9 x Bekkeninstabiliteit. Diagnostiek en therapie 19.6 Na de bevalling Arbeidsongeschiktheid en de wet Inleiding Zwangerschapsverlof De Ziektewet De Ziektewet en de diagnose bekkeninstabiliteit De Ziektewet en de hoogte van de uitkering De Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA) De WIA en de diagnose bekkeninstabiliteit De WIA en het percentage arbeidsongeschiktheid Ontslag Speciaal verlof Belangrijkste boodschappen Veel gestelde vragen Inleiding Vragen Formulieren en tests Formulier voor het scoren van de ASLR-test Formulier voor het meten van duurbelasting Instructie voor het gebruik van amitriptyline bij pijn met oververmoeidheid en slaapstoornissen Gemodificeerde Quebec Back Pain Disability Scale (QBDPS) Abductie- en adductiekracht van de heup voor verschillende groepen Beck Depression Inventory (BDI) Numerieke schaal (Numeric Rating Scale) voor het vaststellen van de ernst van pijn en vermoeidheid Prafab-score ( PRotection, Amount, Frequency, Adjustment and Body image score ) Tampa-schaal voor bewegingsangst Toelichting scores Websites 205

10 Ten geleide Bij de tweede, herziene druk In de tweede druk zijn kleine foutjes hersteld en is de wetenschappelijke onderbouwing geactualiseerd. Toegevoegd zijn de uitvoering van de PPPPtest en informatie over de Bellybra. Ik wil iedereen bedanken voor de enthousiaste reacties op het boek en de suggesties voor verbetering. Jan Mens januari 2009 Bij de eerste druk Dit boek is geschreven voor professionele hulpverleners: artsen, fysiotherapeuten, manueel therapeuten en oefentherapeuten. Ongeveer tegelijkertijd met dit boek verschijnt een boek voor patiënten en hun vrienden en familieleden. Het patiëntenboek is aanmerkelijk beknopter omdat ingewikkelde theorieën en onderbouwing met vakliteratuur zijn weggelaten. Ook de fijne kneepjes bij het stellen van de diagnose en bij het uitvoeren van de behandeling ontbreken in het patiëntenboek. Verantwoording Sinds 1990 houd ik mij intensief bezig met rug- en bekkenklachten die tijdens de zwangerschap of de bevalling zijn ontstaan. Inmiddels heb ik enkele duizenden patiënten met deze klachten gezien en behandeld. Een deel van de tekst in het boek is wetenschappelijk onderbouwd. Soms wordt gebruik gemaakt van onderzoek dat (nog) niet gepubliceerd is en van ervaringen van collega s. Een deel van de inhoud van dit boek is gebaseerd op wat patiënten mij hebben verteld. Iedereen die meent een zinvolle bijdrage te hebben voor een eventuele tweede druk wordt verzocht met mij contact op te nemen via

11 xii Bekkeninstabiliteit. Diagnostiek en therapie Dankwoord Evenals het boek voor de patiënten en hun naasten is dit boek tot stand gekomen mede dankzij vele vrienden die hun deskundigheid hebben ingezet. Ik wil ze langs deze weg hartelijk danken. Speciale dank ben ik verschuldigd aan Lily, mijn secretaresse, en aan Lia, mijn vrouw. Lily heeft het project weer vlot getrokken toen het in een kritieke fase beland was, Lia zorgt er al jaren voor dat er ook leven is na het werk. Irene Kievit maakte de collages van de krantenknipsels in hoofdstuk 5 en de prachtige tekeningen van het bekken zijn gemaakt door Rogier Trompert, medisch illustrator. De tekst werd gelezen en gecorrigeerd door Ronald van Kalmthout, Nico de Wolf (die ook enkele tekeningen maakte) en Piet Schrijvers. Verscheidene (ex)patiënten en belangstellenden gaven adviezen over de relevantie en de leesbaarheid van de tekst. Voor hoofdstuk 16 (Operatie) kreeg ik advies van prof. dr. A.B. van Vugt en voor hoofdstuk 20 (Arbeidsongeschiktheid en de wet) maakte ik dankbaar gebruik van de deskundigheid van mevrouw mr. H.W. Bemelmans. Jan Mens januari 2007

12 Voorwoord Door het jarenlange werk van Jan Mens is er een doorbraak gekomen in de toestand van relatieve onbekendheid van chronische bekkenklachten tijdens de zwangerschap en na de bevalling. Sommigen ontkennen echter ook nu nog immer het bestaan van dit soms invaliderende ziektebeeld en velen binnen de (para)medische sector zijn onvoldoende bekend met de materie om oplossingsgericht te werk te kunnen gaan. Ook bij degenen wie het uiteindelijk het meest aangaat, de patiënten, bestaat in het algemeen nog veel onduidelijkheid en vooral ook onzekerheid bij het optreden van invaliderende klachten. In dit werk beschrijft de auteur zijn jarenlange ervaringen en die van de groep mensen met wie hij nauw heeft samengewerkt. Voor zowel de patiënt als de hulpverlener wordt overzichtelijk inzicht gegeven in de klachten en symptomen die kunnen optreden, de belemmeringen die ermee gepaard gaan, alsmede de bevindingen opgedaan bij lichamelijk onderzoek. Hoe moeilijk het is de juiste diagnose te stellen wordt hierbij niet onderschat. De niet-operatieve behandelingsopzet wordt helder uiteengezet. Een functionele benadering wordt beschreven, een benadering die onder meer leefregels voor de patiënt en behandelingsadviezen voor de (para)medicus behelst. Dit boek kan in hoge mate de bekendheid met bekkeninstabiliteit in Nederland verbeteren, een punt waar zeker heden ten dage nog winst geboekt moet worden. Het is een aanrader voor iedere fysiotherapeut die zich wil bezighouden met problemen rondom het bekken, maar ook voor huisartsen, gynaecologen, revalidatieartsen en orthopedisch chirurgen c.q. neurochirurgen die zich specifiek toeleggen op lagerugproblematiek. Voor de patiënten, en vooral ook de patiëntenvereniging, geeft het boek een goede leidraad, die erg verhelderend zal werken. Gelukkig kan een goede begeleiding van de patiënt in de meeste gevallen afdoende resultaat geven, zodat ik hoop dat nog maar weinigen de ingrijpende stap van een operatieve stabilisatie van de bekkenring hoeven te overwegen. Prof. dr. A.B. van Vugt