Een onderzoek naar vier projecten waarin kunst een rol speelt bij het verbeteren van de maatschappelijke positie en toegang tot de arbeidsmarkt van

Transcriptie

1 Een onderzoek naar vier projecten waarin kunst een rol speelt bij het verbeteren van de maatschappelijke positie en toegang tot de arbeidsmarkt van analfabete migranten, mensen met een verstandelijke beperking, gedetineerden en risicojongeren.

2 Dat kunstenaars ook buiten het atelier of het podium met veel resultaat hun creativiteit kunnen inzetten, is een besef dat steeds breder weerklank vindt. Experimenten leveren keer op keer opnieuw positieve ervaringen op. Om dit goede gevoel om te zetten in hard bewijs, kreeg het Kohnstamm Instituut opdracht van Kunstenaars&CO en de partners in het ESF-Equal project KunstWerk(t) om de effectiviteit van kunstenaars in terreinen buiten de kunst te onderzoeken. En wat blijkt? De resultaten van het onderzoek doen de naam van het project eer aan: Kunst Werkt! Vorm geven aan hun fantasie en humor, hun leugens en hun tomeloze energie. Om ze dan te laten stralen en glunderen voor een groot publiek. Dat geeft kracht en zelfvertrouwen. Kunst werkt! Saskia Huybrechtse, theatermaakster over Leve ik, een van de vier projecten van KunstWerk(t). HET project In het project KunstWerk(t) hebben kunstenaars tussen 2004 en 2008 in vier deelprojecten gewerkt met analfabete migranten, mensen met een verstandelijke beperking, gedetineerden en risicojongeren. Het project had tot doel de maatschappelijke positie en de toegang tot de arbeidsmarkt van kwetsbare groepen te verbeteren en een nieuwe vorm van dienstverlening voor deze groepen op te zetten. Het project maakte deel uit van het ESF-EQUALprogramma, een internationaal programma van de Europese Unie dat is gericht op het creëren van gelijke kansen en het bestrijden van discriminatie op de arbeidsmarkt. Kunstenaars&CO voert het project KunstWerk(t) uit in partnerschap met het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn, ROC Aventus in Apeldoorn, Stichting Philadelphia Zorg, Ministerie van Justitie, de Penitentiaire Inrichtingen Ter Peel en Maashegge, FourstaR Reïntegratie Service, Stichting Accu, Stichting Alice en Stichting Parels voor de Zwijnen. In internationaal verband werken vier Europese partners met een vergelijkbare aanpak. Zo werkt Italië met gedetineerden in drama- en theatervormen. Hongarije zet dramatherapeuten in voor de re-integratie van drugsverslaafden. Engeland zet beeldend kunstenaars en videokunstenaars in om risicojongeren, mensen met leerproblemen, gedetineerden en werkloze ouderen een perspectief te bieden. De vier Nederlandse deelprojecten Zin in Taal Migranten spelenderwijs aan het werk Migranten zijn in het kader van de Wet op de Inburgering verplicht om een alfabetiseringscursus te volgen. Twee theatermakers (Brit Veenegoor en Esmeralda Detmers) ontwikkelden, als aanvulling op de cursus van het ROC Aventus in Apeldoorn, het programma Zin in Taal, waarin dramatische werkvormen centraal staan. Taalvaardigheid, sociale vaardigheden en zelfredzaamheid van 12 cursisten zijn sterk toegenomen; Actieve deelname aan de Nederlandse samenleving gestimuleerd door partici patie in een taalstage; Structureel vervolg Zin in Taal in Amsterdam: vijf jaar cursusaanbod als onderdeel van de reguliere Inburgering. Ridderikhof Spelend leren werken voor gehandicapten Een groep van verstandelijke, psychiatrische en/of lichamelijke beperkten neemt deel aan een dagbestedingproject in restaurant De Ridderikhof in Hoorn waar zij eenvoudige horecawerkzaamheden uitvoeren. Stichting Accu verzorgde voor deze groep een programma met theatrale werkvormen dat aansloot bij de algemene vaardigheden die voor het werken in een restaurant nodig zijn. Elf deelnemers die vanwege hun handicap een arbeidsbeperking ondervinden, zijn sterk vooruitgegaan in competenties als houding, concentratie, sociale vaardigheden, samenwerken en improvisatievermogen; vervolgtraject van kunstenaars met verstandelijk gehandicapten in een leer/ werktraject binnen een theeschenkerij; Concrete plannen voor jobcoaching met het oog op doorstroming naar arbeidsmarkt. Bajesbrommen Gedetineerden leren zich uiten Voor gedetineerden (mannen en vrouwen) in vier penitentiaire inrichtingen in Neder land zette stichting Accu muziekworkshops op. De uitvoering van het onderzoek kreeg een uiteindelijke vorm in de penitentiaire inrichting Overamstel/De Schans. Het ging om gedetineerden met psychische en sociale problemen in de laatste fase van hun detentie. Stichting Accu leidde workshops zang met instrumentale begeleiding. In vier penitentiaire inrichtingen hebben 45 deelnemers meegedaan; In de muzikale workshops is door middel van samen zingen en improviseren de onderlinge band en het individuele zelfvertrouwen bevorderd; Een uniek gezamenlijk optreden van mannelijke en vrouwelijke gedetineerden tijdens de internationale startconferentie van KunstWerk(t). Leve Ik Jongeren maken theater van hun leven In dit project ging het om jongeren met psychosociale problemen, zonder werk of opleiding. Zij namen deel aan de theaterproductie Leve ik. Bureau FourstaR, dat als taak had deze jongeren te begeleiden naar een opleiding of een baan verzorgde daarnaast een sport- en begeleidingsprogramma. Theaterproductie Leve Ik gespeeld door 9 jongeren op basis van hun eigen ervaringen en verhalen; voorstelling 34 keer gespeeld in theaters en op festivals door heel Nederland, geselecteerd voor de Serie Nieuwe Theatermakers; jongeren hebben meer zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen ontwikkeld. Ze staan sterker in hun schoenen en weten beter wat ze willen met hun leven.

3 HET ONDERZOEK expressie assertiviteit Het Kohnstamm Instituut heeft vooraf, tussentijds en aan het eind metingen uitgevoerd bij de deelnemers om de ontwikkeling van hun competenties te onderzoeken. In vijf onderzoeksvragen werd onder meer gekeken naar welke kwaliteiten en vaardigheden belangrijk zijn voor de verschillende doelgroepen, welke effecten de deelname aan de pilots op hen had, en of de meetmethode voldeed. DE RESULTATEN Uit het onderzoek blijkt dat kwetsbare groepen in de samenleving zoals verstandelijk beperkten, jongeren of migranten onder de juiste omstandigheden baat kunnen hebben bij leeromgevingen die zijn ontwikkeld door kunstenaars. Kunst werkt aantoonbaar voor het verbeteren van een aantal vaardigheden die doorslaggevend zijn voor toegang tot de arbeidsmarkt. De belangrijkste conclusies uit het onderzoek zijn dat het werken met kunstenaars vooral bijzonder effectief is voor de inburgering van analfabete migranten en dat er een aanwijsbare vooruitgang is vastgesteld in de vaardigheden van de verstandelijk gehandicapte deelnemers die in het kader van het KunstWerk(t)-project met kunstenaars aan de slag gingen. De begeleiders vonden dat de experimentele groepen behoorlijk vooruit waren gegaan in vergelijking met de groepen die zij gewoonlijk begeleiden. Er bleek in het project overigens wel een verschil te zijn tussen het inzetten van kunst als doel, en kunst als middel. Naarmate een project meer gericht is op kunst als doel, zijn individuele ontwikkelingen eerder ondergeschikt aan het artistieke eindproduct articulatie coherent improvisatievermogen taalgebruik motivatie verbeelding samenwerken toon tekstbegrip sociale vaardigheid communiceren concentratie doorzettingsvermogen creativiteit We hebben nu in een aantal projecten met de kunstenaars gewerkt en ik ben erg enthousiast. Zeker laagopgeleiden leren heel goed door hun lichaam meer te gebruiken. Je ziet hun houding en hun uitspraak beter worden. Ze presenteren zich zelfverzekerder en stralen uit dat zij zich beter voelen. De taaldocenten zien het als een goede aanvulling op hun diensten. Theatermensen nemen een heel speciaal soort energie mee, dat zien zij ook in. Fenny van de Vooren, opleidingsmanager, ROC Amsterdam discipline ritme houding

4 Foto: Patrick van Luijtgaarden Project Leve ik Foto: Joyce van Belkom Project Ridderikhoff Foto s: Restaurantcafé Ridderikhoff

5 Kunstenaars&CO ondersteunt en stimuleert kunstenaars bij het ontwikkelen van hun beroepspraktijk en economische zelfstandigheid. Meer weten, een uitgebreide samenvatting bestellen of een afspraak maken? Anne van Otterloo Het project KunstWerk(t) maakt deel uit van het ESF-EQUAL-programma. Dit is een internationaal programma van de Europese Unie dat is gericht op het creëren van gelijke kansen en het bestrijden van discriminatie op de arbeidsmarkt. Postbus CP Amsterdam Nieuwe Herengracht SB Amsterdam