Randenbeheer Maïsland 2010

Transcriptie

1 - 1 -

2 - 2 -

3 - 3 - Agrarische natuur- en milieuvereniging Vallei Horstee Postbus CA Achterveld info@valleihorstee.nl Randenbeheer Maïsland 2010 Partners bij Randenbeheer Maïsland

4 - 4 - Inhoud 1. Introductie Doel van het project randenbeheer Aanpak randenbeheer Mailing en overige werving Bezoek deelnemers Afspraken met de loonwerker Keuze mengsel Keuze locaties van de randen Gerealiseerde oppervlakte: 21,6 kilometer Zaaien Afspraken en contracten Contracten met agrariërs Beheerafspraken Relatie Subsidieregeling Natuur en Landschapsbeheer (SNL) Monitoring Opkomst mengsel en onkruiddruk Flora en bodemdieren (Landschap Erfgoed Utrecht) Insecten (Vallei Horstee met ingehuurde ecoloog) Vlinders en sprinkhanen (Provincie Utrecht) Vogels Praktijkervaringen Zeer goed geslaagd! Praktische aandachtspunten Communicatie Publiciteit Demonstratieveldjes Informatieborden Zomeravondexcursies Vervolgaanpak Monitoring in winterperiode 2010/ Beheer randen in voorjaar Aanpassing en uitbreiding oppervlakte Mengselkeuze Fotopagina s Bijlage 1: Flyer Bijlage 2: Beheerafspraken zoals in contract vastgelegd Bijlage 3: Uitnodiging voor zomeravondexcursie... 32

5 Introductie Agrarische natuur- en milieuvereniging Vallei Horstee is in 2009 gestart met de voorbereiding van een project Randenbeheer Maïsland. Het gebied Gelderse Vallei Zuidwest kenmerkt zich door een afwisselend kleinschalig landschap met veel landschapselementen. Houtwallen, bosjes, singels en andere kleine elementen wisselen de graslanden en akkers af. Die akkers bestaan voor het overgrote deel uit vrij monotoon maïsland. Met het project Randenbeheer op maïsland wil Vallei Horstee een bijdrage leveren aan de biodiversiteit en de belevingswaarde van ons landschap. De randen zijn 6 meter breed en ingezaaid met een mengsel van verschillende soorten graan, grassen, bloemen en kruiden. Het dient als voedsel voor insecten, vlinders en kleine zoogdieren. De randen zijn aantrekkelijk voor de vogels van het kleinschalige cultuurlandschap (geelgors, ringmus, patrijs, zomertortel, kneu, putter, steenuil, kerkuil). Verder bieden ze voedsel en dekking voor klein wild. Vallei Horstee is trots op de resultaten van het eerste jaar randenbeheer. Een nieuwe activiteit voor de vereniging en onze leden. Dit vroeg soms om wat experimenteren en uitproberen. Over het verloop zijn we zeer tevreden. Onder de agrariërs was ruime belangstelling om deel te nemen. We hadden gemakkelijk een drievoudige hoeveelheid randen kunnen aanleggen op basis van de aanmeldingen. En dan is er nog niet eens intensief reclame gemaakt. De eerste resultaten wijzen er op dat de randen een belangrijke bijdrage leveren aan de biodiversiteit in het gebied. Van de mensen uit de omgeving krijgen we veel positieve reacties. Welke wensen hebben we nu voor het vervolg? 1. Voortzetten van de huidige randen in 2011 en 2012 om zo ervaring op te doen over meerdere jaren. 2. Een kleine uitbreiding van het proefproject richting de Utrechtse Heuvelrug. 3. Ruimte om ongeveer 10% van de randen in te zaaien met een nog bloemrijker mengsel. 4. Voorbereidingen treffen om in de toekomst in de Gelderse Vallei het akkerrandenbeheer mogelijk te maken via het reguliere Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer (SNL). Onze dank gaat uit de partijen die dit project hebben ondersteund en financieel mogelijk gemaakt: provincie Utrecht, gemeente Leusden, gemeente Amersfoort, gemeente Woudenberg, gemeente Scherpenzeel en gemeente Renswoude. Verder naar ons samenwerkingspartners voor de ondersteuning en het enthousiasme: Landschap Erfgoed Utrecht, Rijnvallei, Loonbedrijf Bert van Dijk en projectbureau SVGV. Henk Davelaar Voorzitter Vallei Horstee

6 Doel van het project randenbeheer Voor het project zijn de volgende doelen geformuleerd: Verhoging van de biodiversiteit door een interessante biotoop te bieden voor insecten, vlinders en vogels. Versterken van de natuurwaarde van groene en blauwe landschapselementen Beschermen van deze landschapselementen. Door de randen is ploegen of spuiten vlak langs deze elementen vaak niet meer nodig. Voedsel en dekking voor jonge weidevogels (m.n. Kievit en Scholekster). Draagvlak voor agrarisch natuurbeheer vergroten. Het aanleggen van een natuurlijke akkerrand op maïsland is redelijk eenvoudig in te passen en kan voor agrariërs een goede start zijn met agrarisch natuurbeheer. Beleving van het landschap verbeteren. Een deel van de randen wordt aangelegd langs wegen en paden. De natuurwaarde hiervan is weliswaar minder, maar deze randen dragen vooral bij aan de waardering van het agrarische cultuurlandschap. Via een pilot project de waarde aantonen van een pakket randenbeheer in het nieuwe Subsidiestelsel Natuur en Landschapsbeheer (SNL). Naast de doelen op het gebied van biodiversiteit en leefbaarheid, wil Vallei Horstee met het project randenbeheer op maïsland ook het draagvlak voor agrarisch natuurbeheer vergroten. Agrariërs zijn vooral gericht op efficiënt beheer met uniforme omstandigheden en maximale productie. De gevarieerde rommelige randen die zijn ingezaaid met een natuurlijk mengsel, worden dan vaak wat kritisch bekeken. Bovenstaande cartoon die Auke Herrema maakte voor een nieuwsbrief van de gemeente Amersfoort, brengt dit mooi in beeld. De houding het heeft ook wel wat, wint aan kracht.

7 Aanpak randenbeheer De voorbereidingen voor het project randenbeheer op maïsland zijn gestart in augustus Er was vrij snel overeenstemming over het doel en de aanpak met de verschillende partners/financiers. Dit betreft de provincie Utrecht en het projectbureau SVGV dat hierbij als loket functioneert en verder de vijf deelnemende gemeentes. De afspraken met de gemeentes zijn begin 2010 (februari/maart) bevestigd en formeel vastgelegd in een beschikking. Het traject met SVGV en provincie heeft erg lang geduurd. Het was niet mogelijk om vóór het inzaaien van de snijmaïs (begin mei) een toezegging te krijgen. Vallei Horstee heeft toen het risico genomen om toch te starten, op basis van mondeling uitgesproken intenties. Uiteindelijk is later in de zomer de formele subsidietoekenning verleend Mailing en overige werving Vanaf januari 2010 is de werving gestart. In de nieuwsbrief Vallei Horstee is een oproep gedaan en op bijeenkomsten in de streek is promotie gemaakt voor het project. Bij het werven werd van een flyer gebruik gemaakt (bijlage 1). In enkele gemeentes (Leusden, Renswoude) leverde dit al voldoende deelnemers op. In Woudenberg en Scherpenzeel bleef het aantal aanmeldingen aanvankelijk achter. Hier is een brief naar de agrariërs verstuur met de flyer en overige informatie. Dit leverde voldoende belangstellenden op Bezoek deelnemers De meeste geïnteresseerden zijn bezocht door de coördinator van Vallei Horstee. De voorwaarden en spelregels werden doorgenomen in de meeste gevallen werden de percelen ter plaatse bekeken om de meeste geschikte stukken voor het randenbeheer te noteren Afspraken met de loonwerker Er is voor gekozen om alle randen door één loonwerker te laten inzaaien, loonwerkbedrijf Bert van Dijk uit Leusden. In het werkgebied van Vallei Horstee was er nog geen ervaring met het inzaaien van dit soort natuurlijke mengsels op perceelsranden. Er is gebruik gemaakt van ervaring van collega vereniging VAN Berkel en Slinge in de Achterhoek. De vereniging had al ervaring met vergelijkbare randen. Coördinator Wilfried Klein Gunnewiek heeft nuttige tips verstrekt en loonwerker Bert van Dijk een ook contact gehad met de loonwerker in de Achterhoek het inzaaien heeft verzorgd Keuze mengsel In het voorjaar is informatie ingewonnen over de mogelijke zaadmengsels voor de randen. Bij andere ANV s is informatie ingewonnen en de adviseurs van Rijnvallei leverancier van het zaaizaad voor dit project hebben hun kennis aangeboden. Er is vooral discussie geweest over de samenhang tussen de ecologische doelstelling en de doelstelling om de leefbaarheid door een

8 - 8 - Er zijn 30 soorten zaad gebruikt in de mengsels, A=Akkerrandmengsel, B=Bijenmengsel

9 - 9 - aantrekkelijk landschap te vergroten. Vooral de gemeentes vinden dit laatste belangrijke. Kleurrijke/bloemrijke randen, die er mooi uit zien en aantrekkelijk zijn voor de burgers. Puur voor de biodiversiteit kan een eenvoudiger mengsel met minder bloeiende soorten ook voldoen. Vallei Horstee heeft voorgesteld om circa 10% van de randen in te zaaien met een bloemrijk mengsel. Het bijen/vlinder mengsel Tübinger. De andere 90% zou dan ingezaaid worden met een eenvoudiger akkermengsel met grassen, granen, groenbemesters en enkele andere bloem- en zaadhoudende gewassen. Het bijenmengsel Tübinger is kleurrijk en bevat bijvoorbeeld klaproos, korenbloem en goudsbloem. Het was vooral gepland langs wegen, fietspaden, klompenpaden en andere plekken die goed in het zicht liggen. De ecologie afdeling van de provincie Utrecht was geen voorstander van dit bijenmengsel omdat het floravervalsing zou kunnen geven. Soorten als klaproos en korenbloem zouden spontaan moeten terug keren vanuit de zaadbank in de bodem, en niet gezaaid moeten worden. Uiteindelijk is er onder druk van de provincie voor gekozen om alleen het akkermengsel te gebruiken. Alle afspraken die met de agrariërs al waren gemaakt om het bijenmengsel te gebruiken, zijn geannuleerd en omgezet in akkermengsel. Vallei Horstee heeft alleen op paar korte randjes het bijenmengsel gezaaid om hiermee ervaring op te doen. Deze randen zijn niet in de subsidieverlening van de provincie Utrecht opgenomen. Wel zijn de ervaringen met deze randen in de rapportage opgenomen. De randen zijn dus ingezaaid het akkerrandmengsel, behalve een paar kleine proefstrookjes met het bijen/vlindermengsel: Akkerrandmengsel Tarwe, gerst, rogge, haver, zonnepitten, korrelmaïs, mosterdzaad, bladrammenas, serradella, zoete lupinen, anijszaad, bladkool, phacelia, zilverboekweit, mergkool, knollen, veldbonen, erwten, wikken, klavers en graszaden. Bijen/vlindermengsel Boekweit, borage, dille, ganzebloem, kaasjeskruid, klaproos, korenbloem, mosterd, phacelia, bladrammenas, goudsbloem, karwij. Verder zijn er nog enkele kleinen veldjes volvelds ingezaaid met een mengsel van zomergranen (50% zomertarwe, 25% haver en 25% gerst). Dit graan wordt niet geoogst maar blijft in de winter staan als voedsel voor overwinterende akkervogels Keuze locaties van de randen De locaties van de randen zijn gekozen in overleg tussen de agrariër en de coördinator van Vallei Horstee. Er is vaak besloten de randen langs sloten, houtwallen of bosjes aan te leggen. Daarbij is gevarieerd tussen randen in de schaduw en randen in de zon. Sommige randen wilden de randen vooral op plekken die landbouwkundig minder geschikt zijn en waar de snijmaïsopbrengst al lager is (laag, nat, schaduw, etc.). Op zich kunnen dit prima locaties zijn, maar er is steeds naar gezocht om ook wat hogere/zonnige randen op te nemen. Dit is goed gelukt. Bij de keuze van de randen is ook rekening gehouden met zichtlocaties. Er zijn randen aangelegd langs wegen en paden, zodat het project goed zichtbaar aanwezig is en bijdraagt aan een fraai landschap.

10 - 10 -

11 Gerealiseerde oppervlakte: 21,6 kilometer De kaart op de pagina hiernaast geeft een overzicht van de van de gerealiseerde randen. Er is in totaal op 48 percelen een rand ingezaaid langs één of meerdere zijden. De randen liggen bij 24 verschillende agrariërs. De totale lengte van de randen is 21,6 kilometer en de oppervlakte 13 hectare. Verder is er nog op vijf plaatsen een klein graanveldje ingezaaid voor overwinterende akkervogels. De totale oppervlakte hiervan is ongeveer 0,75 hectare. De totale oppervlakte van de randen ligt iets boven de begroting. Er had echter veel meer gerealiseerd kunnen worden, onder de agrariërs wat hiervoor goede belangstellen. Als alle aanvragen waren gehonoreerd, dan was de oppervlakte randenbeheer twee tot drie keer zo groot geweest. Omdat het budget beperkt was, is er een keuze gemaakt. Daarbij is rekening gehouden met spreiding over het gebied en een goede verdeling over de vijf deelnemende gemeentes. Verder hebben we zoveel mogelijk boeren mee laten doen. Daardoor is bij boeren die een grote oppervlakte wilden inzaaien (soms wel 3 kilometer) niet alles goedgekeurd Zaaien Het was de bedoeling om de randen begin mei in te zaaien, kort na de zaaibedbereiding. Aan de boeren is gevraagd om in de eerste week van mei de grond zaaiklaar te hebben. Vervolgens is even gewacht om de eerste onkruiden te laten kiemen (dit wordt een vals zaaibed genoemd). Bij het daadwerkelijk inzaaien worden deze eerste gekiemde onkruiden dan weer onschadelijk gemaakt. Omdat het in week 18 en 19 veel geregend heeft is het inzaaien in de meeste gevallen iets uitgesteld. In week 20 (vanaf 17 mei) was het goed en droog weer en heeft loonwerker Bert van Dijk het inzaaien snel kunnen afronden. Op de meeste percelen is eerste de snijmaïs ingezaaid, waarbij langs de randen een strook van 6 meter werd vrijgehouden. In andere gevallen is de rand als eerste ingezaaid. Beide manieren werkten prima. Bij het inzaaien bleek al dat er veel verschil is in terreinomstandigheden en de manier waarop de grond was geploegd/zaaiklaar gemaakt. De natuurlijke randen zijn 6 meter breed

12 Beheercontract zoals afgesloten met alle deelnemende agrariërs. In een bijgevoegd document zijn de beheervoorschriften vastgelegd (zie bijlage 2).

13 Afspraken en contracten 4.1. Contracten met agrariërs In april 2010 is met alle deelnemers een contract afgesproken. Een voorbeeld hiervan is op de pagina hiernaast weergeven Beheerafspraken Als bijlage bij de contracten zijn alle beheerafspraken schriftelijk vastgelegd. Deze zijn als bijlage 2 bij deze rapportage bijgevoegd. Het was oorspronkelijk de bedoeling om de contracten voor drie jaar af te sluiten. Om ervaring op te doen en goed te kunnen evalueren is het wenselijk om de randen meerdere jaren te laten liggen. De deelnemende agrariërs en de gemeenten (die een deel van de financiering voor hun rekening nemen) gingen hier mee akkoord. De provincie Utrecht wilde in het najaar van 2010 een tussenevaluatie inbouwen. Er werd daarom alleen een beschikking afgegeven voor één projectjaar. Bij goede resultaten en voldoende deelname zou het project dan met twee jaar verlengd kunnen worden. Deze rapportage is dan ook bedoeld als input voor deze tussenevaluatie. De belangrijkste zaken die in het beheercontract (bijlage 2) zijn geregeld: o Afmeting van de randen en vergoedingen o Afspraken over inzaaien o Afspraken over te gebruiken mengsels o Bewerkingen die wel en die niet zijn toegestaan o Zaken rond perceelsregistratie 4.3. Relatie Subsidieregeling Natuur en Landschapsbeheer (SNL) Er is zo goed mogelijk aangesloten bij de beheermaatregelen die ook gelden in het nieuwe Subsidiestelsel voor Natuur en Landschapsbeheer (SNL). In deze regeling bestaan pakketten voor randenbeheer op akkerland en voor graanakkers die zijn bedoeld voor overwinterende akkervogels. Vallei Horstee heeft de voorwaarden die in SNL gelden, overgenomen in de voorwaarden die gelden voor de randen en voor de veldjes met overstaand graan. Het enige verschil is dat in SNL de randen (minimaal) 9 meter breed moeten zijn. Voor ons gebied hebben we gekozen voor 6 meter omdat het ervaringen in andere gebieden er op duiden dat deze in een halfopen landschap ook effectief zijn. Een breedte van 6 meter wordt ook beter geaccepteerd door de agrariërs en er kan een grotere lengte worden gerealiseerd. Het referentie pakket in SNL voor de akkerranden is:

14 En voor de veldjes met overstaand graan is als referentie gebruik het SNL pakket: 5. Monitoring Zoals gemeld zijn de meeste randen ingezaaid in week 20 (de week van 17 t/m 22 mei). Het leek er even op dat na een paar droge weken al in begin mei gestart zou kunnen worden, maar juist toen volgde een korte regenachtige periode. Na inzaaien bleef het ongeveer twee weken en droog en was er weinig opkomst van de zaden te zien. Na een paar regenbuien in week 22 en 23 ontwikkelden de randen zich snel. Onderstaande grafiek geeft een overzicht van het neerslagverloop. In week 40 (eerste week oktober) werden de eerste maïspercelen geoogst. Neerslag 2010 in millimeter per week 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, De gemiddelde temperatuur in 2010 was als volgt: Temperatuur 2010 per week 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Gem. temperatuur 2010 Normaal

15 Opkomst mengsel en onkruiddruk De opkomst van het ingezaaide mengsel was over het algemeen goed. Verschillende percelen vertoonden zelfs een uitbundige groei en mei/juni, vooral de gele mosterd overheerste sterk. Op voedselrijke gronden waren er manshoge knalgele randen te zien. Toch kwamen later in het seizoen de meeste andere ingezaaide soorten ook duidelijk door, zij het dat niet alles goed zichtbaar was. Met de onkruiddruk viel het op de meeste plaatsen goed mee. De ingezaaide soorten hadden sterk de overhand. Probleemonkruiden zoals ridderzuring, jacobskruiskruid of akkerdistel werden eigenlijk niet waargenomen. Op enkele randen (vier of vijf) was een sterk groei te zien van pioniersonkruiden die de ingezaaide soorten overheersten. Het waren vooral plaatsen die wat later waren bewerkt en die vaak ook relatief nat waren. Hier overheersten soms melde soorten, melganzevoet en hanepoot. De veronkruiding bleef beperkt tot enkele plaatsen. Hanepoot komt wel op meer plaatsen voor maar dan als verspreid staande planten zonder te overheersen. Het is een eenjarige plant die laat kiemt (mei). In het nieuwe gemaakte zaaibed kon de soort dus goed gedijen. In een gesloten gewas heeft hanepoot veel minder kans. Als de randen straks het tweede jaar ingaan, verwachten we dat de soort eerder zal afnemen dan toenemen Flora en bodemdieren (Landschap Erfgoed Utrecht) Door Landschap Erfgoed Utrecht is een vrijwilligersgroep gevormd die zich heeft toegelegd op de monitoring van flora en bodemdieren. De vrijwilligers waren deels afkomstig uit kringen van KNNV en IVN. Er is nog geen totaalrapportage van dit onderdeel beschikbaar, wel zijn er verslagen van de verschillende vrijwilligers die de monitoring hebben uitgevoerd. We volstaan op dit moment (september 2010) met het weergeven van een aantal opmerkingen uit deze verslagen: o 6 juli: Er is nagenoeg geen andere vegetatie van de ingezaaide soorten, behalve veel Gewone spurrie. o 6 juli: De vier deelranden rond het perceel verschillen sterk in vegetatie. Het zaad aan de noodwestkant tegen het bos aan is niet opgekomen. Er staat bijna niets. De vegetatie bestaat uit Europese Hanepoot, Moerasdroogbloem en Gewone spurrie. o 6 juli: Waarnemingen vlinders: gemiddeld één groot witje op elke vijf meter. Totaal 2 donkere vlinder op de Phacelia. o 15 juli: Tientallen loopkevers in bodemval, waaronder in ieder geval Harpalus rufipes, Perostichus niger, Stenolophus teutonus, Amara spec. Verder soldaatjes/weekschildkevers, kortschildkevers en een rozenkever. o 30 juli: De peulen van Bladrammenas en Gele mosterd zijn aangevreten door vogels. o 30 juli: De Mergkool is doorgeschoten, boekweit nu bijna uitgebloeid. In de Serradella, Veldbonen, Voerderwikke en Zoete lupinen nu bloei en peulvorming. o 30 juli: Geen vlinders en hommels in de rand van de maïsakker. Wel 10 dagpauwogen en veel hommels op Koninginnenkruid dat vlak langs de rand staat.

16 Resultaten monitoring insecten, met nadruk op zweefvliegen (S. C. Wytema).

17 o 31 juli: Aangetroffen in insectenbus: veldmuis, mestvlieg, hooiwagen, groene rups, soldaatjes, kortschildkevers. o 13 augustus: In twee bodemvallen aangetroffen: 1 woelmuis, 18 loopkevers, 30 pissebedden, 2 duizendpoten, 3 spinnen, 2 hooiwagens, 3 (krompoot) doodgravers, 3 grote zwarte doodgravers en 3 oorwurmen. o 20 augustus: Verspreid voorkomend op de rand veel Klein koolwitje, ca per 50 meter. Foeragerend op koolbloemen. Op sommige stukken gonst het van de zweefvliegen. o 20 augustus: In de controle strook maïs Hanepoot en Harig knopkruid aangetroffen, beide verspreid groeiend in de eerste rij van de maïsakker. o 3 september: Bladrammenas verdort, incidenteel tweede bloei, peulen door vogels aangevreten. o 3 september: Gerst, Rogge, Tarwe en Haver zijn nu rijp. o 3 september: Weinig onkruid te zien. Wel een aantal roze en witte klaverplanten. o 3 september: Enkele witte vlinders. Volgens de buurman waren er af en toe honderden vlinders en bijen. Hij betreurt het dat de plan een kort bloemenseizoen hebben. Alles is nu al weg. Er zou een ander zaadmengsel gebruikt moeten worden. o Bij drie rondes langs perceel in bodemvallen 10 muizen aangetroffen: 2 bosspitsmuizen, 1 bos/huismuis en 7 woelmuizen Insecten (Vallei Horstee met ingehuurde ecoloog) Specifiek voor deze monitoring is dhr. Steven Wytema ingeschakeld via Ecojob Milieupersoneel. In zijn rapportage zijn ook waarnemingen van bijen en hommels, vlinders en libellen openomen. Er is een aparte rapportage beschikbaar over deze waarnemingen. In de deze paragraaf geven we hiervan een samenvatting. De tabel op de linkerpagina geeft een overzicht van alle waarnomen soorten op zeven randen. Het betrof drie randen met akkermengsel, twee randen met bijen/vlinder mengsel en twee blanco randen met allen snijmaïs gewas. Per perceel is aangegeven hoeveel soorten er zijn waargenomen. In de snijmaïs randen werd slechts één soort aangetroffen. In de randen met akkermengsel en bijenmengsel resp. 17 en 20 soorten. Per perceel is een score berekende waarbij ook rekening is gehouden met de verspreiding van de soorten (één waarneming = 1, algemeen = 5). De score geeft eigenlijk eenzelfde beeld als de aantallen. Aantal Score Snijmaïs 1 3 Akkermengsel Bijenmengsel Pyamazweefvlieg

18 In grafiek: Snijmaïs Akkermengsel Bijenmengsel Aantal Score In snijmaïs weinig kruiden en bloemen, dus ook weinig insecten, vlinders, etc. Conclusie is dat beide soorten ingezaaide randen veel rijker zijn aan insecten dan de blanco snijmaïsranden. Voor het trekken van betrouwbare conclusies over het aantal soorten tussen de mengselsoorten zijn er nog onvoldoende waarnemingen. Het effect van wisselende weersomstandigheden, wisselende ligging (zon/schaduw, wel of geen water in de buurt, etc.) speelt ook nadrukkelijk mee Vlinders en sprinkhanen (Provincie Utrecht) Door ecologen van de provincie is een monitoring uitgevoerd van (dag)vlinders, libellen en sprinkhanen. Hier zijn nog geen resultaten van bekend Vogels Er is nog niet gericht geïnventariseerd op vogels. Een broedvogeltelling wordt niet uitgevoerd omdat het effect van de randen moeilijk te meten is. De randen bieden vooral voedsel, zowel in het groeiseizoen (insecten en zaad) als in de winter (vooral zaden). Verder is er schuilgelegenheid in de randen. De komende winter zullen de randen geïnventariseerd worden op foeragerende (akker)vogels. We verwachten vinken, putters, geelgorzen, De resultaten hiervan komen in het voorjaar beschikbaar. Zonnebloem met vogelvraat en aangevreten tarwe

19 Praktijkervaringen 6.1. Zeer goed geslaagd! In het algemeen kan de conclusie getrokken worden dat het eerste jaar van het project met natuurlijke maïsranden zeer goed geslaagd is. Dit blijkt ook uit de reacties van de deelnemende agrariërs. Het gevarieerde beeld wordt op prijs gesteld en het randenbeheer is praktische goed inpasbaar. Er geen noemenswaardige problemen opgetreden met onkruiddruk. De agrariërs waarderen de positieve reacties die ze uit hun omgeving krijgen oer de randen. Wel is een veel gehoorde opmerking dat men veel kleurrijkere/bloemrijkere randen had verwacht. Zowel de boeren als de burgers geven deze reactie. Het is wel veel kolen en bieten! In sommige periodes zien de randen er wel leuk uit (juni met gele mosterd, september met zonnebloemen) Praktische aandachtspunten De percelen zijn bezocht door de coördinator van Vallei Horstee waarbij gekeken is naar de kwaliteit van de randen en tevens naar het naleven van de beheerafspraken. Hier is door de agrariërs en de loonwerkers zeer goed mee omgegaan. Op een paar kleinigheden door vergissing of onwetendheid na, zijn alle afspraken goed nagekomen. Breedte randen De afgesproken breedte van 6 meter is overal goed nagekomen. Bij twijfel is de breedte van de randen nagemeten en nagenoeg altijd akkoord gevonden. Bij één agrariër was de breedte slechts vier meter. Hier was de snijmaïs ingezaaid na het inzaaien van de zes meter brede akkerrand. De maïs is waarschijnlijk ongeveer twee meter door de rand heen gezaaid en na opkomst heeft in deze strook onkruidbestrijding plaats gevonden. Daarmee bleef dus een rand van vier in plaats van zes meter over. Geen opzet, maar wel een aandachtspunt voor volgend jaar. Onkruiddruk Over onkruiddruk staan in paragraaf 5.1. al de ervaringen beschreven. Op een paar van de circa 50 percelen was sprake van overwoekering door onkruiden. Op alle overige randen kwam het ingezaaide mengsel goed uit de verf. Maaisel/slootonderhoud Het is toegestaan om de natuurlijke randen een enkele keer te berijden in verband met slootonderhoud. Het is niet toegestaan om bagger, maaisel of slootmateriaal op de rand te deponeren. In enkele gevallen is een kleine hoeveelheid maaisel op de rand terecht gekomen, op plaatsen waar de schouw van watergangen door het waterschap werd uitgevoerd. Het ging om kleine stukjes en eigenlijk gaf het ook nog wel een aardige variatie in vegetatie. Het was dus ook hier niet nodig om aan de bel te trekken, maar volgend jaar zullen we nog eens de aandacht vestigen op het uitvoeren van slootonderhoud bij de natuurlijke randen.

20 Berijden van de randen Het is niet toegestaan om de randen te berijden, als pad te gebruiken of als wendakker. Dit is ook in geen geval geconstateerd. Met het oog de maïsoogst is aan alle agrariërs een brief gestuurd om er aandacht op te vestigen dat het berijden van de randen niet is toegestaan. Daarbij is ook gewezen op het slootonderhoud in de winter. Door de rand rijden mag dan, maar bagger, maaisel, etc. mag niet in de rand worden gedeponeerd. Onkruidbestrijding snijmaïs De snijmaïspercelen worden uiteraard goed onkruidvrij gehouden. Dit is een aandachtspunt bij het uitvoeren van chemische onkruidbestrijding. Het is dan natuurlijk niet de bedoeling om een stuk van de rand mee te spuiten. In enkele gevallen is per abuis een smal strookje doodgespoten. Niet echt een probleem maar wel iets om volgend jaar even op te letten. Een van de agrariërs waar per abuis een stukje was doodgespoten nam zelfs de moeite om dit met de hand weer bij te zaaien.

21 Communicatie 7.1. Publiciteit In de periode vanaf het inzaaien zijn met enige regelmaat persberichten verstuurd of is de pers uitgenodigd om bijvoorbeeld deel te nemen aan de zomeravondexcursies. Dit heeft regelmatig aandacht opgeleverd in de regionale pers en in de agrarische vakpers Demonstratieveldjes Op vijf verschillende plaatsen (één per deelnemende gemeente) zijn demonstratieveldjes ingezaaid. Van iedere zaadsoort in zowel het akkermengsel als het bijen/bloemenmengsel is een kleine hoeveelheid apart besteld. Dit veld is ingezaaid in kleine zaaibedjes van steeds één bij drie meter. Op een strook van 30 meter waren zo de 30 verschillende soorten mooi te zien en te vergelijken. Bij de zomeravondexcursies werden de demonstratieveldjes bezocht.

22 Informatieborden Op vijf plaatsen waar veel mensen langs komen is een informatiepaneel geplaatst om de natuurlijke maïsranden onder de aandacht te brengen Zomeravondexcursies Op 22 juni en op 28 juni zijn er twee zomeravondexcursies georganiseerd om de randen te bekijken, ervaringen uit te wisselen en mensen kennis te laten maken met het natuurlijke randenbeheer. De eerste avond was op boerderij Groot Zandbrink en de tweede op boerderij Oud Willaer in Scherpenzeel. Beide avond werden bezocht door ongeveer 40 deelnemers waaronder de wethouders van de deelnemende gemeentes, veel agrariërs en leden van Vallei Horstee, betrokkenen bij het project vanuit provincie en natuurorganisaties. Ook een groep geïnteresseerde burgers nam deel aan de excursies. De uitnodiging met programma van de zomeravondexcursies is opgenomen als bijlage 3.

23 Vervolgaanpak 8.1. Monitoring in winterperiode 2010/2011 In de winterperiode zal vooral gelet worden op het gebruik van de randen als voedselbron en als schuilplek. Hierbij wordt extra aandacht besteedt aan vogels die overwinteren in het kleinschalig cultuurlandschap. Naast de akkerranden worden vooral ook de veldjes met overstaand graan goed geïnventariseerd. Deze veldjes zijn ingezaaid met een mengsel van tarwe, haver en gerst en zijn niet geoogst. Het graan blijft staan als wintervoedsel voor akkervogels. Bij de monitoring in de winter wordt ook gelet op zoogdieren en andere soorten. Overstaand graan voor wintervogels 8.2. Beheer randen in voorjaar 2011 Hier zijn nog geen afspraken over gemaakt. Waarschijnlijk kan een deel van de randen gewoon blijven liggen zonder bewerking. Het mengsel bestaat uit soorten die zichzelf weer uitzaaien. Zo blijft er als het goed is ook in het tweede en de volgende jaren een gevarieerde rand over. Naar verwachting zal de rand van verloop van tijd wel steeds meer gaan vergrassen. Hier moeten we nog verder ervaring mee gaan opdoen in ons gebied. Een deel van de randen zal wel onderhoud vragen. Er zijn percelen met een zeer massaal gewas. Dit zal in de winter afsterven en op de bodem neerslaan. Om te voorkomen dat alles hierdoor verstikt gaat worden, zullen deze randen waarschijnlijk geheel of gedeeltelijk

24 gemaaid moeten worden waarbij het gewas wordt afgevoerd of over het maïsland verdeeld. In het voorjaar zal de situatie worden beoordeeld en zal per agrariër bekeken worden wat hiermee te doen Aanpassing en uitbreiding oppervlakte Volgens plan zullen de randen die in 2010 zijn ingezaaid, ruim 20 kilometer lengte, in 2011 en 2012 blijven liggen en eventueel deels worden gemaaid of doorgezaaid. Op enkele plekken zullen de randen misschien vervallen door wijzigingen in de bedrijfsopzet, maar dit zal naar verwachting beperkt blijven. Voor randen die vervallen kan op een andere locatie nieuw worden ingezaaid. De gemeente Utrechtse Heuvelrug heeft zich bij Vallei Horstee gemeld met de vraag of het in 2011 ook kan deelnemen aan het project. Dit lijkt een mooie kans om het project nog beter zichtbar te maken en een beter beeld te krijgen van het functioneren van de randen. Op basis van de nu voorliggende rapportage zal met de provincie Utrecht en de andere partners worden besproken of deze uitbreiding mogelijk is Mengselkeuze Vallei Horstee pleit er voor om opnieuw te bezien of in 2011 randen op zichtlocaties met bloemrijker mengsel ingezaaid kunnen worden. Dit zal een aanmerkelijke extra bijdrage geven aan het draagvlak voor het randenbeheer. Draagvalk bij de burgers, maar ook bij de boeren. De deelnemende gemeentes hebben ook aangegeven dat zij dit aspect van de beleefbaarheid van het landschap erg belangrijk vinden. Gedacht wordt aan gebruik van het bijen/vlindermengsel Tübinger of een verglijkbaar mengsel. Naar de samenstelling zal goed gekeken moeten worden met aandacht voor de herkomst van de gebruikte zaden. Er zijn zaadleveranciers die hiervoor goede garanties kunnen afgeven die ecologisch verantwoord zijn. Vallei Horstee stelt voor om maximaal 10% van de randen (op zichtlocaties) in te zaaien met een bloemrijk mengsel, op de andere 90% kan het huidige mengsel worden gehandhaafd.

25 Fotopagina s

26 - 26 -

27 - 27 -

28 - 28 -

29 Bijlage 1: Flyer

30 Bijlage 2: Beheerafspraken zoals in contract vastgelegd

31 - 31 -

32 Bijlage 3: Uitnodiging voor zomeravondexcursie

33 Bijlage 4: Brief aan agrariërs over najaarsbeheer.

34 - 34 -

35 - 35 -

36 - 36 -