Vormgevers in Nederland

Transcriptie

1 Vormgevers in Nederland Centrum voor Beleidsstatistiek Daniëlle ter Haar en Frank van der Linden Centraal Bureau voor de Statistiek Voorburg/Heerlen, februari 2007

2 Verklaring der tekens. = gegevens ontbreken vanwege te kleine steekproefaantallen * = voorlopig cijfer x = geheim = nihil 0 (0,0) = het getal is minder dan de helft van de gekozen eenheid niets (blank) = een cijfer kan op logische gronden niet voorkomen 1524 = 15 tot en met 24 In geval van afronding kan het voorkomen dat de totalen niet geheel overeenkomen met de som der opgetelde getallen.

3 Colofon Uitgever Centraal Bureau voor de Statistiek Prinses Beatrixlaan XZ Voorburg Prepress en druk Centraal bureau voor de Statistiek Facilitair bedrijf Omslagontwerp WAT ontwerpers, Utrecht Inlichtingen Tel ( 0,50 per minuut) Fax (070) Via contactformulier: Bestellingen verkoop@cbs.nl Fax: (045) Internet Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen, 2007 Bronvermelding is verplicht. Verveelvoudigen voor eigen gebruik of intern gebruik is toegestaan. Kengetal: X-13 ISSN: CBS-productnummer: Centraal Bureau voor de Statistiek

4

5 Inhoud Samenvatting 2 1. Inleiding 3 2. Vormgevers Algemene kenmerken van de vormgevingssector Bedrijfskenmerken van de vormgevingssector Beroepen en opleidingen Vergelijking met voorgaand onderzoek uit Methoden en bronnen Populatie Bronnen Onderzoeksmethode Kwaliteit van de uitkomsten Begrippen en afkortingen Begrippen Afkortingen 18 Tabellenset 19

6 Samenvatting In Nederland zijn bijna 47 duizend personen werkzaam als vormgever. De grootste groep vormgevers wordt gevormd door de decor-, reclame- en grafisch ontwerpers. Tweederde van alle vormgevers is tussen de 25 en 45 jaar oud. Vormgevers hebben in meer dan de helft van de gevallen geen specifieke vormgevingsopleiding gevolgd. Van de vormgevers die wel een vormgevingsopleiding hebben is de opleiding tot grafisch ontwerper het belangrijkst. Driekwart van de personen die een vormgevingsopleiding hebben behaald is niet werkzaam als vormgever. De beroepen waarin deze personen werkzaam zijn, zijn soms gerelateerd aan de vormgevingssector. 2 Centraal Bureau voor de Statistiek

7 1. Inleiding Premsela Dutch Platform for Design and Fashion (Premsela) werkt sinds 2002 aan de verbetering van het Nederlandse designklimaat. Premsela organiseert lezingen, debatten en tentoonstellingen, schrijft publicaties, geeft informatie en advies, maar doet bijvoorbeeld ook onderzoek om de Nederlandse vormgeving in kaart te brengen. Premsela heeft het Centrum voor Beleidsstatistiek (MCB) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gevraagd om het in 2004 uitgevoerde onderzoek Wie werken als vormgever? 1 te herhalen en te verdiepen. Ditmaal voor de periode 2003 tot en met In dit onderzoek is de tabellenset uitgebreid met uitkomsten over opleiding, herkomst en regio. Daarnaast kunnen vormgevingsberoepen nauwkeuriger worden afgebakend. Er is een nieuwe versie van de Standaard Onderwijsindeling (SOI) beschikbaar, de zogenaamde SOI Deze indeling speelt een rol in het afbakenen van de vormgevingsberoepen. Met name de binnenhuisarchitecten worden hierdoor beter zichtbaar. Om een beschrijving te kunnen geven van de vormgevers in Nederland is een tabellenset samengesteld over het aantal vormgevers naar achtergrondkenmerken als leeftijd, geslacht, herkomstgroepering en opleiding. Daarnaast zijn kenmerken van de banen van vormgevers weergegeven zoals: bedrijfstak, -klasse, -grootte, positie in de werkkring en arbeidsduur en de regio waar het bedrijf zich bevindt. Deze tabellen worden uitgebreid beschreven in hoofdstuk 2. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen algemene kenmerken (paragraaf 2.1) en bedrijfskenmerken van de vormgevingssector (paragraaf 2.2). Daarnaast wordt in paragraaf 2.3 ingegaan op de opleiding die vormgevers hebben behaald en in welke beroepen personen met een vormgevingsopleiding werken wanneer ze niet werkzaam zijn als vormgever. Tot slot wordt in paragraaf 2.4 een vergelijking gemaakt tussen dit onderzoek en het eerder uitgevoerde onderzoek. Hoofdstuk 3 bevat een beschrijving van de populatie, de gebruikte bronnen en de onderzoeksmethode. Daarnaast wordt een indicatie van de kwaliteit van de tabellenset gegeven. Voor de begrippenlijst en afkortingen wordt verwezen naar hoofdstuk 4. 1 Dennis Lanjouw, Wie werken als vormgever?, 2004 Vormgevers in Nederland 3

8 2. Vormgevers 2.1 Algemene kenmerken van de vormgevingssector Beroepen In Nederland zijn bijna 47 duizend personen werkzaam als vormgever. De beroepen waarin vormgevers werkzaam zijn, kunnen onderverdeeld worden naar soort vormgeving, namelijk productvormgeving, communicatievormgeving en ruimtelijke vormgeving. Productvormgeving bevat onder andere modeontwerpers en industrieel ontwerpers. Tot de communicatievormgeving worden onder andere de decor-, reclame- en grafisch ontwerpers gerekend en het cluster ruimtelijke vormgeving bevat de tuin-, landschaps- en binnenhuisarchitecten. Staat 1 Vormgevers, gemiddelden Totaal x % Totaal 46,6 100 Product vormgeving 5,3 11 w.v. Goud- en zilversmid (massafabricage) 1,4 3 Modeontwerper.. Bedrijfshoofd ingenieursbureau industriële vormgeving.. Industrieel vormgever, industrieel ontwerper 3,1 7 Communicatie vormgeving 37,5 80 w.v. Reclametekenaar, reclameschilder en decoratieschilder 1,1 2 Etaleur (middelbaar) 2,2 5 Boekillustrator, sneltekenaar; decor-, reclame- en grafisch ontwerper (middelbaar) 15,8 34 Bedrijfshoofd klein grafisch ontwerpbureau.. Decor-, reclame-, grafisch ontwerper (hoger) 18,0 39 Ruimtelijke vormgeving 3,8 8 w.v. Tuin- en landschapsarchitect 2,3 5 Binnenhuisarchitect 1, De meeste vormgevers zijn werkzaam in de communicatievormgeving. In dit cluster zitten de decor-, reclame- en grafisch ontwerpers (middelbaar en hoger), die samen driekwart van alle vormgevers vormen. Achtergrondkenmerken In staat 2 is de onderverdeling van het totaal aantal werkzame personen en vormgevers in Nederland naar de achtergrondkenmerken, leeftijd, geslacht en herkomstgroepering weergegeven. De verdeling man/vrouw bij de vormgevers wijkt niet af van die van de totale werkzame bevolking. Opvallend is dat bijna de helft van de vormgevers jonger is dan 35 jaar. Terwijl de groep personen van 15 tot en met 24 jaar relatief klein is. Er zijn voornamelijk autochtonen en westerse allochtonen werkzaam als vormgever. 4 Centraal Bureau voor de Statistiek

9 Staat 2 Werkzame personen en vormgevers naar geslacht, leeftijd en herkomstgroepering, gemiddelden Werkzame personen Vormgevers Werkzame personen Vormgevers x % Totaal , Geslacht Mannen , Vrouwen , Leeftijd jaar , jaar , jaar , jaar , jaar 840 3, Herkomstgroepering Autochtonen , Westerse allochtonen 762 5, Niet-westerse allochtonen 591 1, Achtergrondkenmerken per cluster Zoals al eerder aangegeven, kunnen de vormgevingsberoepen onderverdeeld worden in drie soorten vormgeving, de zogenaamde clusters. Figuur 1: Vorm gevers naar geslacht per cluster, gem iddelden Vrouw en Mannen 60 % Vormgeving totaal Product vormgeving Communicatie vormgeving Ruimtelijke vormgeving In figuur 1 wordt de verdeling mannen/vrouwen weergegeven voor alle vormgevers en de afzonderlijke clusters. Hieruit blijkt dat in de clusters productvormgeving en ruimtelijke vormgeving relatief meer mannen werkzaam zijn. Aangezien maar twintig procent van de vormgevers werkzaam is in deze clusters heeft dit nauwelijks effect op de verdeling voor alle vormgevers. Deze wordt voornamelijk bepaald door de verdeling in het cluster communicatievormgeving. Vormgevers in Nederland 5

10 De leeftijdsverdeling wordt weergegeven in figuur 2. Hiervoor geldt ook dat de verdeling voor alle vormgevers wordt bepaald door de verdeling in het cluster communicatievormgeving. Figuur 2: Vorm gevers naar leeftijd per cluster, gem iddelden jaar jaar jaar jaar jaar % Vormgeving totaal Product vormgeving Communicatie vormgeving Ruimtelijke vormgeving 2.2 Bedrijfskenmerken van de vormgevingssector Bedrijfstakken en klassen Bijna de helft van de vormgevers in Nederland is werkzaam in de zakelijke dienstverlening (zie tabel 4). Hieronder vallen onder andere, reclamebureaus en interieur- en modeontwerpers. In staat 3 worden de vormgevers naar soort vormgeving en bedrijfsklasse waarin ze werkzaam zijn weergegeven. In deze staat zijn de bedrijfsklassen waarin vormgevers werkzaam zijn ingedeeld in ontwerpsectoren, bedrijfsklassen met interne vormgeving en overige bedrijfsklassen. Twee bedrijfstakken vallen op door het relatief groot aandeel vormgevers ten opzichte van het totale aantal werkzame personen. Namelijk de bedrijfsklassen reclamebureaus en interieur- en modeontwerpers. Daarom, en vanwege de aard van de bedrijvigheid van deze bedrijfstakken, worden ze hier aangeduid als ontwerpsector. Dit wil echter niet zeggen dat ze alleen vormgevingsdiensten aanbieden. De bedrijfsklassen met herkenbare hoeveelheden vormgevers worden tot de bedrijfstakken met interne vormgeving gerekend. In de bedrijfsklasse interieur- en modeontwerpers werken naar verhouding de meeste vormgevers, meer dan tweederde van het aantal werkzame personen is hier vormgever. In deze bedrijfsklasse worden de volgende ontwerpdiensten aangeboden: ontwerpen van interieurs en binnenhuisarchitectuur, mode-artikelen, 6 Centraal Bureau voor de Statistiek

11 meubels en ontwerpen en productie van patronen en modellen voor de maatconfectie-industrie 2. Staat 3 Vormgevers naar soort vormgeving en bedrijfsklasse, gemiddelden SBI-code Werkzame personen Vormgevers Vormgevers t.o.v. werkzame personen x x % Totaal ,6 0,6 Ontwerpsectoren 43 13,3 30,7 w.v. Reclamebureaus e.d ,7 28,4 Interieur-, modeontwerpers e.d ,6 69,8 Bedrijfsklassen met interne vormgeving ,4 0,9 w.v. Uitgeverijen, drukkerijen en reproductie ,2 4,3 Vervaardigen van meubels 1) ,7 0,8 Groothandel en handelsbemiddeling 2) ,3 0,4 Detailhandel en reparatie t.b.v. particulieren 3) ,6 0,4 Architecten-, ingenieurs- en overige technische ontwerp-, teken- en adviesbureaus ,1 2,3 Verhuur van en handel in onroerend goed, verhuur van roerende goederen en zakelijke dienstverlening 4) Milieudienstverlening, cultuur, recreatie en overige dienstverlening ,7 1, ,0 0,6 Overige bedrijfsklassen ,9 0, ) Inclusief vervaardiging van goederen die niet in een andere bedrijfsklasse genoemd zijn. 2) Exclusief in auto's en motorfietsen. 3) Exclusief auto's, motorfietsen en motorbrandstoffen. 4) Hierbij gaat het om de bedrijfstakken die onderdeel uitmaken van deze brede categorie, met uitzondering van de reclame-, reclameontwerp en adviesbureaus en overige reclamediensten (744), Interieur-, modeontwerpers e.d. (74875) en architecten-, ingenieurs- en overige technische ontwerp-, teken- en adviesbureaus (742), die ook tot deze categorie gerekend worden. Deze categorieën worden apart in de tabel vermeld. In de bedrijfsklasse reclamebureaus e.d. is meer dan een kwart van de werkzame personen een vormgever. Hieronder vallen de reclame-, reclame-ontwerp-, en adviesbureaus en overige reclamediensten. Een aantal van de diensten die zij leveren zijn: het opstellen van reclamecampagnes, het ontwerpen van huisstijlen en logo s, het styleren van woonwinkels en meubelzaken en het inspreken van reclameteksten 3. Baankenmerken In vergelijking met de totale werkzame bevolking zijn relatief veel vormgevers werkzaam als zelfstandige. Daarnaast ligt de gemiddelde arbeidsduur hoger en werken de vormgevers relatief vaker in kleinere bedrijven. 2 Zie ook (SBI-code 74875) 3 Zie ook (SBI-code 744) Vormgevers in Nederland 7

12 Staat 4 Werkzame personen en vormgevers naar positie in de werkkring, arbeidsduur en bedrijfsgrootte, gemiddelden Werkzame personen Vormgevers Werkzame personen Vormgevers x % Totaal , Positie in de werkkring Werknemers , Zelfstandigen , Arbeidsduur 0-19 uur , uur , uur of meer , Bedrijfsgrootte 1-9 werknemers , werknemers , of meer werknemers , Onbekend 306 1, Bij vergelijking van de verschillende vormgevingsclusters blijkt dat de ruimtelijke vormgevers het meest als zelfstandige werkzaam zijn (zie tabel 7). Regionale spreiding van vormgevers Tabel 8 geeft aan hoe de vormgevers regionaal verspreid zijn over Nederland. In staat 5 zijn de 4 COROP-gebieden waar relatief veel vormgevers werkzaam zijn ten opzichte van de totale werkzame bevolking apart vermeld. In Amsterdam zijn zowel absoluut als relatief de meeste vormgevers werkzaam (zie ook tabel 8). Tot de regio Oost-Zuid-Holland behoren onder andere de steden Alphen aan den Rijn en Gouda en tot de regio Zuidoost-Noord-Brabant behoort Eindhoven en omstreken. Staat 5 Werkzame personen en vormgevers naar COROP-gebied, gemiddelden Werkzame personen Vormgevers Werkzame personen Vormgevers Vormgevers t.o.v. werkzame personen x % % Totaal , ,6 Amsterdam 763 9, ,2 Oost-Zuid-Holland 146 1, ,8 Groot Rijnmond 618 4, ,7 Zuidoost-Noord-Brabant 359 2, ,7 Overige COROP-gebieden , , Centraal Bureau voor de Statistiek

13 2.3 Beroepen en opleidingen Staat 6 Vormgevingsberoep en/of vormgevingsopleiding, gemiddelden Totaal x % Vormgevingsberoep 46,6 100 Met vormgevingsopleiding 18,3 39 Zonder vormgevingsopleiding 28,4 61 Vormgevingsopleiding 68,5 100 Werkzaam als vormgever 18,3 27 Niet-werkzaam als vormgever 50, Opleidingen Minder dan de helft van de personen werkzaam als vormgever heeft een vormgevingsopleiding gevolgd (zie staat 6). Van deze groep heeft 41 procent een opleiding tot grafisch ontwerper. De opleidingen industriële vormgeving en algemene beeldende kunst staan op de tweede en derde plaats. Staat 7 Opleidingen van vormgevers, gemiddelden Totaal x % Totaal 18,3 100 Beeldende kunst, algemeen 1,9 11 Fotografie, film, video.. Beeldende kunst, overig 1,3 7 Grafisch ontwerpen 7,5 41 Web, multi-mediadesign.. Modeontwerpen 1,1 6 Etaleren, decoreren 1,3 7 Vormgeving, overig.. Binnenhuisarchitectuur 1,3 7 Industriële vormgeving 2,4 13 Landschapsarchitectuur Meer dan de helft van de vormgevers heeft geen opleiding tot vormgeving. De opleidingen die deze personen hebben behaald varieert van havo, communicatie, tot kunst (algemeen). Vormgevers in Nederland 9

14 Staat 8 Opleidingen van vormgevers zonder vormgevingsopleiding, gemiddelden Totaal x % Totaal 28,4 100 Communicatie, grafische techniek algemeen 2,7 10 Havo 2,3 8 Kunst, expressie (algemeen) 1,2 4 Textiel- en leerbewerking, maatkleding, confectie 1,1 4 Overige opleidingen 21, Vormgevers niet werkzaam als vormgever Het blijkt dat driekwart van de personen die een vormgevingsopleiding hebben, niet werkzaam is als vormgever. Staat 8 geeft de beroepen weer waarin deze personen werkzaam zijn. De beroepen zijn heel divers en af en toe te relateren aan de vormgevingssector. Staat 9 Beroepen van personen niet werkzaam als vormgever met een vormgevingsopleiding, gemiddelden Totaal x % Totaal 50,2 100 Beeldend kunstenaar, museummedewerker 4,4 9 Fotograaf, TV, film-operator, filmeditor, fotolaborant 2,8 6 Winkelbediende, markt-, straatverkoper 2,7 5 Hogere kunstzinnige beroepen 2,1 4 Docent humanoria, muziek, toneel, handwerken 1,3 3 Stedebouwkundige, architect, bouwkundige 1,1 2 Zetter, grafische industrie 1,1 2 Detailhandel 1,0 2 Overige beroepen 33, Vergelijking met voorgaand onderzoek uit 2004 In vergelijking met het onderzoek uit is er een wijziging aangebracht in de onderzoeksmethode, waardoor de aantallen uit 2004 moeten worden aangepast om de cijfers te kunnen vergelijken. In de huidige publicatie zijn de bloemschikkers en bloemsierkunstenaars in tegenstelling tot het onderzoek uit 2004 niet meegenomen. De reden hiervoor was dat het niet mogelijk is om op basis van de beroepen- en 4 Dennis Lanjouw, Wie werken als vormgever?, Centraal Bureau voor de Statistiek

15 opleidingsclassificatie onderscheid te maken tussen laag- en hoogopgeleide bloemschikkers en bloemsierkunstenaars. De laagopgeleide bloemschikkers rekenen we niet tot de vormgevers. Het ging in het onderzoek uit 2004 om ruim 6 duizend personen. Als de bloemschikkers buiten beschouwing gelaten worden, is het aantal vormgevers gestegen met 17 procent. Staat 10 Vormgevers, gemiddelden voor de perioden en Totaal x Totaal 39,8 46,6 Product vormgeving 7,6 5,3 w.v. Goud- en zilversmid (massafabricage) 2,2 1,4 Modeontwerper 1,3. Bedrijfshoofd ingenieursbureau industriële vormgeving,. Industrieel vormgever, industrieel ontwerper 4,1 3,1 Communicatie vormgeving 27,4 37,5 w.v. Reclametekenaar, reclameschilder en decoratieschilder 1,4 1,1 Etaleur (middelbaar) 1,7 2,2 Boekillustrator, sneltekenaar; decor-, reclame- en grafisch ontwerper 24,3 33,8 Bedrijfshoofd klein grafisch ontwerpbureau.. Ruimtelijke vormgeving 4,8 3,8 w.v. Tuin- en landschapsarchitect 1,5 2,3 Binnenhuisarchitect 3,3 1, Na aanpassing van de cijfers van 2004 blijkt dat het cluster productvormgeving in het huidige onderzoek is afgenomen. De afname kan dus niet volledig verklaard worden door het niet meenemen van de bloemschikkers en bloemsierkunstenaars. De communicatievormgeving daarentegen is flink toegenomen. Vormgevers in Nederland 11

16 3. Methoden en bronnen 3.1 Populatie De doelpopulatie bestaat uit werkzame personen van 15 tot en met 64 jaar wonend in Nederland in 2003, 2004 en De deelpopulatie vormgevers wordt afgebakend op grond van hun beroep, waarbij voor sommige beroepen een verdere selectie gemaakt is op grond van opleiding en de economische activiteit van het bedrijf waar de persoon werkt (zie voor een uitgebreidere beschrijving paragraaf 3.3). 3.2 Bronnen Het totaal aantal werkzame personen en vormgevers in Nederland is geschat op basis van de Enquête beroepsbevolking (EBB) van het CBS. De EBB is een steekproefonderzoek onder personen die in Nederland wonen, met uitzondering van personen in inrichtingen, instellingen en tehuizen (de institutionele bevolking). In de populatietotalen die voor de ophoging zijn gebruikt, is de institutionele bevolking dan ook niet opgenomen. Het aantal vormgevers in Nederland is niet groot genoeg om op gedetailleerd niveau voldoende nauwkeurige jaarcijfers te publiceren. Om voldoende massa te krijgen voor de tabellen zijn drie jaargangen EBB gebruikt, te weten 2003, 2004 en De drie jaargangen EBB bevatten gegevens over ongeveer 188 duizend werkzame personen van 15 tot en met 64 jaar. De schattingen van de populatiegegevens zijn berekend als gemiddelden over de jaren 2003 tot en met De achtergrondkenmerken, leeftijd, geslacht en herkomstgroepering, zijn overgenomen uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA). Indien deze kenmerken niet beschikbaar waren voor de personen in de EBB, zijn de kenmerken zoals opgegeven in de EBB gebruikt. 3.3 Onderzoeksmethode Afbakening van de vormgevingsopleidingen De Standaard Onderwijsindeling (SOI) is een door het CBS gehanteerde indeling van opleidingen naar niveau en richting. De SOI-code beschrijft zo gedetailleerd mogelijk niveau en richting van een opleiding. De voor dit onderzoek gebruikte onderwijsindeling (SOI 2006) is gewijzigd ten opzichte van de indeling gebruikt in het voorgaande onderzoek (SOI 2003) 5. Hierdoor worden met name binnenhuisarchitecten beter zichtbaar. In overleg met Premsela zijn de opleidingen weergegeven in schema 1 aangemerkt als vormgevingsopleiding. 5 Dennis Lanjouw, Wie werken als vormgever?, Centraal Bureau voor de Statistiek

17 Schema 1 Afbakening van vormgevingsopleidingen SOI 2006-code Beeldende kunst 252 Media design 253 Toegepaste beeldende kunst overig 254 Beeldend vormgeving overige 255 Binnenhuisarchitectuur 6331 Industriële vormgeving 6691 Landschapsarchitectuur Afbakening van de vormgevingsberoepen In de Standaard Beroepenclassificatie 1992 (SBC) van het CBS worden beroepen ingedeeld op basis van de volgende criteria: - het niveau van de benodigde bekwaamheden (elementair, lager, middelbaar, hoger en wetenschappelijk); - de richting van de benodigde bekwaamheden (bijvoorbeeld: bouwkundig; weg- en waterbouwkundig, landmeetkundig); - de werksoorten (bijvoorbeeld: ontwerpen, construeren; technisch tekenen, berekenen, meten; voorlichten; personeelswerk verrichten). Uit de Standaard Beroepenclassificatie (SBC) zijn met behulp van werksoorten en vereiste vaardigheden alle beroepen geselecteerd die geheel of gedeeltelijk als vormgevingsberoep kunnen worden gekenmerkt. Met name de werksoorten beeldende kunst beoefenen en ontwerpen, construeren zijn belangrijk bij het afbakenen van vormgevingsberoepen. Tot de werksoort beeldende kunst beoefenen behoren de volgende activiteiten: kunstwerken vervaardigen, tekenen, illustreren, kunstschilderen, kunstzinnig fotograferen, edel- en kunstsmeden, kleding en industrieel ontwerpen, en restaureren van kunstvoorwerpen. De werksoort ontwerpen, construeren bestaat uit het maken van ontwerpen en deze door middel van schetsen, tekeningen en prototypen concretiseren, waarbij rekening wordt gehouden met wensen van cliënten en technische, esthetische en economische mogelijkheden. Ook het ontwerpen van tuinen valt onder deze werksoort. Op deze manier is een lijst van vormgevingsberoepen samengesteld. Aangenomen mag worden dat deze lijst uitputtend is, dat wil zeggen dat er op grond van de SBC Vormgevers in Nederland 13

18 geen andere beroepen geïdentificeerd kunnen worden, waarin vormgeving een belangrijke rol speelt 6. In schema 2 zijn de beroepencodes naar soort vormgeving weergegeven, die geselecteerd zijn uit de beroepenclassificatie. De meeste beroepen uit de lijst kunnen volledig tot de vormgevingsberoepen worden gerekend. Sommige beroepen bevatten echter ook functies die niet als vormgevingsberoep kunnen worden gekenmerkt. Dit geldt voor de SBC-codes: 75415, en Met behulp van de codes uit de Standaard Onderwijsindeling (SOI) en de Standaard Bedrijfsindeling (SBI) worden binnen deze beroepen de vormgevingsfuncties geselecteerd. In het geval dat de SOI wordt gebruikt om een nadere selectie te maken van de beroepen, betekent dit dat gebruik gemaakt wordt van de hoogst afgeronde opleiding. Voor personen die meerdere opleidingen hebben gevolgd, wordt de meest substantiële als hoogst behaalde opleiding aangemerkt. Dit betekent bijvoorbeeld dat voor een persoon die de opleidingen heao en hogere kunst heeft afgerond, heao aangemerkt wordt als hoogst behaalde opleiding. De personen die een vormgevingsopleiding hebben gevolgd die niet aangemerkt is als hoogst behaalde opleiding, zijn niet meegenomen in dit onderzoek. Schema 2 Afbakening van vormgevingsberoepen SBC92-code Product vormgeving Goud- en zilversmid (massafabricage) Modeontwerper ) Bedrijfshoofd ingenieursbureau industriële vormgevers Industrieel vormgever, industrieel ontwerper Bedrijfshoofd middelgroot ingenieursbureau industriële vormgevers ) Communicatie vormgeving Reclametekenaar Reclame- decoratieschilder Etaleur (middelbaar) Boekillustrator, sneltekenaar; decor-, reclame-, grafisch ontwerper (middelbaar) Bedrijfshoofd klein grafisch ontwerpbureau Decor-, reclame- en grafisch ontwerper ) Bedrijfshoofd middelgroot grafisch ontwerpbureau Ruimtelijke vormgeving Tuin- en landschapsarchitect (hoger) Binnenhuisarchitect ) Tuin- en landschapsarchitect (wetenschappelijk) ) Binnen SBC worden alleen modeontwerpers tot de productvormgevers gerekend. 2) Binnen SBC worden alleen bedrijfshoofden middelgroot ingenieurbureau industriële vormgevers tot de productvormgevers gerekend. 3) Binnen SBC worden alleen alleen decor-, reclame- en grafisch ontwerper (hoger) tot de communicatievormgevers gerekend. 4) Binnen SBC worden alleen binnenhuisarchitecten tot de ruimtelijke vormgevers gerekend. 6 Na het vaststellen van de SBC92 in 1992 is een aantal nieuwe beroepen opgekomen die uiteraard nog niet in de classificatie voorkomen, maar die wel tot de vormgevingsberoepen moeten worden gerekend. Een belangrijk voorbeeld daarvan zijn webdesigners. Webdesigners zijn in dit onderzoek dus niet opgenomen. 14 Centraal Bureau voor de Statistiek

19 Binnen de SBC-code kunnen de modeontwerpers worden gerekend tot de productvormgevers en de decor-, reclame- en grafisch ontwerpers tot de communicatievormgevers. De beeldend kunstenaars en de museummedewerkers worden niet tot de vormgevers gerekend. Tot de productvormgeving rekenen we de personen met SBC-code die werkzaam zijn bij bedrijven met de SBI 18 (vervaardiging van kleding, bereiden en verven van bont), SBI 19 (vervaardiging van leer en lederwaren) en SBI (interieur-, modeontwerpers e.d.). Tot de communicatievormgevers rekenen we alle personen met SBC-code die niet werkzaam zijn bij bedrijven met de SBI-codes 18, 19, 74875, 923 (amusement) en 925 (culturele uitleencentra, openbare archieven, musea, dieren- en plantentuinen; natuurbehoud). Met SBI-code 923 worden de beeldend kunstenaars uitgesloten, met SBI-code 925 worden de museummedewerkers uitgesloten. Deze twee groepen behoren niet tot de vormgevers. Tot de SBC-code behoren zowel managers in de industriële vormgeving als managers in de gasopsporing. Alleen de managers in de industriële vormgeving worden gerekend tot de vormgevers. Tot de productvormgeving rekenen we personen met als beroep SBC-code en als economische activiteit een andere dan winning van delfstoffen (SBI-code 10, 11 of 14). Binnen de beroepen van de SBC-code worden de binnenhuisarchitecten gerekend tot de ruimtelijke vormgevers. Hiervoor zijn personen met als beroep SBCcode en economische activiteit SBI-code (interieur-, modeontwerpers e.d.) èn personen met als beroep SBC-code en met als SOI-code 6331 (binnenhuisarchitecten) geselecteerd. Hier ontstaat het verschil in definitie van de vormgeversberoepen ten opzichte van het voorgaande onderzoek7. Nu is het mogelijk om de binnenhuisarchitecten met één SOI-code te selecteren, terwijl in het voorgaande onderzoek de opleiding tot binnenhuisarchitecten verspreid was over meerdere SOI-codes. 3.4 Kwaliteit van de uitkomsten De uitkomsten in dit rapport zijn gebaseerd op een steekproef. Zoals in ieder steekproefonderzoek hebben de uitkomsten een onnauwkeurigheidsmarge. Sommige gegevens zijn niet gepubliceerd vanwege de grote relatieve onnauwkeurigheid. Het gaat om opgehoogde aantallen kleiner dan duizend personen, deze zijn in de tabellenset vervangen door een punt (.). 7 Dennis Lanjouw, Wie werken als vormgever?, 2004 Vormgevers in Nederland 15

20 4. Begrippen en afkortingen 4.1 Begrippen Allochtoon Zie Herkomstgroepering. Arbeidsduur De arbeidsduur is bepaald op basis van het aantal betaalde werkuren. De arbeidsduur is onderverdeeld in de volgende klassen: 0-19 uur, uur en 35 uur of meer. Autochtoon Zie Herkomstgroepering. Bedrijfsgrootte De bedrijfsgrootte is aan de hand van het aantal werknemers ingedeeld in de volgende klassen: 1 9 werknemers, werknemers en 100 of meer werknemers. Bedrijfsklasse In dit rapport wordt een bedrijfsklasse aangeduid door het 4-digit resp. 5-digit niveau van de Standaard Bedrijfsindeling Bedrijfstak In dit rapport wordt een bedrijfstak aangeduid door het 2-digit niveau van de Standaard Bedrijfsindeling COROP-gebied Een indeling in 40 gebieden waardoor een regionaal niveau tussen gemeenten en provincies ontstaat. De COROP-indeling is in 1970 ontworpen door de Coördinatie Commissie Regionaal Onderzoekprogramma. In principe is het COROP-gebied van de werkkring van de personen in de doelpopulatie uit de EBB gebruikt. Indien deze onbekend was is gekozen voor het COROP-gebied van de woonplaats van de personen in de doelpopulatie uit de EBB. Aangezien gebruik gemaakt is van drie jaargangen EBB is gekozen voor de meest recente COROP-indeling. In dit geval de indeling voor het jaar Herkomstgroepering In de CBS-indeling naar herkomstgroepering worden personen ingedeeld op grond van hun geboorteland en dat van hun ouders. Autochtonen zijn personen van wie beide ouders in Nederland geboren zijn. Allochtonen zijn personen van wie minstens één ouder in het buitenland geboren is. De volgende categorieën van herkomstgroepering worden onderscheiden: autochtonen; westerse allochtonen. Het land van herkomst is gelegen in Europa (met uitzondering van Nederland en Turkije), Noord-Amerika, Indonesië, Japan en Oceanië; niet-westerse allochtonen. Het land van herkomst is Turkije of een land in Afrika, Azië (met uitzondering van Indonesië en Japan) of Latijns-Amerika. De herkomstgroepering van de personen in de populatie is indien mogelijk overgenomen uit de Gemeentelijke Basisadministratie GBA). In de overige gevallen is de herkomstgroepering zoals opgegeven in de EBB gebruikt. Geslacht Het geslacht van de personen in de populatie is indien mogelijk overgenomen uit de GBA. In de overige gevallen is het geslacht zoals opgegeven in de EBB gebruikt. 16 Centraal Bureau voor de Statistiek

21 Leeftijd De leeftijd van de personen in de populatie is indien mogelijk bepaald op basis van de geboortedatum uit de GBA en de enquêtedatum zoals opgegeven in de EBB. Indien de geboortedatum niet beschikbaar was in de GBA is de leeftijd zoals opgegeven in de EBB gebruikt. Opleiding Opleiding geeft de hoogst afgeronde opleiding weer. Deze is gebaseerd op de Standaard Onderwijsindeling (SOI) 2006 van het CBS. Positie in de werkkring Bij positie in de werkkring worden werknemers en zelfstandigen onderscheiden. Soort vormgeving De beroepen waarin vormgevers werkzaam zijn, zijn ingedeeld in de volgende soorten vormgeving: product vormgeving, communicatie vormgeving en ruimtelijke vormgeving. Productvormgeving bevat onder andere modeontwerpers en industrieel ontwerpers. Tot de communicatievormgeving worden onder andere de decor-, reclame- en grafisch ontwerpers gerekend en het cluster ruimtelijke vormgeving bevat de tuin- en landschapsarchitecten en de binnenhuisarchitecten. Standaard Bedrijfsindeling 1993 De Standaard Bedrijfsindeling 1993 (SBI 93) is een Nederlandse hiërarchische indeling van economische activiteiten die vanaf 1993 door het CBS wordt gebruikt om bedrijfseenheden te rubriceren naar hun hoofdactiviteit. Standaard Beroepenclassificatie 1992 De indeling naar beroep is overeenkomstig de Standaard Beroepenclassificatie 1992 (SBC 1992). Voor het vaststellen van beroep worden de volgende gegevens gebruikt: de beroepsbenaming, de voornaamste werkzaamheden, het leiding geven, de leidinggevende werkzaamheden en het aantal mensen waaraan leiding gegeven wordt, de omschrijving van het soort bedrijf. In een aantal gevallen wordt hiernaast gebruik gemaakt van gegevens over het gevolgde onderwijs en de positie in de werkkring. Voor een gedetailleerde beschrijving van de classificatie wordt verwezen naar de CBS-publicatie 'Standaard Beroepenclassificatie 1992 editie 2001'. Standaard Onderwijsindeling De Standaard Onderwijsindeling (SOI) is een door het CBS gehanteerde indeling van opleidingen naar niveau en richting, ontwikkeld voor gebruik bij statistiek en onderzoek en voor administratieve doeleinden in Nederland. De SOI-code beschrijft zo gedetailleerd mogelijk niveau en richting van een opleiding. Het eerste cijfer (vanaf SOI 1998 de eerste twee cijfers) geeft het niveau van een opleiding aan. Uit de volgende vier cijfers kan de richting van een opleiding worden afgeleid: sector, subsector, rubrieksgroep en rubriek. Vormgevers Een persoon werkzaam als vormgever wordt afgebakend op grond van hun beroep, waarbij voor sommige beroepen een verdere selectie gemaakt wordt op grond van opleiding en de economische activiteit van het bedrijf waar de persoon werkt (SBI 1993) (zie voor een uitgebreidere beschrijving paragraaf 3.3). Vormgevingsberoep De vormgevingsberoepen zijn gebaseerd op de Standaard Beroepenclassificatie 1992, de Standaard Onderwijsindeling 2006 en de Standaard Bedrijfsindeling 1993 en worden weergegeven in Schema 2. Vormgevers in Nederland 17

22 Vormgevingsopleiding De vormgevingsopleidingen zijn gebaseerd op de Standaard Onderwijsindeling van 2006 en worden weergegeven in Schema 1. Werknemers Werknemers zijn mensen die arbeid verrichten op basis van loon of salaris. Werkzame personen Personen die betaald werk hebben voor ten minste 1 uur per week. Zelfstandigen Personen die werkzaam zijn in eigen bedrijf of praktijk of in het bedrijf of de praktijk van hun partner of ouders. 4.2 Afkortingen CBS COROP EBB GBA MCB SBC SBI SOI Centraal Bureau voor de Statistiek Coördinatie Commissie Regionaal Onderzoekprogramma Enquête beroepsbevolking Gemeentelijke Basisadministratie Centrum voor Beleidsstatistiek Standaard Beroepenclassificatie Standaard Bedrijfsindeling Standaard Onderwijsindeling 18 Centraal Bureau voor de Statistiek

23 Tabellenset Vormgevers in Nederland 19

24

25 Tabellenoverzicht Tabel 1 Vormgevers, gemiddelden Algemene kenmerken van de vormgevingssector Tabel 2 Tabel 3 Werkzame personen en vormgevers naar geslacht, leeftijd en herkomstgroepering, gemiddelden Vormgevers naar soort vormgeving en geslacht, leeftijd en herkomstgroepering, gemiddelden Bedrijfskenmerken van de vormgevingssector Tabel 4 Tabel 5 Tabel 6 Tabel 7 Tabel 8 Werkzame personen en vormgevers naar bedrijfstakken en klassen, gemiddelden Vormgevers naar soort vormgeving en bedrijfsklasse, gemiddelden Werkzame personen en vormgevers naar positie in de werkkring, arbeidsduur en bedrijfsgrootte, gemiddelden Vormgevers naar soort vormgeving en positie in de werkkring, arbeidsduur en bedrijfsgrootte, gemiddelden Werkzame personen en vormgevers naar COROP-gebied, gemiddelden Beroepen en opleidingen Tabel 9 Personen naar het hebben van een vormgevingsberoep en/of vormgevingsopleiding naar geslacht, leeftijd en herkomstgroepering, gemiddelden Tabel 10 Opleidingen van vormgevers, gemiddelden Tabel 11 Tabel 12 Opleidingen van vormgevers zonder vormgevingsopleiding, gemiddelden Beroepen van personen niet werkzaam als vormgever met een vormgevingsopleiding, gemiddelden Vormgevers in Nederland 21

26 Tabel 1 Vormgevers, gemiddelden Totaal x % Totaal 46,6 100 Product vormgeving 5,3 11 w.v. Goud- en zilversmid (massafabricage) 1,4 3 Modeontwerper.. Bedrijfshoofd ingenieursbureau industriële vormgeving.. Industrieel vormgever, industrieel ontwerper 3,1 7 Bedrijfshoofd middelgroot ingenieursbureau industriële vormgeving Communicatie vormgeving 37,5 80 w.v. Reclametekenaar.. Reclame- en decoratieschilder.. Etaleur (middelbaar) 2,2 5 Boekillustrator, sneltekenaar; decor-, reclame- en grafisch ontwerper (middelbaar) 15,8 34 Bedrijfshoofd klein grafisch ontwerpbureau.. Decor-, reclame-, grafisch ontwerper (hoger) 18,0 39 Bedrijfshoofd middelgroot grafisch ontwerpbureau.. Ruimtelijke vormgeving 3,8 8 w.v. Tuin- en landschapsarchitect (hoger) 1,8 4 Binnenhuisarchitect 1,5 3 Tuin- en landschapsarchitect (wetenschappelijk).. 22 Centraal Bureau voor de Statistiek

27 Tabel 2 Werkzame personen en vormgevers naar geslacht, leeftijd en herkomstgroepering, gemiddelden Werkzame personen Vormgevers Werkzame personen Vormgevers x % Totaal , Geslacht Mannen , Vrouwen , Leeftijd jaar , jaar , jaar , jaar , jaar 840 3, Herkomstgroepering Autochtonen , Westerse allochtonen 762 5, Niet-westerse allochtonen 591 1,5 8 3 Tabel 3 Vormgevers naar soort vormgeving en geslacht, leeftijd en herkomstgroepering, gemiddelden Totaal Product vormgeving Communicatie vormgeving Ruimtelijke vormgeving x Totaal 46,6 5,3 37,5 3,8 Geslacht Mannen 26,7 3,8 20,5 2,4 Vrouwen 19,9 1,5 17,0 1,4 Leeftijd jaar 3,8. 3, jaar 17,0 1,8 14,0 1, jaar 14,6 1,2 11,9 1, jaar 7,9 1,4 5, jaar 3,4. 2,5. Herkomstgroepering Autochtonen 39,2 4,2 31,7 3,3 Westerse allochtonen 5,9. 4,9. Niet-westerse allochtonen 1,5... % Totaal Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd jaar jaar jaar jaar jaar Herkomstgroepering Autochtonen Westerse allochtonen Niet-westerse allochtonen 3... Vormgevers in Nederland 23

28 Tabel 4 Werkzame personen en vormgevers naar bedrijfstakken en -klassen, gemiddelden SBI-code Werkzame personen Werkzame personen Vormgevers Vormgevers Vormgevers t.o.v. werkzame personen x % % Totaal , ,6 Landbouw, jacht en bosbouw Visserij Winning van delfstoffen Industrie , ,8 w.o. Uitgeverijen, drukkerijen en reproductie , ,3 Vervaardiging van meubels 1) , ,8 Openbare voorzieningsbedrijven Bouwnijverheid Reparatie consumentenartikelen en handel , ,3 w.o. Groothandel en handelsbemiddeling 2) , ,4 Detailhandel en reparatie t.b.v. particulieren 3) , ,4 Horeca Vervoer, opslag en communicatie Financiële instellingen Verhuur van en handel in onroerend goed, verhuur van roerende goederen en zakelijke dienstverlening , ,6 w.o. Overige zakelijke dienstverlening , ,4 w.o. Architecten-, ingenieurs- en overige technische ontwerp-, teken- en adviesbureaus , ,3 Reclamebureaus e.d , ,4 Interieur-, modeontwerpers e.d , ,8 Openbaar bestuur, overheidsdiensten en verplichte sociale verzekeringen Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Milieudienstverlening, cultuur, recreatie en overige dienstverlening , Particuliere huishoudens met personeel in loondienst Extra-territoriale lichamen en organisaties Onbekend 322 5, ,7 1) Inclusief vervaardiging van goederen die niet in een andere bedrijfsklasse genoemd zijn. 2) Exclusief in auto s en motorfietsen. 3) Exclusief auto s, motorfietsen en motorbrandstoffen. 24 Centraal Bureau voor de Statistiek

29 Tabel 5 Vormgevers naar soort vormgeving en bedrijfsklasse, gemiddelden SBI-code Totaal Product vormgeving Communicatie vormgeving Ruimtelijke vormgeving x Totaal 46,6 5,3 37,5 3,8 Ontwerpsectoren 13,3. 11,6 1,0 w.v. Reclamebureaus e.d ,7. 11,6. Interieur-, modeontwerpers e.d ,6.. Bedrijfsklassen met interne vormgeving 23,4 2,9 19,0 1,5 w.v. Uitgeverijen, drukkerijen en reproductie 22 5,2 5,2 Vervaardigen van meubels 1) 36 1,7.. Groothandel en handelsbemiddeling 2) 51 1,3.. Detailhandel en reparatie t.b.v. particulieren 3) 52 2,6. 2,1. Architecten-, ingenieurs- en overige technische ontwerp-, teken- en adviesbureaus 742 2,1... Verhuur van en handel in onroerend goed, verhuur van roerende goederen en zakelijke dienstverlening 4) ,7. 7,5. Milieudienstverlening, cultuur, recreatie en overige dienstverlening ,0. 1,8 Overige bedrijfsklassen 9,9 1,7 7,0 1,2 % Totaal Ontwerpsectoren w.v. Reclamebureaus e.d Interieur-, modeontwerpers e.d Bedrijfsklassen met interne vormgeving w.v. Uitgeverijen, drukkerijen en reproductie Vervaardigen van meubels 1) Groothandel en handelsbemiddeling 2) Detailhandel en reparatie t.b.v. particulieren 3) Architecten-, ingenieurs- en overige technische ontwerp-, teken- en adviesbureaus Verhuur van en handel in onroerend goed, verhuur van roerende goederen en zakelijke dienstverlening 4) Milieudienstverlening, cultuur, recreatie en overige dienstverlening Overige bedrijfsklassen ) Inclusief vervaardiging van goederen die niet in een andere bedrijfsklasse genoemd zijn. 2) Exclusief in auto s en motorfietsen. 3) Exclusief auto s, motorfietsen en motorbrandstoffen. 4) Hierbij gaat het om de bedrijfstakken die onderdeel uitmaken van deze brede categorie, met uitzondering van de reclame-, reclameontwerp en adviesbureaus en overige reclamediensten (744), Interieur-, modeontwerpers e.d. (74875) en architecten-, ingenieurs- en overige technische ontwerp-, teken- en adviesbureaus (742), die ook tot deze categorie gerekend worden. Deze categorieën worden apart in de tabel vermeld. Vormgevers in Nederland 25

30 Tabel 6 Werkzame personen en vormgevers naar positie in de werkkring, arbeidsduur en bedrijfsgrootte, gemiddelden Werkzame personen Vormgevers Werkzame personen Vormgevers x % Totaal , Positie in de werkkring Werknemers , Zelfstandigen , Arbeidsduur 0 19 uur , uur , uur of meer , Bedrijfsgrootte 1 9 werknemers , werknemers , of meer werknemers , Onbekend 306 1,3 4 3 Tabel 7 Vormgevers naar soort vormgeving, positie in de werkkring, arbeidsduur en bedrijfsgrootte, gemiddelden Totaal Product vormgeving Communicatie vormgeving Ruimtelijke vormgeving x Totaal 46,6 5,3 37,5 3,8 Positie in de werkkring Werknemers 25,4 3,0 21,1 1,3 Zelfstandigen 21,2 2,4 16,4 2,5 Arbeidsduur 0 19 uur 4,5. 3, uur uur 12,9 1,5 10,4. 35 uur of meer 29,3 3,6 23,2 2,5 Bedrijfsgrootte 1) 1 9 werknemers 28,1 3,0 22,4 2, werknemers 9,0 1,1 7, of meer werknemers 8,4 1,2 6,5. Onbekend 1,3 1,2. % Totaal Positie in de werkkring Werknemers Zelfstandigen Arbeidsduur 0 19 uur uur uur uur of meer Bedrijfsgrootte 1 9 werknemers werknemers of meer werknemers Onbekend Centraal Bureau voor de Statistiek

31 Tabel 8 Werkzame personen en vormgevers naar COROP-gebied, gemiddelden Werkzame personen Vormgevers Werkzame personen Vormgevers Vormgevers t.o.v. werkzame personen x % % Totaal , ,6 Oost-Groningen Delfzijl en omgeving 22 0 Overig Groningen Noord-Friesland Zuidwest-Friesland Zuidoost-Friesland Noord-Drenthe Zuidoost-Drenthe Zuidwest-Drenthe Noord-Overijssel Zuidwest-Overijssel Twente 284 1, ,4 Veluwe 291 1, ,4 Achterhoek Arnhem / Nijmegen 331 2, ,6 Zuidwest-Gelderland Utrecht 598 3, ,6 Kop van Noord-Holland Alkmaar en omgeving IJmond Agglomeratie Haarlem Zaanstreek Amsterdam 763 9, ,2 Het Gooi en Vechtstreek Aggl. Leiden en Bollenstreek Agglomeratie s-gravenhage 398 2, ,5 Delft en Westland Oost-Zuid-Holland 146 1, ,8 Groot Rijnmond 618 4, ,7 Zuidoost-Zuid-Holland Zeeuwsch-Vlaanderen Overig Zeeland West-Noord-Brabant 285 1, ,5 Midden-Noord-Brabant 204 1, ,6 Noordoost-Noord-Brabant 322 1, ,6 Zuidoost-Noord-Brabant 359 2, ,7 Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg 276 1, ,6 Flevoland Vormgevers in Nederland 27

32 Tabel 9 Personen naar het hebben van een vormgevingsberoep en/of vormgevingsopleiding naar geslacht, leeftijd en herkomstgroepering, gemiddelden Totaal Personen, werkzaam als vormgever, met een vormgevingsopleiding Personen, werkzaam als vormgever, zonder een vormgevingsopleiding Personen, niet werkzaam als vormgever, met een vormgevingsopleiding Personen, niet werkzaam als vormgever, zonder een vormgevingsopleiding x Totaal ,3 28,4 50, Geslacht Mannen ,9 16,8 27, Vrouwen ,3 11,6 23, Leeftijd jaar ,1 2,7 3, jaar ,9 9,1 15, jaar ,3 9,3 14, jaar ,7 5,1 11, jaar 840 1,2 2,2 5,9 830 Herkomstgroepering Autochtonen ,8 23,4 41, Westerse allochtonen 762 2,1 3,9 6,5 749 Niet-westerse allochtonen ,1 2,0 587 % Totaal Geslacht Mannen Vrouwen Leeftijd jaar jaar jaar jaar jaar Herkomstgroepering Autochtonen Westerse allochtonen Niet-westerse allochtonen Centraal Bureau voor de Statistiek