Natuurakkers in Nederland - achtergrond en dilemma s in beheer. Henk Kloen. Natuurakkers in Nederland - achtergrond en dilemma s in beheer

Transcriptie

1 Werken aan duurzame landbouw en een aantrekkelijk platteland Natuurakkers in Nederland - achtergrond en dilemma s in beheer Henk Kloen Natuurakkers in Nederland - achtergrond en dilemma s in beheer Wat is akkernatuur? stand van zaken akkerkruidenreservaten ontwikkelingsrichting en tips Wat is akkernatuur? Akker = bewerkt ----> <---- natuur = spontaan Akkernatuur = rijke flora en fauna gebonden is aan akkers en op akkerbouwbedrijven voorkomende biotopen Waaruit bestaat het akkerlandschap? percelen zelf akkerbouwgewassen, eventueel grasland binnenranden van oudsher lagere productie en meer natuur, modern randenbeheer Akkerflora ca. 86 deels zeldzame - soorten onkruiden (beschermingsplan akkerplanten): Weinig bemeste grond lage ph Soorten van wintergranen en soorten van zomergranen/hakvruchten buitenranden slootkanten, hagen, struwelen, paden, en daarnaast ook poelen, erfbeplanting 1

2 Variatie in akkerflora Variatie in akkerflora Grondsoort: zand zuur - klei - kalk Gewas - gerelateerd aan kiemperiode: Kiemperiode najaar Vroeg tot laat voorjaar Minder gewenst: generalisten kiemen hele jaar of hebben wortelstokken Maar de meeste doen het in vruchtwisseling ook winterannuellen: korenbloem, klaproos, driekleurig viooltje, echte kamille zomerannuellen: gele ganzebloem, akkerleeuwenbek, schijfkamille generalisten (meestal minder gewenst) kiemen hele jaar of hebben wortelstokken vogelmuur akkerdistel Akkerfauna bijv. veldleeuwerik, kwartel en grauwe gors variatie in gewassen, voldoende graan, zaden van graan en onkruid insecten en ongewervelden in het veld, (variatie in gewassen, bloeiende en zaadzettende kruiden) beschutting in broedtijd en in de winter (gras/ruigte, voor sommige vogels struweel) Tekening: Vogelbescherming 2

3 struweelvogels Kneu Grasmus Geelgors Overige agrobiodiversiteit diversiteit in gewassen en rassen diversiteit van agrarisch landschap, inclusief akker- en grasranden, sloten, dijken, beplantingen, erven ---> link met cultuurhistorie Hoe staan akkerkruidenreservaten er voor? Enkele tientallen ha., vooral op zand, eenheden van een tot enkele ha. Korte termijn wisselend succes voor flora Lange termijn eenzijdige veronkruiding, beheersprobleem Betekenis voor akkerfauna (vogels) beperkt (Akkerevaluatie 2005 Natuurmonumenten) Instandhouden van totaal habitat voor de langere termijn (Handboek Natuurdoeltypen) Voor flora: > 5 ha Voor fauna: > 30 ha Wat zijn kansrijke percelen? oude akkerpercelen (essen e.d.) Veel zaden overleven lang! ongeschoond zaaizaad helpt maisakkers? NM: soortenarme akkers blijven vaak soortenarm incidenteel succes kort na reguliere maisteelt Economische aspecten graanakkers Opbrengsten dalen van 5 naar naar 1-2 ton/ha --> /ha directe beheerskosten (loonwerk en materiaal) --> SN natuur - vergoeding ca. 160 pacht vragen? SNL agrarisch beheer botanisch Valkuil: niet bemesten minimaal bewerken minimale vruchtwisseling (alleen rogge) er blijft te weinig akker over: weinig opbrengst ongewenste kruiden zoals schapezuring en gladde witbol domineren 3

4 Gevolg: hoge beheerskosten weinig doelsoorten staken akkerbeheer Dilemma s Hoe krijg je meer soorten (flora) Hoe krijg je meer fauna Hoe voorkom je eenzijdige veronkruiding Hoe maak je beheer betaalbaar --->Is het beheer te rigide? kans 1: Agrarisch randenbeheer veel regionale experimenten randen met graan, cultuurkruiden, soms wilde kruiden (meerjarige graslandkruiden) agrarisch beheer, monitoring succes voor vogels: grauwe kiekendief, geelgors, veldleeuwerik. Triorand voor fauna Triorand voor fauna ook kansen voor akkerflora?! Kans 2: Heeft biologisch meerwaarde voor de natuur? Heeft biologisch aantoonbare meerwaarde voor biodiversiteit? Milieuvriendelijk Zorg voor de bodem Meer variatie in gewassen en veerassen Grotere inzet en interesse van ondernemers soortengroep positief negatief wisselend/geen vogels 7 2 zoogdieren 2 vlinders 1 1 spinnen 7 3 (regen)wormen kevers andere insecten, mijten e.d planten 13 2 bodemmicro-organismen 9 8 Totaal Aantal studies naar op biodiversiteit van biologische landbouw vergeleken met gangbare landbouw (Hole e.a., 2005) Vogels: veldleeuwerik, kneu, kievit, groenling en grauwe gors (Hole) Gegevens uit Flevoland: veldleeuwerik, kievit en kneu (Kragten, 2004). 4

5 overig 32% Snijmaïs 9% Luzerne 7% Wintertarwe 4% Zomertarwe Suikerbieten 5% overige granen 17% Peulvruchten 4% Aardappelen 9% Snijmaïs 26% akkerbouwteelten gangbaar overig 15% Luzerne 1% Suikerbieten Wintertarwe Zomertarwe 3% overige granen 8% Peulvruchten 1% Aardappelen 20% Biologisch kans voor akkerkruiden? akkerbouwteelten biologisch gevarieerde vruchtwisseling kennis en ervaring in goede grondbewerking (bijv. stoppel)!!! een gespecialiserde akkerbouwer heeft intensieve mechanische onkruidbestrijding Inzet van kennis op raakvlak landbouw/ecologie vergroting areaal met gematigd beheer Kans 3: Voorbeeld verbeterde vruchtwisseling Extensieve biologische teelt, verbeterde versie van het oude drieslagstelsel (geen hakvruchten, 50% granen): 1 wintertarwe 2 zomergerst of haver 3 braak / groenbemesters 4 zomertarwe 5/6 vlinderbloemigen zoals gras-klaver, luzerne naast akkervogels, meer akkerflora Bron: akkernatuur in Buytenland, 2009 Tips voor beheer 1- teelttechnisch Tips voor beheer - 2 Planning en organisatie Denk na over vruchtwisseling Pas gerichte grondbewerkingen toe, bijv. in stoppel Gebruik zaaizaad van (andere) natuurakkers Varieer beheer van randen en middendelen Laat randen staan / mors met de oogst Plaats korenschoven voor fauna Plan op bedrijfs- of gebiedsniveau Experimenteer met beheer randen grondbewerking andere gewassen... Werk samen met lokale en/of biologische boer kennis mechanisatie afzet / speciale producten Bewerk de markt, gebruik iconen! 1 Torenvalk 73% 2 3 Boerenzwaluw Kievit 72% 67% 3 5 Scholekster Veldleeuwerik 67% 47% 5