Muurplanten in de gemeente Boxmeer. Onderzoeks- en inventarisatierapport IVN De Maasvallei

Transcriptie

1 Muurplanten in de gemeente Boxmeer Onderzoeks- en inventarisatierapport IVN De Maasvallei

2 Muurplanten in de gemeente Boxmeer Weijergracht met Muurvaren IVN De Maasvallei Plantenwerkgroep Foto s: Angeline Aben Mogelijk gemaakt door Secr. Rolf Boersma, tel , 1 23

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 Muren en muurplanten 4 Wat zijn muurplanten? Hoe raken muren begroeid? Soorten muren. Welke muurplanten treffen we in de gemeente Boxmeer aan? 3 Oorzaken van achteruitgang 7 Het afbreken van oude muren Ontmantelen van oude vestingwerken Ondeskundige restauratie van muren Veranderde bouwmaterialen Het schonen van muren Overwoekeren van klimplanten Het waterafstotend maken van muren 4 Wetgeving 7 Steenbreekvarens op muurtje Kerkpad 4, Boxmeer. Jonge muurvarens. 5 Maatregelen voor behoud 8 Algemene maatregelen Noodzakelijke restauratie Ingrijpende herstelwerkzaamheden 6 Voorgesteld beheer 8 Welke maatregelen stellen we voor? 7 Eerdere Inventarisaties in Boxmeer en elders 9 8 Inventarisatie van muurplanten in de gemeente Boxmeer 9 Vergelijking met resultaten van elders 9 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 10 Bijlagen: 1 Muurplanten in de gemeente Boxmeer - inventarisatie augustus Muurplanten in beeld 21 2

4 1 INLEIDING Muurplanten zijn decoratieve planten, die meestal op oude muren groeien en die in toenemende mate bedreigd worden is uitgeroepen tot jaar van de muurflora en dat leek het IVN een uitgelezen moment om de inventarisatie die we in 2000 deden in uitgebreidere vorm te herhalen. In onze gemeente treffen we op diverse plaatsen fraaie en interessante begroeiingen op muren aan. Op enkele plekken is er sprake van bedreiging. We willen de gemeente en andere eigenaren van deze fraaie vegetaties attent maken op het bijzondere ervan, maar ook van mogelijke bedreiging en hen handvatten aandragen voor een verantwoord beheer. Muurleeuwenbek IVN De Maasvallei, Plantenwerkgroep, Fons Reijerse Boxmeer, najaar MUREN EN MUURPLANTEN 2.1 Wat zijn muurplanten? Muren zijn niet erg toegankelijk voor planten. Het stenige en verticale oppervlak, de geringe mogelijkheden om te wortelen en het sterk wisselende microklimaat vergen speciale aanpassingen van planten. Toch zijn er planten, die op en vooral tegen het verticale vlak van de muren groeien; deze planten noemen we muurplanten. Deze planten dragen bij aan het in stand houden en bevorderen van de biodiversiteit, ze hebben educatieve waarde en verlevendigen de aanblik van muren; ze geven kleur en afwisseling aan met name oude muren en monumenten. Niet elke plant die op of tegen een muur groeit noemen we een muurplant. We kennen muurplanten in strikte zin, dat zijn eigenlijk bergplanten, die in Nederland, ver van hun oorspronkelijke milieu, uitsluitend op stenige ondergrond worden aangetroffen. Daarnaast kennen we muurplanten in ruimere zin; dat zijn planten die wel een voorkeur hebben voor muren, maar ook ruimere vestigingsmogelijkheden hebben. Dit rapport en pleidooi gaan over deze twee groepen muurplanten. Daarnaast zijn er nogal wat planten, die bij toeval wel eens een geschikt plekje vinden op een muur. Daarover gaat dit verhaal niet, wat niet wil zeggen, dat die soorten niet de moeite van het beschermen waard zouden zijn. 3 20

5 Een deel van de muur van de voormalige pastorie met een groot aantal exemplaren Gele helmbloem. 19 Gele helmbloem 2.2 Hoe raken muren begroeid? Muurplanten vestigen zich bij voorkeur op oude, gerijpte, liefst kalkrijke muren. De soort steen en de samenstelling van de mortel bepalen mede de vestigingskansen. Onder invloed van de elementen verweert een muur langzaam. Door regen, wind, hitte en vorst ontstaan er barstjes en scheurtjes. Door kooldioxide uit de lucht wordt de basische mortel wat geneutraliseerd. Bacteriën, schimmels en algen vestigen zich het eerst. Geleidelijk worden zo in spleetjes en barstjes minieme bodemlaagjes gevormd. Door verwering komen minerale voedingsstoffen vrij. Mossen vestigen zich dan en dragen bij tot verwering en bodemvorming. De eerste muurplanten kunnen nu verschijnen, meestal zijn dat Muurmos, Muurvaren en Muurleeuwenbek. Deze soorten kunnen zich vestigen lang voordat andere soorten dit kunnen. Zij veranderen het milieu verder ten gunste van andere muurplanten. De vochtigheid en de humusvorming nemen toe, de zuurgraad neemt af. Zijn de omstandigheden gunstig, dan kunnen in de loop van tientallen jaren zeer fraaie begroeiingen ontstaan, zoals we ook in de gemeente Boxmeer kunnen zien. Snelheid en kwaliteit van ontwikkeling zijn in hoge mate afhankelijk van steensoort en specie-samenstelling. De huidige stenen zijn veelal te hard en te glad, de mortel te hard en te basisch, bovendien worden de voegen geheel opgevuld. De beste kansen bieden muren van oude steen met mortel volgens oud recept en terugliggend gevoegd. De gemeente Boxmeer kent ruim 40 vindplaatsen van muurplanten; we treffen die vooral aan op vrijstaande muren, zogenaamde scheidingsmuren, op muren van oude gebouwen en op een grachtmuur. Het voormalige kantongerecht is een van de weinige gebouwen met muurplanten, Muurvarens in dit geval. In de oude Hollandse en Utrechtse steden komen veel muurplanten voor op keermuren, dat zijn vooral kade- en grachtmuren, waarachter zich grond bevindt. Het aantal soorten, vooral varens, is daar groter omdat die muren meer vocht vasthouden. Het bijzondere van onze flora komt vooral tot uiting in de prachtig begroeide kloostermuren, die vinden we als zodanig niet in het westen, zeker niet begroeid met Grasklokjes. 4

6 2.3 Welke muurplanten treffen we in de gemeente Boxmeer aan? De rijkdom aan soorten is niet erg groot, op enkele plekken komen ze in hoge aantallen voor, maar meestal gaat het om kleinere aantallen. Muurvaren Een erg kleine donkergroene plant, enkele centimeters groot, waarvan de bladeren het hele jaar door groen blijven. De bladschijf is in omtrek driehoekig tot ruitvormig. Het is bij uitstek een pionier, die aangeeft dat er mogelijkheden zijn voor verdere ontwikkeling; zij vestigt zich al in minimale holtes. Overplanten schijnt nog nooit gelukt te zijn. De plant kan direct zonlicht verdragen en groeit vaak aan de zuidzijde van de muur, meestal dicht onder de bovenrand. Hij komt hier op meer dan 30 plaatsen voor in wisselende aantallen van enkele tot vele honderden exemplaren. De Muurvaren is nog vrij algemeen, maar gaat achteruit in Boxmeer. Steenbreekvaren Een kleine circa 10 cm grote varen, die s winters groen blijft. Het blad bestaat uit een glanzend zwartbruine bladspil met aan weerszijden talrijke kleine rondachtige groene deelblaadjes. De varen groeit alleen op oude vochtige muren, meestal alleen aan de noordzijde, omdat de plant gevoelig is voor droogte en felle zon. Het is een zeldzame, nu nog voor korte tijd, beschermde plant (zie 4). Sambeek heeft een kloostermuur met vele honderden exemplaren; Boxmeer kent twee kleinere groeiplaatsen. Zo zag de kademuur er in 2010 uit. Close-up van de kademuur in 2010 met vele tientallen tongvarens. Tongvaren Een lage, s winters groenblijvende plant met tongvormige, glanzende, lichtgroene bladeren die naar de top geleidelijk in een punt versmallen. Aan de onderzijde van het blad twee rijen evenwijdige strepen met sporendragers. Hij groeit op oude, beschaduwde, vochtige tot natte muren, zoals op gracht- en keermuren, maar ook op tuinmuren en in oude waterputten, soms ook in bossen. Ook de Tongvaren is nog beschermd (zie 4). Muurleeuwenbek Een fraaie leeuwenbek met klimopachtige, vlezige bladen aan guirlande-achtige stengels met kleine lila bloempjes. Deze plant groeit op verweerde muren, steeds op wat vochtige, tamelijk warme, zonnige plaatsen, vaak ook laag tegen de muur. Hoewel niet zeldzaam komt de plant in Boxmeer slechts op een drietal plekken als muurplant voor; hij is ook op enkele plaatsen uitgeplant en verwilderd. 5 18

7 Watermolen Vierlingsbeek Grasklokje Een sierlijk klokje met vrijwel ronde rozetblaadjes en grasachtige hoger geplaatste blaadjes en klokvormige blauwe bloemen. Het is een muurplant in ruimere zin, die in grote aantallen groeit en uitbundig bloeit bovenop de muur van het klooster Elsendael. Er groeien ook ongeveer 50 exemplaren op de tuinmuur van de pastorie in Sambeek. Het is eigenlijk een plant van droge, zonnige plaatsen en komt op zulke plekken ook in de omgeving van Boxmeer voor. In tegenstelling tot de andere muurplanten groeit het Grasklokje op de bovenzijde van de muur op een plat of licht hellend vlak en niet of nauwelijks op het verticale vlak. Deze nu nog beschermde plant (zie 4) is heel karakteristiek voor onze eigen muurflora; hij is in het westen van het land niet in deze aantallen bekend op muren. Met name in de bloeitijd draagt de plant in hoge mate bij aan het eigen karakter van de muurflora in Oost-Brabant. Gele helmbloem Op twee plaatsen in Beugen en voorheen op de muur van veerhuis De Staay in Vierlingsbeek. Overige planten Diverse andere varens komen in kleine aantallen voor; met name Mannetjesvaren en Smalle stekelvaren. Verder Gewone hoornbloem, Plat beemdgras, Wilde marjolein en vele andere planten. Ook de mossen en korstmossen met hun palet van kleuren moeten we niet uit het oog verliezen. Van de muur van klooster Elsendael zijn meer dan 50 soorten korstmos bekend 3 OORZAKEN VAN ACHTERUITGANG Er zijn twee hoofdredenen waardoor de begroeiingen achteruit kunnen gaan. De eerste is het verminderen van het aantal groeiplaatsen door: het afbreken van oude muren, het ontmantelen van oude vestingwerken en restauratie van muren zonder oog voor het groeiklimaat van de planten. Ook overgroei van muren door Klimop leidt tot achteruitgang. De tweede reden betreft het bouwmateriaal en het behandelen van de muren. Daarbij gaat het om veranderde bouwmaterialen (vooral specie en stenen), en het schonen van muren (hogedrukspuit, herbiciden) en het waterafstotend maken van muren. Er is niet alleen sprake van achteruitgang; er is ook een lichte vooruitgang van enkele soorten, waarschijnlijk door de warming-up van het klimaat. 4 WETGEVING Op de kademuur jonge Tongvaren Steenbreekvaren, Tongvaren en Grasklokje zijn onder de Flora- en Faunawet wettelijk beschermd en mogen niet verwijderd worden. Helaas vervalt genoemde wet. Die bescherming vervalt onder de Nieuwe Natuurwet die waarschijnlijk per 1 januari 2017 in werking zal treden. Verder geeft de wet aan dat met betrekking tot de Muurflora er een (inter)nationale verantwoordelijkheid bestaat. De wetgever is van mening dat muurplanten een signaalfunctie vervullen voor de kwaliteit van onze ecosystemen. De muurflora leent er zich bij uitstek voor het maatschappelijk draagvlak van het natuurbeleid te versterken. In een aantal steden worden muurplanten en vegetaties min of meer beheerd en beschermd, onder andere in Utrecht, Amersfoort, Amsterdam, Delft, Haarlem en Buren. 17 6

8 5 MAATREGELEN VOOR BEHOUD Redemptoristinnenpad, Sambeek Het ongemoeid laten van de muren en de omgevende bomen en struiken etc. is de best denkbare beheermaatregel. Eventueel kan beperkt beheer worden gestimuleerd. Het gebruik van herbiciden (onkruidverdelgers) en chemische schoonmaakmiddelen moet te allen tijde voorkomen worden. In het geval van noodzakelijke restauratie liefst frequent kleine ingrepen toepassen en dus geen grootschalig herstel. Opnieuw voegen kan het beste gebeuren met oude mortel om de planten heen en met terugliggende voeg. Bij ingrijpende herstelwerkzaamheden trachten de goede delen te behouden, de oude structuren en omstandigheden zoveel mogelijk in stand te houden, zoals steensoort, de juiste mortel, waterhuishouding, schaduw etc. Muurplanten indien enigszins mogelijk op hun plek laten zitten. 6 VOORGESTELD BEHEER Ogenschijnlijk lijkt er een tegenstelling te bestaan tussen beheer en restauratie van oude muren enerzijds en het in stand houden van waardevolle muurvegetaties anderzijds. Bij een goed beheer hoeft van tegenstelling geen sprake te zijn. Immers bij het behoud van oude muren gaat het om restauratie en of herstel in de oorspronkelijke toestand, d.w.z. met oude stenen en mortel volgens oud recept: vervanging van Portlandcement door ongebluste kalk of tras (gemalen mergel). Bij een goed beheer veroorzaken muurplanten geen schade aan de muur. Wel kan schade veroorzaakt worden door de opslag van houtige gewassen, die met hun wortels de stenen uit elkaar drukken. Meestal betreft het dan muren die verwaarloosd zijn of muren in verval. Verder verval wordt dan door de opslag van bomen en struiken bevorderd. Grasklokje en Steenbreekvaren. Verwaarloosde muur met onder andere Lijsterbes en Braam als opslag. De wortels van Lijsterbes zijn hier goed te zien. 7 16

9 Potjes Pèdje, Boxmeer 6.1 Welke maatregelen stellen we voor? PPeriodiek kan onderhoud worden toegepast, waarbij lichte herstelwerkzaamheden worden uitgevoerd, houtige opslag en klimop wordt verwijderd. Bij gemeentelijke eigendommen kunnen groene mensen worden ingeschakeld voor advies. Bouwkundigen en weg- en waterbouwkundigen moeten worden voorgelicht door groene mensen. Ze verdienen een exemplaar van deze rapportage. De gemeente kan voor eigen gebruik en voor particulieren richtlijnen uitvaardigen en handvatten geven voor het stimuleren, beheren en verbeteren van de groeiomgeving van de beschermde of te beschermen planten en vegetaties worden veiliggesteld. De gemeente kan particuliere bezitters voorlichten en stimuleren. Verder kan zij bekendheid geven van het bijzondere van onze muurflora bijvoorbeeld via IVN, Regionaal Bureau Toerisme, gidsgroeters en het Oudheidkundig genootschap. 7 EERDERE INVENTARISATIES IN BOXMEER EN ELDERS Muurvarens en Mannetjesvaren. Op veel plaatsen in Nederland is achteruitgang geconstateerd van de Nederlandse muurflora. Met name is dit geconstateerd na ingrijpende restauraties van vaak sterk verwaarloosde gracht- en keermuren vooral in de oude steden met veel grachten. In het kader van op te stellen beheersmaatregelen zijn in veel van die steden inventarisaties uitgevoerd, zowel door overheden als door particuliere instanties en ook gezamenlijk, onder andere in Amsterdam, Amersfoort, Utrecht, Haarlem, Delft en de provincie Noord-Holland. In het verleden zijn ook inventarisaties verricht door onder andere S. Segal in 1962, met name in Sambeek. In zijn verslag is sprake van de Steenbreekvaren-populatie van Sambeek. Hij vermeld tevens een eerdere opgave hierover uit Door IVN De Maasvallei zijn eerder inventarisaties uitgevoerd: In 1992 van Boxmeer, Beugen en Sambeek; een inventarisatie met toelichting in eigen kring. In 2000 volgde een nieuwe inventarisatie van het IVN met diapresentatie aan gemeente en eigenaren in het kader van de toenmalige Lokale Agenda 21. Hierbij werd een geïllustreerde publieksfolder uitgebracht. 8 INVENTARISATIES VAN MUURPLANTEN IN DE GE- MEENTE BOXMEER Een actueel overzicht vindt u in bijlage 1. Zoals boven vermeld, is dit niet de eerste inventarisatie, maar wel de meest actuele en uitgebreide, waarbij alle kerkdorpen zijn meegenomen. Naar volledigheid is gestreefd, maar kan niet worden gegarandeerd. Geïnventariseerd zijn: - Muurvaren - Steenbreekvaren - Tongvaren - Muurleeuwenbek - Grasklokje - Gele helmbloem Ter illustratie hieronder een - niet volledige - opsomming van andere planten, die ook op de muren zijn aangetroffen. Aalbes, Aardbei, Basterdwederik, Berk, Bitterzoet, Bijvoet, Canadese fijnstraal, Cotoneaster, Gewone hoornbloem, Heggenrank, IJle dravik, Kleefkruid, Kleine veldkers, Klimop, Liggende vetmuur, Mannetjesvaren, Marjolein, Paardenbloem, Plat beemdgras, Smalle stekelvaren, Stinkende gouwe, Tripmadam, Vogelmuur en Zacht vetkruid. 15 8

10 Methodiek: Zoveel mogelijk is getracht de exemplaren te tellen of een betrouwbare schatting te maken. De inventarisatie heeft zich beperkt tot die vegetaties, die vanaf de openbare weg of vanuit voor publiek toegankelijk terrein kon worden waargenomen. In 2015 is getracht de aantallen zo nauwkeurig mogelijk te schatten; het tellen of schatten gebeurde in 2000 met andere symbolen. Verschillen tussen 2000 en 2015 wat betreft de aantallen dienen daarom terughoudend te worden beoordeeld, zeker ook omdat in 2015 nieuwe groeiplaatsen zijn meegenomen die in 2000 nog niet waren bezien. Kortepaadje, Boxmeer 8.1 Vergelijking met de resultaten van elders Vooral in de grote steden in het westen en midden van het land zijn inventarisaties verricht en zijn vaak min of meer exacte aantallen planten vermeld. In de steden Amsterdam, Haarlem, Delft, Utrecht en Amersfoort is de diversiteit aan muurplanten hoger dan in Boxmeer het geval is. Dit is voor een groot deel te danken aan het feit, dat deze steden beschikken over veel kade- en keermuren, een vocht vasthoudende muursoort, die bij ons niet voorkomt, behalve het sluismuurtje met Tongvarens van de watermolen in Vierlingsbeek. Zie ook de links naar vermelde steden op Een specialiteit voor onze kloostermuren is het Grasklokje, een blauwe versiering op de ezelsrug - de glooiende bovenkant van de muur- is nergens in zulke aantallen bekend, in Nederland uitermate zeldzaam, zo niet uniek. 9 SAMENVATTING, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN In de gemeente Boxmeer treffen we een rijke muurflora aan, die vooral gekenmerkt is door het voorkomen van Muurvaren, Steenbreekvaren en Grasklokje; in mindere mate van Muurleeuwenbek, Gele helmbloem en Tongvaren. Ook treffen we vele andere planten aan, die echter minder specifiek zijn voor muren. Het zijn vooral de oude kloostermuren, die erg rijk zijn aan deze planten; dat is met name te danken aan de oude kloostermoppen en de oude mortel. Zeker zal ook het constante beheer een rol meegespeeld hebben. Daarnaast treffen we ook op vele andere minder oude muren veel van de vermelde soorten aan. Met deze inventarisatie streven we het behoud en liefst nog een uitbreiding van deze muurflora na. Diversiteit en aantallen planten zijn zeker niet minder dan in 2000, wel zijn enkele groeiplaatsen door afbraak of ondeskundige restauratie verdwenen. Steenbreekvarens vlak onder de ezelsrug. Op de site van Floron: staan veel links over muurplanten. 9 14

11 BIJLAGE 2 MUURPLANTEN IN BEELD BIJLAGE 1 OVERZICHT VAN DE MUURFLORA IN DE GEMEENTE BOXMEER Grasklokje op muur klooster Elsendael, Dr. Peelenstraat, Boxmeer Protestants kerkhof, Veerstraat 24 Boxmeer, met vele muurvarens. Over het muurtje woekert klimop. Inventarisatie Veel locaties zijn al jarenlang bekend, die hoefden alleen maar nagelopen te worden. Maar er werden ook nieuwe plekken gevonden; die planten stonden er zeker al eerder, maar de locatie was nog niet opgevallen. Bijvoorbeeld Steenbreekvarens bij het voormalig Pastoraal Centrum (Kerkpad, Boxmeer). De lijst geeft de bekende plekken aan, er zullen zeker ook groeiplaatsen gemist zijn. We houden ons aanbevolen voor aanvullingen. Op enkele locaties zijn de muurplanten verdwenen. Afbraak: Boxmeer, laadperron station. Vortum-Mullem, St. Cornelisstraat 18, kerkhof: kapel/calvarieberg met 20-tal Muurvarens. Deze is in oktober 2015 afgebroken. Restauratie: Boxmeer, Zandpaadje. Slechts weinig planten overleefden. Vierlingsbeek, Staaijweg 25: muur rond veerhuis De Staaij. Er is vooral gelet op Muurvarens, Steenbreekvarens, Tongvarens, Grasklokjes. De laatste drie soorten waren wettelijk beschermd onder de Flora- en Faunawet en gaan vallen onder de Nieuwe natuurwet. Ook Gele helmbloem is een muurplant, maar ze wordt ook aangeplant. Muurleeuwenbek is minder nauwgezet gevolgd, omdat de plant ook veel is aangeplant of verwilderd, maar dan niet als muurplant. Tongvaren

12 Boxmeer 1. d n Entrepot, vrijstaand muurtje tegenover nummer D2: ca. 100 Muurvarens. 2. Klooster Elsendael, Dr. Peelenstraat: hoge muur honderden Muurvarens en honderden Grasklokjes. De Grasklokjes bovenop de ezelsrug, de Muurvarens hoog op de verticale wand. Westzijde. 3. R.K. Kerkhof Boxmeer, op buitenmuur Carmelietenstraat: noordkant omstreeks 300 Muur varens, bij de ingang oostkant ca. 200 Muurvarens, bij kruisbeeld ca. 25 Muurvarens. Binnenkanten muren vrijwel geen Muurvarens. 4. Potjes Pèdje, tuinmuur van Steenstraat 38: ca. 30 Muurvarens. Vroeger veel meer, maar door toege nomen schaduw en oprukkende klimop steeds minder. Tegen zijmuur van Steenstraat 40: ca. 25 Muurvarens. 5. Kortepaadje, muur kloostermoppen van Steenstraat 1: ca. 20 Muurvarens en 5 Steenbreek varens. 6. Steenstraat 3, muur baksteen: omstreeks 4 Muurvarens. Ook Muurleeuwenbek. 7. Kerkpad 4 (voormalig Pastoraal Centrum), laag tuinmuurtje, ca. 30 cm hoog: aan tuinzijde ervan en op stenen kolom ruim 40 Steenbreekvarens, vanaf pad vrijwel niet te zien ook ca. 10 Muurvarens. 8. Zandpaadje, oude tuinmuur. Tot voor kort zeker 100 Muurvarens, maar in deplorabele toestand. Muur en mortel waarschijnlijk al helemaal uitgeloogd en daardoor geen ge schikt substraat meer. Onlangs muur uitgekrabd en opnieuw gevoegd. Maar nu (nov. 2014) toch ca. 30 meren deels jonge Muurvarens op westelijke uiteinde van de muur. Vooral boven onder de rand een klein polletje Muurleeuwenbek. 9. Het Zand 8, laag tuinmuurtje met ca. 50 Muurvarens. 10. Het Zand 15, tegen poort, front- en zijmuur minimaal 300 Muurvarens. 11. De Raetsingel 1, Weijergracht en brug. Vooral onder de ezelsrug ruim 300 Muurvarens, vele ervan erg jong. 12. Steenstraat 95, tuinkant van bakstenen kolommen: ca. 50 Muurvarens en div. Muurleeu wenbekken. 13. Raadhuisplein 13, vrijstaand muurtje van ongeveer twee meter hoogte geheel rechts voor voormalig postkantoor: ca. 50 Muurvarens 14. Burg. Hengstplein 19, op laag tuinmuurtje: 3 Muurvarens. 15. Veerstraat 24, Protestants kerkhof: ongeveer 100 Muurvarens. 16. Van Sasse van Ysseltstraat 9, smalle, verhoogde bloembak met grind: 3 Muurvarens. 17. Steenstraat 59 (voormalig Kantongerecht): ca. 100 Muurvarens net onder dakrand. Beugen 1. Kerkplein 1, vrijstaand muurtje van café (muurtje in Hagelkruisstraat): 3 Muurvarens. 2. Kerkplein, RK-kerkhof, muur aan westzijde: ca. 10 Muurvarens, kapel ca. 20 Muurvarens. 3. Kerkplein 5, buitenzijde tuinmuur van voormalige pastorie: ca. 50 Muurvarens en ca 100 Gele helmbloemen. 4. Kerkplein 13, poort: ca. 50 Muurvarens. 5. Dorpstraat 12, tuinmuur met ca. 50 Muurvarens. 6. Dorpstraat 7, poortje: 1 Muurvaren. 7. Dorpstraat 45, poort: ca. 10 Muurvarens. 8. Voordtstraat 1, zijvleugel aan schuur: ca. 100 Muurvarens. 9. Hoge Startwijk 1: ca. 50 Gele helmbloem. 10. Laag Werveld 3, oude boerenschuur: ruim 50 Muurvarens tegen steunberen. 11. Hagelkruisstraat 2: waterput met ca. 25 Tongvarens. Sambeek 1. Torenstraat 54, muurtje: ca. 75 Muurvarens. 2. Muur achterzijde klooster Torenstraat, Westkant: ca Muurvarens, 5 Steenbreekva rens. 3. Redemptoristinnenpad, aan de Z-kant, dus expositie N: vooral Steenbreekvarens, ca 300 en 60 Muurvarens, aan de N-kant tegen jongere muur, 120 jonge Steenbreekvarens en 15 Muurvarens 4. Grotestraat 67, op lagere muurtje van pastorie: ruim 50 Grasklokjes, maar ook Steenbreekvarens. 5. Grotestraat 75, hoog op gevel: ca. 25 Muurvarens. 6. Grotestraat 50, poortje: ca. 40 Muurvarens, en in hoek daarvan tegen boerderij 4 Steenbreekvarens, laag tegen zijwand huis: 1 Steenbreekvaren. 7. Oude Waranda 1, tegen lage muur van schuur: 2 Steenbreekvarens. 8. Torenstraat 41, voormalig klooster, vrijstaande muur ca. 60 Muurvarens. 9. Grotestraat 61, laag tuinmuurtje, ca. 25 Muurvarens. Vortum-Mullem 1. St. Cornelisstraat 3, muur langs erf: ca. 200 Muurvarens net onder de ezelsrug. Even verder op hetzelfde adres een restant muur met ca. 25 Muurvarens. 2. St. Cornelisstraat 6: ruim 25 Muurvarens tegen laag tuinmuurtje. Overloon Het dorp heeft vrijwel geen oude huizen of gebouwen vanwege de oorlog. 1. Helderseweg 31: Op steunbeer van oude boerderij Muurleeuwenbek en Mannetjesvaren. 2. Raaijweg 19: Lage tuinmuur met 3 tongvarens. Oeffelt 1. Kerkplein 4, pastorie, tuinmuur met tientallen Muurvarens. 2. Kazemat bij de Maas halverwege Hotel-restaurant t Veerhuis en Oeffeltse Raam: binnenin enkele Steenbreekvarens, 2 Tongvarens en 1 Mannetjesvaren. Vierlingsbeek 1. Grotestraat 121, kademuur naast watermolen: tientallen jonge Tongvarens. Deze muur is twee jaar geleden opgeschoond waarmee de talrijke Tongvarens ver dwenen leken. Nu dus toch weer gekiemd. 2. Na afbraak en/of restauratie van oude gebouwen enkele jaren terug verdwe nen twee plekken met Steenbreekvarens