"Europa op het wereldtoneel" P E R S

Transcriptie

1 EUROPESE RAAD DE VOORZITTER "Europa op het wereldtoneel" P E R S Londen, 31 mei 2012 (07.06) (OR. en) EUCO 107/1/12 REV 1 PRESSE 237 PR PCE 91 Tijdens een toespraak in het Londense Chatham House heeft Herman Van Rompuy, voorzitter van de Europese Raad, er vandaag op gewezen dat de hele wereld een complete verandering ondergaat, en daarbij drie grote trends aangeduid: "Eén: steeds meer spelers verdringen elkaar op het toneel. Twee: het publiek komt dichter bij het podium dan ooit tevoren, en gaat nu zelfs mee acteren. Drie: de aard van het stuk verandert. U merkt dat ik metaforen uit de toneelwereld gebruik, die het vandaag de dag in buitenlandse aangelegenheden misschien niet zo goed doen als begrippen uit de speltheorie, zoals "nulsomspel" en "win-winsituatie", of uit de geologie zoals "platentektoniek". Toch wordt de aard, het dramatische karakter van het politieke bedrijf er perfect in gevat. Hier in het Londen van William Shakespeare hoeft dit geen betoog: De hele wereld is een schouwtoneel!" Uit deze drie trends trok de voorzitter de volgende conclusies voor de lidstaten van de Europese Unie: "Ten eerste: op een volle wereldscène is het nog verstandiger als groep samen te werken. Ten tweede: in een wereld waar de kritische blik van het publiek steeds belangrijker wordt, moeten wij opkomen voor onze democratische waarden. Ten derde: het nieuwe spel van mondiale interdependentie en mondiaal bestuur vereist dat wij in alle regio's van de wereld aanwezig zijn." "Europa heeft een rol: politiek, economisch, en ook militair. En in de meeste gevallen kunnen de Europese landen beter presteren door de handen ineen te slaan. ( ) Kenmerkend voor de Unie is niet dat wij elk onze eigen rol opgeven, maar wel dat we onze kracht als hefboom gebruiken, door met zijn allen op één lijn te gaan staan, middelen te bundelen, alsook in de wereld als groep, en meer en meer als team, op te treden. Ook al heeft de Europese Unie geen eigen leger en ervaart men vooral haar "zachte handelwijze", toch slaagt ze erin vrij harde doelstellingen te verwezenlijken." Als voorbeelden in verband met veiligheid noemde de voorzitter het stabiliseren van het Europese continent dankzij de uitbreiding, de pressie op de regimes in Iran en Syrië, de grensbewaking na oorlogstijd en de politieke wegbereiding voor de interventie in Libië. Nadrukkelijk vermeldde hij ook het belang voor de handel, als "motor van groei", maar ook als "motor van verandering". Dirk De Backer - woordvoerder van de voorzitter (0) (0) Jesús Carmona - plaatsvervangend woordvoerder van de voorzitter (0) / (0) press.president@consilium.europa.eu EUCO 107/1/12 REV 1 1

2 Tot slot beklemtoonde voorzitter Van Rompuy dat "wij al een 'statengroep', een Unie zijn, en door de rest van de wereld als zodanig worden ervaren. De Europeanen delen een bepaalde visie en aanpak in buitenlandse aangelegenheden, waardoor zij zich onderscheiden van de Russen, de Chinezen, de Japanners, of zelfs de Amerikanen. Natuurlijk zitten niet alle lidstaten steeds op dezelfde golflengte. Maar dat er hier en daar meningsverschillen zijn - bijvoorbeeld over een Palestijnse staat - mag niet als bewijs gelden dat Europa geen gemeenschappelijk buitenlands beleid zou hebben. Feit is dat in de kwesties die het grootste gevaar vormen, zoals Syrië, Iran en het Israëlisch-Palestijnse conflict, de 27 zeer snel, soms binnen enkele uren, tot een gemeenschappelijk standpunt komen." EUCO 107/1/12 REV 1 2

3 Dames en heren, het is mij een genoegen u hier in Londen te mogen toespreken, in het centrum van strategisch denken dat Chatham House is. Dit is zonder twijfel een uitzonderlijke tijd voor Europa. Vandaag het referendum in Ierland, de banken in Spanje, de opiniepeilingen in Griekenland: elke dag de nodige headlines! Wat mijzelf betreft, is dit toevallig ook de laatste dag van mijn eerste ambtstermijn als voorzitter van de Europese Raad. Ik mag hopen dat de volgende tweeënhalf jaar minder stormachtig zullen verlopen! Allereerst ben ik naar hier gekomen om enkele gezichtspunten over Europa's buitenlands beleid ten beste te geven, al kunnen tijdens de discussie ook andere kwesties ter sprake komen. De Europese leiders blijven geheel en al betrokken bij de wereldproblemen. De G8-top in Camp David en de NAVO-top in Chicago - die ik telkens heb bijgewoond - zijn hiervan recente voorbeelden. De door deskundigen weleens geuite bezorgdheid dat "Europa's buitenlands beleid ten prooi valt aan de staatsschuldencrisis", lijkt mij overdreven, maar de crisis heeft ons wel verzwakt. Het heeft ook te maken met buitensporige verwachtingen. Van Europa kan niet worden verwacht dat het ineens een nieuwe supermacht wordt. Ik heb geleerd mij niet in deze val te laten lokken. Ik heb mijn carrière gebouwd op bijgestelde verwachtingen! We mogen echter ook niet in het andere uiterste vervallen: Europa wordt geen onthechte toeschouwer. Alle 27 lidstaten willen ergens hun stempel op drukken in de wereld, op eigen kracht en gezamenlijk, niet het minst het Verenigd Koninkrijk! Laten we eerst het toneel overschouwen. De wereld is de afgelopen 25 jaar totaal veranderd - totaal. Op gevaar af hier in Chatham House open deuren in te trappen, acht ik het nuttig de volgens mij drie grote trends aan te duiden. Eén: steeds meer spelers verdringen elkaar op het toneel. Twee: het publiek komt dichter bij het podium dan ooit tevoren, en gaat nu zelfs mee acteren. Drie: de aard van het stuk verandert. U merkt dat ik metaforen uit de toneelwereld gebruik, die het vandaag de dag in buitenlandse aangelegenheden misschien niet zo goed doen als begrippen uit de speltheorie, zoals "nulsomspel" en "win-winsituatie", of uit de geologie zoals "platentektoniek". Maar de aard, het dramatische karakter van het politieke bedrijf wordt er perfect in gevat. Hier in het Londen van William Shakespeare hoeft dit geen betoog: "De hele wereld is een schouwtoneel!" Eerste trend: steeds meer spelers verdringen elkaar op het toneel. De opgang van de nieuwe mogendheden is onmiskenbaar; opkomende mogendheden, terloops gezegd, en niet gewoon opkomende economieën, zij het dat beide vaak samengaan. Het symbolische omslagpunt was de oprichting, eind 2008, van de G20 op topniveau. Achter hen staan tientallen andere "opkomende mogendheden" te wachten. Deze fundamentele verandering is nog niet geheel tot ons doorgedrongen. Sommigen noemen het "ontwestering". Liever zou ik spreken van het verlies van monopolieposities die wij twee eeuwen lang, economisch en politiek, hebben ingenomen. Ook al bestaat er geen homogeen "wij" in het westen! Het gaat om een relatieve teruggang, die we vooral niet mogen ontkennen. EUCO 107/1/12 REV 1 3

4 Voor de mensheid als geheel is dat geen slecht nieuws: honderden miljoenen hebben zich erdoor aan de armoede kunnen ontworstelen. En terzijde: het verlies van een monopoliepositie betekent niet totaal verlies van macht. Het westen heeft nog grote troeven, de nieuwe spelers zijn minder verenigd dan zij voorwenden, en ook zij staan voor enorme binnenlandse uitdagingen, politiek en economisch. Tweede trend: het publiek komt dichter bij het podium dan ooit tevoren. Een centraal aspect hiervan is de communicatierevolutie. Zoals de Franse Revolutie gemaakt werd met pen en inkt, zoals de val van het IJzeren Gordijn in Oost-Europa bevorderd werd door radio en televisie, zo vrezen bepaalde regimes vandaag de mobilisatiekracht van het internet, de sociale netwerken en de mobiele telefoon. Uiteraard kan een communicatiemedium niet de uitkomst van een strijd bepalen. Maar zoals de Arabische lente en de Chinese protesten tegen corruptie laten zien, kan het de mensen en het maatschappelijk middenveld ertoe brengen voor zichzelf op te komen. Als het publiek begint te jouwen, heeft geen hoofdrolspeler nog vaste grond onder de voeten! Over de hele wereld vragen de mensen werk en rechtvaardigheid, inspraak in het politieke bedrijf in hun land. Deze democratische golf zal zich blijven voortbewegen, zij is niet weggestorven en is niet te stoppen. De communicatierevolutie zal bepaalde regimes onder de opkomende mogendheden het vuur aan de schenen leggen. Uit de positie van Rusland en China inzake de Syrische opstand blijkt dat zij zich aan het verleden vastklampen. De geschiedenis staat aan de kant van de democratie. De angst voor de radicale islam mag ons er niet van weerhouden de democratische revoluties te steunen en betrekkingen aan te knopen met de nieuwe Arabische regeringen, ook - ongeacht de verkiezingsuitslag - in Egypte. Dit brengt mij tot de derde trend: de aard van het stuk verandert. Macht en invloed in de wereld worden steeds meer een zaak van economie, en minder van wapens. De BRICS, China op kop, boezemen ontzag in wegens hun productieprestaties en hun biljoenen aan deviezenreserves, veeleer dan door de sterkte van hun leger. Aan Amerikaanse kant hebben de ervaringen in Irak en Afghanistan duidelijk laten zien dat militaire macht zijn grenzen heeft, wat de VS trouwens zelf hebben toegegeven. Het mondiale economische gedrang naar markten en hulpbronnen is nog steeds een zaak van confrontatie en competitie. Het is - laat Clausewitz me het vergeven - de voortzetting van politiek met andere middelen. Aldus beschouwd is er niets nieuws onder de zon. Toch is er één cruciaal verschil: de mondiale economische interdependentie. De grote mogendheden kunnen niet tot voorspoed komen als zij elkaar ondermijnen. Dat is nieuw. Uit deze drie krachtige ontwikkelingen trek ik drie conclusies voor de lidstaten van de EU: ten eerste: op een volle wereldscène is het nog verstandiger als groep samen te werken. Het dwingt ons tevens onze prioriteiten zorgvuldig te kiezen. In mijn opvatting betekent dit dat moet worden ingezet op veiligheid in het algemeen, allereerst in onze ruimere omgeving, en op voorspoed, in samenwerking met onze partners. Ten tweede: in een wereld waar de kritische blik van het publiek steeds belangrijker wordt, moeten wij opkomen voor onze democratische waarden. Die kritische blik geldt ook ons; geloofwaardigheid vereist dus ook consistentie. EUCO 107/1/12 REV 1 4

5 Ten derde: het nieuwe spel van mondiale interdependentie en mondiaal bestuur vereist dat wij in alle regio's van de wereld aanwezig zijn. Een zeer actueel voorbeeld: Europa is zeker geen mogendheid in het gebied van de Stille Oceaan en zal dat ook nooit worden: geografie doet er nog steeds toe! Maar als grootste handelspartner van de voornaamste Oost-Aziatische economieën hebben wij niet slechts belang bij de stabiliteit in de regio, maar dragen wij er ook toe bij. Daarom moet Europa overal ter wereld zijn gewicht in de schaal blijven werpen. Europa heeft een rol: politiek, economisch, en ook militair. En in de meeste gevallen kunnen de Europese landen beter presteren door de handen ineen te slaan. Natuurlijk, het Verenigd Koninkrijk is een land met een uitstekende diplomatie, een puik leger en een rijke traditie van strategisch denken, en heeft als zodanig in Europa zijns gelijke niet, althans bijna niet Hier in Londen zul je dan soms denken: waarom zouden wij de EU nodig hebben, vandaag, en meer nog in de toekomst? Waarom moeten wij vertrouwelijke informatie delen met 26 landen? Hoe te voorkomen dat ambities moeten worden bijgesteld, dat tijd verloren gaat aan interne coördinatie terwijl snelle reacties geboden zijn? Wat levert het ons aan resultaten op? En dan heb ik het nog niet gehad over samenzweringstheorieën als zou "Brussel" zich de zetel van het Verenigd Koninkrijk en van Frankrijk in de Veiligheidsraad toe-eigenen. Het zijn - dit laatste daargelaten - redelijke vragen. Iets moet echter duidelijk worden gesteld. Wij in Europa koesteren dezelfde fundamentele bezorgdheid en hebben grosso modo dezelfde belangen. De veiligheid en voorspoed van onze burgers, het in ere houden van bepaalde waarden. De Europese Unie biedt een meerwaarde, in de zin van effectiviteit, kostprijs, legitimiteit. Kenmerkend voor de Unie is niet dat wij elk onze eigen rol opgeven, maar wel dat we onze kracht als hefboom gebruiken, door met zijn allen op één lijn te gaan staan, middelen te bundelen, en in de wereld als groep, en meer en meer als team op te treden. Ook al heeft de Europese Unie geen eigen leger en ervaart men vooral haar "zachte handelwijze", toch slaagt zij erin vrij harde doelstellingen te verwezenlijken." Ik geef enkele voorbeelden op het gebied van veiligheid, waar de stabiliteit op ons continent de belangrijkste verwezenlijking van de Unie is. Dit is bovenal te danken aan de uitbreiding, die een wenkend perspectief bood na een tijdperk van dictatuur (zuidelijk Europa), sovjetheerschappij (Midden-Europa) en burgeroorlog (de Balkan). Een van de prioriteiten in mijn tweede ambtstermijn zal zijn ervoor te zorgen dat de toekomst van de Westelijke Balkan binnen Europa ligt. Ook in haar ruimere omgeving is de Europese Unie de meest legitieme actor. De oorlog in Georgië in 2008 was hiervan een duidelijk voorbeeld. De voormalige Franse president, die het voorzitterschap van de EU bekleedde, wist een bestand te bemiddelen door de Europese troef uit te spelen. Vervolgens was het de EU die met een vredesmissie de Georgisch-Russische grens ging bewaken. Politiek gezien was de NAVO hiertoe niet in staat geweest. Een ander voorbeeld: de interventie vorig jaar in Libië. Op het spel stond hier de verdediging, niet louter van de vrede op ons continent, maar van de Europese waarden. De Europese leiders moesten tot het uiterste gaan om een bloedbad aan de overkant van de Middellandse Zee te voorkomen. Wij hebben een spoedtop van de EU belegd, die de weg vrijmaakte voor de internationale interventie een week later, op basis van een resolutie van de VN-Veiligheidsraad en van de steun van de Arabische Liga. EUCO 107/1/12 REV 1 5

6 Ik herinner mij een gesprek dat ik enkele maanden later voerde met de president van een opkomende mogendheid, die maar bleef doorpraten over olie en commerciële belangen. Ik vertelde hem over de schande van Srebrenica - het leek voor hem een openbaring! En nu moet de druk op het Syrische regime worden opgevoerd om een einde te maken aan het ontoelaatbare geweld. De EU staat als één man achter het plan-annan in al zijn aspecten, en dringt krachtig aan op goedkeuring ervan. Dit is een van de kwesties die ik zal opnemen met president Poetin wanneer wij elkaar aanstaande maandag ontmoeten voor de top EU-Rusland. Vanzelfsprekend gebruiken wij ook economische en politieke middelen om onze veiligheidsdoelstellingen te verwezenlijken. De sancties die de EU aan Iran oplegde in verband met zijn militaire kernprogramma werden door landen overal ter wereld overgenomen en droegen ertoe bij dat Iran weer aan de onderhandelingstafel plaatsnam. De inspanningen worden voortgezet, en zoals u weet leidt Catherine Ashton van de EU op bekwame wijze de besprekingen tussen Teheran en de zes landen. Tot slot van mijn beschouwing over de veiligheid twee opmerkingen over de transatlantische betrekkingen. Ten eerste, met de interventie in Libië zijn wij getuige geweest van een nieuwe taakverdeling. Het ligt in de rede dat Europa in zijn onmiddellijke omgeving het roer in handen neemt. Wij hebben uiteraard ingezien dat we Amerika's bijstand nog nodig hebben, zoal niet om de oorlog te winnen, dan toch om de strijd met overmacht te beslechten. Libië heeft ons wakker geschud. Sindsdien zijn enkele concrete stappen gezet bij het bundelen en delen van Europese militaire vermogens. Maar zoals ik op de NAVO-top benadrukt heb, we hebben nog veel werk voor de boeg. Ten tweede, ook al is er veel sprake van dat "het zwaartepunt naar Azië" verschuift, waarbij de Verenigde Staten hun rol als mogendheid in de Stille Oceaan beklemtonen, toch blijven de transatlantische relaties beiderzijds van vitaal belang. Mijn perceptie is dat de Amerikanen dit niet als een alternatief voor Europa en de NAVO ervaren. Integendeel, Amerika kan zich niet op Azië richten zonder een hechte transatlantische relatie te onderhouden. Aldus beschouwd is het westen springlevend! Laten we nu nogmaals enkele economische vraagstukken bekijken. Toegang tot onze gemeenschappelijke markt, 's werelds grootste, is een zeer begeerd goed. Onzerzijds is handel met de rest van de wereld een cruciale groeimotor. Wij hebben een aantal handelsakkoorden gesloten die zopas in werking zijn getreden (met Zuid-Korea) of in de maak zijn (bijvoorbeeld met Japan, India, Indonesië), en wij trachten het handelsverkeer met de Verenigde Staten verder open te breken. Handel laat nog altijd het beste zien hoe de Europeanen veel meer gewicht in de schaal kunnen leggen met een gemeenschappelijke aanpak. Handel is niet slechts een motor van groei, maar ook van verandering. In onze betrekkingen met de oostelijke buren (zoals Oekraïne, Georgië, Moldavië) is te zien dat de trekkracht van de EU niet moet worden onderschat. Hoe sterker hun verlangen naar echte hervorming, hoe meer zij op de EU kunnen rekenen. En zoals ik laatst tot de leiders van Oekraïne zei, werkt dit in twee richtingen: niet alleen "meer voor meer", maar ook "minder voor minder"! Handel en rechtsstatelijkheid staan ook hoog op de agenda van onze betrekkingen met Rusland. De modernisering van Rusland is niet slechts economisch van belang: zij kan ook verdere democratische ontwikkelingen in de Russische samenleving bewerkstelligen en is van geostrategisch belang voor alle buurlanden. EUCO 107/1/12 REV 1 6

7 Uiteraard is handel geen eenrichtingsverkeer. Het is van belang dat alle spelers zich aan dezelfde regels houden en dat geschillen beslecht kunnen worden. Europa is bereid de handhavingsmechanismen onverkort toe te passen. U herinnert zich wellicht de recente WTO-klacht tegen China over zeldzame aardmetalen, die wij samen met de Verenigde Staten en Japan hebben ingediend. Ik vertrouw erop dat Peking zal toegeven. Onlangs hebben enkele lidstaten gewezen op de commerciële dimensie van diplomatieke betrekkingen. Dat is begrijpelijk, vooral in tijden van economische crisis. We moeten echter niet terechtkomen in een "good cop-bad cop"-situatie, waarbij de nationale vertegenwoordigers rondgaan als handelsreiziger, terwijl de EU-instellingen strikt de regels van het economische spel en de mensenrechten naleven. Zoals ik mijn collega's keer op keer heb voorgehouden, zouden we bij dat scenario allemaal verliezen. We moeten tactisch te werk gaan. Ik wil erop wijzen dat wij al een 'statengroep', een Unie zijn, en door de rest van de wereld als zodanig worden ervaren. De Europeanen delen een bepaalde visie en aanpak, waardoor zij zich onderscheiden van de Russen, de Chinezen, de Japanners, en zelfs de Amerikanen. Hoe moeten we die gedeelde ideeën en praktijken verklaren? Je zou in de geschiedenisboeken kunnen duiken en daarin een mengeling van renaissancistische nieuwsgierigheid, trots van een wereldrijk en postkoloniale omzichtigheid bespeuren. Net zo belangrijk is echter onze hechte interne diplomatieke samenwerking geweest. De laatste 40 jaar zijn de diplomatieke diensten van de lidstaten eraan gewend geraakt om samen te werken. Nu is het een reflex geworden en is er een aparte Europese methode en doctrine ontstaan. De oprichting van een Europese diplomatieke dienst was daarom geen revolutionaire ingreep; het lag in het verlengde van de bereikte resultaten. Natuurlijk zitten niet alle lidstaten steeds op dezelfde golflengte. Maar dat er hier en daar meningsverschillen zijn - bijvoorbeeld over de status van de Palestijnse staat in de VN - mag niet als bewijs gelden dat Europa geen gemeenschappelijk buitenlands beleid zou hebben. Feit is dat de 27 landen, in de kwesties die het grootste gevaar vormen, zoals Syrië, Iran en het Israëlisch-Palestijnse conflict, zeer snel, soms binnen enkele uren, tot een gemeenschappelijk standpunt komen. We werken samen op klimaatconferenties, op het gebied van ontwikkelingshulp, en bij crisismissies in de hele wereld, van Afghanistan tot Somalië. De nationale diplomatieke diensten en de Brusselse instellingen groeien steeds meer naar elkaar toe onder de dubbele druk van de financiële crisis en de veranderende wereld. We moeten het beter doen met minder. Ik zie de vooruitgang in de praktijk, wanneer ik naar Washington, Peking of Pretoria reis. Er wordt steeds meer informatie gedeeld. De afgelopen maanden hebben enkele lidstaten gevraagd of de EU-delegaties hun landen konden vertegenwoordigen in bepaalde hoofdsteden en, pas op, dat waren niet alleen regeringen die onder schulden gebukt gaan. Een kwestie als "gezamenlijke huisvesting" van ambassades mag prozaïsch klinken, maar zulke signalen wijzen op iets essentieels: het wederzijds vertrouwen blijft groeien. EUCO 107/1/12 REV 1 7

8 Dit is het moment om voort te bouwen op dit vertrouwen. Het Europese buitenlands beleid is een dagelijkse realiteit voor de 27 lidstaten. Hoe diep de financiële en economische crisis ook is, zij houdt dat niet tegen. Toch is de oplossing van de crisis een absolute voorwaarde voor veel andere dingen. Herstel van de stabiliteit in de eurozone is onontbeerlijk om mondiaal ons volle gewicht in de schaal te kunnen leggen. Ik ben ervan overtuigd dat daarvoor onze economische groei structureel moet zijn. Ook al is het normaal dat ontwikkelde economieën langzamer groeien dan opkomende, een potentiële groei van 1,5% is eenvoudigweg te laag. We moeten ons daarom net zoveel richten op groei als op stabiliteit. De wereld kijkt naar ons. Onze inspanningen om de crisis te bedwingen zijn een kernkwestie geworden in onze betrekkingen met internationale partners. Onze handelwijze en de politieke beperkingen waarmee we moeten werken, uitleggen en onze partners verzekeren van ons vermogen om vooruit te komen, dat zijn momenteel onder meer onze grootste prioriteiten in het buitenlands beleid. Een andere taak is erop te wijzen dat de eurozone niet de enige regio is die haar "interne evenwicht" moet herstellen. De andere zitten met hetzelfde probleem; de VS en China hebben daarnaast te kampen met grote "externe onevenwichtigheden". Het handhaven van de sterke banden en het wederzijds vertrouwen ten aanzien van onze internationale partners is de sleutel tot het herstel van onze economieën. In zulke tijden is een sterke diplomatie geen luxe die we zouden kunnen negeren, maar een absolute noodzaak. Het raakt letterlijk elke lidstaat. Sinds de jaren vijftig zijn de lidstaten hun samenwerking blijven versterken, enerzijds als gevolg van ideeën en idealen, anderzijds uit pure noodzaak. Andermaal is de druk van de omstandigheden nu gigantisch, zowel financieel als mondiaal. Men zegt wel eens dat, als je van binnenuit naar de EU kijkt, je grotere en kleinere landen ziet, terwijl je vanuit Washington of Peking hoofdzakelijk kleine landen ziet. Dat mag wat overdreven zijn, maar er zit een kern van waarheid in die we niet graag toegeven. Maar uiteindelijk leven we samen in dit werelddeel, en staan we voor dezelfde uitdagingen! En lotsbestemming, zo voeg ik eraan toe. Samen leggen we een groot gewicht in de schaal en kunnen we bijdragen aan een wereld met meer welvaart en vrijheid. Ook op het drukke schouwtoneel van vandaag blijft dat Europa's rol! EUCO 107/1/12 REV 1 8