Titel masterproject: Stressgevoeligheid en (sociale) cognitie bij kinderen en adolescenten met externalizerende gedragsproblemen

Transcriptie

1 Projectnummer MN01 Stressgevoeligheid en (sociale) cognitie bij kinderen en adolescenten met externalizerende gedragsproblemen Dr. Stephan Huijbregts Dit onderzoek richt zich op relatie tussen stressgevoeligheid en (sociale) cognitie aan de ene kant en externalizerende gedragsproblematiek (vnl. agressie en normoverschrijdend gedrag) aan de andere kant. We gaan uit van de hypothese dat externalizerende problemen gerelateerd zijn aan een verminderde biologische reactie op stress, maar aan een sterkere reactie op stress wat betreft gedrag. De biologische stressreactie wordt in kaart gebracht door de niveau s van bepaalde stresshormonen in speeksel vast te stellen (deelnemers verzorgend e speekselsamples zelf; de analyses worden verzorgd door een laboratorium in Trier). De gedragsmatige stressreactie wordt op verschillende manieren gemeten. Naast het bovenstaande, overkoepelende doel van het onderzoek, willen we verschillen in stressgevoeligheid en cognitie in kaart brengen tussen kinderen die een meer berekenende vorm van agressie (proactieve agressie) vertonen en kinderen die voornamelijk agressief zijn als reactie op provocatie of frustratie (reactieve agressie). Ten slotte zijn we geïnteresseerd in enkele factoren die voorspellend zouden kunnen zijn voor veranderde stressgevoeligheid, cognitieve ontwikkeling, en/of gedragsontwikkeling, zoals blootstelling aan roken tijdens de zwangerschap en gedragsproblemen of stress bij de ouders zelf. Studenten kunnen voor hun scriptie bij de bovengenoemde hoofdthema s hun eigen deelvragen bedenken. Er zijn al veel kinderen en adolescenten gezien in het kader van dit onderzoek. Om de database helemaal in orde te maken zijn nog tienercontroles nodig en kinderen die echt een diagnose CD/ODD hebben. Daarnaast kunnen we natuurlijk altijd meer kinderen die hoger dan gemiddeld agressief gedrag vertonen in het onderzoek hebben (of kinderen van wie de moeder rookte tijdens de zwangerschap). Geen van deze groepen is eenvoudig te werven. Bij voldoende inzet wat betreft werving en testen van de ontbrekende onderzoeksdeelnemers mogen studenten gebruik maken van de reeds bestaande database. Deze database bevat veel informatie, waarmee verschillende individuele onderzoeksvragen onderzocht kunnen worden. Page 1 of 11

2 Projectnummer MN02 Talentenkracht: De rol van exploratief gedrag in de ontwikkeling van sociale vaardigheden en schoolfunctioneren bij jonge kinderen Dr. Stephan Huijbregts Jonge kinderen lijken van nature een hoge mate van exploratief gedrag te vertonen. Alles moet worden onderzocht, aangeraakt, of getest op de mate van geschiktheid als speelgoed. Vaak wordt op school dit gedrag flink beteugeld : er wordt veel meer structuur aangebracht, die uiteindelijk het leren zou moeten bevorderen. Hoewel dit intuïtief een goede handelwijze lijkt te zijn, is het mogelijk dat op deze wijze de voordelen van het vertonen van exploratief gedrag over het hoofd worden gezien. Exploratief gedrag zou namelijk op positieve wijze kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van cognitie (met name de executieve functies) en sociale cognitie (met name Theory of Mind/Mentalizing: het kunnen begrijpen van andermans kennis, verlangens, emoties, en intenties), die op hun beurt naar alle waarschijnlijkheid zijn gerelateerd aan academische prestaties en sociaal functioneren. Het doel van dit project is het nader onderzoeken van bovengenoemde verbanden bij kinderen die nog maar kort de basisschool bezoeken (4-6 jaar). Vorig jaar (eind 2008, begin 2009) hebben er meer dan 400 kinderen meegedaan aan het Talentenkracht-onderzoek. Bij deze eerste sessie(s) zijn de kinderen getest op de hierboven besproken concepten (door bachelors, masters en medewerkers). Het is nu tijd voor een tweede sessie, waarbij het doel is de ontwikkeling van bepaalde vermogens in kaart te brengen, ook in relatie tot elkaar, evenals de voorspellende waarde van deze vermogens op het functioneren op school en in het dagelijks leven. De deelnemers zijn dus al geworven, en hebben toestemming gegeven voor een vervolgonderzoek na een jaar, maar scholen en families van de kinderen worden door de studenten opnieuw benaderd. Hoeveel kinderen er per student moeten worden getest staat nog niet vast, aangezien dit mede afhankelijk is van het aantal studenten dat zich aanmeldt voor dit onderzoek. Waarschijnlijk zal iedere student 20 a 25 kinderen testen. Voor de verschillende taken en vragenlijsten worden bestanden gecreëerd waarin data van alle studenten worden gezet. Iedere student die actief heeft bijgedragen aan de dataverzameling krijgt toegang tot deze bestanden ter beantwoording van zijn/haar individueel te formuleren onderzoeksvraag. Page 2 of 11

3 Projectnummer MN03 Cannabis en (sociale) informatieverwerking bij adolescenten Merel Lendering Het brein van een adolescent is nog volop in ontwikkeling. Vooral de prefrontale cortex, die o.a. van belang is voor de ontwikkeling van (sociaal) cognitieve vaardigheden, is in deze levensfase nog volop aan het ontwikkelen. Externe invloeden, zoals het gebruik van cannabis, kunnen van grote invloed zijn op deze ontwikkeling. Uit onderzoek blijkt ook, dat marijuana gebruik in de vroege pubertijd een risicofactor is voor cognitieve problemen, zoals problemen met volgehouden aandacht en geheugen. Wat echter nog niet onderzocht is, is of jongeren die op vroege leeftijd zijn begonnen met cannabisgebruik, ook problemen hebben met hun sociale informatie verwerking. Daarnaast zijn er regelmatig gedragsproblemen geconstateerd bij cannabisgebruikers. Heel specifiek is deze informatie echter niet: komt internalizerende of externalizerende gedragsproblematiek vaker voor? En is er binnen deze brede constructen nog meer specificiteit aan te geven? Wat betreft sociaal functioneren zijn de onderzoeksresultaten tot op heden zelf ronduit tegenstrijdig. Hoewel een aantal onderzoeken sociale problematiek relateert aan cannabisgebruik, zijn er andere onderzoeken die aangeven dat cannabisgebruik juist positief gerelateerd is aan sociaal functioneren. Het toenemende experimenteergedrag tijdens de adolescentie lijkt dus ook zijn positieve kanten te hebben. De doelstellingen van dit onderzoek zijn dus het onderzoeken van sociale informatieverwerking bij adolescenten die cannabis gebruiken, en het specifieker in kaart brengen van het sociaal functioneren en het gedrag van deze groep. Bij dit onderzoek zijn er verschillende neurocognitieve taken afgenomen bij cannabisgebruikers en bij niet-gebruikers. Omdat er zowel (sociaal) cognitieve taken als vragenlijsten afgenomen zijn bij cannabisgebruikers en niet-gebruikers, kunnen er enorm veel boeiende vraagstellingen beantwoord worden, zoals is de startleeftijd van cannabisgebruik van invloed op het herkennen van emoties?, Is frequentie van cannabisgebruik van invloed op volgehouden aandacht?, en Hebben cannabisgebruikers meer problemen op het gebied van sociaal gedrag? Voor meer informatie over het project en de werkwijze, kunnen jullie contact opnemen met Merel Lendering Page 3 of 11

4 Projectnummer MN04 Docent(en) Inleiding Methode Werkwijze Ontwikkeling van sociaal-cognitieve vaardigheden en de samenhang met sociale vaardigheid / gedrag bij kinderen Dr Leo MJ de Sonneville Sommige kinderen hebben moeite om aan de eisen en de verwachtingen van het dagelijkse leven te voldoen. Deze kinderen komen minder goed mee op school, laten problemen zien in de afstemming van hun gedrag op de omgeving en/of ervaren moeilijkheden in het sociale verkeer. Cognitieve, sociaal-cognitieve en sociale vaardigheden kunnen helpen om aan de eisen van het dagelijkse leven te voldoen. In dit onderzoek richten we ons op een aantal sociaal-cognitieve vaardigheden, zoals het herkennen van emoties in de stem en in het gelaat, het herkennen van gezichten en de gevoeligheid voor sociale cues. Er zijn talloze vragen te beantwoorden, zoals: Wat kenmerkt sociaalvaardige kinderen en zijn sociaal-cognitieve functies zwakker bij kinderen die meer moeite hebben met sociale contacten? Als een kind goed is in het oppikken van emoties van anderen, gaat dat even goed via stemgebruik als via gezichtsuitdrukkingen? Zijn dit vaardigheden die zich met de leeftijd ontwikkelen? Verschillen jongens en meisjes in deze vaardigheden? Sociale vaardigheden en gedragsontwikkeling zullen worden gemeten met behulp van vragenlijsten die worden ingevuld door ouders en/of leerkrachten. Cognitieve vaardigheden zullen worden gemeten met behulp van een aantal leuke computertaken bij kinderen van de basisschool (6 12 jaar) en een groep adolescenten (14 15 jaar). Omdat er meerdere vraagstellingen mogelijk zijn, kunnen er meerdere studenten aan dit project werken. Bij bepaalde praktische onderdelen van het onderzoek, zoals het verzamelen van deelnemers aan het onderzoek en het meten van sociaalcognitieve functies bij hen, zal worden samengewerkt zodat uiteindelijk één grote database ontstaat. Iedere student zal wel zelf een eigen onderzoeksvraag bedenken en beantwoorden en dus individueel de gegevens uit de database analyseren en een verslag schrijven. De studenten die voor dit onderzoek kiezen krijgen de unieke gelegenheid om hands-on experience op te doen in het uitvoeren van alle onderzoeksfasen. Ze zullen zelf: - contacten leggen met scholen (leerkrachten) voor de werving van kinderen - op de scholen de computertaken bij de kinderen afnemen - de resultaten analyseren en rapporteren in artikelvorm Tot slot wordt van de studenten verwacht dat ze een powerpoint presentatie van maximaal 15 minuten houden over de resultaten van hun onderzoek. Deelname aan dit boeiende project vergt een betrokken, actieve en zelfstandige inzet. Page 4 of 11

5 Projectnummer MN05 Sociale ontwikkeling en risico op psychopathologie bij jongens met Klinefelter Dr. Sophie van Rijn Inhoud van het project/werkwijze: In dit masterproject kun je meedraaien in een onderzoek naar de risico s op ernstige sociale beperkingen en psychopathologie (zoals autistische of schizotypische kenmerken) bij jongens met het syndroom van Klinefelter. We willen niet alleen onderzoeken hoe groot die risico s zijn, maar juist ook inzicht krijgen in de onderliggende oorzaken. Daarom willen we het cognitief functioneren van jongens met Klinefelter, jongens met autisme en jongens uit de algemene populatie met elkaar vergelijken. Deze cognitieve functies hebben bijvoorbeeld te maken met het herkennen van gezichtsexpressies, theory of mind, cognitieve controle, uitdrukkingvermogen in taal en visueel inzicht. Ook gaan we spraak-samples bij de kinderen verzamelen om mogelijke denkstoornissen te onderzoeken en zullen we gedragsproblemen inventariseren met behulp van vragenlijsten bij ouders. Daarnaast gebruiken we functionele MRI om te zien hoe het brein functioneert tijdens cognitieve controle en het verwerken van sociale signalen. Voor dit project zoeken we: - studenten die een ondersteunende functie willen hebben tijdens het MRI onderzoek: het begeleiden tijdens de voorbereiding van kinderen op de MRI sessie (op zaterdagen en zondagen in het LUMC), waaronder het afnemen van een aantal cognitieve tests bij de kinderen uit de algemene populatie - studenten die neuropsychologisch onderzoek willen uitvoeren bij kinderen uit de algemene populatie en op het Ambulatorium mee willen kijken naar hetzelfde onderzoek bij jongens met Klinefelter of autisme. Alle studenten in dit project krijgen de mogelijkheid om een keer mee te kijken met het MRI onderzoek en mee te kijken met neuropsychologisch onderzoek bij jongens met Klinefelter of autisme. Voor alle studenten geldt dat zij zelf een groep kinderen uit de algemene populatie (9-12 jaar) zullen werven en een deel van de dataverzameling verzorgen. Omdat we al veel gegevens hebben verzameld bij jongens met Klinefelter, is er voor studenten de mogelijkheid om deze gegevens te betrekken in hun onderzoeksvraag. Onderzoeksvragen kunnen bijvoorbeeld gaan over de vergelijking van cognitieve functies bij jongens met Klinefelter en jongens uit de algemene populatie, de relatie tussen psychopathologie en cognitieve functies, het voorkomen van gedragsproblemen in de algemene populatie, en meer! Daarnaast zijn eigen voorstellen voor onderzoeksvragen natuurlijk welkom. Omdat er meerdere vraagstellingen mogelijk zijn, kunnen er meerdere studenten aan dit project werken. Bij bepaalde praktische onderdelen van het onderzoek, zoals het verzamelen van deelnemers aan het onderzoek en het meten van cognitieve functies bij hen, kan samenwerking heel handig zijn. Iedere student zal wel zelf een eigen onderzoeksvraag uitkiezen en beantwoorden en dus individueel de gegevens analyseren en een verslag schrijven. Contact: Sophie van Rijn srijn@fsw.leidenuniv.nl kamer 4A.09 bereikbaar: ma-vr aanwezig: ma,di,do Page 5 of 11

6 Projectnummer: MN06 Titel masterprokect: Welke tekenen en symptomen bij kinderen met een psychiatrische stoornis voorspellen psychose op volwassen leeftijd? Selene Fagel Als student zul je deel uit maken van een omvangrijk promotieonderzoek, waarbij een klinische populatie onderzocht zal worden. Psychose is een serieuze psychiatrische conditie waarbij de realiteitstoetsing verstoord is. Dit kan tot uiting komen door verstoorde perceptie (hallucinaties) of verstoord denken (wanen). Een eerste psychotische episode is een stressvolle en traumatiserende ervaring voor patiënten en families. Twee derde van alle patiënten hebben tenminste een psychotische terugval en na elke terugval herstelt een op de zes patiënten niet meer van de episode. Meer dan 50% van alle patiënten dient opgenomen te worden tijdens hun eerste psychotische episode en 17% heeft opname nodig tijdens het vervolg. Psychotische stoornissen, in het bijzonder schizofrenie, worden geassocieerd met blijvende sociale onbekwaamheid, hoge zelfmoordaantallen (10%), zelf tekortdoening (26%), agressie naar anderen (14%), lage kwaliteit van leven, en hoge economische last. Langere duur van onbehandelde psychose wordt geassocieerd met een slechte uitkomst. Voorspelling en voorkoming van psychose is van groot belang. Ook al is het belang van vroege interventie (zoals hierboven beschreven) groot, er is helaas nog maar weinig bekend over de prognose van specifieke signalen en symptomen in kinderen jeugdpsychiatrische stoornissen wanneer we kijken naar de ontwikkeling van psychose. In deze studie zullen dan ook de signaal- en symptoomprofielen onderzocht worden, evenals de omgevingsfactoren om zo de ontwikkeling van psychose op volwassen leeftijd te kunnen voorspellen. Voor dit onderzoek zal gebruik gemaakt worden van een database waarin (neuro)psychologische testgegevens en diagnoses van bezoekers aan de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie van het UMC Utrecht in de periode van 1984 tot en met 2004 verwerkt zijn. De patiënten die inmiddels 18 jaar of ouder geworden zijn, zullen aangeschreven worden met een korte vragenlijst. Het gaat hierbij om circa 6500 mensen. Omdat de adresgegevens van de patiënten stammen uit de tijd dat zij de afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie bezocht hebben, zijn deze veelal niet meer up to date. Het is aan de studenten om gegevens van dit gehele cohort te gaan verzamelen, middels een vragenlijst die elke patiënt toegezonden zal worden. Op deze manier krijgen we inzicht hoe het met de populatie kinderen jeugdpsychiatrie op volwassen leeftijd vergaat. Het uitgangspunt van de vraagstelling van de scriptie zal het follow-up onderzoek zijn, waarbij onderzocht zal worden wat voor (neuro)psychologische en achtergrond variabelen op kinderleeftijd, een psychotische episode op volwassen leeftijd kunnen voorspellen. Page 6 of 11

7 SPECIALE PROJECTEN VOOR 1 A 2 STUDENTEN Projectnummer MN07 Diagnostiek van externalizerende gedragsproblemen bij adolescenten: de rol van (sociale) cognitie Dr. Stephan Huijbregts Externalizerende gedragsproblematiek (bijvoorbeeld agressie en normoverschrijdend gedrag) komt zelden voor in isolatie. De bekendste comorbide stroonis is ADHD, maar ook internalizerende stoornissen zoals angst en depressie komen vaak voor samen met bijvootbeeld Conduct Disorder of Antisocial Personality Disorder. Daarnaast zijn er diverse onderscheiden te maken binnen het construct externalizerend gedrag. Sommigen worden gekenmerkt door een meer berekenende vorm van agressie (proactieve agressie) terwijl anderen voornamelijk agressief zijn als reactie op provocatie of frustratie (reactieve agressie). Een ander onderscheid is dat tussen early en late onset agressie, waarbij aan een early onset vaak andere factoren zijn gerelateerd (bijv. slechte opvoedingspraktijken of een neurobiologische predispositie) dan aan een late onset (bijvoorbeeld druk van leeftijdsgenoten). In het kader van dit project zijn we voornamelijk geïnteresseerd in hoe het cognitief functioneren, kan helpen de verschillende groepen te onderscheiden, en als zodanig als tool kan dienen in gespecialiseerde behandelprogramma s voor verschillende uitingsvormen van externalizerend gedrag. Worden sommige vormen gekenmerkt door een algemeen laag cognitief functioneren (en/of laag IQ)? Wat is de rol van het executief functioneren en de verbale vermogens? En worden sommige vormen gekenmerkt door specifieke problemen met sociale cognitie (zoals emotieherkenning of gevoeligheid voor straf en beloning), of door een afwijkende frustratietolerantie? De onderzoeksdeelnemers worden door de studenten getest op locatie, dwz in de instelling Rentray, die opereert in Twente. Een vereiste is dus de bereidwilligheid te reizen evenals het daarbij behorende middel (OV-kaart). De deelnemers worden één keer getest met behulp van een grotendeels gecomputeriseerde testbatterij. Diagnostische informatie wordt voornamelijk geleverd door Rentray, maar ook verworven met behulp van door ons geselecteerde vragenlijsten. Contact: Het is voor dit uitdagende maar mooie project van belang je eerst zo goed mogelijk te laten informeren. Hiervoor kun je terecht bij Stephan Huijbregts: shuijbregts@fsw.leidenuniv.nl Page 7 of 11

8 Projectnummer MN08 Waaruit bestaat de Attention Deficit bij kinderen met Attention Deficit/Hyperactivity Disorder? Focus op problemen met de volgehouden aandacht Dr. Stephan Huijbregts Kinderen met ADHD hebben vaak cognitieve problemen. Er zijn veel verschillende cognitieve problemen vastgesteld bij deze kinderen. Enkele domeinen komen telkens terug: het executief functioneren (en dan vooral vermogen om gedrag te inhiberen), belonings- en strafgevoeligheid, en volgehouden aandacht. In dit project ligt de nadruk op volgehouden aandacht. Er moeten vragen beantwoord worden als: presteren kinderen met ADHD-symptomatologie al vanaf het begin slechter op taken die volgehouden aandacht vereisen of ontstaan de prestatieverschillen met kinderen zonder ADHD pas naarmate de taak langer duurt. Of hangt dit misschien af van het type cognitieve handeling dat moet worden verricht tijdens de taak? Zijn de (volgehouden) aandachtsverschillen te zien in de snelheid van taakuitvoering, of de accuraatheid daarvan, of is stabiliteit van taakuitvoering de belangrijkste parameter? Er is steeds meer bewijs voor dat laatste. In dit onderzoek proberen we door middel van geavanceerde statistiek ook dichter te komen bij de mogelijk onderliggende mechanismen van instabiele, wisselvallige prestaties bij kinderen met ADHDsymptomatologie. Twee volgehouden aandachtstaken zijn afgenomen bij een aantal kinderen met en zonder ADHDsymptomatologie. Diverse analyses zijn ook al uitgevoerd. Voor de werkwijze op dit project is het verstandig om je verder te laten informeren door de docent Stephan Huijbregts (voor , zie hieronder). Een belangrijke vereiste voor dit project is het goed in het engels kunnen schrijven en communiceren. Contact: Stephan Huijbregts: Page 8 of 11

9 Projectnummer MN09 Behandeling van kinderen met dyslexie Prof. Dr. Hanna Swaab De Scope-scholengroep te Alphen aan den Rijn heeft, in het kader van een omvangrijk historisch onderzoek naar de plaats van het dyslectische kind in de schoolwereld, de wens geuit mede kleinschalig onderzoek te doen verrichten naar de effecten van een orthopedagogische/neuropsychologische behandeling van dyslexie. In overleg met Prof. Swaab ). Zij wordt in deze geassisteerd door dr. Dirk J. Bakker, emeritus hoogleraar. De leiding van de Scope-groep is bereid de lunch- en zo nodig de reiskosten van de student te vergoeden. Alphen aan de Rijn (+/- 70 duizend inwoners) is op meerdere manieren te bereiken: trein via Leiden, trein via Woerden en Interliner. Ook voor dit project is het van belang je van te voren goed te laten informeren. Dit kan via Hanna Swaab (zie -adres hierboven). Page 9 of 11

10 Projectnummer: MN10 Het zelfbeeld en sociaal welbevinden bij jongens met het syndroom van Klinefelter Marit Bierman Jongens en mannen met het syndroom van Klinefelter (KS) kennen een kwetsbare ontwikkeling zowel op cognitief niveau als op sociaal gebied. Mannen met KS worden beschreven als onzeker, angstig, verlegen, introvert, subassertief en teruggetrokken. Al hebben ze behoefte aan sociale contacten, tegelijkertijd ervaren ze veel sociale spanning. Hierdoor zijn ze geneigd zich minder vaak te begeven in sociale contacten. Al is bekend dat jongens met KS een verhoogd risico lopen op het ontwikkelen van psychopathologie, er is nog weinig bekend over het (sociaal) welbevinden en het zelfbeeld. In dit onderzoek staan de vragen naar het zelfbeeld en het sociaal welbevinden van jongens met KS centraal. Voor dit onderzoek zijn we op zoek naar 2 studenten. De data voor dit onderzoek zijn in eerder onderzoek verzameld, in de periode tussen 2005 en Dit betekent dat het accent zal liggen op de literatuurstudie en het beantwoorden van de vraagstellingen. De studenten mogen in overleg met de docent een eigen vraagstelling formuleren, welke passend is binnen het onderzoek. Bijzonderheid: Er wordt voor dit project studenten gevraagd die haar/zijn volledige tijd kunnen besteden aan het schrijven van de scriptie, zodat deze in januari 2010 klaar is. Contact Docent:Marit Bierman (mbierman@fsw.leidenuniv.nl) Page 10 of 11

11 Het project hieronder is toegevoegd op 25 september De inschrijving voor dit project gaat niet via U-twist. Zie voor wijze van aanmelden in de beschrijving hieronder. De relatie tussen academische impulsen, executieve functies en succes op school In januari 2007 startte een longitudinale studie naar de relatie tussen academische impulsen in de omgeving, schoolse vaardigheden (beginnende geletterdheid en rekenvaardigheid) en executieve functies (geheugen, aandacht, inhibitie). De eerste meting vond plaats toen kinderen in groep 1 zaten. De kinderen zitten nu in groep 3 en dit jaar zullen we bij hen weer een serie tests afnemen gericht op schoolse vaardigheden (lezen) en executieve functies (geheugen, aandacht, inhibitie). Hiervoor zijn we dringend op zoek naar BA of MA studenten. Ben je geïnteresseerd in het project neem dan z.s.m.contact op met J. Renee (jrenee@fsw.leidenuniv.nl) onder vermelding van project Neely Anne Davidse. Vermeld ook welke studierichting je doet (leerproblemen, neuropedagogiek, of jeugdhulpverlening). BA en / of MA Studenten kunnen zich op elk moment aanmelden, maar let op: er is een beperkt aantal plaatsen beschikbaar. Page 11 of 11