EMC INSTALLATIE REGELS SCHIPHOL. Versienummer: 1.0 Datum: 13 januari 2011

Transcriptie

1 EMC INSTALLATIE REGELS SCHIPHOL Naam eigenaar: Afdeling eigenaar: Versienummer: 1.0 P. Van Moerkerken A/ASM/TRE/AOA Datum: 13 januari 2011

2 EMC INSTALLATIE REGELS SCHIPHOL Schiphol, 13 januari 2011 Opgesteld door : P. van Moerkerken Bedrijfsonderdeel : A/ASM/TRE/AOA Opdrachtgever : Bedrijfsonderdeel : A/ASM/TRE Documentnummer : 2011/TRE Versie : 1.0 Status : Definitief

3 Schiphol Nederland B.V. Copyright 2011 Dit document is eigendom van de Schiphol Nederland B.V. (SNBV). Gebruik hiervan, alsmede het (doen) aanbrengen van elke aanvullingwijziging behoeft uitdrukkelijke toestemming van de SNBV. Ontstane schade anders dan door normaal gebruik / slijtage, dit ter beoordeling van de SNBV, komt voor rekening van de betreffende gebruiker / schadeveroorzaker. SNBV sluit elke aansprakelijkheid voor schade, ontstaan door het gebruik van de in dit document gegeven informatie, nadrukkelijk uit. Van dit document mag niets worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de SNBV. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 2 van 34

4 Documentbeheer Documentgegevens Opdrachtgever Opgesteld door A/ASM/TRE A/ASM/TRE/AOA, Paul van Moerkerken Titel Schiphol Documentnummer 2011/TRE Versienummer 1.0 Datum 13 januari 2011 Status Definitief Documenttype Trefwoord(en) Verzendlijst Technisch Programma van Eisen EMC (ElektroMagnetische Compatibiliteit), EMI (ElektroMagnetische Interferentie), EM zonering, EM niveau, emissie, immuniteit, aarding, bliksembeveiliging, potentiaalvereffening, installatie instructie / maatregelen, typicals n.t.b. Document historie Datum Versie Wijziging Documentstatus Omschrijving activiteit 0.1 Concept Opstellen EMC installatie instructie; nieuw document 0.2 Concept, in In bewerking bewerking 0.3 Concept Commentaar verwerkt van: Kees Post (namens Demad), Frits Hoekstra (TRE) Jos Stoelinga en Frank Andreas (beide ST) en Gerard van der Schouw (G2 Telecommunicatie & EMC, adviseur namens ST) 0.9 Concept voor 3 tekstuele opmerkingen Gerard van acceptatie der Schouw verwerkt. Overige reviewers zijn akkoord of hebben geen bezwaar e concept voor acceptatie Diverse tekstuele opmerkingen Paul van Moerkerken verwerkt. Tevens wijzigingen aangebracht na consistentieslag met en EMC update van ST s HRI Door Naam opstellers ir. M.H.P. Dagelinckx Ing. C.F. Post ir. M.H.P. Dagelinckx Ing. C.F. Post ir. M.H.P. Dagelinckx (Demad) ir. M.H.P. Dagelinckx (Demad) ir. M.H.P. Dagelinckx (Demad) 1.0 definitief Vaststellen definitieve versie Ing. P. Van Moerkerken (A/ASM/TRE/AOA) en ir. M.H.P. Dagelinckx (Demad) 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 3 van 34

5 Goedkeuring Naam Functie Paraaf Datum Drs. F.A. Felten Manager Terminal Real Estate A/ASM/TRE Ing. P. van Moerkerken Strategisch Adviseur Installatie Verantwoordelijke LS 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 4 van 34

6 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING INLEIDING DOEL ACHTERGROND LEESWIJZER UITGANGSPUNTEN TOEPASSINGSGEBIED SAMENHANG MET ANDERE DOCUMENTEN GEBRUIKERS INSTRUCTIES EMC BEHEERSMAATREGELEN: AARDING, POTENTIAALVEREFFENING EN BLIKSEMBEVEILIGING HET AARDINGSSYSTEEM VOOR POTENTIAALVEREFFENING EN EMC DE EMC-WAND SAMENHANG EMC-WAND EN AARDINGSSYSTEEM T.B.V. POTENTIAALVEREFFENING SAMENHANG EMC-WAND EN BLIKSEMBEVEILIGING INSTALLATIE EMC ASPECTEN VAN KOPER KABELS EN KABELTRACÉS ALGEMENE EISEN AAN KOPER KABELS EN KABELTRACÉS EISEN AAN KOPER KABELS EN KABELTRACÉS BUITEN, IN ZONE LPZ EISEN AAN KOPER KABELS EN KABELTRACÉS BINNEN, EM ZONE 3 (LPZ1) EISEN AAN KOPER KABELS EN KABELTRACÉS BINNEN, EM ZONE 2 (LPZ2) EISEN AAN KOPER KABELS EN KABELTRACÉS BIJ ZONEOVERGANGEN EISEN AAN KOPER KABELS EN KABELTRACÉS, ZONE 2 APPARATUUR IN ZONE 3 (OF 4) OMGEVING SAMENVATTING VAN EISEN AAN KOPER KABELS EN KABELTRACÉS VOEDING VOOR APPARATUUR IN VERSCHILLENDE ZONES STANDAARD OPLOSSINGEN / TYPICALS TOELICHTING OVERZICHT TYPICALS REFERENTIES...31 BIJLAGE 1 AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN...32 AFKORTINGEN...32 BEGRIPPEN...32 BIJLAGE 2 SPECIFICATIE CISCO ROUTER /TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 5 van 34

7 Samenvatting Binnen het Terminalcomplex op de luchthaven Schiphol bevindt zich een groot aantal technische installaties en systemen. Deze installaties en systemen bestaan onder andere uit gevoelige elektronische apparatuur voor informatieverwerking, telecommunicatie (data en spraak) en detectie van personen en bagage. De ongestoorde werking van het samenstel van deze apparaten en systemen binnen de beperkte ruimte van het Terminalcomplex vraagt om een zorgvuldige planning van emissie en immuniteit, ofwel van de Elektromagnetische Compatibiliteit (EMC). Op basis van de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2] wordt het EMC beheersplan [1] voor het Terminalcomplex geïmplementeerd. Voor de ongeveer ruimten van de Terminal zijn EM zones vastgesteld. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in residentiële- (EM zone 2), industriële- (EM zone 3) en zwaar industriële (EM zone 4) omgevingen. De installatietechniek (bijvoorbeeld de keuze van de ICT netwerkbekabeling en aarding van installaties) speelt hierbij een grote rol omdat hiermee zoneovergangen worden gerealiseerd. De doelstelling van onderhavig document is het vastleggen van installatiemaatregelen voor aarding en bekabeling, de zogenaamde, om te voldoen aan de eisen voor EM zonering volgens de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2]. Met deze EMC installatie regels, in combinatie met de in [2] vastgelegde EMC eisen aan apparatuur, kan de EMC van installaties en systemen in diverse ruimtes en gebieden worden beheerst. Tevens kan met de beschreven installatiemaatregelen een adequate bliksembeveiliging, voor wat betreft het beheersen van blikseminductiespanningen op bekabeling, worden gerealiseerd. De dienen in combinatie met de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2] in programma s van eisen te worden verwerkt en contractueel van toepassing te zijn op projecten van elektrotechnische aard binnen het Terminalcomplex en daarbuiten. Dit document dient conform de uitgangspunten van het EMC beheersplan [1] door Schiphol, Terminal Real Estate, te worden beheerd en te worden aangepast bij eventuele wijzigingen in Europese EMC regelgeving (CE markering). Verder dient het EM zoneringsplan regelmatig te worden bijgesteld zodat het up-to-date blijft bij veranderingen van de werkelijke situatie. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 6 van 34

8 1 Inleiding 1.1 Doel Het doel van dit document is het vastleggen van installatiemaatregelen voor aarding en bekabeling, de, om te voldoen aan de eisen voor EM zonering volgens de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2]. Ook in een beperkte ruimte met (te) kleine afstand tussen apparatuur van verschillende EM kwalificatie. Toepassing van deze EMC installatie regels, in combinatie met de EMC eisen uit [2], leidt tot het beheersen van de EMC van installaties en systemen in diverse ruimtes en gebieden. Hiermee is het hoofddoel, een veilige elektrische bedrijfsvoering en betrouwbaar proces op de luchthaven Schiphol, gediend. Daarnaast is een EMC verantwoorde installatietechniek essentieel voor een adequate bliksembeveiliging, waarbij de blikseminductiespanningen worden beheerst ten behoeve van een betrouwbare en ongestoorde bedrijfsvoering. 1.2 Achtergrond In de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2] wordt het Terminal complex ingedeeld in verschillende EM zones, gerelateerd aan de verschillende functiegebieden. De meest voorkomende EM zones zijn de zone 2, waarin standaard apparatuur voor residentiële (huishoudelijk, handels en lichtindustriële) omgeving normaliter verkeert en zone 3 voor apparatuur voor industriële omgeving. Op enkele plaatsen treft men ook een zone 1, voor zeer gevoelige apparatuur of zone 4 voor zwaar industriële apparatuur aan. In de verschillende zones gelden verschillende eisen qua EMC (emissie en immuniteit) van de aanwezige apparatuur. Apparatuur geschikt voor een zone 2 kan daarom niet zomaar in een zone 3 functioneren. Andersom trouwens ook niet. Hierbij zei opgemerkt dat hier apparatuur inclusief de aangesloten bekabeling dient te worden beschouwd. Door eisen te stellen aan de installatietechniek (bijvoorbeeld in de vorm van afscherming van kabels en/of apparatuur) is het mogelijk om extra EMC marge te creëren waardoor de verschillen in gewenste en werkelijke EMC specificaties van apparatuur kunnen worden opgevangen. Zodoende kan een standaard huis-tuin-en-keuken computer (geschikt voor EM zone 2) met de juiste installatiemaatregelen toch gewoon in industriële omgeving (EM zone 3) worden ingezet. EM Zone overgangen ontstaan normaliter door afstand. Een bepaald gebied is bijvoorbeeld als EM zone 2 aangemerkt omdat er zich in dat gebied uitsluitend EM zone 2 apparatuur bevindt. Een ander gebied is door aanwezigheid van zone 3 apparatuur juist als EM zone 3 aan te merken. Beide gebieden kunnen naast elkaar bestaan mits er voldoende afstand (10 tot 30m) tussen de apparatuur behorende tot de verschillende gebieden wordt aangehouden. Door het creëren van afstand kunnen de verschillen in radiated emissie en immuniteitseisen (de ether of veld gebonden stoorfenomenen) per EM zone worden opgevangen. Naast de ether gebonden stoorfenomenen hebben we ook te maken met draadgebonden stoorfenomenen. Via de bekabeling van apparatuur kunnen deze draadgebonden stoorfenomenen eventueel op grotere afstand van de apparatuur nog hun beïnvloeding uitoefenen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de radiofrequente storing op netvoedingaansluiting veroorzaakt door bijvoorbeeld een thyristor gestuurde liftinstallatie. Gemeenschappelijk gebruik van dezelfde netvoeding door zowel EM zone 2 als EM zone 3 apparatuur is hierdoor niet zondermeer mogelijk. Maatregelen in de installatietechniek zijn dan vereist om deze EM mismatch op te lossen; bijvoorbeeld het toepassen van netfilters, aansluiting op aparte transformator of laagspanning onderverdeler is hier dan mogelijk oplossing. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 7 van 34

9 Het creëren van afstand tussen apparatuur en bekabeling van verschillende EM zones is niet altijd mogelijk / wenselijk. Ook dan biedt installatietechniek een oplossing. Door middel van afscherming, bijvoorbeeld toepassing van afgeschermde bekabeling en/of EMC kabelgoten (nadere toelichting in hoofdstuk 4), kunnen kabeltracés onderling en met de omgeving elektromagnetisch worden ontkoppeld. Bekabeling die van een zone 2 naar een zone 3 loopt dient op de zoneovergang dan wel te worden vereffend: kabelafscherming / -goten verbinden met de lokale aardingsinfrastructuur. Die lokale aardingsinfrastructuur dient daarvoor wel geschikt te zijn; zo nodig dient deze hiervoor geschikt te worden gemaakt. Uitgangspunt is de aardingsinfrastructuur die is aangelegd t.b.v. de potentiaalvereffening [3]. In gebieden met installaties die nog conform NEN e druk zijn aangelegd ontbreekt de potentiaalvereffening / gebouwaarde. In die gebieden is het aanleggen van een aardingsnetwerk in ieder geval vereist om een veilige elektrische bedrijfsvoering conform NEN e druk te krijgen. 1.3 Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft inzicht in het toepassingsgebied van de en geeft de samenhang met andere regelgeving weer. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 de relatie EMC en aarding t.b.v. potentiaalvereffening geschetst. De eisen aan kabels en kabeltracés ten behoeve van EMC zijn gegeven in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 zijn deze eisen vertaald naar standaard oplossingen (typicals), die uiteindelijk in een apart document [6] worden verzameld en uitgegeven. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 8 van 34

10 2 Uitgangspunten 2.1 Toepassingsgebied De zijn van toepassing op alle installaties in en om het Terminalcomplex en de omringende gebouwen, de verkeerstoren enz. De EMC installatie regels dienen samen met de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2] als specificatie voor projecten en procesmiddelen te worden voorgeschreven. Aannemers, installateurs en toeleveranciers van Schiphol dienen zodoende aan deze regelgeving te voldoen. 2.2 Samenhang met andere documenten Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2]: De basis voor de EMC maatregelen is vastgelegd in de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2]. In betreffend document worden gebruikersgebieden ingedeeld volgens elektromagnetische (EM) zones en worden voor iedere EM zone specifieke eisen gesteld aan emissie en immuniteit. In onderhavig document met worden specifieke EMC installatiemaatregelen op EM zone overgangen omschreven en worden algemene maatregelen ten aanzien van aarding en bekabeling omschreven om de EM zonering te handhaven. De Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2] en de (onderhavig document) zijn onderling aanvullend en vormen samen de EMC beheersdocumenten. Potentiaalvereffening [3]: Het document over potentiaalvereffening beschrijft primair de eisen voor koppeling via aarde van spanningsgebieden (gevoed door verschillende middenspanning (MS) transformatoren). Tevens wordt hierin de potentiaalvereffening met aarde van vreemd geleidende delen voorgeschreven. Een en ander om te voorkomen dat er te hoge aanraakspanningen (maximaal 50 Vac) / spanningsverschillen voor personen kunnen optreden. Ten behoeve hiervan wordt een aardingsnetwerk in de gebouwen en het terminalcomplex aangelegd, waarop de sterpunten van MS trafo s en de aardrails van laagspanningsverdelers zijn aangesloten. Tevens worden via zogenaamde potentiaalvereffeningsrails de vreemd geleidende delen onderling verbonden. Het aardingsnetwerk voor potentiaalvereffening vormt de lokale aardingsinfrastructuur waarvan de installatiemaatregelen voor EMC eveneens gebruik willen maken, bijvoorbeeld om bekabeling of kabelgoten mee te vereffenen en het creëren van zoneovergangen. Daar waar de lay-out van het aardingsnet wordt beschreven zijn er aandachtspunten t.a.v. maaswijdte, type geleiders, locatie van potentiaalvereffeningsmaatregelen, vereffening van kabelgoten en leidingen etc. Daar waar het potentiaalvereffeningsdocument strijdige eisen stelt dient het document te worden aangepast. Daarnaast zijn er vanuit EMC oogpunt wellicht aanvullingen gewenst. Ontwerpgrondslag elektrische installaties ET003 [4]: Deze ontwerpgrondslag beschrijft algemene eisen t.b.v. elektrotechnische projecten op Schiphol. EMC aspecten in dit document dienen te worden vervangen door verwijzigen naar de eisen in de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2] en de (onderhavig document). 2.3 Gebruikers instructies Ten behoeve van de (interne) EMC van installaties is het daarnaast van belang om de installatie-instructies van de apparatuur fabrikanten op te volgen. Het niet opvolgen daarvan heeft tot gevolg dat apparatuur niet meer voldoet aan de door hen opgegeven EMC specificaties. Bijvoorbeeld een uitloopband van een X-ray waarvan de mantel van de motorkabel niet netjes is doorgezet, maakt van die X-ray een zone 4 installatie, terwijl je normaliter een zone 2/3 installatie verwacht; zie [5]. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 9 van 34

11 3 EMC beheersmaatregelen: aarding, potentiaalvereffening en bliksembeveiliging 3.1 Het aardingssysteem voor potentiaalvereffening en EMC Het aardingssysteem dat in het Terminal complex is/wordt gerealiseerd t.b.v. potentiaalvereffening [3], is een belangrijke randvoorwaarde om de installatiemaatregelen voor EM zonering te kunnen realiseren. Door bijvoorbeeld vereffening van bekabeling met dit aardingssysteem kunnen zoneovergangen worden gerealiseerd. Ook dienen bijvoorbeeld de EMC goten (nadere toelichting in hoofdstuk 4), die noodzakelijk zijn om gevoelige (zone 2) bekabeling door een (zwaar) industriële EM zone (3 of 4) te geleiden, hiermee te worden vereffend. Kenmerken van het aardingssysteem voor potentiaalvereffening in het terminalcomplex zijn: koppeling PE (protective earth, veiligheidsaarde), de aardrails in de LS-hoofdverdelers van afzonderlijke MS transformatoren, door middel van 2 stuks 95mm 2 Cu VD-draad leidingen, een vermaasd aardnet bestaande uit 70mm 2 Cu VD-draad leidingen en vermazing van circa 15 x 15m (via kolommen gebouwconstructie) met om de circa 15m een PVR (potentiaalvereffening rail) voor potentiaalvereffening van vreemd geleidende delen en objecten, aansluiting van vreemd geleidende delen en objecten via deze PVR s met minimaal 1x16mm 2 Cu VD-draad, minimaal 2 stuks verticale aansluitingen op onderliggend potentiaalvereffening netwerk van BASS, etc. Ten behoeve van EMC (realisatie van zoneovergangen) is vereist om dit potentiaalvereffening netwerk gericht uit te breiden. Een dichtere verticale vermazing (horizontale vermazing van 15x15m volstaat) is hierbij vereist: verbindingen dienen in ieder geval daar aanwezig te zijn, waar zich verticale kabeltracés tussen de bouwlagen bevinden. Daarnaast dienen er zogenaamde EMC-wanden te worden gerealiseerd die de interfaces (EM scheiding) vormen tussen de verschillende zones; EMC-wand = EM zoneovergang, bijvoorbeeld: het verkeersgebied (EM zone 3) en de technische ruimtes (EM zone 2 of anders), winkels (of soortgelijke ruimten) of losstaande objecten. 3.2 De EMC-wand De EMC-wand kent verschillende uitvoeringsvormen. De meest duidelijke en tevens ideale vorm is de EMC-wand als behuizing van een EMC-kast. De EMC-kast is van metaal en de wanden zijn deugdelijk onderling galvanisch verbonden zodat de kast EM-dicht is en invallend EM-veld wordt gedempt. Om de draadgebonden storingen buiten te houden, maakt de kast uitsluitend gebruik van afgeschermde kabels die door middel van EMC-wartels worden vereffend met het kastchassis en/of wordt filtering en/of overspanningsbeveiliging op de kastwand toegepast. Zodoende ontstaat binnenin deze EMC-kast een geconditioneerde omgeving waarin EM-invloeden van buiten in hoge mate zijn gereduceerd. Ergo: binnenin de kast heerst een EM-zone die 1 of meer ordes lager is dan er buiten; bijvoorbeeld van zone 3/4 buiten naar zone 2 binnenin de kast. Figuur 1 geeft een principetekening van de EMC-kast. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 10 van 34

12 In de praktijk zal de EMC-wand echter vaak een uitgeklede EMC-kast zijn, want gereduceerd tot bijvoorbeeld een aardringleiding van een technische ruimte. Door vereffening van kabelmantels of EMC-goot op deze aardringleiding bij entree in de betreffende ruimte, kunnen draadgebonden storingen buiten gehouden worden. In dit geval wordt er geen demping van de hoogfrequent veldgebonden storingen gerealiseerd (zoals in een EMC-kast); wel laagfrequent, bijvoorbeeld het magneetveld gerelateerd aan bliksemstromen. In de praktijk is dat echter vaak geen bezwaar. EM zone 3/4 signaalkabel EMC-kast EM zone 2 I CM1 netfilter apparaat voeding I CM2 aardverbinding I CM3 Deze camerabehuizing in het BASS gebied zou met wat aanpassingen als EMCkast kunnen fungeren Figuur 1 Principe EMC-kast (is EMC-wand, type 1) Onderstaand volgt een opsomming van verschillende EMC-wand uitvoeringen. Hoe de verschillende oplossingen er precies uitzien is nader uitgewerkt in hoofdstuk 4: 1. De EMC-kast (zie beschrijving hierboven); bijvoorbeeld computerkast in (zwaar) industriële omgeving zoals BASS gebied. De EMC-kast kan ook een metalen behuizing van de apparatuur zelf zijn; bijvoorbeeld een camera. Nadrukkelijk zei vermeld dat alle kabels of aardverbindingen die de kast in lopen vereffend dienen te worden aan het kastchassis en wel onmiddellijk bij entree in de kast. Soms is volledig EM-dicht geen issue en kan de EMC-kast bijvoorbeeld een 19 inch rek zijn, of kast zonder (of met glazen) deur. De EMC-kast dient verder met de kortst mogelijke verbinding te worden aangesloten op het lokale aardingssysteem. 2. De aardringleiding van een technische ruimte. In technische ruimten is de EMC-wand een Cu-strip ringleiding die de ruimte grenzen volgt; zie Figuur 2 (SER-T 371). Deze Custrip ringleiding dient van elektrolytisch koper gemaakt te zijn, met afmetingen van tenminste 30x5mm. Dit geldt overigens ook voor alle andere aardrails. Toepassing van massief rond koper (bijv. Ø 8mm, zoals veelal gebruikt in bliksemafleider installaties) wordt niet toegestaan voor gebruik als aardnet in technische ruimtes. Deze ringleiding dient op tenminste 2 punten (ruimtelijk gelijkmatig verdeeld, ten hoogste 10m tot 15m uit elkaar, anders meerdere verbindingen toepassen) aangesloten te worden op het potentiaalvereffening netwerk via de kortst mogelijke verbinding. Betreffende ringleiding eventueel vermazen, waarbij de vermazing de kastopstelling volgt; zie Figuur 2 (SER-T 371). Alle te aarden objecten (of vreemd geleidende delen) in de technische ruimte via korte verbindingen aansluiten op deze ringleiding. Eventueel aanwezige PVR s binnen de technische ruimte dienen te vervallen. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 11 van 34

13 3. Een aardrail. Bij losstaande objecten van beperkte omvang (< 3 x 3m) kan worden volstaan met een EMC-wand in de vorm van een Cu-strip aardrail, daar waar de bekabeling het object wordt ingevoerd; bij invoer van bekabeling op meerdere punten (>3m uit elkaar) dienen er meerdere Cu-strips te worden geïnstalleerd die onderling (ringvormig om het object heen) worden gekoppeld. Deze Cu-strip(s) op tenminste 1 plaats aansluiten op het potentiaalvereffening netwerk via de kortst mogelijke verbinding. 4. Bij een winkel of gelijksoortige voorziening met uitsluitend zone 2 apparatuur wordt een EMC-wand zoals omschreven bij punt 3 gerealiseerd. Indien er tevens sprake is van zone 3 apparatuur (bijvoorbeeld industriële apparatuur bij Horeca) wordt een uitgebreider aardingssysteem bijvoorbeeld zoals omschreven bij punt 2 aanbevolen. Ringleiding langs ruimtegrens is EMCwand van technische ruimte (SER-T 371) Vermazing volgt kastopstelling in technische ruimte (SER-T 371) Figuur 2 Ringleiding in technische ruimte (is EMC-wand, type 2) De EMC-wand behorende tot een object of ruimte dient als zodanig herkenbaar te zijn, bijvoorbeeld door het aanbrengen van een sticker; zie onderstaande afbeelding als voorbeeld. Ook op tekening(en) dient de EMC-wand duidelijk aangegeven te worden. Alle bekabeling van of naar betreffend object of ruimte dient via de EMC-wand te lopen en indien voorzien van kabelafscherming hiermee te worden vereffend; zie paragraaf 4.1 en volgende en onderstaande foto s als voorbeeld. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 12 van 34

14 Foto s met voorbeeld uitvoering / sticker EMC-wand EMC WAND Aansluiten van aardleidingen en kabelafscherming bij kruisen vereist 3.3 Samenhang EMC-wand en aardingssysteem t.b.v. potentiaalvereffening De EMC-wand kan worden beschouwd als uitgebreide PVR en vormt als zodanig een geheel met het potentiaalvereffening netwerk. Alle aardverbindingen van objecten (en vreemd geleidende delen) achter (behorende tot) de EMC-wand dienen via de EMC-wand, met de kortst mogelijke verbinding, te worden aangesloten. Hoe de verschillende oplossingen er precies uitzien is nader uitgewerkt in hoofdstuk Samenhang EMC-wand en bliksembeveiliging installatie Op de gebouwgrens dient ten behoeve van bliksembeveiliging eveneens een EMC-wand te worden gerealiseerd, zodat de kabels en leidingen van buiten hiermee kunnen worden vereffend. Tussen buiten (LPZ0 conform NEN-EN-IEC 62305) en binnen (LPZ1 of hoger conform NEN-EN-IEC 62305) is er namelijk ook altijd sprake van een zoneovergang; zie ook NEN-EN-IEC en de onderstaande plaatjes hieruit. Figuur 3 zone-indeling bliksembeveiliging conform NEN-EN-IEC De bliksembeveiliging norm NEN-EN-IEC maakt gebruik van zogenaamde lightning protection zones (LPZ, zie Figuur 3) om de verschillende zones qua beschermingsniveau te benoemen. Deze LPZ aanduiding sluit goed aan bij de door ons gebruikte EM-zonering zoals vastgelegd in de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2]. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 13 van 34

15 NEN-EN-IEC LPZ 0 a, buiten LPZ 0 b, buiten LPZ 1, binnen LPZ 2, binnen LPZ 3, binnen Richtlijn EMC EM zone 5, buiten EM zone 4, buiten of binnen EM zone 3, binnen EM zone 2, binnen EM zone 1, binnen Onderstaand plaatje toont een voorbeeld van de uitvoering van een bliksemafleiderinstallatie (LPM system, lightning protection measures system) in een kantoorgebouw. Hierin is gebruik gemaakt van een aardingssysteem dat is verwerkt in de wapening van het gebouw. Voor bestaande gebouwen is een dergelijk aardingssysteem vaak niet of onvoldoende aanwezig en is binnen het gebouw zelf een vermaasd aardingssysteem, zoals eerder genoemd potentiaalvereffening netwerk (zie paragraaf 3.1), vereist. Vereffening tussen dit netwerk en de wapening van het gebouw is echter wel geboden. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 14 van 34

16 Figuur 4 voorbeeld LPM system kantoorgebouw conform NEN-EN-IEC Onderstaande foto (2799) toont hoe één en ander er in de praktijk kan uitzien. Het potentiaalvereffening netwerk ter plaatse, waarop deze EMC-wand wordt aangesloten, dient hier eveneens van een vereffening met de bliksemafleiderinstallatie en gebouwwapening te zijn voorzien. Hoe de gewenste oplossingen er precies uitzien is trouwens nader uitgewerkt in hoofdstuk /TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 15 van 34

17 Foto 2799: EMC-wand gebouwinvoer Skyport 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 16 van 34

18 4 EMC aspecten van koper kabels en kabeltracés 4.1 Algemene eisen aan koper kabels en kabeltracés In onderstaande paragrafen worden de EMC eisen aan kabels per zone omschreven. Hierin wordt al dan niet het gebruik van afgeschermde kabel voorgeschreven. De afschermende werking van een kabel wordt bepaald door de zogenaamde transferimpedantie; zie begrippenlijst in bijlage 1. Hoe lager de transferimpedantie des te beter de afschermende werking is. Uitgangspunt is echter dat een kabel met standaard afscherming, bijvoorbeeld YMvKas voor voeding (zie onderstaande foto s), al voldoende afscherming biedt voor zonering. Wel heeft toepassing van gevlochten kabelafscherming de voorkeur boven folie (zie onderstaande foto s), aangezien potentiaalvereffening daarmee eenvoudiger te realiseren is; de folie is aan de buitenzijde namelijk vaak isolerend, zodat potentiaalvereffening onderweg (en het gebruik van EMC-wartels) hiermee onmogelijk is. Een open staaldraad armering, zonder tegenspiraal (zie onderstaande foto s; voor kortsluiting van de afzonderlijke staaldraden), is in het algemeen niet geschikt qua EMC. folieafscherming maakt geen contact in EMC-wartel pantsering telecomkabel is ongeschikt als afscherming want EM beschouwd te open Standaard YMvKas kabel voldoet als afscherming voor EM-zonering Folieafscherming is ongeschikt voor montage met EMC-wartels. Detail: De wartelmoeren zitten hier trouwens verkeerd om; snijkant naar binnen i.p.v. naar het plaatmateriaal. Pantsering van deze kabel is ongeschikt als afscherming voor EMzonering Vanuit veiligheidsoverwegingen of vanuit mechanisch perspectief kunnen er echter eveneens eisen aan kabels worden gesteld. Een middenspanningskabel moet van een geaard kabelscherm worden voorzien; dit geldt ook voor laagspanningsbekabeling voor buitentoepassing (LPZ0). Voor telecommunicatie- en databekabeling wordt bij buitentoepassing (LPZ0) voor mechanische bescherming een pantsering toegepast. Kabel draagsystemen kunnen ook een belangrijke bijdrage leveren aan EMC en zijn er in allerlei soorten en maten. Beperken we ons tot de EMC relevante draagsystemen, dan zijn dit (in volgorde van afnemende EMC performance): 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 17 van 34

19 1. metalen kabelgoten, 2. metalen draadgoten of 3. metalen kabelladders. 1. metalen kabelgoot 3. metalen kabelladder 2. metalen draadgoot Van belang voor EMC is verder de langsgeleiding (parallel aan het kabeltracé, met name ook tussen installatiedelen onderling) van betreffende systemen. Als deze langsgeleiding niet gegarandeerd is, bijvoorbeeld bij gelakte goot zonder bedoelde elektrisch verbinding tussen de gootstukken, levert het draagsysteem geen bijdrage aan een betere EMC. Zie ook onderstaand plaatje uit EN : Daarnaast is vereffening tussen het kabel draagsysteem en het aardingssysteem van belang. De vereffening om de 15m, die is vereist vanuit potentiaalvereffening oogpunt (zie [3]), volstaat ook voor EMC. Wel is er te allen tijde potentiaalvereffening vereist bij het passeren/kruisen van een EMC-wand en geldt als stelregel: hoe meer vereffeningpunten hoe beter. Vanuit EMC oogpunt bezien verdient toepassing van verzinkt metalen goten (variant 1), onderling gekoppeld met geëigende koppelplaten en bout/moerverbindingen met tandringen, de voorkeur. In het vervolg wordt deze variant als EMC-goot aangeduid. Toepassing van gootdeksels is optioneel. Het levert weliswaar nog betere EMC, maar uitgangspunt is dat goten zonder deksel al voldoende bescherming bieden. Bij verticale kabelgoottracés dienen de kabels te worden vastgezet om te voorkomen die uit de goot vallen. Aardleidingen, of in het algemeen onderdelen van/aansluitingen op het potentiaalvereffeningsnet, dienen in principe nooit binnen de afgeschermde ruimte van het kabel draagsysteem te worden gebracht. Hierdoor kan de afschermende werking van betreffend kabel draagsysteem namelijk negatief worden beïnvloed. Buiten op bevestigen mag overigens wel. Door betreffende aardleidingen meervoudig (bij elke uittakking van bekabeling) aan het kabel draagsysteem te vereffenen (kortsluiten / parallel schakelen) kan dit bezwaar eventueel worden weggenomen. In sommige gevallen kunnen metalen constructiedelen (bijvoorbeeld metalen balken) die meervoudig zijn geaard en langsgeleiding bezitten eveneens als PEC (Parallel Earthing Conductor) worden ingezet ten gunste van de EMC. Voor kabeltracés buiten is toepassing van metalen kabelgoot vaak lastig. In die gevallen dient één of meerdere 70mm2 geel/groen VD-draad leidingen in het kabeltracé als PEC te worden meegelegd. Dit kan ook het 2-tal 95mm2 Cu VD-draad leidingen zijn dat de aardrails in de LS-hoofdverdelers van afzonderlijke MS transformatoren conform [3] (zie par. 3.1) onderling verbindt. Via deze PEC(s) wordt dan ook het potentiaalvereffeningsnetwerk van gebouwen onderling gekoppeld. Van belang is 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 18 van 34

20 om de bekabeling steeds zo dicht mogelijk bij de PEC s te houden, zodat een optimale afscherming ontstaat. Verder is nog aan te bevelen om kabelscheiding toe te passen tussen bijvoorbeeld voeding en data- / telecommunicatie bekabeling; zie ook onderstaand plaatje uit EN Dit is vooral van belang, indien bekabeling niet van kabelafscherming is voorzien. Voor afgeschermde bekabeling die ook effectief geaard is, levert deze kabelafscherming tegelijkertijd een elektromagnetische scheiding tussen de kabels onderling. In dat geval is het toepassen van kabelscheiding in principe niet meer van belang. Figuur 5 kabelscheiding conform EN Eisen aan koper kabels en kabeltracés buiten, in zone LPZ0 In de zone LPZ0 bestaat de storingsdreiging voor systemen met bekabeling voornamelijk uit blikseminductiespanning en stroom onder invloed van directe of nabije blikseminslag. Daarnaast speelt de onderlinge interactie van systemen met bekabeling in elkaars (onmiddellijke) nabijheid nog een rol. Om deze storingsdreiging het hoofd te bieden is toepassing van afgeschermde bekabeling vereist. Kabels in een zone LPZ0 dienen derhalve altijd van kabelafscherming te zijn voorzien. Bij binnenkomst van de bekabeling in een gebouw of systeemkast dient de kabelafscherming te worden vereffend aan de EMC-wand; zie bijvoorbeeld foto 2799 in paragraaf 3.3. De kabeltracés buiten zijn soms lang, waardoor het maken van lassen (kabelmoffen) tussen kabelstukken soms is vereist. Van belang is dan om de kabelafscherming in de kabelmof EMC verantwoord door te zetten. Dit betekent dat de afscherming in de mof rondom de kabeladers met Cu litze doorgezet dient te worden; zie bijv. onderstaande foto s uit een lasvoorschrift van KPN. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 19 van 34

21 Figuur 6 voorbeeld EMC-las GPLK uit voorschrift KPN. De hierin voorgeschreven 1mm koperdraad als doorverbinding van de loodmantels is overigens, ondanks het parallelle kopergaasband, qua Cu-doorsnede wel wat krap bemeten. Bekend is echter dat de bestaande installatiepraktijk nogal eens tekortschiet in deze. Voorbeeld uit de Schiphol praktijk: Voor de Telemetrie bekabeling ten behoeve van beveiliging (max. stroom/tijd en differentiaal) van het MS voedingsysteem wordt een zogenaamde Nekatheen kabel gebruikt. Deze heeft een gevlochten stalen kabelscherm dat naar verluid niet geaard wordt, nog wordt doorgezet in kabelmoffen. Wel heeft de kabel nog een folie binnenscherm waar tegen een blanke draad aanligt. Deze blanke draad wordt aan de kabeluiteinden (tweezijdig) geaard. In kabelmoffen wordt echter uitsluitend de blanke draad doorgezet, de folie niet. Een dergelijke installatiewijze is nadelig voor de afschermende werking van de kabel; de transferimpedantie neemt toe. Hierdoor zullen blikseminductie- en stoorspanningen op aders eveneens toenemen. In de kabeltracés buiten dient verder een PEC (één of meerder 70mm2 VD-draad leidingen) te zijn opgenomen die de aardingssystemen tussen gebouwen onderling verbindt. 4.3 Eisen aan koper kabels en kabeltracés binnen, EM zone 3 (LPZ1) Binnen de EM zone 3 (LPZ1) worden er in principe geen eisen aan kabels gesteld. Wel is van belang om de eventuele installatie-instructies van apparatuur fabrikanten op te volgen, bijvoorbeeld toepassing van afgeschermde bekabeling bij frequentiegeregelde motoren van X-rays (zie [1]). Wanneer er vanuit de EM zone 3 (LPZ1) echter bekabeling naar een EM zone 2 (LPZ2) gaat is hiervoor wel kabelafscherming vereist. Door vereffenen van het kabelscherm op de EMC-wand, kunnen beide zones namelijk van elkaar worden ontkoppeld. Voor voeding is de toepassing van afgeschermde bekabeling binnen gebouwen niet gebruikelijk. In paragraaf 4.8 is nader uitgewerkt hoe hiermee praktisch om te gaan. 4.4 Eisen aan koper kabels en kabeltracés binnen, EM zone 2 (LPZ2) Binnen de EM zone 2 (LPZ2) worden er in principe geen eisen aan kabels gesteld. Wel is van belang om de eventuele installatie-instructies van apparatuur fabrikanten op te volgen, bijvoorbeeld toepassing van STP-bekabeling (afgeschermde netwerkbekabeling) om aan de emissie-eisen voor residentiële omgeving (EM zone 2) te kunnen voldoen; zie bijlage 2, voorbeeld specificatie Cisco Router. Wanneer er vanuit de EM zone 2 (LPZ2) echter bekabeling naar een EM zone 3 (LPZ1) gaat, is hiervoor wel kabelafscherming vereist. Door vereffenen van het kabelscherm op de EMC-wand, kunnen beide zones namelijk van elkaar worden ontkoppeld. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 20 van 34

22 4.5 Eisen aan koper kabels en kabeltracés bij zoneovergangen Bekabeling die een zoneovergang passeert (van LPZ0 naar LPZ1 en/of van LPZ1 (EM zone 3) naar LPZ2 (EM zone 2)) dient te allen tijde van afscherming te zijn voorzien. Voor voeding die binnen een gebouw blijft en van EM zone 3 naar 2 loopt, wordt om praktische reden een uitzondering gemaakt; zie paragraaf 4.8 voor de nadere uitwerking hiervan. Ter plaatse van de zoneovergang dient de afscherming van betreffende bekabeling te worden vereffend aan de EMC-wand. Voor kabelgoten en PEC s geldt eveneens een verplichte vereffening aan de EMC-wand. 4.6 Eisen aan koper kabels en kabeltracés, zone 2 apparatuur in zone 3 (of 4) omgeving Indien EM zone 2 (LPZ2) apparatuur noodzakelijkerwijs in een EM zone 3 of 4 (LPZ1) omgeving moet functioneren, zijn installatiemaatregelen vereist om de EM mismatch (qua emissie en immuniteitseisen van die verschillende omgevingen) op te lossen. Toepassing van een EMC-kast (zie paragraaf 3.2) biedt dan uitkomst; bijvoorbeeld een camera met metalen behuizing (is EMC-kast) in het BASS-gebied. Er wordt uitsluitend afgeschermde bekabeling met EMC-wartels aangesloten op de EMC-kast en de EMC-kast wordt vereffend aan het lokale aardingssysteem. Soms is het bezwaarlijk om afgeschermde bekabeling toe te passen of deze te vereffenen aan de EMC-wand. Bijvoorbeeld wanneer een groot aantal STP-kabels een technische ruimte inloopt is het lastig om deze per stuk op de zoneovergang (kabelentree van de ruimte) elk te vereffenen aan de EMC-wand. In dit geval kan een zogenaamde zone 2 (LPZ2) corridor worden aangelegd. Dit is een EMC-goot door EM zone 3 (LPZ1) gebied waarbinnen uitsluitend zone 2 (LPZ2) bekabeling ligt. De binnenkant van de EMC-goot is dan als verlengstuk van de EM zone 2 (LPZ2) te beschouwen. De EMC-goot wordt in dit geval vereffend aan de EMC-wand en de bekabeling die erin ligt niet; zie onderstaande afbeelding ter illustratie. Figuur 7 voorbeeld EM-zone 2 corridor 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 21 van 34

23 Andersom kan trouwens ook: In de EM zone 2 (LPZ2) technische ruimte wordt een EMC-goot aangelegd ten behoeve de EM zone 3 (LPZ1) bekabeling. Bijvoorbeeld afgeschermde databekabeling (STP) die van buiten de ruimte wordt ingevoerd en wordt afgewerkt op een patch paneel. Via dit patch paneel is de afscherming van elke STP-kabel vereffend aan de lokale aarde. De zoneovergang van de STP bekabeling (van EM zone 3 naar EM zone 2) is dan als het ware verplaatst van de ringleiding bij entree in de ruimte, via de EMC-goot naar het patch paneel. Om interferentie met de omgeving in de EM zone 2 (LPZ2) technische ruimte te voorkomen wordt de EMC-goot zorgvuldig met de data kast, waarin het patch paneel zich bevindt, vereffend. Binnenin de EMC-goot heerst een EM zone 3 (LPZ1), er buiten een EM zone 2 (LPZ2). De EMC-goot wordt vervolgens weer vereffend aan de EMC-wand (kabelentree van de ruimte) en de bekabeling die erin ligt niet. Deze installatiewijze is vergelijkbaar met de extended LPZ0 omgeving in Figuur 4 (zie paragraaf 3.3) voor de MStrafo aldaar. Hier zou je dan van extended EM zone 3 kunnen spreken; zie paragraaf 5 voor nadere uitwerking van de oplossing. Van belang is overigens om de extended EM zone 3 goot uitsluitend voor dit doel te gebruiken; de goot mag niet gedeeld worden met andere/locale bekabeling. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 22 van 34

24 4.7 Samenvatting van eisen aan koper kabels en kabeltracés In onderstaande tabel zijn de eisen aan koper kabels en kabeltracés uit bovenstaande paragrafen in tabelvorm samengevat. Samenvatting van eisen aan koper kabels en kabeltracés Nr. Waar PEC/goten voedingkabels 1 LPZ0, buiten; EM-zone 4 of hoger 2 Van LPZ0 naar LPZ1; Van EM-zone 4 of hoger naar 3 3 Binnen LPZ1; Binnen EM-zone 3 a. In elk kabeltracé buiten dient tenminste één 70mm2 Cu aardleiding als PEC te worden meegelegd. b. Binnen is toepassing van EMC-goot (definitie/eisen in par. 4.1) vereist; zie ook eisen 3a, 3b en 3c. a. PV van elke PEC (aardleiding of goot) aan de EMC-wand is vereist a. Ongelakte metalen kabeldraagsystemen voor Cu bekabeling is vereist; b. Langsgeleiding tussen onderdelen dient te worden gegarandeerd; ook bij bekabeling die van het ene tracé het andere in loopt; c. PV bij elke EMC-wand en aanvullend om de ca.15m, op het aardnet/constructie voor zover aanwezig, is vereist koper telecom- en datakabels c. Afscherming vereist d. Afscherming vereist b. Afscherming vereist; c. PV van afscherming aan de EMC-wand bij passeren hiervan is vereist; evt. kan een verschoven EMC-wand (extended EM-zone 4; zie item 6) worden toegepast d. Voor bekabeling die binnen dezelfde EM-zone blijft is afscherming niet vereist d. Afscherming vereist; e. PV van afscherming aan de EMC-wand bij passeren hiervan is vereist; evt. kan een verschoven EMC-wand (extended EM-zone 4; zie item 6) worden toegepast e. Voor bekabeling die binnen dezelfde EM-zone blijft is afscherming niet vereist opmerking/ voorbeeld Zie typical omschrijving TER 010 in [6] 13 januari 2011 Blz. 23 van 34

25 Samenvatting van eisen aan koper kabels en kabeltracés Nr. Waar PEC/goten voedingkabels 4 Van LPZ1 naar LPZ2; Van EM-zone 3 naar 2 5 Binnen LPZ2; Binnen EM-zone 2 a. Ongelakte metalen kabeldraagsystemen voor Cu bekabeling is vereist; b. PV van elke PEC (kabeldraagsysteem of aardleiding) op de EMCwand is vereist a. Ongelakte metalen kabeldraagsystemen voor Cu bekabeling is vereist; b. Langsgeleiding tussen onderdelen dient te worden gegarandeerd; ook bij bekabeling die van het ene tracé het andere in loopt; c. PV bij elke EMC-wand en aanvullend om de ca. 15m (in technische ruimtes om de ca. 5m) is vereist c. Afscherming vereist; d. PV van afscherming aan de EMC-wand bij passeren hiervan is vereist; e. Gebrek aan afscherming wordt gedoogd, waarbij dan een extended EM-zone 3 wordt gerealiseerd; zie item 7f en 7g d. Voor bekabeling die binnen dezelfde EM-zone blijft is afscherming niet vereist koper telecom- en datakabels f. Afscherming vereist; g. PV van afscherming aan de EMC-wand bij passeren hiervan is vereist; evt. kan een verschoven EMC-wand (extended EM-zone 3; zie item 7) worden toegepast e. Voor bekabeling die binnen dezelfde EM-zone blijft is afscherming niet vereist opmerking/ voorbeeld h. Ten aanzien van de brandmeld en overige huisinstallaties is uitgangspunt dat deze in aparte kabeltracés worden ondergebracht; i. Metalen leidingen dienen eveneens bij entree in de ruimte te worden vereffend aan de EMC-wand; Zie ook de typical omschrijving van SER-T 371 in [6] 13 januari 2011 Blz. 24 van 34

26 Samenvatting van eisen aan koper kabels en kabeltracés Nr. Waar PEC/goten voedingkabels 6 Extended EM-zone 4 (LPZ0) in een zone 3 (LPZ1) omgeving a. Toepassing van EMC-goot (definitie/eisen in par. 4.1) is vereist; b. Langsgeleiding tussen onderdelen dient te worden gegarandeerd; c. Uittakking van bekabeling onderweg is niet toegestaan; d. PV bij elke EMC-wand en aanvullend om de ca.15m (in technische ruimtes om de ca. 5m) is vereist; e. De EMC-goot dient als extended EM-zone goot te worden gemarkeerd (bijv. met speciale sticker) en mag niet worden gedeeld met andere gebruikers; evt. deksel toepassen en dit dichtschroeven / -poppen koper telecom- en datakabels opmerking/ voorbeeld f. Afscherming vereist g. Afscherming vereist Een voorbeeld hiervan is het kabeltracé van de MS bekabeling naar de trafo in Figuur 4 van paragraaf januari 2011 Blz. 25 van 34

27 Samenvatting van eisen aan koper kabels en kabeltracés Nr. Waar PEC/goten voedingkabels 7 Extended EM-zone 3 in een zone 2 omgeving (of zone 4 omgeving) a. Toepassing van EMC-goot (definitie/eisen in par. 4.1) is vereist; b. Langsgeleiding tussen onderdelen dient te worden gegarandeerd; c. Uittakking van bekabeling onderweg is niet toegestaan; d. PV bij elke EMC-wand en aanvullend om de ca. 15m (in technische ruimtes om de ca. 5m) is vereist; e. De EMC-goot dient als extended EM-zone goot te worden gemarkeerd (bijv. met speciale sticker) en mag niet worden gedeeld met andere gebruikers; evt. deksel toepassen en dit dichtschroeven / -poppen f. Toepassing van onafgeschermde voedingbekabeling binnen een gebouw wordt gedoogd, mits deze kabel een PE-ader (randaarde) bevat; g. De PE-ader dient evenals de EMC-goot met de EMCinterface van de eindverdeelinrichting, waarop de voedingkabel is aangesloten, te worden vereffend. Betreffende EMCinterface fungeert in dit geval als verschoven EMCwand; koper telecom- en datakabels h. Afscherming vereist; i. De afscherming dient (via de aangesloten RJ45 connectoren) te worden vereffend met het geaarde chassis van het patch paneel, dat hier als EMC-interface en tegelijk verschoven EMCwand fungeert; j. De EMC-goot die hier als extended EM-zone 3 fungeert dient eveneens met deze verschoven EMC-wand te worden vereffend k. Voor de aansluiting van databekabeling naar kasten in technische ruimtes mag in afwijking van eis 7.a/7.j ladderbaan als extended EMzone 3 goot worden toegepast. Dit om betreffende bekabeling op de juiste positie en met de juiste buigradius naar de kasten te kunnen leiden (conform HRI). opmerking/ voorbeeld Zie ook de typical omschrijving van SER-T 371 (EM-zone 2; zie [6]) waarin een en ander is uitgewerkt. Er is hier voor de toepassing van extended EM-zone 3 goot gekozen, omdat het realiseren van een aparte extended EM-zone 2 goot (LPZ2 corridor; conform Figuur 7) buiten de technische ruimte, onhaalbaar geacht werd 13 januari 2011 Blz. 26 van 34

28 Samenvatting van eisen aan koper kabels en kabeltracés Nr. Waar PEC/goten voedingkabels 8 Extended EM-zone 2 (LPZ2) in een zone 3 (LPZ1) omgeving a. Toepassing van EMC-goot (definitie/eisen in par. 4.1) is vereist; b. Langsgeleiding tussen onderdelen dient te worden gegarandeerd; c. Uittakking van bekabeling onderweg is niet toegestaan; d. PV bij elke EMC-wand en aanvullend om de ca.15m is vereist; e. De EMC-goot dient als extended EM-zone goot te worden gemarkeerd (bijv. met speciale sticker) en mag niet worden gedeeld met andere gebruikers; evt. deksel toepassen en dit dichtschroeven / -poppen koper telecom- en datakabels opmerking/ voorbeeld f. Afscherming is niet vereist g. Afscherming is niet vereist Zie paragraaf 4.6, Figuur 7 13 januari 2011 Blz. 27 van 34

29 4.8 Voeding voor apparatuur in verschillende zones Bovenstaande installatie-eisen levert voor voedinginstallaties een potentieel conflict, omdat voor voeding geldt dat: a. het toepassen van afgeschermde bekabeling binnen gebouwen is niet gebruikelijk, en b. de installatie van een gebouw normaliter wordt gedeeld met alle (dus zowel residentiële als industriële) gebruikers in dat gebouw. Ad.a In plaats van afgeschermde 230/400Vac voedingbekabeling wordt in de bestaande installatiepraktijk op Schiphol gebruik gemaakt van voedingkabels met PE ader. Zo n PE-ader is min of meer als een uitgeklede kabelafscherming te beschouwen. Door aarding van deze PE-ader op de EMC-wand is hiermee in zeker zin dus ook een zoneovergang te realiseren. Praktisch is verder om in technische ruimtes gebruik te maken van een verschoven EMCwand, door toepassing van extended EM zone 3 kabelgoot; zie ook paragraaf 4.6. Hierbij wordt de EMC-wand voor voeding dan verschoven van de ringleiding bij entree in de ruimte naar de eindverdeelinrichting (groepenkast), waarop die kabel sowieso al afgemonteerd wordt. Hoe een en ander dan precies uit te voeren, wordt beschreven in de standaard oplossingen van paragraaf 5. NB: Opgemerkt wordt dat het gebruik van voedingkabel met PE-ader minder effectief is qua ontkoppeling van EM zones / afscherming (deze kabel heeft een hogere transferimpedantie), dan wanneer het een afgeschermde kabel betrof. Advies is echter om dit voor de voedende kabel naar 230/400VAC laagspanning eindverdeelinrichtingen in technische ruimtes, waarbij een zone overgang van EM zone 3 naar EM zone 2 wordt gerealiseerd, toch toe te staan. In andere situaties dient bij zoneovergangen in principe wel gewoon een afgeschermde voedingkabel te worden toegepast. Ad.b Door galvanische koppeling via een gedeelde netvoeding kan er een zone conflict ontstaan als er zowel residentiële (EM zone 2) als industriële (EM zone 3) gebruikers op deze voeding worden aangesloten. In de huidige installatiepraktijk is het niet gebruikelijk om gescheiden verdeelinrichtingen voor de voeding van EM zone 3 en EM zone 2 installaties aan te leggen. Wel wordt er vanuit de ET003 [4] afgedwongen om licht en kracht installaties van elkaar te scheiden. Uiteindelijk zijn beide installaties wel gekoppeld op de hoofdverdeelinrichting, die vanuit de MS transformator wordt gevoed. Aangenomen dat: 1. licht en kracht inderdaad effectief gescheiden zijn zoals de ET003 voorschrijft, 2. alle verbruikers aangesloten op de licht (of noodlicht) sub-/eindverdeelinrichtingen residentiële emissie specificaties (qua AC power port) hebben, 3. alle verbruikers aangesloten op de kracht (of noodkracht) sub-/eindverdeelinrichtingen maximaal industriële emissie (qua AC power port) of betere specificaties hebben, 4. EM zone 4 specificatie voor wat betreft emissie op AC power port nooit zijn toegestaan, tenzij betreffende gebruikers achter een aparte MS trafo zitten, die niet wordt gedeeld met andere gebruikers, 5. er door kabellengte tussen de hoofdverdeelinrichting en sub/eindverdeelinrichtingen waarop de verschillende gebruikers worden aangesloten, sprake zal zijn van enige demping van radiofrequente (tussen 150kHz 30MHz conform EMC normen) stoorspanningen, is te verwachten dat er geen EM-zone conflict tussen de residentiële (EM zone 2) en industriële (EM zone 3) gebruikers, via de gedeelde netvoeding, zal ontstaan. In Figuur 8 is een en ander schematisch weergegeven. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 28 van 34

30 6. Voorwaarden 2, 3 en 4 dienen vanuit de Richtlijn EMC Amsterdam Airport Schiphol [2] te worden afgedwongen. Naar aanleiding van voorwaarde 5 zei opgemerkt dat: metingen eind 2010 aan liften en roltrappen op stations aannemelijk maken dat enkele tientallen meters kabellengte (30-50m) al voldoende demping geeft om van industriële (EM zone 3) naar residentiële emissie (EM zone 2) te komen. Ontkoppeling van EM-zones door demping in trafo s Ontkoppeling van EM-zones door kabellengte (>30-50m) EM zone 4 Figuur 8 Schematische weergave zoneconcept voeding EM zone 3 EM zone /TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 29 van 34

31 5 Standaard oplossingen / Typicals 5.1 Toelichting In voorgaande paragrafen zijn de eisen qua EMC installatietechniek vastgelegd. Om deze eisen concreter te maken zijn deze in een aantal typische voorbeelden (typicals of standaard oplossingen genaamd) uitgewerkt. Dit zijn stuk voor stuk geaccepteerde EMC oplossingen. De bedoeling is dat gebruikers van deze regelgeving aan de hand van deze typicals eenvoudig een vertaling kunnen maken naar de eigen installatie. 5.2 Overzicht typicals Ten behoeve van Schiphol Telematics is inmiddels een tweetal typicals uitgewerkt. Deze typicals zijn/worden ook in praktijk gerealiseerd. De typical omschrijving is opgenomen in [6]: TER 010, een vrijstaand gebouw met bliksemafleiderinstallatie waarin diverse ICT infrastructuur is ondergebracht; SER-T 371, een ruimte binnen de Terminal Centrum, van waaruit klantaansluitingen op de ICT infrastructuur worden gerealiseerd. Deze typical omschrijvingen omvatten: a. opbouw aardnet van de technische ruimte b. vermazing aardnet van de technische ruimte c. PV aardleidingen d. PV wapening of staalconstructie e. PV kabels van buiten f. PV kabels uit andere EM zone g. PV goten / ladders h. langsgeleiding goten/ladders i. PV voeding (LS-verdeler, groepenkast) j. PV LSA verdeler k. PV data- en eventueel andere installatiekasten l. PV Lim m. PV overige objecten n. PV BLAI o. Overige aandachtspunten BLAI Daarnaast is uit het Handboek Richtlijnen Installaties van Schiphol Telematics tevens behoefte gebleken aan de typical: aarding van verhoogde vloerconstructies; Installatietechniek / aarding uitloperbekabeling; aardingsconcept kantooromgevingen; aardrails in datakasten; toepassing afgeschermde normbekabeling voor binnen. Deze typicals zijn eveneens opgenomen in [6]. De bedoeling is om mettertijd meer typicals vast te leggen in [6]. Het wordt de gebruiker van deze regelgeving daarom aanbevolen om bij de beheerder van deze regelgeving de actuele stand van [6] op te vragen. 2011/TRE d.d. 13 januari 2011 Blz. 30 van 34