onderzoeksrapport Babbeltrucs bij diefstal uit woning Januari 2014 Politieacademie Lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde

Transcriptie

1 Babbeltrucs bij diefstal uit woning onderzoeksrapport Januari 2014 Politieacademie Lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde Misja van de Klomp, MSc Renate Klein Haneveld MSc Dr. Nicolien Kop

2 Inhoud 1 Inleiding Achtergrond en probleemverkenning Doel en onderzoeksvragen Uitvoering onderzoek Leeswijzer Wat wordt verstaan onder de term babbeltruc? Babbeltruc als containerbegrip Verschijningsvormen babbeltrucs Tot slot Babbeltrucs bij diefstal uit woning nader beschouwd Inleiding Beeldvorming in de media Literatuur & professionele beschouwingen Tot slot Slachtoffers, daders en modus operandi van diefstal uit woning middels een babbeltruc Slachtoffers Daders Modus operandi Tot slot Aanpak van babbeltrucs bij diefstal uit woning Het belang van de aanpak Preventie en weerbaarheid Aangifte van een babbeltruc Repressie Juridisch bekeken Investering Tot slot Handreiking voor een effectgerichte aanpak Literatuurlijst Bijlage 1. Vragenlijst Expertmeeting Bijlage 2. Relevante wetsartikelen... 50

3 1

4 1 Inleiding 1.1 Achtergrond en probleemverkenning Bejaarde vrouw (83) bestolen van sieraden door babbeltruc OOSTERHOUT - Een 83-jarige bewoonster uit Oosterhout is woensdagochtend beroofd van haar sieraden door een zogenoemde babbeltruc. Het slachtoffer werd door een jonge vrouw aan de praat gehouden, terwijl een handlanger spullen uit de slaapkamer van de vrouw stal. De oude dame deed aangifte. Ze vertelde dat er een jonge vrouw aanbelde die zei dat ze even kennis kwam maken omdat ze de woning boven de oude vrouw gehuurd had. De bewoonster wist dat de woning leeg stond en liet de jongedame daarom binnen. In de woonkamer volgde een lange kennismaking. Toen de oudere vrouw haar bovenbuurvrouw uitliet, zag ze dat de voordeur open stond. Hierna ontdekte ze dat in haar slaapkamer twee kasten doorzocht waren. Twee kettingen en twee armbanden waren verdwenen. De buurvrouw was tussen de 18 en 20 jaar, had donker haar en sprak slecht Nederlands. (Bron: Dichtbij.nl, 15 augustus 2013) Regelmatig zijn er nieuwsberichten waarin beschreven wordt hoe vaak oudere mensen slachtoffer worden van dieven die zich door middel van listen, praatjes of kostuums toegang tot de woning verschaffen om kostbare spullen te stelen. Zowel in de volksmond als in professionele kringen staat deze vorm van diefstal uit woning bekend als een babbeltruc. Maar wat is een babbeltruc (in juridische zin) eigenlijk? Welke vormen zijn er te onderscheiden? Wat is bekend over de daders en slachtoffers van dit delict? Wat kan de politie doen? Heeft de aanpak van babbeltrucs prioriteit? En wat doet de politie daadwerkelijk aan deze vorm van criminaliteit? Allemaal vragen rondom het fenomeen babbeltrucs waar niet zomaar antwoord op kan worden gegeven. Vanuit het werkveld van de politie is er behoefte aan goed gefundeerde kennis om te komen tot een meer samenhangende en effectieve aanpak. Deze kennis lijkt tot nu toe te ontbreken en dat wordt als een gemis ervaren. Dit, in combinatie met het feit dat dergelijke criminaliteit grote impact heeft op slachtoffers, was reden om in opdracht van het Ministerie van Veiligheid en Justitie onderzoek te laten verrichten naar het fenomeen babbeltrucs. In de volgende paragraaf wordt ingegaan op de wijze waarop het lectoraat Criminaliteitsbeheersing & Recherchekunde van de Politieacademie dit onderzoek heeft uitgevoerd. 2

5 1.2 Doel en onderzoeksvragen Het doel van onderhavig onderzoek is om kennis op het fenomeen diefstal uit woning door middel van een babbeltruc te borgen in een kennisdocument, teneinde tot een efficiënte en effectieve aanpak te komen van dit fenomeen. Hiertoe zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd. 1. Wat wordt er in juridische zin verstaan onder diefstal uit woning door middel van een babbeltruc? 2. Wat is de aard en omvang van het fenomeen? 3. Wat is er bekend over de slachtoffers, daders en modus operandi van diefstal uit woning door middel van een babbeltruc? 4. Voor welke aanpak wordt tot op heden gekozen? En wat is het effect daarvan? 5. Welke handreikingen kunnen worden gedaan voor een effectgerichte aanpak? In de volgende paragraaf wordt ingegaan op welke methoden van onderzoek zijn gebruikt om tot een antwoord te komen op deze onderzoeksvragen. 1.3 Uitvoering onderzoek Voor deze studie is gebruikgemaakt van de volgende onderzoeksmethoden. Literatuuronderzoek Gestart is met een literatuurstudie met aandacht voor Nederlandse en Engelstalige publicaties. Deze stukken zijn niet enkel afkomstig uit wetenschappelijke kringen, maar omvatten ook beleidsevaluaties en publicaties van praktijkexperts. Hoewel deze bronnen waarschijnlijk op gedegen en integere wijze tot stand zijn gekomen dient daarbij wel aangetekend te worden dat maar weinig van de inhoud geverifieerd kon worden aan de hand van kwantitatieve data. De beperkte beschikbaarheid van dergelijke databestanden op het gebied van babbeltrucs bij diefstal uit woning is een direct gevolg van het lage aantal aangiftes en uiteindelijke veroordelingen. Mediascan Tevens is er een mediascan door de Mediatheek van de Politieacademie uitgevoerd. Hierbij is een zoekopdracht gedaan naar babbeltrucs bij diefstal uit woning van april 2012 tot april In deze scan zijn landelijke en regionale kranten meegenomen en is er naast de termen babbeltruc, smoes en list in combinatie met variaties op diefstal gebruik gemaakt van een aantal steekwoorden die met de buit en de locatie (woning) te maken hebben. Doel van de mediascan is het verkrijgen van een beeld van de berichtgeving over babbeltrucs. Ook kan op basis hiervan een eerste verkenning verkregen worden met betrekking tot aantallen, type slachtoffers, type daders, type buit en de wijze waarop de daders te werk gaan, ook wel de modus operandi genoemd. Expertmeeting Daarnaast is in de oriënterende fase van het onderzoek een expertmeeting georganiseerd. Op deze bijeenkomst waren 15 politiemedewerkers aanwezig die zich wekelijks met de aanpak van babbeltrucs bezig houden. Deze politiemedewerkers waren afkomstig uit verschillende eenheden en disciplines. Aan de hand van een korte vragenlijst (zie bijlage I) die werd ingeleverd en geanalyseerd voor aanvang van de bijeenkomst, konden deze professionals al enkele algemene beelden geven van hun ervaring met de aanpak van babbeltrucs. Op basis van de literatuurverkenning is verder een presentatie gegeven van de Engelstalige literatuur om te controleren of de bevindingen uit het buitenland overeen kwamen met de ervaringen van de Nederlandse politie. 3

6 Interviews In totaal werden 13 professionals 1 bevraagd naar hun ervaringen met de aanpak van babbeltrucs bij diefstal uit woning. Een aantal van hen was ook aanwezig op de expertmeeting; deze mensen hebben ook andere respondenten voorgesteld die over kennis beschikten die bij het onderzoek van dienst kan zijn. Op deze manier zijn respondenten geselecteerd vanuit een aantal verschillende hoeken van de aanpak zoals de (bovenregionale) recherche, de forensische opsporing, een ouderenorganisatie, het Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV), een woninginbrakenteam en Korpscontrol. 2 Vanwege de beperkte doorlooptijd van het onderzoek konden de gemeente en het Openbaar Ministerie niet worden betrokken bij het onderzoek. Voor een vervolgonderzoek zou het zeker aan te raden zijn om ook deze partijen te bevragen. Aangezien de geïnterviewde professionals over de meest uiteenlopende expertise beschikken omtrent de concrete aanpak van babbeltrucs, is ervoor gekozen om ze middels semigestructureerde interviews te bevragen op thema s die vanuit de literatuur en expertmeetings naar voren waren gekomen. De uitgewerkte interviews zijn ter goedkeuring aan de respondenten voorgelegd. Analyse jurisprudentie Verder is er een scan uitgevoerd (periode 2006 tot medio 2013) van de jurisprudentie op het gebied van babbeltrucs bij diefstal uit woning op rechtspraak.nl; dit leverde 18 zaken op. Hoewel deze scan een redelijke indruk geeft van de standpunten van de rechtbank ten aanzien van babbeltrucs moet hierbij worden aangetekend dat deze database slechts een beperkt overzicht geeft van alle beschikbare jurisprudentie. De scan is daarom niet als representatieve steekproef bedoeld, maar geeft enkel een inzicht in de redeneringen die gehanteerd worden door Nederlandse rechters bij dergelijke zaken. Tenslotte is een sessie van het Kennisoverleg Woninginbraken (KOWI) bijgewoond om een indruk te krijgen van de wijze waarop operationeel-tactische experts van de politie onderling kennis delen over diefstal uit woning, waaronder babbeltrucs. 1.4 Leeswijzer In dit rapport zullen de bevindingen van het onderzoek worden weergegeven. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op het fenomeen babbeltruc bij diefstal uit woning. Vervolgens komt in hoofdstuk 3 de aard en omvang van het fenomeen en wat hierover bekend is uit de media, aan bod. In hoofdstuk 4 wordt dieper ingegaan op de modus operandi, de slachtoffers en de daders van babbeltrucs. De huidige aanpak zal centraal staan in hoofdstuk 5; hierbij is een onderscheid gemaakt tussen preventie, aangiftes, opsporing en de mogelijkheden voor publiek private samenwerking. In het laatste hoofdstuk worden de onderzoeksvragen beantwoord en zullen er handreikingen gedaan worden ten aanzien van de aanpak van het delict. 1 Bij twee van de interviews waren twee respondenten aanwezig. 2 De rol van de afdeling Korpscontrol is enerzijds de korps- en eenheidsleiding uit te dagen om de korpsdoelstellingen/prioriteiten scherp te stellen (focus aanbrengen) en vanuit haar adviesrol de leiding hierop te spiegelen (sturing en verantwoording). Anderzijds ondersteunt Korpscontrol bij het ontwikkelen van de organisatie door audits en effectmetingen in te zetten, die leiden tot integraal inzicht in en advies over de vlakken waarop de organisatie kan leren en verbeteren. (Inrichtingsplan Nationale Politie 2012, p.114). 4

7 2 Wat wordt verstaan onder de term babbeltruc? 2.1 Babbeltruc als containerbegrip Hoewel de term babbeltruc vrij grote bekendheid geniet binnen de veiligheidswereld en de maatschappij in algemene zin, wordt deze niet in formele zin erkend in het Wetboek van Strafrecht of in de maatschappelijke klassen die de politie bij registratie hanteert. Dit komt mede doordat een babbeltruc in feite geen op zichzelf staand delict type is, zoals moord of vernieling dat wel is. Het is een modus operandi waarvan de dader gebruik maakt bij het plegen van de beoogde vorm van criminaliteit, zoals diefstal of oplichting. Afhankelijk van de wijze waarop en met welk oogmerk de babbeltruc wordt toegepast, verschilt deze ook in termen van strafbaarheid. Er bestaat binnen Nederland, voor zover bekend, geen algemeen geaccepteerde definitie van het containerbegrip babbeltruc. Wel worden er beschrijvingen van het fenomeen gegeven, zoals bijvoorbeeld op de site politie.nl. Daarop staat dat: babbeltrucs smoesjes zijn waarmee oplichters proberen mensen te beroven. De oplichters ogen vaak betrouwbaar. Ze komen aan de deur of spreken mensen aan op straat. Ze zeggen bijvoorbeeld dat ze van de bank zijn of van de thuiszorg, dat ze de meterstand komen opnemen of ze vragen of hun kind bij u naar het toilet mag. ( Deze beschrijving zegt met name iets over de modus operandi die daders kiezen, maar betreft geen definitie van het begrip babbeltruc. In de prioritering van de Nationale Politie is er een duidelijke keuze gemaakt om vermogensdelicten die wel in de woning plaatsvinden, maar geen inbraak betreffen, op gelijke voet te stellen. Daardoor vallen ook insluiping en babbeltrucs bij diefstal uit woning formeel onder dezelfde noemer en daarmee ook onder de zogenoemde High Impact Crime (HIC). Dat hierover soms enige verwarring bestaat is niet zo vreemd gezien het feit dat babbeltrucs noch insluiping specifiek genoemd worden in de brief van Minister Opstelten (15 april 2013) betreffende de aanpak van HIC waarbij de nadruk ligt op woninginbraken. Desalniettemin zal in dit rapport een beeld geschetst worden waaruit blijkt dat babbeltrucs volgens de betrokken professionals als HIC moet worden geduid. In de politiesystemen komen babbeltrucs bij diefstal uit woning onder verschillende maatschappelijke klassen terug. De meest voorkomende klassen zijn: - A30: Diefstal uit woning zonder braak; - B30: Diefstal uit woning zonder braak gevolgd door geweld. De delicten die onder klasse B30 vallen kenmerken zich door de toepassing van geweld door de dader om de poging tot diefstal voor te bereiden of gemakkelijk te maken. Als de dader bijvoorbeeld wordt betrapt op heterdaad en door middel van geweld probeert te ontkomen en eventueel de buit veilig probeert te stellen dan valt het delict onder artikel 312 van het Wetboek van Strafrecht 3. Hiervoor staat een maximale gevangenisstraf van negen jaar of een geldboete van de vijfde categorie, tenzij het delict wordt gepleegd door meerdere personen of als de dader zich (o.a.) middels valse order of een vals kostuum toegang tot de woning heeft verschaft. Door deze laatste voorwaarden, die zeer relevant zijn voor babbeltrucs bij diefstal uit woning, kan de gevangenisstraf oplopen tot twaalf jaar of een geldboete van de vijfde categorie. 3 Alle relevante wetsartikelen worden in bijlage 2 volledig weergegeven. De beschrijvingen van de artikelen in deze sectie zijn opgesteld met de leesbaarheid in gedachten en volstaan voor een algemeen begrip van de delicten, maar zijn juridisch gezien niet volledig. 5

8 Voor die eerdergenoemde gevallen waarbij babbeltrucs bij diefstal uit woning samen vallen met pogingen tot oplichting (bijvoorbeeld als de bankpas als deel van de buit wordt gestolen en de pincode met een smoes wordt ontfutseld) is maatschappelijke klasse F600 (oplichting) ook van toepassing. Dit is te koppelen aan artikel 326 van het Wetboek van Strafrecht, hetgeen slaat op die delicten waar een samenweefsel van verdichtsels wordt gebruikt om het slachtoffer zijn of haar kostbare bezittingen afhandig te maken. Bij grootschalige onderzoeken naar dadergroepen kan er ook bewijslast worden verzameld om deelname aan een criminele organisatie aan te tonen. Hiervoor is artikel 140 van het Wetboek van Strafrecht van toepassing. In sommige gevallen zijn babbeltrucs ook nog onder andere maatschappelijke klassen terug te vinden. Dit kan per ongeluk gebeuren, bijvoorbeeld omdat de aangifte niet duidelijk is en het delict daardoor niet als een vorm van poging tot diefstal uit woning wordt herkend. Zo kunnen babbeltrucs nog wel eens weggeschreven worden als insluiping, ofwel huisvredebreuk (art. 138 van het Wetboek van Strafrecht). Omdat dit naar alle waarschijnlijkheid niet bewust gedaan wordt, zal hier verder niet bij worden stilgestaan. Tot zover de juridische indeling van het begrip babbeltrucs. Hoewel in dit rapport nadrukkelijk is gekozen om babbeltrucs te bestuderen in de context van diefstal uit een woning, blijkt dat er ook andere verschijningsvormen zijn waarbij babbeltrucs een rol spelen, bijvoorbeeld bij oplichting en bij eenvoudige diefstal. Deze komen in de volgende paragraaf aan de orde. 6

9 2.2 Verschijningsvormen babbeltrucs Er zijn verschillende verschijningsvormen van babbeltrucs te onderscheiden. Om dit te illustreren zijn er in deze paragraaf zes casussen gebruikt om aan te geven welke verschijningsvormen er van babbeltrucs zijn en op basis van welke elementen uit het strafrecht deze verschijningsvormen strafbaar zijn. Daar waar mogelijk een maatschappelijke klasse uit het BVH-systeem gekoppeld aan de betreffende verschijningsvorm. 1. Babbeltruc bij oplichting Twee weken cel voor 'jassentruc' met bejaarde slachtoffers ENS/HARDENBERG - Hij gebruikte steeds dezelfde methode om bejaarden op te lichten. Hij belde bij ze aan, deed alsof hij van de ouderbond was, zei dat er na een modeshow jassen waren overgebleven en stelde dat de bejaarden die gewonnen hadden. Het enige wat de ouderen volgens hem nog hoefden te doen, was iets meer dan honderd euro aan hem geven in verband met de belasting. De slachtoffers, woonachtig in Ens en Hardenberg, waren geïnteresseerd. Ze hadden geen idee dat de 66-jarige J.K., die nu in Duitsland zit, alleen maar geld wilde buitmaken en niks leverde. Het slachtoffer uit Ens had in januari van dit jaar niet genoeg geld in huis. De ander gaf K. 25 euro. De officier van justitie vroeg voor de poging tot oplichting en de oplichting een gevangenisstraf van twee weken. De rechter ging hier in mee. (Bron: DeStentor.nl. 22 augustus 2013) Een babbeltruc wordt niet enkel toegepast als modus operandi bij diefstal uit woning, maar kan ook gebruikt worden om mensen op te lichten zoals bovenstaande casus laat zien. Ook kan er sprake zijn van een combinatie van diefstal en oplichting. Dit is het geval wanneer er bijvoorbeeld een bankpas wordt weggenomen uit het huis en vervolgens de pincode met een smoes wordt ontfutseld. In het voorbeeld met de jassen is er sprake van het strafrechtelement bewegen tot afgifte. Er is sprake van een misdrijf als omschreven in artikel 326 van het Wetboek van Strafrecht aangezien er een samenweefsel van verdichtsels wordt gebruikt om het slachtoffer zijn of haar (kostbare) bezittingen afhandig te maken. De politie gebruikt voor het registreren van misdrijven en overtredingen in de Basisvoorziening Handhaving (BVH) maatschappelijke klassen om de delicten in te kunnen delen. Het genoemde voorbeeld zou doordat er sprake is van oplichting en niet van het wegnemen van goederen zonder toestemming worden ingedeeld onder code F600 (oplichting). 7

10 2. Babbeltruc bij eenvoudige vormen van diefstal 83-jarige vrouw wordt slachtoffer van babbeltruc in Roosendaal ROOSENDAAL - Een 83-jarige vrouw is vrijdagmiddag het slachtoffer geworden van een babbeltruc. Dat is een smoesje waarmee oplichters mensen proberen te beroven. Rond drie uur 's middags werd de 83-jarige aangesproken op de Doctor van Dregtstraat in Roosendaal door een vrouw die zei aan het werk te zijn voor een goed doel. Armband en horloge Ze vroeg het slachtoffer een formulier in te vullen. Tegelijkertijd wist ze een armband en een horloge van de pols van de bejaarde vrouw te stelen. Volgens de politie is de vrouw ongeveer 30 jaar oud en spreekt ze met een buitenlands accent. (Bron: Politie.nl, 12 oktober 2013) Als modus operandi wordt de babbeltruc in deze beschrijving gekoppeld aan de delicten diefstal en oplichting, op straat. De modus operandi babbeltruc heeft in dit geval echter tot doel: het afleiden van het slachtoffer teneinde goederen weg te nemen. De actie ligt hierbij geheel bij de dader en er is geen sprake van samenweefsel van verdichtsels in relatie tot het bewegen tot afgifte zoals bij het delict oplichting. In juridische zin is er dus sprake van het wegnemen van goederen zoals omschreven in artikel 310 van het Wetboek van Strafrecht. Daarnaast is er mogelijk ook sprake van artikel 311, lid 5 uit het Wetboek van Strafrecht, aangezien er sprake is van valse voorwendselen waarmee de vrouw wordt uitgenodigd tot het invullen van het formulier en daarmee de dader de gelegenheid geeft tot diefstal van haar horloge. Qua maatschappelijk klasse valt dit incident onder A40; zakkenrollerij of tassenrollerij zonder geweld. 8

11 3. Babbeltruc bij eenvoudige vormen van diefstal gevolgd door geweld Drietal verwondt bejaarde bij diefstal in Breukelen BREUKELEN - Drie verdachten zijn maandag aangehouden nadat ze geprobeerd hebben een bejaarde vrouw te beroven van haar gouden ketting in Breukelen. Ze hebben de oudere vrouw daarbij verwond. Rond uur liep een 83-jarige vrouw uit Breukelen met haar rollator op de Marijkestraat. Zij zag daar een auto geparkeerd staan met daarin een man en een vrouw. De vrouw stapte uit, sprak de Breukelense in een buitenlandse taal aan, waaruit zij opmaakte dat de vrouw een ziekenhuis zocht. De vrouw deed vervolgens een armband bij de bejaarde vrouw om, maar zij weigerde die en gaf hem terug. De vrouw en de man in de auto schreeuwden vervolgens iets naar elkaar, waarna de vrouw opnieuw naar de bejaarde vrouw liep en haar nu een halsketting probeerde om te doen. De Breukelense vertrouwde het totaal niet en weigerde de halsketting en verzette zich tegen het omdoen. Toen zij om hulp schreeuwde, gaf de verdachte de poging op, sprong bij de man in de auto, waarna zij wegreden. Licht letsel Het hevig geschrokken slachtoffer liep door en wilde hulp halen bij een woning. Voordat zij daar was, kwam de auto terugrijden en nu sprak de man haar aan. Toen hij kennelijk zag dat het slachtoffer hulp wilde halen, reed hij snel door. Door de agressieve werkwijze van de vrouwelijke verdachte had het slachtoffer last van haar nek. Drie aanhoudingen De politie werd gewaarschuwd en agenten keken in de omgeving uit naar de auto met de verdachten. Zij zagen hen op de Slootdijk in Loenen aan de Vecht. In de auto zaten drie Roemenen, twee vrouwen van 22 en 23 jaar oud en een 30-jarige man. Zij werden aangehouden, zijn naar het politiebureau overgebracht en zijn voor nader onderzoek ingesloten. Bron: (Dichtbij.nl, 2 april 2013) In het bovenstaande voorbeeld is er sprake van poging tot diefstal gevolgd door geweld.. Hierdoor is er ook sprake van een andere wetsartikel en maatschappelijke klasse dan in het voorbeeld van de diefstal in Roosendaal. De (poging tot) diefstal middels het verwisselen van sierraden wordt voorafgegaan door een babbeltruc. Doordat deze gevolgd wordt door geweld is er sprake van een misdrijf volgens artikel 312 van het Wetboek van Strafrecht. Daarnaast is er ook sprake van het plegen van het delict door 2 of meer verenigde personen (art Sr), wat kan leiden tot een hogere gevangenisstraf of boete. Qua maatschappelijk klasse valt dit incident onder B40; zakkenrollerij of tassenrollerij gevolgd door geweld. 9

12 4. Babbeltruc bij diefstal uit woning Bejaarden opgelicht met smoes over kapotte riolering Met een verhaal over een vervuilde en kapotte riolering zijn vorige week enkele bejaarden opgelicht. Bij twee vrouwen is na deze babbeltruc een flink bedrag van hun rekening afgeschreven. Aan het Pinksterbloemplein in Bohemen belde donderdag een man aan bij een negentigjarige vrouw met een smoes dat er in de buurt een breuk was in de riolering en dat hij daar onderzoek naar moest doen. Ze werd beroofd van haar bankpassen en er is geld van haar rekening gehaald. Zondag wisten twee mensen met een smoes over een vervuilde riolering de woning van een 82-jarige vrouw aan de Pijnboomstraat in de Bomenbuurt binnen te dringen. Ook bij haar werden bankpassen gestolen en werd geld van haar rekening afgeschreven. (Bron: DenHaagFM.nl, 26 september 2013) Babbeltrucs waarbij diefstal kan worden bewezen maar waarbij geen verzwarende omstandigheden van toepassing zijn, Worden onder artikel 310 van het Wetboek van Strafrecht berecht. Dit artikel is van toepassing op de simpele gevallen van diefstal (uit woning) en is bijvoorbeeld ook van toepassing op gevallen van insluiping waarbij dus geen sprake is van braak. Op deze delicten is een maximum van vier jaar gevangenisstraf of een geldboete van de vierde categorie van toepassing. Vanwege de specifieke modus operandi bij babbeltrucs vaak wel sprake van verzwarende omstandigheden. Zoals onder de sectie modus operandi nader toegelicht wordt zijn er namelijk vaak meerdere personen bij de babbeltruc betrokken en komen zij binnen onder valse voorwendselen. In sommige gevallen is er letterlijk sprake van een vals kostuum, bijvoorbeeld als politieagent of - postbezorger, maar uit de jurisprudentie blijkt dat ook een leugen van de dader over diens identiteit of bedoelingen als zodanig kan worden berecht. In bepaalde gevallen waarbij de pinpas, eventueel met code, wordt gestolen uit de woning en wordt gebruikt om geld van de rekening te stelen is er sprake van valse sleutel. Volgens deze criteria komt dat delict onder artikel 311 van het Wetboek van Strafrecht te vallen. Voor dergelijke delicten staat een maximale gevangenisstraf van zes jaar of een geldboete van de vierde categorie. De diefstal uit de woning en de diefstal van geld middels valse sleutel (pincode) gelden echter als aparte delicten. Derhalve dient hier apart een aangifte van te worden opgemaakt. Er is hier zowel sprake van de maatschappelijke klasse A20; gekwalificeerde diefstal uit woning, als van de maatschappelijke A95; overige gekwalificeerde diefstal. 10

13 5. Babbeltruc bij diefstal uit woning, gevolgd door geweld Hoogbejaarde man breekt heup na worsteling met oplichtster UTRECHTSE HEUVELRUG - Een man van 96 uit Driebergen heeft maandag zijn heup gebroken, nadat een 18-jarige oplichtster zijn huis probeerde binnen te dringen. De Nieuwegeinse belde aan bij de woning aan de Oosthuyselaan en deed zich voor als medewerker van de thuiszorg. De hoogbejaarde bewoner kreeg argwaan en raakte in gevecht met de vrouw. Hij viel en brak zijn heup. Agenten vonden de oplichtster terug op de Hoofdstraat in Driebergen en namen haar mee naar het bureau. De politie zoekt getuigen en wil in contact komen met mensen die het slachtoffer zijn geworden van een vergelijkbare babbeltruc. (Bron: RTVUtrecht.nl, 4 juni 2013) Het oogmerk van de plegers van babbeltrucs is doorgaans geweldloos te opereren. Babbeltrucs bij diefstal uit woning kunnen soms ook uit de hand lopen of escaleren zoals uit het voorbeeld van de bejaarde man uit Driebergen blijkt. In die gevallen is artikel 312 van het Wetboek van Strafrecht van toepassing. Deze delicten kenmerken zich door de toepassing van geweld door de dader om bij de poging tot diefstal aan zichzelf of andere deelnemers aan het misdrijf hetzij de vlucht mogelijk te maken, hetzij het bezit van het gestolene te verzekeren. Als de dader bijvoorbeeld wordt betrapt op heterdaad en door middel van geweld probeert te ontkomen en eventueel de buit veilig probeert te stellen dan valt het delict onder art. 312 Sr.. Hiervoor staat een maximale gevangenisstraf van negen jaar of een geldboete van de vijfde categorie, tenzij het delict wordt gepleegd door meerdere personen of als de dader zich (o.a.) middels valse order of een vals kostuum toegang tot de woning heeft verschaft. Door deze laatste voorwaarden, die zeer relevant zijn voor babbeltrucs bij diefstal uit woning, kan de gevangenisstraf oplopen tot twaalf jaar of een geldboete van de vijfde categorie. Er is hier sprake van maatschappelijke klasse B30; diefstal uit woning, zonder braak, gevolgd door geweld. 11

14 6. Samenloop WERKENDAMMER SLACHTOFFER DIEVEGGE MET BABBELTRUC WERKENDAM - Een 71-jarige Werkendammer is zaterdagmorgen 19 oktober 2013 omstreeks uur op het Plein het slachtoffer geworden van een dievegge met een babbeltruc. Mogelijk gaat het om dezelfde vrouw die eerder deze week ook al in Oosterhout en Waspik toesloeg. De politie waarschuwt voor deze dievegge die zogenaamd geld inzamelt voor een goed doel en het vooral voorzien heeft op bejaarden die slecht ter been zijn. GELD VOOR GOED DOEL Het slachtoffer verklaart dat hij bij zijn auto op de invalidenparkeerplaats stond. Er kwam een vrouw die kennelijk niet kon praten maar hem een map liet zien waarop stond dat ze geld inzamelde voor gehandicapten. De Werkendammer pakte enkele muntstukken uit zijn portemonnee die hij aan haar gaf. De dankbare vrouw gaf hem daarop een kus op zijn hand en liep weg. Enkele ogenblikken daarna ontdekte hij dat er enkele bankbiljetten, circa 100 euro, uit zijn portemonnee gestolen waren. De dievegge zou een kleine vrouw met lang donker haar zijn. EERDER IN REGIO TOEGESLAGEN De politie houdt er vanwege de werkwijze en de signalement van de dader rekening mee dat het hier om dezelfde dievegge gaat die op vrijdag 18 oktober 2013 in Oosterhout het horloge van een 80-jarige man in een scootmobiel afnam en die op woensdag 16 oktober op de Kerkstraat in Waspik geld uit de portemonnee van een 77-jarige man uit Raamsdonksveer gestolen heeft. (Bron: Politie.nl, 20 oktober 2013) Het onderscheid tussen de verschillende vormen van babbeltruc is niet altijd even makkelijk te maken zoals in bovenstaand voorbeeld waarbij de dader het slachtoffer eerst onder het mom van een inzameling voor een goed doel beweegt tot het overhandigen van muntgeld (art. 326 Sr; oplichting) en vervolgens geld uit diens portemonnee wegneemt (art. 310 Sr; eenvoudige diefstal). Uit dit voorbeeld blijkt hoe moeilijk het kan zijn voor de politie om een dergelijk incident in te delen in de beschikbare maatschappelijke klassen. Is hier nu sprake van oplichting oftewel F600 of van zakkenrollerij wat wordt weggeschreven onder code A40 of van beiden? 2.3 Tot slot In dit hoofdstuk is een beschrijving van de term babbeltruc gegeven en zijn verschillende verschijningsvormen van het fenomeen behandeld. Hieruit blijkt dat een babbeltruc als modus operandi voor meerdere typen criminaliteit gebruikt kan worden. Voor deze verschillende typen criminaliteit is het lastig om een eenduidige registratie aan babbeltrucs te hangen. Zowel op basis van het Wetboek van Strafrecht als de maatschappelijke klassen in BVH kan niet gesteld worden dat babbeltruc een op zichzelf staand delict is. Om dit onderzoek toch enigszins te kunnen afbakenen zal er in de volgende hoofdstukken in het bijzonder worden ingegaan op de babbeltruc bij diefstal uit woning. Ook hier zal blijken dat de onduidelijkheid met betrekking de terminologie consequenties heeft voor de registratie. 12

15 3 Babbeltrucs bij diefstal uit woning nader beschouwd 3.1 Inleiding Nadat in het voorgaande hoofdstuk de duiding van de babbeltruc bij diefstal uit woning is behandeld, zal in dit hoofdstuk worden ingegaan op de aard en omvang van babbeltrucs bij diefstal uit woning. Allereerst zal dit gebeuren aan de hand van de beeldvorming in de media, vervolgens worden de resultaten van de literatuur en de gesprekken met professionals gepresenteerd. 3.2 Beeldvorming in de media Babbeltrucs komen regelmatig in het nieuws omdat het een incident is dat leidt tot maatschappelijke verontwaardiging en daarmee nieuwswaarde heeft. Op basis van een mediascan kunnen geen uitspraken worden gedaan over het aantal babbeltrucs bij diefstallen uit woning, maar geeft het wel enige duiding over het fenomeen. Over een periode van een jaar is gekeken in de landelijke en regionale dagbladen naar de berichtgeving over babbeltrucs. Uit de mediascan kwamen 64 berichten naar voren waarin daadwerkelijk sprake was van een diefstal uit woning door middel van een babbeltruc. Daarnaast bleken er ook berichten te zijn waarbij een babbeltruc werd uitgevoerd op straat of in andere openbare ruimte, deze zijn buiten beschouwing gelaten omdat het hier om een ander type delict gaat. De 64 berichten zijn in de eerste plaats uitgesplitst naar locatie c.q. provincie waar het delict heeft plaatsgevonden Dit levert het volgende beeld op, zie grafiek 3.1. Grafiek 3.1: Incidenten verdeeld over provincies Incidenten verdeeld over provincies Noord Holland Zuid Holland 1 Utrecht Zeeland Noord Brabant Limburg Gelderland Flevoland Overijssel Drenthe Friesland Groningen 13

16 Uit grafiek 3.1 blijkt dat er met name in de regio s Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland veel berichten van babbeltrucs in de media zijn gekomen. Dat er weinig over geschreven wordt in de andere provincies, hoeft niet te betekenen dat het delict daar minder vaak voorkomt. Slachtoffers en daders Ook is er gekeken naar de personen die slachtoffer zijn geworden van een babbeltruc. Hieruit bleek dat het in 44 van 64 gevallen om een vrouwelijk slachtoffer ging. Bij negen gevallen ging het om een mannelijk slachtoffer en in vijf gevallen was er sprake van een echtpaar. Opvallend is het hoge percentage vrouwelijke slachtoffers. Verder kwam uit de berichten naar voren dat één slachtoffer twee maal binnen een paar maanden bestolen is door middel van een babbeltruc. In 34 van de 64 krantenberichten is de leeftijd van het slachtoffer genoemd. Hierover is een gemiddelde berekend, wat uitkomt op 82,5 jaar oud. Opvallend is dat alle slachtoffers ouder dan 65 jaar zijn, het oudste slachtoffer was 95 jaar oud. De krantenberichten geven ook de nodige informatie over de verdachten. In totaal komen 107 daders naar voren in de 64 geanalyseerde berichten. Hierbij is de verdeling tussen mannelijke en vrouwelijke daders evenredig (53 om 54). In 37 van de 64 incidenten was er sprake van een tweetal daders; in 24 gevallen ging het om een alleen opererende dader; in drie gevallen was er zelfs sprake van een drietal daders. Buit en modus operandi Verder bleek uit de krantenberichten dat de weggenomen spullen sieraden, geld of een combinatie hiervan betrof, zie grafiek 3.2. Kostbaarheden die eenvoudig zijn mee te nemen en/of te verkopen. Verder vormen geld en bankpassen een deel van de verkregen buit. Grafiek 3.2: Weggenomen buit Weggenomen buit geld sieraden pinpas portemonee combinatie overige onbekend Uit de berichtgeving blijkt dat er in de meeste gevallen sprake is geweest van een smoes waarmee de daders de bewoners hebben kunnen afleiden of misleiden om vervolgens de woning te betreden. In enkele gevallen wordt de werkwijze specifieker omschreven, zoals een geval waarbij de daders zich voordoen als politieagent of thuiszorgmedewerker. Beleidsvorming Het exacte aantal babbeltrucs dat jaarlijks wordt gepleegd is bijzonder moeilijk vast te stellen om verscheidene redenen waar met name in de paragraaf betreffende de aangifte (paragraaf 5.3) nader op in zal worden gegaan. Zowel de interviews als literatuur schetsen het beeld dat het aantal babbeltrucs slechts een klein percentage is van diefstal uit woning in algemene zin. Gezien het feit dat het aantal aangiften van babbeltrucs na een voorlichtingsestafette in Amsterdam steeg met 300% (CCV, 2011) wordt wel duidelijk dat de bekende getallen een reflectie zijn van de aandacht die op het 14

17 fenomeen wordt gericht. Uit het Verenigd Koninkrijk, waar aanzienlijk meer aandacht aan het onderwerp is geschonken, komt een soortgelijk beeld naar voren: Although statistically a relatively rare occurrence, distraction burglary has created considerable public concern during recent years because of the predatory way in which older people are specifically targeted as victims and its potentially devastating impact. The premeditated manner by which offenders engage directly with victims in order to deceive them and gain entry to their dwellings distinguishes distraction burglary from more conventional forms of burglary in which offenders typically seek to avoid victim contact by entering dwellings unnoticed (Bennett and Wright 1984; Wright and Decker 1994). (Lister & Wall 2006, p.107) Eén van de voornaamste redenen om voor een statistisch beeld te verwijzen naar uitspraken uit het Verenigd Koninkrijk is dat daar vaste definities en telregels worden gehanteerd voor de registratie van babbeltrucs, in tegenstelling tot de situatie in Nederland waar alleen een algemene beschrijving beschikbaar is (zie paragraaf 2.1). Samenvattend kan gezegd worden dat uit de mediascan het beeld ontstaat dat met name ouderen slachtoffer worden van deze vorm van criminaliteit. Zij worden veelal gezien als een kwetsbare groep en als blijkt dat daders opzettelijk misbruik maken van hun verminderde fysieke of mentale weerbaarheid, leidt dit tot grote maatschappelijke verontwaardiging. In de volgende paragraaf wordt verder ingegaan op de bevindingen vanuit de literatuur en ervaringen van de professionals. 3.3 Literatuur & professionele beschouwingen Definitie In 2003 heeft de Home Office in het Verenigd Koninkrijk een vaste definitie opgesteld met bijbehorende telregels voor babbeltrucs bij diefstal uit woning. De gehanteerde definitie van distraction burglary luidt als volgt: Any crime where a falsehood, trick or distraction is used on an occupant of a dwelling to gain, or try to gain, access to the premises to commit burglary. It includes cases where the offender first enters premises and subsequently uses distraction burglary methods in order to remain on the premises and/or gain access to other parts of the premises in order to commit burglary. (Home Office Counting Rules for Recorded Crime, versie april 2013) Hoewel deze definitie enige houvast biedt voor de registratie van babbeltrucs bij diefstal uit woning, wordt in het Verenigd Koninkrijk erkend dat het een vorm van criminaliteit is die veelal samenvalt met oplichtingspraktijken en grotendeels door dezelfde daders lijken te worden gepleegd (Thornton et al., 2003). Volgens de Association of Chief Police Officers (ACPO) zijn er zelfs geen duidelijke grenzen te trekken tussen de verschillende toepassingen van deze modus operandi en kunnen de daders als een crimineel broederschap worden gezien (2011, p.28). Er wordt daarom ook een meer algemene noemer voor dergelijke criminaliteit gehanteerd, namelijk doorstep crime. Het opvallende aan deze term is dat die gericht is op de locatie in plaats van de vorm van het strafbare feit. Hiermee wordt het belang van de woning als veilige haven benadrukt, maar de verschillende vormen van strafbaar handelen beginnen daarmee ook weer door elkaar te lopen: niet alleen de activiteiten van zogenaamde bogus callers, die diefstal en oplichting plegen, maar ook die van de rogue traders, die in het grijze of zwarte circuit hun diensten aanbieden, vallen onder deze term. Uit interviews met 15

18 veroordeelde bogus offenders door Steele et al. (2001) blijkt dat plegers van babbeltrucs in het Verenigd Koninkrijk gebruik maken van deze verwarring door te zorgen dat ze bij pogingen tot oplichting onder het mom van woningreparaties in ieder geval een klein deel van het toegezegde werk uitvoeren. Dit doen ze in de veronderstelling dat de politie het dan al snel af zal doen als een civiele kwestie in plaats van een strafrechtelijk probleem en verder onderzoek zal nalaten. Dergelijk berekenend gedrag is kenmerkend voor de plegers van babbeltrucs. Een bruikbare term? Alhoewel het veranderen van de definitie van de term babbeltruc dit laatste probleem niet per se op zal lossen, blijkt ook uit de gesprekken met Nederlandse professionals die babbeltrucs bestrijden dat het gebruik van de term een belangrijk punt van discussie vormt. Terwijl sommige professionals vrij stellig waren in hun overtuiging dat babbeltrucs een vorm van diefstal uit woning is, of juist onder oplichting dient te vallen, bleken ze bij nader doorvragen ook geen alomvattende definitie te kunnen geven. Bovendien zijn er voor- en tegenstanders van het gebruik van de term in algemene zin. Voorstanders van de term benadrukken de bekendheid ervan: Het is een algemeen bekende [term], dus ik denk niet dat je er vanaf moet, alleen de definitie moeten we wel centraal wegzetten denk ik, in ieder geval duidelijk hebben. Wat verstaan we nou onder een babbeltruc? (Regionaal Informatiecoördinator Woninginbraken) Tegenstanders noemen, aan de andere kant, de verhullende werking van de term als bezwaar: Ik denk dat het eens tijd wordt dat de benaming babbeltruc eraf gaat, ik vind de Belgische definitie van diefstal met list een keigoede is. [ ] Babbeltruc heeft iets romantisch welhaast [ ] maar het is gewoon een smerige diefstal. Landelijk gezien wordt de babbeltruc nog wel afgedaan als oplichtingsgevalletje, maar het is niks van oplichting of insluiping, het is een diefstal onder verzwarende omstandigheden. (Analist / Recherchekundige) Ook in de literatuur uit het Verenigd Koninkrijk wordt gewaarschuwd voor de perceptie dat babbeltrucs een mild vergrijp zouden zijn: The violent assaults and robberies that sometimes feature within distraction burglaries are recorded under separate offence categories. Hence, looking at the offence through the lens of burglary statistics gives a blinkered view that fails to highlight its seriousness. (Lister et al. 2004, p.58) Ditzelfde beeld komt terug uit een scan van de jurisprudentie betreffende babbeltrucs in Nederland. In de loop van dit onderzoek bleek echter wel dat er ook binnen de Nederlandse politie nog wel eens de indruk bestaat dat babbeltrucs lang niet zo zwaar wegen als een gewone inbraak. Eenduidigheid? Het feit dat beide delicten nu onder de HIC-feiten worden geschaard lijkt ook niet bekend te zijn onder alle politiemedewerkers, zelfs niet op leidinggevend niveau. Mede daarom vinden vrijwel alle professionals die voor dit onderzoek zijn bevraagd het in ieder geval belangrijk dat er op landelijk niveau meer aandacht aan gegeven wordt en dat er een helder beeld over ontstaat. Zodoende zou ook de samenwerking tussen politie-eenheden gestimuleerd worden. Het gebrek aan een eenduidige manier van registreren betekent dat het veel lastiger is om een overzicht te krijgen van het totale aantal babbeltrucs dat binnen een eenheid of op landelijk niveau wordt opgenomen in de databases. Hoewel de term inmiddels bekend is, bestaat er geen vaste richtlijn over de aanduiding van babbeltrucs als modus operandi in de vrij tekst van een aangifte. Daardoor is het nog maar de vraag of de individuele diender de term noemt als het zwaartepunt van een incident of dat dit op een ander 16

19 punt komt te liggen. Een babbeltruc die uit de hand loopt kan bijvoorbeeld overgaan in een roofoverval (zie ook Thornton et al. 2003). Hierdoor is de registratie van babbeltrucs ook afhankelijk van de interpretatie van de individuele diender. Een coördinator aanpak woninginbraken benadrukt wel dat Korpscontrol onder de Nationale Politie verantwoordelijk is voor het vaststellen van de definities en dat babbeltrucs bij diefstal uit woning in principe vallen onder de maatschappelijke klassen A30 en B30. Desalniettemin erkent hij ook dat de praktijk vaak weerbarstiger is. Dit beeld komt ook naar voren uit de statistieken die in Amsterdam verzameld worden, waar op één van de laatste plekken nog een regionaal project Senioren en Veiligheid loopt. De projectcoördinator vertelt dat daar veel tijd is geïnvesteerd in het opzetten van een relevante combinatie van zoektermen waarmee in de open tekst van aangiftes kan worden gezocht. Zij hebben ervoor gekozen om te werken met een code 65+ oplichting, waaronder collega s ook babbeltrucs bij diefstal uit woning weg kunnen schrijven. Nochtans komen zelfs daar niet altijd de juiste zaken uit naar voren waardoor de resultaten ook nog individueel moeten worden doorgenomen. De projectcoördinator voor Senioren & Veiligheid geeft een voorbeeld van een zoekopdracht uit de maand januari 2012, waarbij 110 gevallen naar voren komen waarvan 28 niet relevant blijken te zijn ondanks hun uitgebreide zoekstring. Hoewel deze aantallen sterk verschillen per maand merkt zij ook op dat er een grote verscheidenheid aan maatschappelijke klassen wordt gehanteerd: Het wordt heel verschillend weggeschreven: F600, A30, D11, [ ] B30, J30 zie ik nog staan. Heel veel verschillende codes worden er gebruikt en daarom wordt er ook in al die verschillende maatschappelijke klassen gezocht. Een aantal van de professionals die zijn bevraagd in het kader van dit onderzoek geven aan dat ze wekelijks Excel-bestanden bijwerken om zicht te blijven houden op de aantallen en vormen van babbeltrucs. Zo lang die bestanden up-to-date gehouden worden, blijft dit een behapbare taak, maar het biedt zeker geen landelijk overzicht van babbeltrucs als fenomeen. Dit wordt ook benadrukt door een analist van de afdeling Korpscontrol. Hoewel er bij deze afdeling betere software beschikbaar is om te zoeken binnen de politiedatabases laat hij zien dat dit niet betekent dat er gemakkelijk een overzicht van het totaalaantal babbeltrucs kan worden gegenereerd. Zoekopdrachten moeten zorgvuldig worden opgesteld op basis van meerdere termen om tot een relevante selectie van zaken te komen en zelfs dan moet er nog een slag worden geslagen om het bestand op te schonen. Ook de analist bevestigt dat deze complexiteit voortkomt uit het gebruik van de verschillende maatschappelijke klassen, waardoor het erg lastig is om een overzicht te krijgen van babbeltrucs en hun oplossingspercentage in algemene zin. Hij merkt daarnaast op dat het er niet alleen om draait dat er een goed overzicht opgesteld kan worden, maar dat het nog belangrijker is dat dit overzicht actueel is, gezien de mobiele aard van de daders. In de desbetreffende sectie wordt hier nader op ingegaan. Allereerst zal er echter een blik op de vermeende slachtoffergroep worden geworpen. 3.4 Tot slot In dit hoofdstuk is gebleken dat er in de media geregeld sprake is van berichtgeving over babbeltrucs. Het is moeilijk om het precieze aantal babbeltrucs op jaarbasis vast te stellen doordat het lastig is om het delict in de politiesystemen te registreren. Wel wordt uit zowel de media als uit de literatuur duidelijk dat vooral ouderen slachtoffer worden. Zij worden vooral slachtoffer omdat er bij ouderen vaak meer te halen valt (sieraden, contant geld) dan bij jongeren en omdat daders slim gebruik weten te maken van het feit dat er bij ouderen vaker sprake is van geheugenproblemen, waardoor de kans op herkenning verkleind wordt. Doordat er relatief weinig bekend is over het precieze aantal babbeltrucs bij diefstal uit woning, daders, slachtoffers, etc. blijkt het ook erg lastig te zijn om hier er geschikt beleid op af te stemmen. In 17

20 het volgende hoofdstuk zal dieper worden ingegaan op de slachtoffers, daders en modus operandi bij diefstal uit woning door middel van een babbeltruc. 18

21 4 Slachtoffers, daders en modus operandi van diefstal uit woning middels een babbeltruc In het vorige hoofdstuk is vanuit de media kort ingegaan op de slachtoffers, daders en modus operandi van diefstal uit woning middels een babbeltruc. In dit hoofdstuk zal dieper worden ingegaan op de inzichten die bekend zijn vanuit de literatuur. In paragraaf 4.1 staan kenmerken van slachtoffers van diefstal uit woning door middel van een babbeltruc centraal. In paragraaf 4.2 worden de daders nader beschouwd en in paragraaf 4.3 de modus operandi die daders gebruiken. 4.1 Slachtoffers Leeftijd, geslacht en achtergrond Ondanks het gebrek aan een kwantitatief overzicht betreffende babbeltrucs bij diefstal uit woning én bij oplichting lijkt er tenminste één ding overduidelijk te zijn: de hoge leeftijd van de slachtoffers. Alle respondenten waren hierin eensgezind en ook uit de jurisprudentie, de Engelse en de Nederlandstalige literatuur komt dit signaal sterk naar voren. 4 Hoewel de gerapporteerde gemiddelde leeftijd van slachtoffers enigszins uiteenloopt tussen de verschillende bronnen, lijkt het duidelijk dat de grootste risicogroep begint rond de 75-plus en ouder. Respondenten in de interviews bevestigen dit beeld. Ik durf te zeggen dat de babbeltruc voornamelijk gericht is op de gemiddelde vrouw, alleenstaand, van 81, en dan de range want we hebben er hier één van 102 gehad en de ondergrens lag bij 63 maar dat is wel de groep die per definitie gevoeliger is voor mankementjes aan geheugen en waarneming en daar maken ze gebruik van. Ze gaan kijken: is er wat te halen en loop ik kans om herkend te worden?. Nou, bij die groep is over het algemeen wel wat te halen en de kans op herkenning is daar in ieder geval kleiner dan als je het doet in een jonge gemeenschap. (Analist / Recherchekundige) Ook de observatie dat slachtoffers vaak alleenstaande vrouwen zijn, wordt in andere bronnen bevestigd (zie bijvoorbeeld Lister et al. 2004, p.9). Hoewel deze gegevens open staan voor interpretatie, is het aannemelijk dat hier twee belangrijke redenen voor zijn: ten eerste komt dit beeld overeen met de voorkeur van daders voor fysiek minder weerbare slachtoffers; ten tweede worden vrouwen over het algemeen ouder dan mannen (86,24 jaar voor vrouwen tegenover 83,27 voor mannen, bron: CBS Statline) en zijn ze daarmee vaker alleenstaand en zodoende oververtegenwoordigd in de voornaamste risicogroep. Een andere demografische karakteristiek van slachtoffers van babbeltrucs is dat het voornamelijk blanke mensen betreft (Van Nimwegen 2013, p.4), hoewel hierbij aangetekend moet worden dat dit een gevolg kan zijn van een lager aangiftepercentage onder etnische minderheden (Lister et al. 2004, p.10). Aan de andere kant zou het mogelijk zijn dat culturele verschillen zoals de mate van sociale cohesie of de balans tussen wantrouwen en gastvrijheid hier ook een rol in speelt. Een aantrekkelijk doelwit? De respondenten geven verder aan dat de plegers van babbeltrucs meestal weinig spraakzaam zijn over de delicten waarvoor zij veroordeeld zijn; omdat er daarnaast ook weinig wetenschappelijk 4 De enige uitzondering hierop is een rapport van Beke, Een gemakkelijke prooi (2011), waarin uit een belonderzoek bleek dat ouderen (65+) niet vaker slachtoffer worden van babbeltrucs dan burgers uit andere leeftijdscategorieën. De methodologische verantwoording van dit onderzoek is echter minimaal en roept sterke twijfels op bij deze auteurs. 19

22 onderzoek gedaan is naar de beweegredenen van daders de studie van Steele et al. (2001) is één van de weinige relatief recente studies met daderinterviews moeten ook nauw betrokken professionals de motivaties afleiden uit de handelswijze van daders. Een dergelijke, indirecte reconstructie van de beweegredenen ten aanzien van de selectie van slachtoffers brengt daarom het gevaar van misinterpretatie met zich mee, maar kan desalniettemin tot belangrijke inzichten leiden. De respondenten geven enkele redenen waarom ouderen een aantrekkelijk doelwit kunnen zijn voor de plegers van babbeltrucs: de norm om gastvrij te zijn en mensen van hulp te voorzien zou hoger in het vaandel staan bij de oudere generaties; adviezen om de deur op slot te laten of op de kierstandhouder te zetten als onbekenden aanbellen worden daarom nog wel eens genegeerd. De wijze waarop sommige ouderen omgaan met hun financiën en waardevolle spullen spelen ook een rol: pinpasjes worden soms opgeborgen samen met de pincode; sieraden worden niet in de kluis bewaard maar in de sokkenlade; grotere geldbedragen worden opgenomen omdat men bij voorkeur bij het hoofdkantoor van de bank langsgaat in plaats van de pinautomaat en ouderen zouden ook minder regelmatig gebruik maken van financiële middelen waardoor eventuele diefstal lang onopgemerkt kan blijven. Volgens de respondenten komt het eveneens voor dat ouderen aan zichzelf beginnen te twijfelen en er vanuit gaan dat ze de gestolen bezittingen zijn kwijtgeraakt. Sociaal isolement & zorgbehoefte Verder worden ook het eventuele sociale isolement (zie ook Kneale 2012) en de zorgbehoefte van ouderen vaak genoemd als factoren waar daders gebruik van maken. Aan de ene kant wordt het onverwachte bezoek en de aandacht die men krijgt van de dader wel op prijs gesteld. Dit effect wordt versterkt als de dader het slachtoffer aanspreekt om ogenschijnlijk legitieme redenen. In een landelijke omgeving worden mensen bijvoorbeeld nog wel eens aangesproken op het bordje eieren te koop dat ze zelf in de tuin hebben geplaatst. Hier wordt echter nog op teruggekomen bij de bespreking van de modus operandi van daders. Een andere reden waarom ouderen zich soms minder achterdochtig opstellen, zoals zowel door de respondenten als in de literatuur wordt aangegeven, is dat men gewend is geraakt aan relatief onbekend bezoek in het kader van de (medische) verzorging. Hoewel er op dit vlak al duidelijk wordt gecommuniceerd dat dergelijk bezoek alleen op afspraak en met geldige identificatie plaatsvindt, vraagt het de nodige assertiviteit om door een aannemelijk verhaal heen te prikken. Daders van babbeltrucs maken hier gebruik van, bijvoorbeeld door over specifieke, maar veel voorkomende aandoeningen zoals (ouderdoms)diabetes te beginnen. Gezien de vergrijzing die momenteel plaatsvindt in Nederland (Nationaal Ouderenfonds 2013) en de politieke ontwikkelingen op het gebied van de zorg denkt de projectcoördinator van Senioren & Veiligheid dat deze problemen in de nabije toekomst alleen maar zullen groeien. Zij wordt in die opvatting gesteund door de Nederlandse Vereniging van Veiligheidskundigen die constateren dat het huidige regeerakkoord de drempel voor een verblijfsindicatie verhoogt en daarmee de sociale veiligheid van zorgbehoevenden in gevaar brengt (Van Beusichem & Van Maarseveen 2013). De impact Een laatste aspect dat zowel binnen de literatuur als in de gesprekken met de respondenten naar voren kwam is de vraag of de impact van babbeltrucs op ouderen hoger is dan die op jongere slachtoffers. In de literatuur wordt hierover een wisselend beeld geschetst. Studies van Thornton et al. (2003 geciteerd in Millie 2008, p.186) rapporteerden dat 40% van de oudere slachtoffers (gemiddelde leeftijd: 76) aangaven dat de babbeltruc hun levenskwaliteit had aangetast, 9% vertoonde symptomen van PTSS en 18% was ook qua fysieke gesteldheid achteruit gegaan. Coupe en Blake (2006, p.449) lieten verder zien dat 46% van de ouderen heftig geschrokken en aangedaan waren door de babbeltruc ten opzichte van slechts 15% van de overige slachtoffers. Donaldson (2003) concludeerde zelfs dat voor oudere slachtoffers van babbeltrucs (gemiddeld 80 jaar) de kans ongeveer 2.4 keer groter was om binnen twee jaar te overlijden dan voor hun leeftijdsgenoten die geen slachtoffer waren; dit was echter wel gebaseerd op een vrij kleine steekproef (twee groepen van 50 ouderen). 20